Encyklopedia składników 

Encyklopedia składników zawartych w odżywkach i suplementach diety to największe tego typu kompendium wiedzy w Internecie. W encyklopedii składników znajdziemy tysiące haseł, pod którymi kryją się profesjonalne opisy wszystkim substancji aktywnych czy czynnych związków jakie możemy znaleźć w produktach tego typu. Ponadto, każdy składnik suplementów, odżywek, czy w ogóle szeroko pojętej żywności został scharakteryzowany pod kątem jego występowania w przyrodzie, aspektów botanicznych, a także właściwości lub niekiedy potencjalnych skutków ubocznych.

Składniki zawarte w encyklopedii uszeregowane zostały według polskiego nazewnictwa w sposób alfabetyczny, co umożliwia szybkie odnalezienie interesującego nas hasła. Encyklopedia substancji czynnych poza charakterystyką poszczególnych składników zawiera także przykłady suplementów diety i odżywek, w których one się znajdują, dzięki czemu w łatwy sposób możemy dotrzeć do produktów, które posiadają interesujące nas składniki, a co za tym idzie właściwości.

Każdego dnia Encyklopedia składników Best Body powiększa się o nowe hasła, a dotychczasowe opisy są redagowane i poszerzane o aktualną wiedzę i badania naukowe. Dzięki temu możemy mieć pewność, iż prezentowane opisy składników żywnościowych są w pełni rzetelne.

0-9

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

R

S

T

U

V

W

Z

Ł

Ś

Ż

20-hydroksyekdyson

20-hydroksyekdyson (20-hydroxyekdyson) - związek z grupy ekozydonów, wykazujących działanie podobne do sterydów. Substancja pochodzenia roślinnego, zwiększa syntezę białek o około 20%, posiada skuteczność zbliżoną do silnych anabolików. Wydatnie przyczynia się do zwiększania masy i siły mięśni szkieletowych. Wzmacnia organizm, poprawia przyswajanie pokarmów w zredukowanej diecie. Zmniejsza zmęczenie i przyspiesza regenerację po wysiłku.

AAKG (Alfaketoglutaran argininy)

AAKG (alfaketoglutaran argininy) – to połączenie soli kwasu glutarowego z aminokwasem argininą. Jest ważnym produktem podczas procesu biosyntezy tlenku azotu , wywołujący rozszerzenie naczyń krwionośnych czego efektem jest znaczne zwiększenie przepływu krwi do pracujących mięśni. Dzięki tym właściwościom mięśnie są lepiej odżywione poprzez efektywniejszy transport tlenu oraz składników odżywczych. Alfaketoglutaran harmuje rozpad argininy na dwutlenek węgla oraz oraz wodę co znacznie zwiększa jej biodostępność. Pośrednio zwiększa również syntezę białek a także zwiększa sekrecję hormonu wzrostu. Poza działaniem anabolicznym wykazuje również szerokie zastosowanie prozdrowotne przyczyniając się między innymi do utrzymania sprawności seksualnej , poprawy stanu układu krążenia oraz obniżenia ciśnienia tętniczego u mężczyzn.

Acacia Rigidula

Acacia Rigidula to drzewo należące do grupy roślin strączkowych. Roślina ta jest bogata w związki bioaktywne, które mają przyśpieszać tempo przemian metabolicznych, a także wykazują silne działanie pobudzające. Dzięki temu wspomagają one zdolności wysiłkowe, a także aktywują OUN. Związki zawarte w tej roślinie przyczyniają się do nasilenia lipolizy i zmniejszają apetyt. Przyczyniają się do poprawienia kondycji fizycznej. Na temat działania tej rośliny wiedza jest jeszcze niewielka, dlatego potrzeba więcej badań, które będą weryfikować jej zdolności.

Dawkowanie: brak precyzyjnych informacji. 

Acacia Rigidula (Blackbrush)

Acacia Rigidula (Blackbrush) – należy do rodziny Leguminosae, zawiera wiele bioaktywnych związków które aktywują OUN oraz zwiększają zdolności wysiłkowe organizmu . Wyciągi z rośliny Acacia Rigidula wykazują także działanie pobudzające oraz przyspieszające tempo wszelkich przemian metabolicznych zachodzących w organizmie. Poprzez stymulacje beta-receptorów wykazuje również działanie hamujące łaknienie.

ACE3 (Triple Action Nitric Oxide Matrix)

ACE3 (Triple Action Nitric Oxide Matrix) to mieszanka związków, które są prekursorami tlenku azotu. Związki te biorą udział w produkcji tlenku azotu, a także zwiększają jego potencjał. Dzięki temu mają one wpływ na procesy mięśniowe i odżywianie ich tkanek. Jest to połączenie l-karnityny, etylowego esteru argininy i alfa-ketoglutaranu. Mają one działanie antyoksydacyjne i poprawiają możliwości organizmu do wykorzystania kwasów tłuszczowych. Jest to formuła, która wykorzystywana jest w suplementacji sportowej, do zwiększenia możliwości fizycznych. Wzmacnia ona produkcję energii. 

Acesulfam-k (acesulfam potasu E950)

Acesulfam-k (acesulfam potasu; E950) jest substancją syntetyczną, która uznawana jest za sól słodzącą. Smak słodkości ma ona większą niż sacharoza. Jej cechą charakterystyczną, jest wysoka stabilność chemiczna mimo ciężkich warunków zewnętrznych. Jest używana jako substancja słodząca, która wykorzystywana jest w produktach spożywczych. Może być ona używana jako dodatek do odżywek białkowych, węglowodanowych, aminokwasowych i napojach dla sportowców. Dzienna dawka, która może być przyjmowana bez negatywnych skutków ubocznych, to 15g na kilogram masy ciała. Jest to dawka bardzo wysoka. 

Acetyl L-tyrozyna

Acetyl L-tyrozyna (Acetyl L-tyrosine) - poddana procesowi acetylacji postać endogennego aminokwasu tyrozyny. Charakteryzuje się wysoką biodostępnością i doskonałą rozpuszczalnością. Warunkuje funkcjonowanie układu nerwowego poprzez stymulowanie produkcji neuroprzekaźników: dopaminy i noadrenaliny. Poprawia przewodnictwo nerwowe, eliminuje stany depresyjne, pomaga znosić stres. Efektywnie niweluje zmęczenie i zwiększa możliwości wysiłkowe.

Acreola

Acreola jest rośliną, która nazywana jest wiśnią Barbados. Owoce wyróżniają się, ponieważ są bogatym źródłem witaminy C. Jednak są bogate również w inne składniki odżywcze, na przykład witaminy z grupy B, karetonoidy i flawonoidy. Acreola wzmacnia układ immunologiczny i korzystnie wpływa na stan zdrowia naczyń krwionośnych. Ma działanie przeciwutleniające, moczopędne, dzięki czemu sprawnie oczyszcza organizm z toksyn i wolnych rodników. Wspomaga produkcję kolagenu, ma korzystny wpływ na pracę aparatu słuchowego.

Dawkowanie: w przeliczeniu na witaminę C zalecana dawka to 30-500mg na dobę. 

Adenozyno-5'-trifosforan

Adenozyno-5'-trifosforan, jest nukleotydem, który składa się z grupy adenozy i z trzech różnych grup fosforowych. Pełni on kluczową funkcję koenzymu, który ma swój udział w przemianie komórkowej. Ma również swój udział w transporcie energii. Badania wykazują, że związek ten podany drogą pokarmową nie dociera do komórek, ale producenci suplementów diety zapewniają, że znaleźli technologię, która pozwala na transport nukleotydu do komórek, dzięki czemu w pełni wykorzystuje on swój potencjał, dzięki czemu usprawniania się procesy resyntezy ATP.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych. 

Agar

Galaretowata substancja wyrabiana z pewnych gatunków japońskich wodorostów*, głównie z rodzaju Gelidium. Ponieważ wodorosty są bogatym źródłem minerałów i witamin, agar dostarcza dużej porcji składników odżywczych, a nie jest trawiony przez enzymy. Często używa się go jako środka stabilizującego (E406) do produkcji lodów i innych potraw. W Japonii stosowano go tradycyjnie zamiast żelatyny. Przewyższa żelatynę pochodzenia zwierzęcego, ponieważ jest niskokaloryczny, ma delikatniejszą strukturę i nie zmienia konsystencji. Jest lekko strawny, dlatego zaleca się go w szczególności ludziom chorym i dzieciom. Stosuje się go też jako środek przeczyszczający, ponieważ z łatwością chłonie wodę i pęcznieje. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością w płatkach lub tabliczkach; rozpuszcza się łatwo we wrzątku.

Agmatyna

Agmatyna - powstaje w wyniku dekarboksylacji argininy. Wpływa pozytywnie na proces syntezy, a zarazem aktywność tlenku azotu, substancji która zyskała w ostatnich latach wielką popularność w suplementach stosowanych przez sportowców. Siarczan agmatyny w odróżnieniu od innych preparatów mających właściwości pompujące, wykazuje zdolność do utrzymywania pompy mięśniowej wiele godzin po zakończonym treningu. Podczas wysiłku fizycznego w komórkach mięśniowych dochodzi do wymiany składników odżywczych, a także tlenu na różnego rodzaju szkodliwe produkty przemian metabolicznych oraz dwutlenek węgla. Agmatyna przyspiesza ten proces ponieważ zwiększa przepływ krwi przez co pracujące mięśnie oczyszczane są szybciej. Przez jej działanie komórki mięśniowe mogą pracować intensywniej oraz dłużej. Wpływa też na śródbłonek naczyniowy, który się rozluźnia przez jej działalność, a w konsekwencji na poszerzenie się przekroju poprzecznego naczyń krwionośnych, ze szczególnym uwzględnieniem tętnic. Tym samym wspomaga transport krwi i składników odżywczych do mięśni, kiedy tego potrzebują.

Agmatyna to metabolit argininy, który występuje w mózgu, nerkach, nadnerczach, i jelicie cienkim. Dokładniej, jest to metabolit, który wydzielany zostaje w czasie procesu przemian neuronalnych, a dzięki temu wpływa on na pracę układu nerwowego, dodatkowo umożliwiając jego przewodnictwo. Nie ma jeszcze dokładnych danych na temat działania tego związku. Przypuszczalnie odpowiednie stężenie tego metabolitu wpływa korzystnie na proces lipolizy, przyczyniając się do zwiększenia poziomu cyklicznych nukleotydów.

Dawkowanie: w suplementacji wykorzystuje się dawki od 500mg do 1500mg na dobę. 

AHCC

AHCC to aktywny związek heksozy. Grupa związków chemicznych, które są wyizolowane z grupy medycznych i zawierają one głównie alfa-glukany, a także beta-glukany. Substancja ta jest stosowana często przy terapiach, które mają za zadanie zmniejszyć ryzyko nowotworów. AHCC przyczynia się do zwiększenia ilości białych krwinek. Korzystnie wpływa na pracę wątroby, a także zmniejsza stany zapalne. Początkowo uważano, że jest to preparat, który korzystnie wpływa na pracę układu krwionośnego.

Dawkowanie: zalecana dawki to od 1,5 do 6 g na dobę. Mniejsze dawki mogą być stosowane długoterminowo. 

AjiPure BCAAs

AjiPure BCAAs – jest kompleksem aminokwasów rozgałęzionych, których cechą charakterystyczną jest zdolność do doskonałego rozpuszczania w wodzie. Aminokwasy egzogenne nie chcą rozpuszczać się w wodzie, ale dzięki technologii AjiPure ich rozpuszczalność jest lepsza. Wykazują one właściwości anaboliczne i antykataboliczne. Do układu mięśniowego dostarczają szereg węglowych szkieletów, które są potrzebne w momencie kryzysu energetycznego. Mają korzystny wpływ na pracę układu nerwowego, zmniejszając uczucie zmęczenia.

Dawkowanie: zalecana dawka to 2g BCAA na 10 kilogramów beztłuszczowej masy ciała na dobę.

Akacja (Acacia)

Akacja (Acacia) Kolczaste drzewo lub krzew z rodziny mimozowatych, rosnące w strefie międzyzwrotnikowej i podzwrotnikowej. Z soku drzew akacji rosnących w północnej Afryce (Acacia senegal) otrzymuje się substancję znaną jako guma arabska. Tradycyjnie używano jej do łagodzenia stanów zapalnych dróg oddechowych, pokarmowych i moczowych. Z gumy arabskiej rozpuszczonej w wodzie (1-4 łyżeczek na filiżankę wody) otrzymuje się kleik, który przynosi ulgę w bólu gardła, kaszlu, biegunce i czerwonce. Poza zastosowaniami medycznymi gumy arabskiej używa się też w przemyśle do produkcji słodyczy, zwłaszcza pochodzących z krajów Środkowego Wschodu owoców kandyzowanych, oraz jako substancji zagęszczającej (E414) do wyrobu niektórych potraw. Dostępna w większych sklepach ze zdrową żywnością oraz w sklepach zielarskich. W Polsce nazwą akacja określa się błędnie robinię.

Kwiat (Elos Pseudoacaciae) ma działanie moczopędne, trawienne - stosuje się go również jako aromatyczny dodatek do innych ziół trawiennych. Największą zaletą tego surowca jest zdolność odkwaszania ustroju i dlatego stosuje się go (mniej niż pół łyżeczki sproszkowanego kwiatu) przy nieświeżym zapachu z ust, zgadze nadkwasocie ogólnej, w innych schorzeniach przebiegających z nadkwasotą, nerwicach żołądka, wrzodzie żołądka i dwunastnicy, nieżytach przewodu trawiennego, zaparciu, nadmiernej fermentacji, wzdęciach itp. Kwiat akacji jest środkiem tak łagodnie działającym, że można go stosować nawet u osób bardzo ciężko schorowanych, zniszczonych.

Akacja Katechu (Acacia catechu, czerń katechu, katechu czarne)

Akacja Katechu

OPIS Małe, cierniste drzewo (do 12 m wys.), z powyginanym, rozłożystym pniem, liśćmi pierzastozłożonymi i bladożółtymi kwiatami zebranymi w kłosy, wyrastającymi z kątów liści. To wielofunkcyjne drzewo jest stosowane w planie zalesiania suchych regionów Indii, ponadto ze względu na jego właściwości w celach medycznych, jest także surowcem do produkcji paszy, opału, węgla drzewnego, mocnych podpór i materiałem budowlanym. 

POCHODZENIE Indie, Birma i Tajlandia po Chiny. Surowiec zbierany głównie ze stanu naturalnego, ale plantacje drzewek akacji katechu założono w Indiach.

SUROWIEC Drewno, czasami liście, młode gałązki oraz kora. Wyciąg wodny z drewna zagęszcza się przez gotowanie. Po ochłodzeniu dostarcza kryształów (znanych jako katha lub kath), a pozostały roztwór (supernatant) jest ponownie zagęszczany i suszony do postaci cutch, ciemnobrązowej stałej masy.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwbiegunkowy, hamujący krwawienie, antybiotyczny.

Zastosowanie i właściwości Ekstrakty z katechu lub czerń katechu stosowane są w biegunce, dyzenterii, przewlekłym nieżycie, krwotokach oraz stanach zapalnych jamy ustnej. Zalecany w postaci rozcieńczonej jako plukanka (gargańsmo) przy bólach gardła, jamy ustnej i infekcjach dziąseł. Zewnętrznie stosowany w czyrakach i wrzodach. Wyciągi do garbowania i barwienia produkowane są na dużą skalę w Azji Południowo-Wschodniej.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Surowiec jest stosowany w postaci mikstur, nalewek i tabletek.

SUBSTANCJE AKTYWNE Czerń katechu zawiera monomeryczne i polimeryczne katechiny (pochodne flawanoli), flawonoidy i gumy. Monomeryczne związki fenolowe (głównie katechina i epikatechina) zgromadzone są w materiale krystalicznym (katha lub kath), który zawiera powyżej 55% katechiny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki i inne związki fenolowe wykazują właściwości ściągające przyczyniające się do leczenia biegunki. Hamują krwawienia i mogą być używane jako środki przeciwbakteryjne w zwalczaniu stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i dziąseł.

UWAGI Cutch jest szczególnie dobrze znany z zastosowań do barwienia i dekatyzowania tradycyjnego ubioru khaki. Jasne katechu (ang. pale catechu, lac. Catechu pallidum) jest produktem odmiennym, otrzymywanym z Uncaria gambir, gatunku z rodziny Rubiaceae.

Akacja Senegalska (Acacia senegal, guma arabska,guma akacjowa)

Akacja Senegalska

OPIS Małe cierniste drzewo (do 6 m wys.) z koroną okrągłą do rozłożystej, liśćmi złożonymi i wydłużonymi kłosami kolom bladożółtego do kremowego. Występuje w grupach.

POCHODZENIE Afryka. Drzewko rośnie naturalnie na suchych terenach strefy tropikalnej, od Afryki Południowej po Północną; guma akacjowa wytwarzana jest głównie w Afryce Północnej (Mali, Mauretania, Senegal, a zwłaszcza Sudan; drzewo znane pod nazwą hashab).

SUROWIEC Guma, „guma arabska” (naturalna guma arabska). To zatężała na powietrzu wydzielina, która może wyciekać z drzew naturalnie (po infekcji lub w warunkach stresu) lub w wyniku nacięć (przez ostrożne usunięcie pasma kory bez zranienia kambium - tkanki twórczej), zbierana w łatwy sposób. Produkt surowy zawiera zaokrąglone, kruche, żółtawe lub jasnobrązowe bryłki, albo nieregularne szkliste kawałki. Nie wykazuje charakterystycznego smaku i zapachu. Na mniejszą skalę gumę pozyskuje się także, z innych gatunków akacji afrykańskich (A. nilotica, A. karroo, A. seyal, A. abyssinica, A. horrida, A. kirkii, A. erioloba), australijskich (A. dealbata, A. decurrens, A. hormlophylla, A. pycnantha), azjatyckich (A. arabica, A. ferruginea, A. leu-cophloea) i amerykańskich (A. angico, A. famesiana).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek osłaniający na skórę i błonę śluzową.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI guma arabska i guma przylądkowa (Capegum) używane są jako środki zmiękczające i osłaniające na skórę oraz jako surowce pomocnicze w recepturze: emulsyfikatory, stabilizatory zawiesin i dodatki do stałych postaci leku. Stosowana niekiedy w bakteryjnych i grzybiczych infekcjach skóry i jamy ustnej.

PRZYGOTOWANIE i DAWKOWANIE Surowiec stosowany jest na skórę lub jako pomocniczy w recepturze różnych postaci leku, np. tabletek.

SUBSTANCJE AKTYWNE Guma arabska jest polisacharydem złożonym (M.cz. 270 000) zawierającym głównie jednostki arabinozy, galaktozy, kwasu D-glukuronowego i L-ramnozy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Guma arabska działa zmiękczająco i łagodząco na skórę oraz błonę śluzową, wykazuje właściwości nawilżające, antybiotyczne i ochronne, sprzyja procesowi gojenia.

UWAGI Guma arabska znalazła liczne zastosowania w przemyśle (spoiwa, tusze, farby). Produkty otrzymywane z innych gatunków z rodzaju Acacia stanowią ważny środek żywnościowy w rolnictwie oraz wykorzystywane są jako dodatki w przemyśle spożywczym (jako bezsmakowe i nietoksyczne stabilizatory i emulsyfikatory).

ALA (kwas alfa - liponowy)

ALA (kwas alfa - liponowy) – ma działanie antykataboliczne , regulujące glikemie oraz wspomagające funkcjonowanie układu sercowego – naczyniowego oraz wpływa korzystnie na wątrobę a także wspomaga wzrok. ALA ma szczególnie ważne znaczenie dla osób zagrożonych chorobami takimi jak miażdżyca i cukrzyca. Zalecany jest również dla osób otyłych , palaczy tytoniu oraz osób w starszym wieku. Stosowany u sportowców przyspiesza spalanie zapasowej tkanki tłuszczowej , wpływa korzystnie na wzrost wytrzymałości oraz siły.

Kwas ALA jest substancją, która w niewielkich ilościach jest syntezowana przez ludzki organizm. Ma ona korzystny wpływ na pracę układu sercowo-naczyniowego, a jej odpowiednie stężenie może zmniejszyć ryzyko występowania miażdżycy. Nasila proces magazynowania glukozy w mięśniach, a także poprawia zdolności organizmu do przyswajania substancji odżywczych. Substancja ta pomaga regulować poziom cukru we krwi. ALA kieruje węglowodany do tkanki mięśniowej i są wykorzystywane w celu wytworzenia niezbędnej energii.

Dawkowanie: zalecana dawka to 300-400mg substancji na dobę. 

Alanina

Alanina to aminokwas endogenny , który organizm sam może syntezować wykorzystując do tego inne aminokwasy. Wysoka dostępność alaniny działa pozytywnie na procesy energetyczne zachodzące w trakcie długo trwałej aktywności fizycznej. Podstawową rolę odgrywa w cyklu glukozowo-alaninowym ( transport azotu pomiędzy komórkami mięśniowymi a wątrobą ). Uczestniczy również w procesie glukoneogenezy gdzie pełni rolę substratu. Szczególnie istotne znaczenie alanina wykazuje dla sportów wytrzymałościowych oraz siłowych.

Alanina buduje białka. Aminokwas ten należy do substancji organicznych, który stanowi podstawę dla syntezy białek w organizmie ludzkim. Pełni ona funkcję metabolicznego punktu. Jej zadaniem jest przenoszenie azotu pomiędzy mięśniami a wątrobą. Bierze udział w procesie tworzenia glukozy, łącząc przy tym związki niecukrowe. Jej odpowiednia ilość wspiera procesy energetyczne, jest szczególnie pomocna w okresie wysiłku fizycznego. Wykorzystuje się ją w suplementacji do poprawienia wyników i możliwości fizycznych.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnej dawki. 

Alantoina

Alantoina - pochodna mocznika wzmagająca regenerację naskórka, występuje na przykład w kasztanowcu, żywokoście, fasoli.

ALC (Acetyl L-karnityna)

Acetyl l-karnityna (ALC, ALCAR) jest to substancja witamino podobna, która składa się z aktywnej postaci karnityny. Substancja ta bierze udział w metabolizmie lipidów. Ma silne działanie antyoksydacyjne. Ma ona doskonałą stabilność chemiczną i charakteryzuje się wysoką biodostępnością. Korzystnie wpływa na pracę układu nerwowego, ponieważ przekracza barierę krew-mózg. Stosowanie może przyczynić się do nasilenia procesu regeneracji uszkodzonych nerwów. Wykazuje działanie przeciwdepresyjne.

ALC – jest to acetylowana postać L-karnityny, wyróżnia się zdecydowanie wyższą biodostępnością dla mózgu. Ma aktywny udział w przemianach lipidów poprzez nasilenie udziału tłuszczów w procesach energetycznych zachodzących w organizmie. Dzięki połączeniu z grupą acetylową przekracza barierę krew-mózg oraz działa na wielu płaszczyznach. Dostarcza grup acetylowych niezbędnych do produkcji neuroprzekaźnika – acetylocholiny, która ułatwia utrwalanie się śladów pamięciowych. Acetyl l-Karnityna może także zmniejszać podatność na depresje, dzieje się tak ponieważ działa bardzo wszechstronnie na produkcję dopaminy, która jest substancją sygnałową dla nerwów.

Badania wykazały również, że acetylokarnityna poprawie ruchliwość plemników dlatego jest również wykorzystywana pomocniczo w leczeniu bezpłodności u mężczyzn.

Dawkowanie: zalecana dawka w suplementacji to 500-2000mg na dobę w podziale na trzy dawki.

Alergia Pokarmowa

Alergia Pokarmowa - Jest to zaburzona reakcja układu odpornościowego na substancje zawarte w pożywieniu. Jeśli do krwi przedostanie się substancja szkodliwa, to układ odpornościowy w zdrowym organizmie rozpoznaje jąjako obcą i natychmiast odpowiada wzmożonym wytwarzaniem białych ciałek krwi oraz przeciwciał, któreją rozkładają i niszczą. W alergii układ odpornościowy reaguje z taką samą wrogością na substancje nieszkodliwe, uwalniając histaminę. Może to spowodować wiele różnych objawów, począwszy od zwykłej wysypki czy bólu głowy na podwyższonym ciśnieniu tętniczym krwi skończywszy. Przyczyny alergii nie są do końca poznane przez naukę, choć wiadomo, że odczyny alergiczne mogą wywoływać zarówno białka zawarte w pożywieniu, jak i pyłki roślin. Powszechną przyczyną alergii pokarmowych są: niski poziom kwasu żołądkowego i niedobór pewnych enzymów trawiennych trzustki. Trzustka wydziela enzymy, które rozkładają białko na prostsze składniki, tzn. aminokwasy. Niedobór enzymów powoduje, że częściowo 3 strawione białko i te jego fragmenty, które prowokują alergię pokarmową, przedostają się do jelit, co może wywołać objawy nie tylko somatyczne, ale i psychiczne. Reakcje alergiczne u ludzi, szczególnie u dzieci wywołują niektóre powszechnie stosowane w przemyśle spożywczym dodatki, jak kwas benzoesowy (E210), czy barwniki, jak tartrazyna (E102). Do najpowszechniejszych czynników alergicznych, czyli alergenów, należą mleko krowie, jaja, czekolada, pomarańcze, pszenica, ser, pomidory, wołowina i kukurydza, natomiast najmniej uczula ryż, groch i awokado. Sygnałem alergii pokarmowej może być szczególna ochota na pewne rodzaje pożywienia, a wykrywaniu pokarmów powodujących uczulenie służą specjalne testy. Niektóre składniki pokarmów mogą leczyć bądź łagodzić alergie, a należą do nich witamina C i kwerce-tyna, działające silnie przeciwhistaminowo, witamina B6, cynk, witamina E i wapń. Niektórzy specjaliści w dziedzinie żywienia uważają, że alergie mogą być powodowane niedoborem składników pokarmowych.

Alkaloidy

Alkaloidy - związki heterocykliczne, zawierające azot, silnie wpływające na układ nerwowy zwierząt, np. alkaloid kakaowca (teobromina) czy kofeina zawarta w kawie i herbacie działają pobudzająco, a alkaloidy werbeny - uspokajająco. Do roślin alkaloidowych należą m.in. rośliny z rodziny psiankowatych (bieluń dziędzierzawa, lulek czarny, pokrzyk wilcza jagoda). Zawierają one alkaloidy tropinowe (hy oscy aminę, atropinę, skopolaminę), stosowane w lecznictwie zaburzeń układu wegetatywnego i w okulistyce. Alkaloidy maku lekarskiego (morfina, kodeina, papaweryna) mają zastosowanie jako środki przeciwbólowe, przeciwkaszlowe i rozkurczające. Alkaloidy wyizolowane z przetrwalników grzyba buławinki czerwonej wykorzystuje się w położnictwie i w leczeniu zaburzeń czynności układu wegetatywnego. Stroiczka rozdęta dostarcza surowca bogatego w lobelinę, pobudzającą centralny układ nerwowy i działającą przeciw astmatycznie. Sparteina -alkaloid żarnowca, jest cennym lekiem zaburzeń rytmu serca. Alkaloidy jaskółczego ziela działają rozkurczająco. Kapsaicyna z papryki (pieprzowca) stosowana jest do produkcji specyfików antyreumatycznych

Alkohol

Alkohol - ściślej alkohol etylowy, jest to płyn o charakterystycznej woni i smaku, uzyskiwany przez fermentację skrobi lub cukru albo syntetycznie; zaliczany do używek. Mimo że picie napojów alkoholowych od dawna należy do najważniejszych rytuałów rodzaju ludzkiego, o czym świadczą zapisy historyczne, trudno polecać alkohol ze względu na wartości odżywcze. Picie wina i piwa w umiarkowanych ilościach, w szczególności w sytuacjach towarzyskich, może sprawiać przyjemność, a tym samym zmniejszać stres. Może jednak także przyczynić się do uzależnienia. Intensywne picie alkoholu, zwłaszcza wysokoprocentowego, wpływa bardzo szkodliwie na procesy metaboliczne zachodzące w organizmie. Alkohol zawarty w napojach powstaje w trakcie fermentacji. W procesach przemiany materii rozkładany jest do szkodliwej dla organizmu substancji chemicznej, noszącej nazwę aldehydu octowego. To jest ten składnik, który powoduje dobrze znany efekt tzw. kaca, często występujący u osób nadmiernie pijących. Alkohol może zmniejszać w organizmie ilości najważniejszych witamin i minerałów: witamin B, C, K, cynku, magnezu i potasu. Nawet umiarkowana konsumpcja ogranicza zdolność wątroby do metabolizmu glukozy i eliminowania toksycznych produktów przemiany materii. Intensywne picie powoduje uszkodzenie wątroby i mózgu, naczyń krwionośnych, upośledza procesy krzepnięcia krwi, przyczynia się do powstawania żylaków, hemoroidów, zakrzepów, uszkodzenia prostaty i 4 powoduje bezpłodność. Przyspiesza również rozwój chorób i dolegliwości związanych z wiekiem, takich jak zaburzenia pracy serca czy zaćma, a także zmarszczki na skórze. Sprzyja zaburzeniom psychicznym, jak lęki, depresje, zaburzeniom emocjonalnym i umysłowym. Witaminy B1, PP, C i aminokwas cysteina chronią organizm przed niektórymi szkodliwymi skutkami spożywania alkoholu, a ich niedobory można łagodzić za pomocą dodatków odżywczych, takich jak dostępne w sklepach ze zdrową żywnością chińskie ziele kudzu (opornik), a także preparaty aminokwasu L-glutaminy. Niedobory składników mogą prowadzić do hipoglikemii (niski poziom cukru we krwi), co można sprawdzić za pomocą testu tolerancji glukozy (GTT) i zastosować odpowiednią dietę przepisaną przez lekarza

Alkohole wielowodorotlenowe (polialkohole)

Alkohole wielowodorotlenowe (polialkohole) - alkohole o więcej niż 1 grupie OH. Do tetroli należy eurytiol (trawy, porosty, wodorosty, drożdże) o działaniu antyseptycznym, przeciwzapalnym i nawilżającym. Ksylitiol należący do pentytów (pierwiosnek lekarski) zwalcza próchnicę i choroby przyzębia, wpływa na syntezę kolagenu i kwasu hialuronowego. Mannitol (pochodna mannozy, występujący w platanie, oliwce, jesionie mannowym) i sorbitol (pochodna glukozy występująca w gruszkach, śliwkach, jarzębinie) należą do hekstytów. Sorbitol nawilża skórę, mannitol nie jest nawilżaczem, za to przywraca barierowe właściwości skórze. Pochodną sorbitolu jest furalglucitol -antyoksydant i wymiatacz wolnych rodników, pozyskiwany z otręb pszennych.

Aloes

Aloes - roślina pochodząca z tropikalnych rejonów Dalekiego Wschodu, południowej Afryki i Indii Zachodnich (wyspy na Morzu Karaibskim). Obecnie uprawiana w stanach USA o suchym klimacie; sadzi się ją także w wielu miejscach jako roślinę ozdobną. Jeśli chodzi o składniki odżywcze i lecznicze, to najcenniejszy jest gęsty sok wyciskany z długich liści, który ma właściwości grzybobójcze i bakteriobójcze. Sok z aloesu zawiera wiele cennych witamin i minerałów, a także beta-karoten, enzymy, aminokwasy i rodzaj złożonych węglowodanów nazywanych mukopolisa-charydami. Substancje te odpowiadają za lecznicze właściwości aloesu. Roślina ta łagodzi zapalenia przewodu pokarmowego, przynosi ulgę w zaparciach, wzdęciach i objawach nadwrażliwości jelit. Galaretowatego soku ze świeżych liści można też używać zewnętrznie do smarowania ran, można go wcierać w skórę w miejscach poparzeń słonecznych, zmarszczek, podrażnień i mniejszych skaleczeń. Napary nadają się do przemywania ran i oczu. Sok ma nieco odstręczający smak, toteż do użytku wewnętrznego najczęściej miesza się go z sokiem owocowym, by był łatwiejszy do przełknięcia. Czysty amerykański sok z aloesu jest obecnie dostępny w większości sklepów ze zdrową żywnością.

Aloes Uzbrojony (Aloé Jerox, alona przylądkowa)

Aloes Uzbrojony

OPIS Aloes uzbrojony jest pokaźnym, jedno łodygowym sukulentem z szerokimi kolczastymi liśćmi i zwykle jasnoczerwonymi lub pomarańczowymi kwiatami zebranymi w szczytowy kwiatostan.

POCHODZENIE Południowo-wschodnia część Afryki Południowej. Stanowi podstawę lokalnego przemysłu.

SUROWIEC Alona, żółty sok z liści wysuszony do postaci ciemnobrązowej, żywicznej, stałej masy, znanej pod nazwą handlową alona przylądkowa lub Cap Aloe (= Aloe capensis). Żel aloesowy (nie gorzkie, wewnętrzne, mięsiste części liścia) stosowany jest w środkach wzmacniających i kosmetykach.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Alona: środek przeczyszczający, goryczowy; żel: środek wzmacniający i przyspieszający gojenie ran.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Alona przylądkowa jest ważnym środkiem przeczyszczającym oraz wchodzi w skład gorzkich toników. Żel aloesowy stal się popularnym składnikiem prozdrowotnych napojów. Rzadziej stosowany w zapaleniu stawów, egzemie i zapaleniu spojówek. W produktach do pielęgnacji skóry wykorzystywany jest suszony rozpyłowo wyciąg z żelu. 

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Alona podawana jest doustnie w niewielkich ilościach (0,05-0,2 g) jako środek przeczyszczający. W zapaleniu stawów przyjmuje się połowę dawki przeczyszczającej. Świeży sok stosowany jest zewnętrznie w zapaleniu spojówek i zapaleniu zatok.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównym składnikiem silnie przeczyszczającym (15-30% alony) jest C-glukozyd an-tronu, aloina (=barbaloina). Aloina stanowi równoważną mieszaninę dwóch stereoizomerów, aloiny A i aloiny B. Właściwości przyspieszające gojenie ran przypisywane są polisacharydom i glikoproteinom żelu aloesowego działającym nawilżająco, osłaniająco i ochronnie.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE W okrężnicy aloina podlega przekształceniu pod wpływem bakterii jelitowych w antron aloeemodyny. Antrony odpowiedzialne są za pobudzenie defekacji. Molekularny mechanizm działania obejmuje wpływ na kanały chlorkowe oraz znaczące obniżenie Na+, K+-ATP-azy. Antranoidy nasilają perystaltykę i sekrecję wody oraz hamują jej resorpcję z jelita grubego. Wyciągi z aloesu mają właściwości przeciw-drobnoustrojowe, przeciwwirusowe i cytotoksyczne.

Aloes Zwyczajny (Aloe vera, aloes prawdziwy)

Aloes Zwyczajny

OPIS Gatunek ten nie wykształca pnia i posiada grube, mięsiste, bezkolcowe liście ułożone w pojedynczą rozetę lub kilka rozet oraz szczytowe grona żółtych lub czerwonych kwiatów.

POCHODZENIE Północna Afryka. Aloé vera jest starożytnym kultywarem i podstawą potężnego przemysłu, głównie w Ameryce Środkowej i na północy USA. 

SUROWIEC Obecnie głównym produktem jest żel aloesowy, nie gorzka miazga z wewnętrznej treści liści. Nie powinien on być mylony z bardzo gorzkim, żółtym sokiem z liści, który jest zagęszczany do substancji krystalicznej, znanej pod nazwą alony barbadoskiej, Barbados Aloe lub Curaęao Aloé. Czysty żel pozyskuje się z zewnętrznych warstw liści zawierających aloinę. Proces „filetowania” bywa prowadzony ręcznie (najwyższa jakość surowca) lub mechanicznie. Alternatywnie całe liście mogą być miażdżone, a aloina usuwana jest przez filtrację (surowiec nazywany „ekstraktem z całych liści”).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA żel: przyspiesza gojenie ran, do pielęgnacji skóry, wzmacniający napój. Alona: środek przeczyszczający, goryczowy (amarum). 

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Curaęao Aloe stosuje się w leczeniu obstrukcji i jako środek gorzki. Żel aloesowy przyjmuje się jako suplement diety oraz w leczeniu oparzeń i innych schorzeń skórnych, w infekcjach i stanach zapalnych, w zaburzeniach odporności, przy wysokim cholesterolu, a nawet w chorobie nowotworowej.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Stosowana jest najniższa dawka alony niezbędna do uzyskania miękkiego stolca (20—30 mg aloiny w ciągu dnia). Zel może być przyjmowany w formie płynnej trzy razy dziennie w ilości 50-100 mL.

SUBSTANCJE AKTYWNE Curaęao Aloe zawiera aloinę (C-glukozyd antronu), główny składnik przeczyszczający (do 38%). Żel dostarcza 0.5-2% zespołu polisacharydów (glukomannany), glikoproteiny, aminokwasy, minerały, kwas salicylowy i enzymy. Acetylowany mannan (acemannan, Carrisyn®) znalazł zastosowanie w leczeniu ran. Obecny w prozdrowotnych napojach żel aloesowy zawiera często aloinę w stężeniu 10 ppm i wyżej, nadając im właściwości goryczowe i łagodnie przeczyszczające. 

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE W przeciwieństwie do przeczyszczającej alony (zob. A. ferox), żel aloesowy wykazuje właściwości przeciwzapalne, gojące rany i immunostymulujące (nie wyjaśnione naukowo).

Alpinia Lekarska ( Alpinia ojficinarum, gałgant chiński, galanga)

Alpinia Lekarska

OPIS Pokaźna, ulistniona bylina (do 1 m wys.), wyrastająca z grubego, mięsistego kłącza. Kwiaty białe lub różowawe, rzadkie, zebrane w wiechy. Roślina pokrojem podobna do imbiru (Zingiber officinalis). POCHODZENIE Alpinia lekarska występuje rodzimie we wschodniej oraz południowo-wschodniej Azji i jest szeroko uprawiana, głównie w Chinach, Malezji, Tajlandii i Indiach.

SUROWIEC Kłącze świeże lub wysuszone (Galangae rhizoma).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wiatropędny, poprawiający trawienie, przeciwrobaczy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Gałgant chiński jako środek żołądkowy wskazany jest zasadniczo w leczeniu niestrawności i braku apetytu. Surowiec ten jest popularnym składnikiem w kuchni chińskiej stosowanym w tradycyjnej medycynie Chin w niestrawności, bólu żołądka, nudnościach i czkawce. Wykorzystywany jest również przez tradycyjną medycynę Indii i Europy.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Herbatę ziołową przygotowuje się z około 0,5-1 g wysuszonych kłączy i przyjmuje pół godziny przed posiłkiem. Dzienna dawka wysuszonego surowca to 2-4 g (lub równoważna ilość surowca świeżego). Bywa także używany w formie nalewki, odwaru i sproszkowanego kłącza. 

SUBSTANCJE AKTYWNE Gałgant chiński jest wysoce aromatyczny i zawiera olejki eteryczne (0,5-1%). Głównymi składnikami są monoterpeny (a-pinen, cyneol, linalol), estry kwasu metoksycynamonowego i eugenol. Składnikami ostrymi są rozmaite nieolejkowe diaryloheptanoidy (uprzednio znane pod nazwą galan-gole), łącznie z fenyloalkiloketonami (znanymi jako gingerole). Obecne są również flawonoidy (głównie glikozydy kwercetyny i kemferolu).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Ma właściwości prze-ciwskurczowe, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i prze-ciwgrzybicze. Diaryloheptanoidy (jak też fenyloalkilo-ketony) to znane inhibitory biosyntezy prostaglandyn.

UWAGI Inne gatunki z rodzaju Alpinia, także wykorzystywane w medycynie tradycyjnej, to gałgant wielki (A. galanga) z południowo-wschodniej Azji, A. oxyphylla (owoc; yi zhi ren) i A. katsumadai (cao dou cou) z Chin oraz A. calcarata (rasna) z Indii. Nasiona zachodnioafrykańskiej rośliny Aframamum melegueta (Zingiberaceae) znane jako „rajskie ziarna” używane są leczniczo w tych samych wskazaniach, co kłącze gałganta chińskiego.

Aminek (Ammi Msnaga)

Aminek (Ammi Msnaga)- zioło pochodzące z Bliskiego Wschodu; było używane wjemeńskiej i arabskiej medycynie ludowej. Zawiera glikozyd kelinę, który przynosi ulgę w bólach związanych z kamieniami nerkowymi (rozluźnia skurcze mięśni powstałe wskutek ucisku kamieni). Rozszerza naczynia wieńcowe serca i łagodzi bóle w chorobie wieńcowej. Dostępny w większych sklepach zielarskich.

Aminek Egipski ( Ammi visnaga, owoc keli)

Aminek Egipski

OPIS Roślina jednoroczna prosto wznosząca się, z liśćmi pierzastodzielnymi i dużymi, złożonymi balda-chami drobnych, białych kwiatów. Owoce małe, suche, długości ok. 2 mm, wykazują wybitnie gorzki smak.

POCHODZENIE Basen Morza Śródziemnego, od wysp Kanaryjskich po Maroko, na wschodzie po Egipt i Iran. Naturalizowana w Ameryce Południowej i Północnej. Uprawa surowca do celów handlowych skoncentrowana jest głównie w Egipcie, Maroku i Tunezji.

SUROWIEC Dojrzały owoc (Ammivisnagaefructus), częściej standaryzowane wyciągi z surowca.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA środek przeciwskurczowy, rozszerzający naczynia krwionośne, przeciwtchawiczy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Składniki tego surowca oraz ich syntetyczne pochodne stosowane są jako środki zwiotczające mięśnie gładkie zapobiegawczo w astmie, stanach spastycznych oskrzeli i dusznicy bolesnej (nagły ból w klatce piersiowej z niedoboru tlenu w mięśniu serca). Owoce używane są do czyszczenia zębów oraz w leczeniu m.in. kolki jelitowej, bólu w kamicy nerkowej (leczenie objawowe) i jako środek moczopędny.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Owoce keli rzadko stosowane są w postaci naparu (0,5 g na filiżankę wrzątku). Przetwory standaryzowane na zawartość związków aktywnych (kelina i wisnadyna) wchodzą w skład rozmaitych produktów handlowych (środków spazmolitycznych, także nasercowych, rozszerzających naczynia wieńcowe i urologicznych).

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównymi składnikami czynnymi są furanochromony (kelina i wisnagina, kelol), w drugiej kolejności piranokumaryny (wisnadyna, samidyna, dihydrosamidyna).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wisnadyna działa silnie rozszerzająco na naczynia krwionośne przez blokowanie kanałów wapniowych. Kolejne składniki wisnagina i kelina (oraz syntetyczne pochodne) mają właściwości przeciwskurczowe.

Aminogen

Aminogen – grupa enzymów proteolitycznych odpowiedzialna za wspomaganie trawienia białek oraz zwiększenie przyswajalności poszczególnych aminokwasów. Jest to mieszanka enzymów pozyskiwanych od workowców Aspergillus niger oraz Aspergillus oryzae. Jedno z badań wykazało że dodanie 5g kompleksu aminogen zwiększyło wchłanianie białka serwatkowego do krwiobiegu o ponad 100%, poza tym znacząco przyspieszało absorpcje przez organizm części z aminokwasów.

Aminokwasy

Aminokwasy stanowią zwykle składniki budulcowe białek (w świecie roślinnym takich aminokwasów jest 20). Istnieje ponadto około 100 aminkwasów nie łączących się w białka; Ze względów kosmetycznych szczególnie ważne są aminokwasy zawierające siarkę: metionina, cystyna i cysteina (wbudowanych w białka nasturcji, rzeżuchy, rzodkwi);

Aminokwasy to związki występujące w organizmach zwierzęcych, roślinach i drobnoustrojach, będące składnikami białek. Składają się z węgla, wodoru, tlenu, siarki i azotu. Łączą się w różne struktury łańcuchowe (łańcuchy peptydowe), które nadają danemu rodzajowi białka - czy to będzie białko zawarte w kościach, czy we włosach lub paźnokciach -jego specyficzne cechy. Formowaniem się tych różnych białek zarządzają kwasy nukleinowe DNA i RNA, często zwane także matrycami białek. DNA -kwas dezoksyrybonukleinowy - zawiera kod główny; RNA - kwas rybonukleinowy - tłumaczy informację niezbędną do syntezy białek w komórkach. Synteza jest niezwykle ważna dla podtrzymania życia, ponieważ komórki organizmu bezustannie obumierają i muszą powstawać nowe. Spośród ponad dwudziestu znanych aminokwasów, formujących tysiące kombinacji białek, dziewięć - leucyna, izoleucyna, walina, metionina, treonina, lizyna, fenyloalanina, tryptofan i histydyna - uznaje się za aminokwasy niezbędne w ludzkiej diecie we właściwych proporcjach, gdyż to one tworzą to, co nazywa się białkiem o pełnych walorach odżywczych. Żaden nie może być syntezowany w organizmie człowieka, muszą być zatem 6 pobierane wraz z pokarmem. Brak nawet jednego z wymienionych aminokwasów lub zbyt niski jego poziom w organizmie w porównaniu z innymi wstrzymuje lub spowalnia syntezę białek.

Zdarza się to przy ścisłej diecie wegetariańskiej, opartej na niepełnowartościowych białkach roślinnych. Pokarm oparty na produktach zwierzęcych - mięsie, rybach, jajach i przetworach mleczarskich - zawiera wszystkie potrzebne aminokwasy, dostarczając pełnowartościowego białka. Stwierdzono, że pojedyncze aminokwasy mają specyficzne, dobroczynne właściwości: wspomagają spalanie tłuszczu, wspierają leczenie łysienia, przyczyniają się do rozwoju mięśni oraz uwalniania stresu. Można je stosować jako dodatki do pożywienia. Poza wymienionymi dziewięcioma są aminokwasy uznane za „ważne" (choć nie niezbędne). Należy do nich aminokwas arginina, której organizm wielu ludzi nie wytwarza w odpowiedniej ilości.

AMP citrate

AMP citrate (4-amino-2-methylpentne citrate) – jest to innowacyjny suplement który bardzo szybko i trwale podnosi poziom energii , działanie odczuwalne już po 20 minutach utrzymuje się wiele godzin po spożyciu. AMP citrate poza właściwościami energetycznymi pomoże Ci pozbyć się niechcianej tkanki tłuszczowej oraz zmniejszy chęć podjadania. Energetyk i reduktor tkanki tłuszczowej zawarty w jednej substancji który pobudza mózg do bardziej efektywnej pracy , zwiększa koncentrację i skupienie na długi czas.

Ananas

Ananas - owoce byliny pochodzącej z Ameryki Południowej, uprawiane w strefie tropikalnej. Są zasobnym źródłem witaminy C i potasu, niewiele jest w nich innych składników odżywczych. Zawierają jednakże bromelainę - enzym rozszczepiający białko, który poprawia trawienie. Dlatego dobrze jeść ananasy po posiłkach mięsnych. Ananasy działają moczopędnie, ponadto poprawiają apetyt, leczą biegunki, niszczą pasożyty układu pokarmowego i zmniejszają ilość płynów w organizmie. Bromelainę można kupić w kapsułkach jako dodatek pokarmowy, ułatwiający trawienie. Uwaga: Ponieważ niedojrzałe ananasy działają zakwaszające, nie powinny ich jeść osoby z owrzodzeniem żołądka lub dwunastnicy. Z tego samego powodu niedojrzałe ananasy mogą szkodzić zębom

Ananas Jadalny (Ananas comosus, ananas właściwy)

Ananas Jadalny

OPIS Ananas to wyróżniającą się bylina z rozetą liści o twardej strukturze i brzegach ostro ząbkowanych. Kwiatostan purpurowych kwiatów złożony z szypułek i przysadek, ulega przekształceniu w mięsisty owocostan, znany pod nazwą owocu ananasa.

POCHODZENIE Ameryka Środkowa. Obecnie gatunek jest szeroko uprawiany w tropikalnych regionach Afryki i Azji.

SUROWIEC Dojrzały owoc i łodygi. Stosowane komercyjnie do ekstrakcji mieszaniny enzymów proteolitycznych znanych pod nazwą bromelina (Bromelainum crudum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek poprawiający trawienie, przeciwzapalny, przeciwobrzękowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Bromelina używana jest w leczeniu obrzęków pourazowych i pooperacyjnych (szczególnie przegrody nosowej i zatok), a także stanów zapalnych. Może być również przyjmowana w dolegliwościach trawiennych. Sok ananasowy stosowany jest jako tradycyjny środek wzmacniający układ trawienny i moczopędny. Roślinne proteazy, takie jak bromelina i papaina (pozyskiwana z soku mlecznego z niedojrzałych owoców papai - zob. Carica pa-paya) niekiedy dodawane są do przetworów ze zwierzęcej tkanki trzustkowej, łagodzących objawy niedomogi trzustki poprzez terapię zastępczą. Terapia taka wydaje się jednak mocno nieuzasadniona w związku z obecnością proteaz.

PRZYGOTOWANIE i DAWKOWANIE Bromelina podawana jest w postaci tabletek. Dzienną ilość 80-240 mg przyjmuje się w dwóch lub trzech dawkach. Czas trwania kuracji jest ograniczony do maksymalnie 8 lub 10 dni. Substancje aktywne Ananas zawiera co najmniej pięć enzymów znanych pod wspólną nazwą bro-meliny. Głównymi składnikami są dwa proteolityczne enzymy określane jako bromeliny A i B. Dojrzały owoc dostarcza także 20 mg witaminy C na 100 g i do 15% sukrozy; opisano również estry kwasów kawowego i p-kumarowego z glicerolem.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Dostępne prace naukowe wykazują, że bromelina posiada aktywność przeciwzapalną, przeciwobrzękową, antyagregacyjną na płytki krwi i fibrynolityczną. Istnieją dowody, iż podana doustnie może się wchłaniać w niewielkim procencie do krwiobiegu i układu limfatycznego. Skuteczność bromeliny w leczeniu obrzęków pooperacyjnych i pourazowych wystarczająco wspierają dostępne dane kliniczne.

Antacydy

Antacydy - są to środki neutralizujące kwas solny w żołądku, pełniące rolę regulatorów kwasowości. Przynoszą tylko czasową ulgę, łagodząc objawy nadkwasoty, a nie zupełne wyleczenie. Każdy, kto używa tych leków bez recepty, powinien zdawać sobie sprawę z tego, że objawy nadmiernego zakwaszenia żołądka są podobne do objawów niedoboru kwasów trawiennych. Ponadto niektóre antacydy zawierają glin, pierwiastek toksyczny, który wbudowuje się w ludzkie ciało i powoduje szereg zaburzeń. Chlorowodorek betainy przynosi ulgę w zgadze spowodowanej niedoborem kwasów trawiennych w żołądku. Ponieważ wydzielanie żołądkowe zmniejsza się wraz z wiekiem, niektórzy lekarze zalecają profilaktyczne przyjmowanie chlorowodorku betainy oraz niezbędnych dla organizmu metali wszystkim osobom po czterdziestce. Przyjmowanie enzymów trawiennych, takich jak pankreatyna, daje dobre efekty w niektórych przypadkach, ale najprostszą i najskuteczniejszą metodą poradzenia sobie z problemem nadkwasoty, zgagi i dyspepsji jest właściwa dieta. Szybką ulgę przynosi zażywanie 2-3 tabletek dolomitu przed każdym posiłkiem. Z własnych doświadczeń autora wynika, że szklanka zimnego mleka lub kilka surowych migdałów zjedzonych na czczo skutecznie likwiduje zgagę. Ponieważ płyny pite przed posiłkiem rozcieńczają kwasy żołądkowe, zaleca się picie ich raczej na czczo niż po jedzeniu.

Antocyjany

Antocyjany - wielofenolowe barwniki roślinne należące do flawonoidów (w zależności od pH czerwone niebieskie lub zielone). Działają na włosowate naczynia krwionośne, zmniejszając ich kruchość i przepuszczalność. Działają także przeciwzapalnie. Do surowców antocyjanowych należą m.in.: owoce bzu czarnego i borówki czernicy oraz kwiat bławatka i malwy czarnej.

Antrazwiązki (antrachinony)

Antrazwiązki (antrachinony) - pochodne antracenu o działaniu przeczyszczającym. Im więcej zawierają cząsteczek cukróo, tym silniej działają i łatwiej rozpuszczają się w wodzie. Występują np. w aloesie, korze kruszyny, liściach sensu, korze szakłaku, kłączu rzewienia. Pochodne antrachinonu mają działanie przeciwbólowe, anty-bakteryjne i przeciwwirusowe, podobnie jak antybiotyki, ale bez ich szkodliwych skutków ubocznych.

Anyż (Pimpinella anisum L.)

Anyż (Pimpinella anisum L.) z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae) jest w naszym klimacie uprawiany, gdyż w stanie naturalnym nie występuje nawet w wyjątkowo ciepłych miejscach, jest on bowiem rośliną śródziemnomorskiego pochodzenia. Nazwa "anyż" pochodzi od słowa greckiego anisona to od arabskiego anysum, gdyż do medycyny średniowiecznej anyż sprowadzili Arabowie w IX wieku. Zapach rozgryzionego ziarna mocny, "anyżowy", smak słodki, trochę drapiący.

Owoc, czyli nasienie anyżu (FructusAnisi), działa wykrztuśnie, rozkurczowo, mlekopędnie, znosi nadmierną fermentację jelitową i wzdęcia. Odwar z łyżeczki anyżu pije się 2,3 razy dziennie po 1/2 szklanki przy dychawicy oskrzelowe i nieżycie oskrzeli, nerwicach przewodu pokarmowego, migrenach, a jako środek podstawowy polecany dla karmiących matek przy zaburzeniach laktacji, a więc zarówno przy nadmiarze złego mleka, jak i braku dobrego, przy zaburzeniach trawienia i w stanach skurczowych przewodu trawiennego, wzdęciach, szkorbucie a wreszcie anginie i innych formach przeziębienia, przebiegających z zaflegmieniem płuc.
Anyż działa pobudzająco na mózg, rdzeń kręgowy i wegetatywny ustrój nerwowy, toteż nie może być przedawkowany, a już olejek anyżowy może być stosowany tylko bardzo ostrożnie. W małych dawkach natomiast anyż ma szerokie zastosowanie: kilka ziarn na 1/4 litra można dodać do mleka lub białej kawy, a zmielony pół na pół z czarnuszką daje znakomity dodatek do pieczywa, np. na drugie śniadanie.

Anyż Gwiazdkowaty (Illicium verum)

Anyż Gwiazdkowaty

OPIS Wiecznie zielone małe drzewo (do 10 m wys.), z ciemnozielonymi pojedynczymi liśćmi i atrakcyjnymi żóltawozielonymi do czerwonego pojedynczymi kwiatami. Charakterystyczne gwiazdkowate owoce składają się z ośmiu mieszków zawierających po jednym szaro-brązowym, błyszczącym nasieniu. Komórki olejkowe są w owocni. Anyż gwiazdkowaty może być mylony z anyżem japońskim zwanym Shikimi (Illicium anisatum) — zafałszowania anyżu gwiazdkowego mogą być trujące. Posiada on bardziej nieregularny kształt, mniejsze wymiary, bardziej żółtawy kolor i odmiennie zakrzywione końce.

POCHODZENIE Północno-wschodni Wietnam i południowo-wschodnie Chiny (I. verum) oraz Japonia i Korea (I. anisatum). Roślina nie występuje w stanie naturalnym, ale jest szeroko uprawiana w Chinach, Japonii i od Indii do Filipin.

SUROWIEC Dojrzałe owoce (Anisi stellati fructus).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Wykrztuśny, rozkurczowy (żołądek).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Anyż gwiazdkowy jest używany w leczeniu schorzeń układu oddechowego (szczególnie zapaleń) i także w niestrawności (wzdęcia, zaburzenia żołądkowe).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zwykle dzienna dawka wynosi około 3 g owoców lub 0,3 g olejku eterycznego.

SUBSTANCJE AKTYWNE Anyż gwiazdkowy jest bogaty w olejek eteryczny, który jest obecny w ilości do 8% suchej masy. Głównym jego składnikiem jest trans-anetol (80-90%), występujący z aldehydem anyżowym, metylochawikolem i niektórymi monoterpenami (a--pinen, limonen i linalol). Rzeczywisty olejek anyżowy (zob. Pimpinella anisum) nie zawiera monoterpenów. Anyż japoński posiada mirystycynę (nie ma jej anyż gwiazdkowy) i laktony seskwiterpenowe, takie jak ani-zatyna, neoanizatyna i pseudoanizatyna, a także kwas szikimowy (18%).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Owoce posiadaj ą udo -wodnione działanie rozkurczowe i wiatropędne. Ani-zatyna posiada właściwości spastyczne i jest odpowiedzialna za działanie toksyczne I. anisatum.

Apetyt

Apetyt - czyli chęć jedzenia, jest zazwyczaj jedną z ważnych przyczyn nadwagi. Każdy, kto pragnie zmniejszyć wagę ciała lub z innych powodów powstrzymać chęć jedzenia albo nad nią zapanować, powinien włączyć do swojej diety następujące pokarmy: awokado, otręby i dania bogate w błonnik, łodygi selera, gumę guar, kwas cytrynowy (HCA) w postaci tabletek (Citrimax) wraz z aminokwasem L-fenyloalani-ną, a także świeży sok z cytryny. Dla tych, którzy pragną pobudzić apetyt, zaleca się kiełki lucerny, jabłka, sok z marchwi, pieprz cayenne, liść selera, kurczęta, ocet jabłkowy, kukurydzę, gra-pefruity, wątrobę, grzyby, pomarańcze, truskawki i pomidory. Poza tym takie zioła, jak rzepik, anyż i rumianek wraz z witaminą B complex, preparatami cynku i drożdżami piwnymi.

Arbutyna (glikozyd fenolowy)

Arbutyna (glikozyd fenolowy) działają moczopędnie, przeciwzapalnie i dezynfekująco na drogi moczowe. Arbutyna, jako pochodna hydrochinonu, działa wybielająco na skórę. Arbutyna występuje w w roślinach z rodziny wrzosowatych (wrzos, mącznica lekarska, borówka brusznica i czernica), gruszyczkowatych, skalnicowatych (bergenia szorstkolistna).

Arcydzięgiel Litwor (Angelica archangelica, dzięgiel lekarski)

Arcydzięgiel Litwor

OPIS Arcydzięgiel litwor jest okazałą, dwuletnią rośliną z dużymi pierzastymi liśćmi u nasady ogonka pochwiasto rozszerzonymi, oraz z grubą, bruzdowaną, czczą, kwitnącą łodygą. Male zielonkawobiałe kwiaty zebrane są w okrągłe baldachy. Owocem są nielupki relatywnie duże, płaskie, z żeberkami.

POCHODZENIE Eurazja. Pospolicie uprawiany.

SUROWIEC Głównie korzenie (Angelicae radbc), niekiedy cale ziele (Angelicae herba), owoce lub olejek eteryczny (Angelicae aetheroleum = Oleum Angelicae).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek poprawiaj ący apetyt, żołądkowy, spazmolityczny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Korzeń arcydzięgla obecnie polecany jest w braku łaknienia, skurczach żołądka i wzdęciach. Wysuszone korzenie i ekstrakty z korzeni mają komercyjne znaczenie w napojach alkoholowych (np. benedyktynka „Benedictine”) i w przemyśle cukierniczym.

PRZYYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Stosowane są napary i nalewki z wysuszonych korzeni. Dzienna dawka wysuszonych korzeni arcydzięgla wynosi 4,5 g (lub równoważna dawka w przetworach) lub 10-20 kropli olejku eterycznego. Wyciągi z korzeni wchodzą w skład rozmaitych produktów handlowych używanych w leczeniu dolegliwości trawiennych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina jest źródłem furanokumaryn, m.in. ksantotoksyny, imperatoryny, angelicyny oraz kumaryn takich jak umbeliferon, ostoi, osteol itp. Głównym składnikiem korzeni jest ostoi, owoców imperatoryna. Olejek eteryczny pozyskiwany z korzeni i owoców zawiera głównie a-felandren, P-felandren i a-pinen.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Profil farmakologiczny surowca jest słabo poznany ale pobudza on przepływ soków żołądkowych i ma określone właściwości anty-septyczne i żółciopędne.

Arginina

Arginina  -należy do ważnych aminokwasów, gdyż jej pochodna ornityna pobudza wydzielanie hormonu wzrostu w mózgu. Jest to istotne nie tylko w przypadku dzieci, ale także dorosłych, ponieważ ornityna przyczynia się do odbudowy tkanek i gojenia się ran. Substancja ta 10 pobudza również wzrost limfocytów T - komórek układu odpornościowego, które rozpoznają, rozkładają i niszczą bakterie chorobotwórcze i rakotwórcze składniki chemiczne. Dlatego arginina, obficie występująca w domowym rosole z kury, okazuje się bardzo użyteczna w leczeniu chorób z autoagresji, takich jak zapalenie stawów czy stwardnienie rozsiane. Istnieją dowody wskazujące, że arginina i ornityna pobudzają spadek wagi ciała i zwiększają produkcję spermy oraz ruchliwość plemników. Argininę przyjmuje się na pusty żołądek w dawce 2 g, najlepiej przed snem, gdyż hormon wzrostu w sposób naturalny uwalnia się w godzinach wieczornych, a szczyt przypada na 90 minut po zapadnięciu w sen. Preparat można także zażywać godzinę przed forsownym zajęciem. Jeśli stosuje się ornitynę, to jej dawka stanowi połowę stosowanej dawki argininy. Uwaga: Argininy i ornityny nie powinny przyjmować dzieci oraz kobiety w ciąży i karmiące matki. Arginina jest przeciwwskazana w przypadku zakażenia wirusem herpes (opryszczki).

Argyreia Speciosa

Argyreia Speciosa – według przeprowadzonych badań zwiększa możliwości funkcji poznawczych organizmu, poprawia zdolności adeptogenne oraz zwiększa libido. Ma działanie hamujące rozwój depresji w ośrodkowym układzie nerwowym , redukujące zbyt wysoki poziom glukozy w krwiobiegu oraz przyspieszające regenerację wątroby. Jak wykazały badania argyreia speciosa posiada zdolność do przywrócenia optymalnego poziomu kortyzolu a także kwasu askorbinowego po stanie długo trwającego stresu.Dzieję się tak poprzez oddziaływanie na kortyzol bezpośrednio w nadnerczach.

Arnika (Arnica Montana)

Arnika (Arnica Montana) bylina nazywana też kupalnikiem i górskim tytoniem. Rośnie w górach Europy, Syberii, północnej Azji, zachodnich Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Od wieków używano jej do leczenia siniaków i stłuczeń. Nie wolno jej stosować na skaleczoną skórę czy otwarte rany. Napar z korzenia działa napotnie i obniża temperaturę, łagodzi też zapalenia błon śluzowych nosa oraz pobudza wydzielanie moczu i działa ogólnie wzmacniająco. Napary można też stosować zewnętrznie jako środek wzmacniający włosy. Dostępna w większych sklepach ze zdrową żywnością i w sklepach zielarskich.

Arnika Górska (Arnica montana, kupalnik górski)

Arnika Górska

OPIS Bylina z owłosionymi liśćmi i dużymi, ciemnożółtymi kwiatostanami (koszyczkami). A. chamissonis różni się od A. montana bardziej wyprostowaną posturą oraz mniejszymi koszyczkami.

POCHODZENIE A. chamissonis jest gatunkiem południowo amerykańskim i ważnym komercyjnie (uprawianym) surowcem, łącznie z A. fulgens i in. A. montana występuje naturalnie w środkowej i północnej Europie. Materiał pozyskiwany ze stanowisk naturalnych dostępny jest w ograniczonej ilości.

SUROWIEC Głównie kwiatostany (Amicaeflos) oraz nalewki i olejek eteryczny, rzadko korzenie i cała roślina.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwzapalny, przeciw podrażnieniom, przyspieszający gojenie ran.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Arnika wykorzystywana jest w tradycyjnym leczeniu stłuczeń, krwiaków, skręceń, oparzeń (także słonecznych), pieluszkowego zapalenia skóry i jako środek przeciwzapalny w reumatyzmie. Należy stosować ją zewnętrznie lub jako płukankę do jamy ustnej (podczas leczenia stanu zapalnego błon śluzowych). Spożywanie ziela od dłuższego czasu nie jest polecane.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Wyciągi i nalewki używane są pod postacią maści i mazideł, często także nanosi się je w formie kompresu. Stosowany jest napar z 2 g ziela w 100 mL wody oraz nalewki (10-krotnie rozcieńczona do płukania ust, bardziej stężona w rozcieńczeniu 3:1 do 10:1 - do zewnętrznego użytku). Maści powinny zawierać 20-25% nalewki. „Olej z arniki” przygotowuje się na bazie wyciągu z 1 części surowca i 5 części oleju tłustego. 

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównymi składnikami aktywnymi (0,2-0,5%) są helenalina i pokrewne lak-tony seskwiterpenowe, które odpowiedzialne są za charakter goryczowy surowca. Występują również flawony i flawonole, olejek eteryczny (z tymolem, eterem metylowym tymolu i azulenem), triterpeny, kwasy fenolowe i polisacharydy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Laktony seskwiterpenowe, takie jak helenalina, mogą tworzyć wiązania kowalencyjne z białkami i w ten sposób zmieniać ich właściwości. Związki te wraz z innymi składnikami arniki posiadają właściwości mutagenne, przeciwdrob-noustrojowe i przeciwzapalne. Miejscowo stosowane wykazują działanie przeciwbólowe, antyseptyczne oraz przyspieszające gojenie krwiaków i ran.

Ashwagandha

Ashwagandha – to zioło dostarczające dużej dawki żelaza przez co zwiększa ilość hemoglobiny w krwiobiegu. Zawarte w nim owoce wspomagają krążenie i zwiększają dostępność składników odżywczych dla poszczególnych komórek. Wykazuje także działanie odmładzające na niemal każdą tkankę w organizmie. Ashwagandha wspiera także działanie układu nerwowego , jest odpowiedzialna między innymi za regulację snu oraz wpływa korzystnie na pracę mózgu. Poprawia sprawność seksualną , powstrzymuje proces siwienia się włosów , wspiera funkcjonowanie układu odpornościowego oraz regulację układu hormonalnego.

Aspalat Prosty (Aspalathus linearis, czerwonokrzew, rooibos)

Aspalat Prosty

OPIS Krzew miotlasto rozgałęziony (do 2 m wys.), z czerwono-brązowo nabieglymi łodygami i ciemnozielonymi, równowąskimi liśćmi. Kwiaty małe, żółte typowo motylkowe.

POCHODZENIE Afryka Południowa. Występowanie gatunku jest ograniczone do zachodnich części Prowincji Przylądkowej Zachodniej, a uprawa surowca wciąż jest skupiona w tym regionie.

SUROWIEC Liście i gałązki (Aspalatlu linearis herba). Proces produkcyjny obejmuje cięcie lub krojenie liści i gałązek na bardzo małe kawałki, następnie osmyki-wanie, „fermentację” (dokładnie enzymatyczną oksydację) i na końcu suszenie. Współcześnie wprowadzono chroniący przed utlenieniem proces krótkiego ogrzewania, w wyniku którego otrzymywane jest nie-fermentowane ziele rooibos z podniesionym poziomem antyoksydantów.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciw-skurczowy, ogólnie prozdrowotny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Ziele rooibos stosowane jest głównie jako substytut mleka u dzieci z objawami zarzucania żółci. Napar z czerwonokrzewu stal się bardzo popularnym prozdrowotnym napojem, gdyż jest zupełnie pozbawiony potencjalnie szkodliwych substancji pobudzających takich jak kofeina. Uważa się, że przeciwutleniające właściwości flawonoidów (szczególnie w zielu niefermentowanym) powstrzymują zapoczątkowanie chorób związanych ze starzeniem. Wyciągi z surowca wchodzą w skład produktów kosmetycznych, korzystnych w egzemie.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Herbatę rooibos przygotowuje się i spożywa w sposób podobny jak herbatę zwykłą. Wyśmienita w formie zmrożonego napoju.

SUBSTANCJE AKTYWNE W zielu opisano występowanie kilku glikozydów flawonoidowych (włączając orientynę, izoorientynę, kwercetynę), wśród których głównymi składnikami są dihydrochalkony, aspalatyna i notofagina. Związki te ulegają przemianom podczas procesu oksydacji, dlatego też preferuje się niefermentowane ziele z powodu wyższego poziomu flawonoidów i ich właściwości przeciwutleniających.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Prozdrowotne działanie przypisuje się właściwościom przeciwutleniającym związków fenolowych (ochrona przed wolnymi rodnikami), występowaniu minerałów, nieobecności składników pobudzających oraz niskiej zawartości garbników.

UWAGI Czerwonokrzew jest obecnie wykorzystywany jako składnik herbat i mieszanek ziołowych-jako komponent zasadniczy lub dodatek poprawiający smak i kolor.

Asparagina

Asparagina - aminokwas nie należący do niezbędnych, który wraz z kwasem glutaminowym obficie występuje w tkance mózgowej. Uważa się, że asparagina reguluje procesy metaboliczne w mózgu i układzie nerwowym. Stosuje się ją w leczeniu zaburkwas zeń umysłowych i emocjonalnych. Dostępna w aptekach i sklepach ze zdrową żywnością.

Aspiryna

Aspiryna - należy do niesteroidowych środków przeciwzapalnych, dostępnych bez recepty. Ma szerokie zastosowanie jako niezbyt kosztowny lek przeciwbólowy. Jest powszechnie używana w leczeniu dolegliwości bólowych związanych z migrenami i zapaleniem stawów. Aspiryna nie leczy, może jedynie złagodzić objawy. Bardzo popularna i dowolnie stosowana, nie jest 12 jednak całkiem nieszkodliwa. Nie tylko uszczupla zapasy witaminy C w organizmie, ale także częste jej przyjmowanie powoduje podrażnienie żołądka, co na dłuższą metę może doprowadzić do krwawienia i choroby wrzodowej. W ostatnich latach aspiryna jest powszechnie zalecana w leczeniu zapalenia stawów i jako środek zapobiegający chorobom serca, gdyż znane jest jej działanie blokujące powstawanie prostaglandyny PGE2. Nadmiar tej hormonopodobnej substancji może zwiększyć agregację (skupianie się) płytek krwi, co prowadzi do zawałów serca. Aspiryna hamuje jednak także działanie PGE1 i PGE3 - prostaglandyn, które neutralizują działanie PGE2. Wydaje się zatem, że lepszym postępowaniem jest zwiększanie poziomu w organizmie PGE1 - substancji o naturalnym działaniu przeciwzapalnym - za pomocą odpowiednich dodatków pokarmowych, jak olejek z wiesiołka, i rezygnacja ze spożywania produktów zwierzęcych.

Astragalus

Astragalus – roślina pochodząca z Chin , należąca do rodziny fabaceae czyli motylkowatych. Wykazuje pozytywne działania u osób zmagających się z niewydolnością krążenia oraz zaobserwowano znaczną poprawę wydolności fizycznej u osób po zawale mięsnia sercowego. Astragalus poprzez wzmocnienie siły skurczu serca poprawia ukrwawienie naczyń wieńcowych w organizmie dzięki czemu posiada właściwości zmniejszające intensywność i częstotliwość objawów klinicznych dusznicy bolesnej. Roślina ta jest wykorzystywana w niedoborach immunologicznych , chorobach nerek oraz w trakcie chemioterapii. Szczególne właściwości astragalusa można zaobserwować przy leczeniu nowotworów których rozwój kontroluje białko p-53 , gdzie jako adaptogen działający wzmacniająco na organizm zmniejszył toksyczność leczenia oraz badania wykazały wzrost skuteczności w chemioterapii. Wykazuje też właściwości moczopędne , wspierające pamięć oraz koncentrację a także wspierające wątrobę , poprzez zmniejszenie stopnia toksyczności wielu substancji.

AstraGin

AstraGin – są to ekstrakty farmaceutyczne takie jak żeń-szeń fałszywy (Panax notoginseng) oraz targanek błoniasty (Astragalus membranaceous). Wedlug badań zawarte w tym kompleksie składniki aktywne zwiększają na poziomie komórkowym wchłanianie składników odżywczych. Schemat działania jest powiązany ze zwiększeniem syntezy rRNA , a także białek odpowiadających za przepływ makro i mikro elementów do wnętrza komórki. Według badań przeprowadzonych w 2007 roku Astragin pozwala zwiększyć absorpcje takich składników jak aminokwasy , glukoza oraz witaminy o ponad 50%. Zwiększa także syntezę glikogenu w mięśniach aż o 60 %, jak i również zanotowano wzrost wydajności produkcji ATP sięgający 18%.

ATD

ATD - 1,4,6-Androstatriene-dione, jeden z najsilniejszych inhibitorów enzymu aromatazy. Nie wykazuje żadnego działania androgennego , mimo silnych właściwości antyestrogenowych. ATD w odróżnieniu od wielu innych środków o zbliżonych właściwośćiach działa bardzo szybko gdyż efekt stosowania jest już zauważalny po pierwszyszych porcjach oraz o wiele silniej oddziałuje na wszelki rodzaj hormonów żeńskich (estrogenów).ATD działa na zasadzie elminacji produkcji estrogenów przez organizm. Stosowanie preparatu wpływa też pozytywnie na nastrój, regeneracje oraz sen. ATD zwiększa też produkowany przez nasz organizm testosteron, nie zwiększając jednocześniej enzymów aromatazy, które po powiązaniu się z testosteronem obniża jego użytecznośc dla potrzeb naszego organizmu.

Avena Sativa

Avena Sativa – zawiera w swoim składzie duże ilości wartościowych składników które mają aktywny udział w blokowaniu substancji ograniczających działanie testosteronu, poprzez to wpływa na wzrost poziomu testosteronu. Ekstrakt z Avena Sativa działa komplementarnie z substancjami naturalnie pobudzającymi produkcję większej ilości testosteronu, dzięki temu tworzy owies zwyczajny optymalną skuteczność działania suplementu.

Azotany i Azotyny

Azotany i Azotyny - są to substancje chemiczne, stosowane do preparowania i konserwowania bekonu i innych wędlin, by nadać im atrakcyjny czerwony kolor i zapobiec zakażeniu mięsa jadem kiełbasianym i toksynami z pleśni. Azotany są toksyczne, gdyż reagując z białkiem tworzą nitrozaminy, które są substancjami rakotwórczymi. Ryzyko można ograniczyć przyjmując witaminę C.

Azuleny

Azuleny - węglowodory terpenowe występujące w olejkach eterycznych rumianku, krwawnika, piołunu, rumianu rzymskiego. Nadają tym olejkom barwę błękitną, fioietowaą lub zieloną. Mają działanie przeciwalergiczne i przeciwzapalne

Babka lancetowata

Babka lancetowata jest naturalnym środkiem, który ma szereg właściwości leczniczych. Liście babki lancetowatej bogate są w liczne składniki, takie jak kwasy organiczne, pektyny, sole mineralne, garbnik i flawonoidy. Może być ona stosowana w przypadku problemów z drogami oddechowymi. Łagodzi ona suchy kaszel, wspomaga zwalczanie stanów zapalnych, przyśpiesza regenerowanie się ran. Jej stosowanie może okazać się pomocne w przypadku oparzeń i owrzodzeń.

Dawkowanie: kilkanaście gramów dziennie dwa razy na dobę. 

Babka Lancetowata (Plantago lanceolata)

Babka Lancetowata

OPIS Bylina tworząca rozetę lancetowatych liści, rzadko owłosionych o równoległym unerwieniu, mająca łodygę kwiatową wyraźnie prążkowaną i liczne niepozorne kwiaty - białe lub jasnoróżowe, zebrane w zwarty kłosek. Wykorzystywane są również babka zwyczajna (P major) oraz babka średnia (E media), łatwo rozróżniane ze względu na rozetę liści odpowiednio szerokich i owłosionych.

POCHODZENIE Europa, centralna i północna część Azji (wszystkie trzy gatunki), naturalizowana w Ameryce i w Australii.

SUROWIEC Liście (Plantaginis lanceolatae folium) lub nadziemne części rośliny — P lanceolatae herba.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec przeciwzapalny, wykrztuśny (P lanceolata); moczopędny, hamujący krwawienie (P major).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Babka lancetowana stosowana jest głównie w nieżytach dróg oddechowych i zapaleniach w obrębie jamy ustnej i krtani. Zewnętrznie stosowana jest do leczenia ran i stanów zapalnych skóry. Ziele babki większej tradycyjnie stosowane jest przeciw torbielom, krwiomoczowi oraz przy bolących i krwawiących żylakach odbytu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napary z 2-4 g suszonego ziela (średnia dawka dobowa 3-6 g). Do użytku zewnętrznego przygotowuje się maści z dodatkiem świeżego soku lub ekstraktu z ziela babki. Dostępne są także wieloskładnikowe ekstrakty o działaniu przeciwkaszlowym, wykrztuśnym i rozkurczającym oskrzela mające w swoim składzie babkę lancetowatą. W większości przypadków ziele babki większej przygotowuje się podobnie (2-4 g ziela w postaci naparu, 3 razy dziennie).

SUBSTANCJE AKTYWNE Glikozydy irydoidowe (do 2,5% suchej masy). Głównym składnikiem jest auku-bina, której towarzyszy katalpol i asperulozyd. Ponadto 2% śluzów oraz garbniki (6,5%), kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy i kawowy), nie do końca zidentyfikowane saponiny i flawonoidy. P major i P. media mają podobny skład.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Surowiec ściągający, przeciwzapalny i przeciwbakteryjny. Działanie przeciw-bakteryjne przypisuje się aukubinie, a ściślej jej aglikonowi - aukubigeninie. Aukubina, inne glikozylowane irydoidy oraz ich pochodne hamują syntezę prostaglan-dyn, co wyjaśnia przyczynę działania przeciwzapalnego. Ponadto surowiec ma działanie bronchodylatacyjne, lekko przeczyszczające oraz ochronne na wątrobę (mechanizmy działania do tej pory nie znane).

Babka płesznik (Babka śródziemnomorska)

Babka płesznik (Babka śródziemnomorska) jest rośliną, która pochodzi z terenów Morza Śródziemnego. Składa się ona z błonnika, który wspomaga trawienie. Jest bogatym źródłem tłuszczy roślinnych, arabinoza i ksyloza. Doskonale sprawdza się w problemach z zaparciami i biegunkami. Jej spożywanie dba o zdrowie serca, przyczyniając się do obniżenia poziomu złego cholesterolu we krwi. Wspomaga odchudzanie, przyśpieszając przemianę materii. Wspomaga zwalczanie atopowego zapalenia skóry i łuszczycy. Poprawia wygląd skóry, włosów i paznokci.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 15 g.  

Babka Płesznik (Plantago afra, pchlica)

Babka Płesznik

OPIS Babka płesznik jest małą, wzniesiona rośliną zielną z owłosionymi, podłużnymi liśćmi ułożonymi w okółku w każdym węźle. Niepozorne kwiaty zebrane są w nieduże kłosy, wyrastające z kątów liści. Dojrzewając tworzą błoniastą dwukomorową torebkę. W każdej komorze znajdują się dwa małe, podłużne, ciemnobrązowe nasiona (przypominające pchły, stąd nazwa pchle nasiona). Właściwe nasiona babki pochodzą głównie od E afra (dawniej E psyllium) lub od E arenaria (= E indica) (dopuszczalny substytut). Żółte psyllium lub jasne psyllium, zwane także indyjskim psyllium lub częściej określane przez Hindusów jako ispaghula, pochodzi od E ovata, wcześniej znanej jako E ispaghula. Japońskie psyllium, shazen-shi lub che-ąian-zi, pochodzi od E asiatica.

POCHODZENIE Obszar śródziemnomorski i Europa Środkowa (E afra i E indica), Indie i Iran (E ovata), Japonia (E asiatica). W celach komercyjnych uprawiana głównie w Indiach, Pakistanie, Iranie i południowej części Europy.

SUROWIEC Dojrzałe nasiona (Psylli semen) różowo-brązowe z E ovata, czarno-brązowe z E psyllium. Łupiny nasienne żółtego psyllium są oddzielane od nasion i stanowią nowy surowiec (Plantaginis ovatae testa).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Masowy środek przeczyszczający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Nasiona i łupiny nasienne działają lekko przeczyszczająco i wykorzystywane są w leczeniu chronicznych zaparć. Powodują powstanie luźnych stolców, ponieważ zmiękczają, rozluźniają, zwiększają objętość i lepkość mas kałowych

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Namoczone przez kilka godzin w 150 mL wody nasiona (5-15 g) przyjmowane są doustnie. Dawka dobowa wynosi 12-40 g nasion lub 4-20 g łupin nasiennych. Na każde 5 g surowca przyjmuje się około 150 mL wody. Substancje AKTYWNE Naskórek łupiny nasiennej zawiera śluzy (10—12%); po połknięciu absorbuje dużą objętość wody. W nasionach obecna jest również aukubina (glikozyd irydoidowy; do 0,2%).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Zwiększając objętość mas kałowych (przez zwiększenie ilości błonnika, wody i bakterii kałowych) wzmaga perystaltykę, jednocześnie zwiększając poziom nawilżenia ściany jelita. Ponadto obniża ciśnienie tętnicze i poziom lipidów we krwi oraz wykazuje słabe działanie przeciwzapalne.

Babka zwyczajna (Plantago major)

Babka zwyczajna (Plantago major) to roślina należąca do rodziny wielolistnych, która wywodzi się z terenów Europy i Azji. Liście tej rośliny bogate są w witaminy z grupy B. Stosowane są w medycynie naturalnej i uważane za preparat o szerokim zastosowaniu. Roślina ta jest źródłem kwasu cytrynowego, kwasu salicylowego, kwasu felurowego. Ma właściwości antybakteryjne, odtruwające, przeciwzapalne, ściągające. Korzystnie wpływa na pracę układu krążenia, wątrobę i układ moczowy. Wspomaga zwalczanie bólu gardła, kararu i objawów przeziębienia.

Dawkowanie: zalecana dawka to od 2 do 3 mg na dobę. 

Bacopa Monnieri

Bacopa Monnieri – jest to roślina z rodziny Scrophulariacea występująca w rejonach tropikalnych. Działa silnie antyoksydacyjne oraz poprawia sprawność umysłu, a także polepsza koncentrację. W Indiach roślina ta jest wykorzystywana jako remedium w problemach z pamięcią. Ma działanie wspomagające mechanizmy, które są odpowiedzialne za relaksację centralnego układu nerwowego. Bacopa Monneira zwiększa syntezę białek, szczególnie tych występujących w komórkach mózgowych, czego efektem jest zwiększenie inteligencji, witalności oraz pamięci.

Bacopa monnieri (brahmi)

Bacopa monnieri (brahmi) jest rośliną, która wykorzystywana jest w medycynie naturalnej. Stosuje się ją w celu poprawienia pracy mózgu. Ma działanie wspierające na wątrobę, wykazuje działanie antyoksydacyjne, dzięki czemu wspomaga detoksykację i zahamowuje procesy starzenia się organizmu. Najczęściej wyciąg z tej rośliny stosowany jest w suplementach na poprawę pamięci, a także zmniejszenie nadpobudliwości. Dodatkowo wspomaga walczenie ze stresem i zmniejsza uczucie zmęczenia. Prowadzi do poprawienia się funkcjonowania układu nerwowego.

Dawkowanie: zalecana dawka w suplementacji to około 150mg na dobę.

Bagno Pospolite (Rhododendron tomentosum)

Bagno Pospolite

OPIS Bagno jest krzewem osiągającym do 1,5 m wysokości o podługowatych, skórzastych liściach i atrakcyjnych bialo-różowych kwiatach. Roślina lepiej znana jest pod nazwą Ledum palustre (rodzaj Ledum został włączony do rodzaju Rhododendron). Gatunki z rodzaju Rhododendron wykorzystywane w tradycyjnym lecznictwie obejmują: R. aureum z Azji, R. campylocarpum z Azji, R. ferrugineum (góry Europy) i R. ponticum (Europa, Azja Mniejsza).

POCHODZENIE Północna Europa, północna Azja, Ameryka Północna. Roślina zbierana jest ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Nadziemne części rośliny (Ledi palustris herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec wykrztuś-ny, przeciwzapalny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Ekstrakt z bagna pospolitego był głównie stosowany w mieszankach prze-ciwkaszlowych i przeciwreumatycznych. Używało się go w kokluszu, ale również jako środek wymiotny, moczopędny i napotny. Współcześnie ekstrakt stosowany jest w małych dawkach w preparatach homeopatycznych, głównie w leczeniu zapalenia oskrzeli, reumatyzmu, dny moczanowej i schorzeń skóry.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Ze względu na toksyczność surowca, nie powinien być używany do samodzielnego leczenia. Jego zastosowanie ogranicza się do preparatów homeopatycznych. Wikingowie używali ziela do wzmocnienia smaku piwa. Tradycyjnie wykorzystuje się ziele do odstraszania moli i pluskiew.

SUBSTANCJE AKTYWNE Występuje olejek eteryczny (do 2,5% w przeliczeniu na suchą masę), z dwoma seskwiterpenami (palustrol i ledol) jako głównymi składnikami. Obecne są także karwakrol, tymol oraz kumaryny, m.in. fraksyna i eskulina. Typowymi składnikami dla rodzaju Rhododendron są tetracykliczne diterpeny (jak graj ano toksyna I, andromedol lub związki podobne).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Ziele podrażnia skórę i błony śluzowe. Ma działanie przeciwkaszlowe i przeciwzapalne. Ledol ma właściwości odurzające i narkotyczne, jest także insektycydem. Odnotowywano liczne zatrucia u ludzi prowadzące do poronienia i czasem odurzenia narkotycznego z towarzyszącym paraliżem. Tetracykliczne diterpeny w innych gatunkach z rodzaju Rhododendron wywołują objawy pobudzenia OUN, a także obniżają ciśnienie krwi.

Bakterie mlekowe (Lactobacillus)

Bakterie mlekowe (Lactobacillus) -  ogólna nazwa grupy bakterii, które bytują w jelitach, wchodząc w skład ich flory bakteryjnej. Nie mają wici, nie wytwarzają form przetrwalnych, są kwasoodporne. Należą do „dobrych", gdyż są niezwykle ważne dla prawidłowego przebiegu procesu wchłaniania składników pokarmowych. Biorą udział w przemianie węglowodanów w jelitach w kwas mlekowy. Hamują także wzrost drożdżaka candida albicans (powodującego grzybice). Działanie flory jelit wzmacniają bakterie mlekowe obficie występujące w jogurtach. Mogą one łagodzić wiele dolegliwości, takich jak gnicie pokarmów w jelitach, zakażenie drożdżakami pochwy u kobiet, zaparcia czy wzdęcia, a nawet im zapobiegać. Głównym ich wrogiem są antybiotyki, które zabijają wszystkie bakterie, zarówno „złe", chorobotwórcze, jak i „dobre". Dlatego też jest bardzo ważne, by w czasie leczenia antybiotykiem uzupełniać florę bakteryjną, spożywając jak najwięcej jogurtu i przyjmując specjalne kapsułki zawierające żywe kultury bakterii.

Balsamowiec

Balsamowiec (Myrrha) - preparat naturalny pozyskiwany z drzewa nazywanego "skarbem Wschodu". Wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwgrzybicze i przeciwalergiczne. Działa przeciwbólowo, uspokajająco i antydepresyjnie. Rozgrzewa organizm pobudzając krążenie krwi. Poprawia dotlenienie tkanek oraz ich odżywienie. Przyspiesza gojenie się ran. Poprawia metabolizm, trawienie i wzmacnia apetyt. Skutecznie oczyszcza z toksyn.

Balsamowiec Mirra (Commiphora myrrha)

Balsamowiec Mirra

OPIS Ciernisty krzew lub małe drzewo (do ok. 3 m wys.). Liście trójlistkowe, z większym listkiem środkowym lub pojedyncze. Z różowych i żółtych kwiatów powstają owoce dl. ok. 12 mm.

POCHODZENIE Somalia, Etiopia, niektóre rejony Kenii; zbierana ze stanu naturalnego od wieków. SUROWIEC Gorzka gumożywica wypływająca z nacięć kory (mirra; Myrrha). Z głębszych zranień rośliny otrzymuje się produkt gorszej jakości.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Ściągające, anty-septyczne, przeciwzapalne.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Mirra jest stosowana głównie jako środek antyseptyczny i przeciwzapalny w leczeniu miejscowym infekcji jamy ustnej i gardła (zapaleniu dziąseł i innych schorzeniach dziąseł, zapaleniu migdałków, owrzodzeń jamy ustnej). Wykazuje gorzki smak, działa ściągająco i jest stosowana tradycyjnie w wielu przypadkach, takich jak przeziębienie (przynosi ulgę w przekrwieniu błony śluzowej nosa, kaszlu), zranieniach i owrzodzeniach, a zwłaszcza przy infekcjach jamy ustnej, dziąseł i gardła.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Do stosowania miejscowego nierozcieńczoną nalewkę z mirry przykłada się na zmienione chorobowo miejsce dwa lub trzy razy dziennie. Do przemywania jamy ustnej lub płukania gardła bierze się 60 kropli nalewki na szklankę letniej wody. Proszki dentystyczne zawierają 10% wysuszonej i sproszkowanej żywicy.

SUBSTANCJE AKTYWNE Mirra zawiera mieszaninę polisacharydów, triterpenów, kwasów triterpenowych i olejek eteryczny (3-6%) bogaty w seskwiterpeny (P-elemen, 8-elemen), furanoseskwiterpeny typu ele-manu, eudesmanu, gwajanu i germakranu. Główny związek furanoeudesman-l,3-dien stanowi (około 50%).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE W badaniach na zwie -rzętach wykazano właściwości przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i ściągające.

UWAGI Biblijna mirra pochodzi od Commiphora gu-idottii z Etiopii i Somalii i odnosi się dzisiaj do mirry zapachowej. Commiphora abyssinica dostarcza mirrę arabską albo Fadhli, zaś C. gileadensis jest źródłem balsamu Gileada (mirra Mecca). Guma opopanaks jest zbierana z C. kataf oraz innych gatunków. Jeszcze jednym typem mirry jest gugulon pochodzący z indyjskiego gatunku C. mukul. Jest to ważny surowiec stosowany w lecznictwie ajurwedyjskim jako przeciwzapalny i obniżający stężenie cholesterolu we krwi.

Banan

Banan - wonny owoc, pochodzący z Azji, obecnie rośnie w tropikalnych obszarach obu półkul. Banany bogate są w potas i stosowane w leczeniu nadciśnienia, a także do odtruwania organizmu. Zawierają dużą ilość tryptofanu - aminokwasu, który przekształca się w serotoninę, hamujący przekaźnik nerwowy, obniżający aktywność nerwową. Stąd banany są pokarmem uspokajającym, szczególnie kiedy spożyje się je z mlekiem przed snem. Działają łagodząco na wyściółkę jelit, nawilżając ją, i chociaż zwykle stanowią pokarm dzieci, są bardzo dobrym pożywieniem dla ludzi starszych, cierpiących na nadciśnienie, niestrawność i ogólne osłabienie. Banany nie w pełni dojrzałe mają właściwości ściągające i można je stosować w leczeniu biegunek i hemoroidów. Dojrzałe owoce pomagają w zaparciach i chorobie wrzodowej.

Barley Malt (Słodowy jęczmień)

Barley Malt (Słodowy jęczmień) to naturalny preparat, który używany jest najczęściej w przemyśle spożywczym. Zawiera on w swoim składzie cenne składniki odżywcze, które mają szerokie zastosowanie. Bogaty jest w błonnik, który wspomaga pracę układu trawiennego i przyśpiesza odchudzanie. Do organizmu dostarcza kwas foliowy, który dba o zdrowie układu nerwowego, a u najmłodszych zapobiega występowaniu wad wrodzonych i neurologicznych. Jest bogatym źródłem witaminy E, która stanowi jeden z najsilniejszych przeciwutleniaczy.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Barwinek pospolity (Vinca Minor)

Barwinek pospolity (Vinca Minor) jest to roślina, która ma wieloletnie kwiaty i może kwitnąć przez cały rok. Jest ona wykorzystywana w medycynie naturalnej ze względu na swoje szerokie działanie. Wykorzystywana jest ona do  zwalczania wysokiego ciśnienia. Zawiera w swoim składzie alkaloidy, które obecnie są stosowane w preparatach zwalczających nowotwory. Kwiaty barwinka wykorzystuje się w celu poprawienia pamięci, a także zahamowania procesów starzenia się organizmu. Jest środkiem ściągającym, wspomaga pracę jelita grubego i zwalcza biegunki.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Barwinek Różowy (Catharanthus roseus)

Barwinek Różowy

OPIS Barwinek różowy jest półkrzewem lub byliną (do 0,4 m wys.), z ciemnozielonymi lśniącymi liśćmi oraz różowymi lub białymi pięknymi kwiatami.

POCHODZENIE Madagaskar; obecnie naturalizowany w obszarze tropiku.

SUROWIEC Korzenie lub liście (w medycynie tradycyjnej); czyste alkaloidy otrzymane z części naziemnych (we współczesnym lecznictwie).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwcukrzycowy, przeciwnowotworowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Liście i korzenie są stosowane tradycyjnie w leczeniu cukrzycy i reumatyzmu. Obecnie izolowane alkaloidy są stosowane w leczeniu schorzeń nowotworowych, w tym nowotworów piersi i płuc, nowotworów macicy, czerniaków, białaczek.

PRZYGOTOWANIE i DAWKOWANIE Rozcieńczone napary, głównie z korzeni są stosowane w leczeniu cukrzycy. Małe dawki głównych alkaloidów winbalstyny i winkrystyny są podawane dożylnie w łączonej chemioterapii nowotworów. Alkaloidy te są podawane raz w miesiącu w dawkach 5 mg (siarczan winblastyny) lub 1,4 mg (siarczan winkrystyny), przeliczając na metr kwadratowy powierzchni ciała osoby dorosłej. Półsyntetyczne pochodne tych alkaloidów są używane w podobny sposób.

SUBSTANCJE AKTYWNE Barwinek różowy zawiera ponad 95 alkaloidów, gł. są to monoterpenowe alkaloidy indolowe. Efekt hipoglikemiczny surowca związany jest z obecnością alkaloidów indolowych, takich jak katarantyna i windolina. Alkaloidy dimeryczne winkrystyna i winblastyna (lub ich półsyntetyczne pochodne; windezyna, winorelbina) są używane w terapii nowotworów. Winblastyna i winkrystyna występują w roślinie w bardzo małych ilościach (winkrystyna w ilości 3 g na tonę surowca).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Alkaloidy dimeryczne wykazują efekt antymitotyczny (uszkadzają wrzeciono) - hamują podział komórek poprzez wiązanie z tubuliną, białkiem, które tworzy mikrotubule (wrzeciona kariokinetycznego) podczas metafazy. Są one jednak bardzo toksyczne, nawet w rozcieńczonych mieszaninach mogą powodować zaburzenia gastryczne i neurologiczne ponieważ hamują aksonalne mikrotubule komórek nerwowych oraz zatrzymują podział komórek zdrowych.

Barwnik

Barwnik – to grupa związków chemicznych, które warunkują kolory roślin. Są dodatkami do żywności, a także suplementów diety. Ich zadaniem jest nadawanie koloru. Grupa barwników jest reprezentowana głównie przez związki chemiczne, które można podzielić na kilka grup. Istnieją barwniki organicznie naturalne, czyli pochodzące z roślin i tkankach zwierzęcych. Wykorzystywane są również barwniki organiczne syntetyczne. To właśnie syntetyczne barwniki są wykorzystywane najczęściej, ponieważ są one trwale, a ich produkcja jest tania. Wszystkie barwniki z tej grupy są sztucznie wytwarzane i są zróżnicowane pod względem chemicznym. 

Batat

Batat - warzywo o dużych mączystych jadalnych korzeniach, znane także jako słodkie ziemniaki. Uważa się, że bataty pochodzą z Ameryki Południowej. Dzisiaj uprawia sieje na całym świecie, w wielu krajach są ważnym składnikiem diety. Około 85% światowej produkcji batatów pochodzi z Chin. 14 Są wyjątkowo bogate w witaminę A (znacznie bardziej niż zwykłe ziemniaki), także w witaminę C, wapń, żelazo, potas, fosfor i sód. Aby zachować te cenne składniki odżywcze, trzeba je gotować lub piec ze skórką. Dzięki wyjątkowo wysokiej zawartości witaminy A słodkie ziemniaki poprawiają widzenie w ciemnościach. Uważa się także, że zwiększają wydzielanie mleka u karmiących piersią, usuwają trucizny z organizmu, pomagają przytyć i leczą biegunkę. Najlepiej wybierać bataty wyglądające świeżo, gładkie w dotyku, z ciemnoszarą (jamy) albo czerwoną (bataty) skórką. Warzywa tego nie powinno się zamrażać, bo powoduje to uszkodzenia miąższu. Można je przechowywać nawet przez kilka miesięcy w chłodnym, suchym miejscu. Są powszechnie dostępne. Uwaga: Zaleca się spożywanie batatów w umiarkowanych ilościach, ponieważ mogą powodować niestrawność i bóle brzucha.

Bauhinia Purpurea L.

Bauhinia Purpurea L. Jest rośliną, która posiada kwiaty. Pochodzi ona z terenów Dalekiego Wschodu. W tamtych rejonach jest ona znana ze swoich licznych właściwości prozdrowotnych. Korzystnie wpływa na pracę układu nerwowego i przyczynia się do poprawienia nastroju. Roślina ta ma wpływ na syntezę T3 i T4, czyli hormonów, wytwarzanych przez gruczoł tarczycy. Dzięki temu jest ona wykorzystywana do celów redukcyjnych. Dodatkowo wspomaga ona pracę metabolizmu i przyśpiesza spalanie tkanki tłuszczowej.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych. 

Bazylia

Bazylia - roślina jednoroczna o silnym zapachu, pochodzi z Indii, ale od tysiącleci jest uprawiana nad Morzem Śródziemnym, używana jako przyprawa. Jej plantacje znajdują się w południowej i zachodniej Europie. Liście pobudzają apetyt i znakomicie poprawiają smak potraw. Napary z liści przynoszą ulgę w zaparciach, skurczach żołądka, wzdęciach i fermentacji, a także łagodzą nudności. Dostępna w sklepach spożywczych, zielarskich, ze zdrową żywnością.

Bazylia Pospolita (Ocimum basilicum)

Bazylia Pospolita

OPIS Bazylia jest zwartą rośliną jednoroczną (do 0,7 m wys.), o miękkich, nagich liściach i nibyokólkach z białymi kwiatami. O. tenuiflorum lub tulsi w języku hindi (często nazywana O. sanctum) to krótko żyjąca bylina o owłosionych łodygach, liściach i smukłych gronach purpurowych, liliowych lub białych kwiatów. Trzecim gatunkiem jest bazylia owłosiona (O. canum), roślina jednoroczna o zwężających się ku końcowi, gruczołowatych i praktycznie nagich liściach, lecz z owłosionymi kielichami wokół małych białych kwiatów.

POCHODZENIE Tropikalne regiony Afryki, Środkowego Wschodu, południowo-wschodniej Azji. Ponieważ wszystkie trzy gatunki używane były od wieków jako przyprawa i lek ziołowy (najpierw w Indiach i północnej Afryce; później w południowej i środkowej Europie), dokładne pochodzenie nie jest znane.

SUROWIEC Suszone części nadziemnie (Basilici berka, Ocimi sancti herba) lub olejek eteryczny; rzadko nasiona czy korzenie.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wzmacniający (aromatyczny), wiatropędny, moczopędny, przeciw pasożytom wewnętrznym.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Odmiany bazylii są szeroko stosowane w medycynie tradycyjnej jako i ogólnie stosowane w niestrawności, wzdęciach, utracie apetytu i pasożytach wewnętrznych. Bazylia była od czasów starożytnych cenionym środkiem moczopędnym, czasami wchodzi w skład maści gojących rany. Napary z liści O. tenuiflorum lub świeży sok z nich wyciśnięty stosowane są w Indiach, głównie przeciw kaszlowi, infekcjom górnych dróg oddechowych, problemom ze skórą wywołanym stresem oraz w niestrawności. Nasiona są uważane za odżywczy środek wzmacniający.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dwa do trzech razy dziennie pije się herbatę ziołową z 2-4 g suszonego ziela.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny (do 1%) O. basilicum zawiera metylochawikol (=estragol) i li-nalol jako główne składniki (razem 70% lub więcej), a także eugenol, ocymen i cyneol. Występują także garbniki i flawonoidy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Potwierdzono działanie przeciwbakteryjne, przeciwwrzodowe i przeciw pasożytom wewnętrznym, co jest wiarygodnie uzasadnione obecnością metabolitów wtórnych.

UWAGI Estragol jest w dużych dawkach rakotwórczy, więc nie powinno się stosować bazylii przez długi czas, ani podawać kobietom w ciąży i małym dzieciom.

Bazylia wonna (Ocimum basilicum L.)

Bazylia wonna (Ocimum basilicum L.) z rodziny wargowych (Labiatae) jest ,ozyskiwana z upraw kontraktacyjnych, w stanie naturalnym jest taką rzadkośią, że nie warto jej szukać.
Ziele (Herba Basilici) wzmacnia czynności żołądka, znosi nadmierną fermentację i wzdęcia, działa rozkurczowo, moczopędnie, mlekopędnie, pobudza pracę serca i nerwy. Napar stosuje się przy kaszlu, wzdęciach, braku apetytu, kolce jelitowej, niedomodze wątroby, w stanach zapalnych dróg oddechowych, a u karmiących matek przy nieprawidłowym działaniu gruczołów mlecznych. wewnętrznie stosuje się napar z ziela przy stanach zapalnych jamy ustnej do płukania, a na okłady przy czyrakach i ropiejących ranach.

Nasienie bazylii (Semen Basilici) jest bogate w śluz i jako środek powlekający ziała lepiej niż siemię lniane. Napar z nasienia (łyżkę na pół szklanki wrzątku) stosuje się przy białych upławach, w stanach zapalnych przewodów moczowych i pęcherza. Nawet na zimno pity jest dobrym środkiem przeciwgorączkowym, poprawia ruchy robaczkowe jelit i działa słabo rozwalniająco.
Sok ze świeżych liści zakrapla się do ucha w stanach zapalnych. Sok taki z dodatkiem oliwy, masła i wosku w równych ilościach daje tzw. maść królewską a spierzchnięte brodawki piersiowe, spękane wargi, zajady itp.

BCAA (Aminokwasy BCAA)

BCAA (Aminokwasy BCAA) są grupą popularnych aminokwasów, które wykorzystuje się w suplementacji sportowej. Skrót ten pochodzi od pierwszych liter pełnej nazwy: Branched Chain Amino Acid. W skład tej grupy aminokwasów wchodzą trzy związki egzogenne: leucyna, walina i izoleucyna. Cechą wspólną tych aminokwasów jest specyficzna budowa i metabolizm, których zachodzi w tkance mięśniowej. Grupy te wykazują działanie anaboliczne i antykataboliczne. Wpływają na proces budowania masy mięśniowej, przyczyniają się do poprawy pracy układu nerwowego, zmniejszają zmęczenie i wspierają metabolizm białek.

Aminokwasy BCAA to leucyna, izoleucyna i walina. Są one niezbędne dla wzrostu mięśni i procesów odnowy; pomagają w przywracaniu zdrowia uszkodzonym, naciągniętym i zmęczonym mięśniom i dlatego stosowane są przez sportowców i osoby trenujące ciało. Wzmacniają także mięśnie osłabione długim leżeniem w czasie choroby, pomagają w uwalnianiu stresu. Preparaty zawierające aminokwasy tej grupy dostępne są w sklepach ze zdrową żywnością.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 1-2 g BCAA na każde 10 kilogramów beztłuszczowej masy ciała na dobę.

BCM-95 Bio Curcumin

BCM-95 Bio Curcumin to wysokiej jakości ekstrakt z kurkumy, który standaryzowany jest na zawartość 95% kurkuminoidów. Kurkumina to żółty barwnik, który największą popularnością cieszy się w kuchni indyjskiej. Wykorzystywany jest w medycynie naturalnej i ceniony ze względu na swoje szerokie zastosowanie. Kurkumina jest silny przeciwutleniaczem, dzięki czemu ma działanie przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, hamuje procesy starzenia się organizmu i zmniejsza ryzyko stresu oksydacyjnego. Ma zastosowanie w suplementacji na stawy, ponieważ zwalcza ich ból i wspomaga łagodzenie stanów zapalnych.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Bee Polen (pyłek kwatowy)

Bee Polen (pyłek kwatowy) to inaczej męskie gamety, które są produkowane przez kwiaty. Zbierany jest on przez pszczoły i stanowi dla nich źródło pożywienia. Jest również prekursorem dla miodu. Pyłek kwiatowy jest bogaty w cenne składniki odżywcze: aminokwasy, składniki mineralne, witaminy i węglowodany. Ma on właściwości antyoksydacyjne, zwiększa odporność organizmu na stres. Wspomaga pracę układu odpornościowego, korzystnie wpływa na wygląd włosów, skóry i paznokci. Dodatkowo podnosi nasze zdolności umysłowe i pozytywnie wpływa na kondycję psychofizyczną.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Benegut

Benegut jest formułą ekstraktu pochodzącego z liści pachnotki. Jest to roślina spotykana na terenach Europy. Jest ona wytwarzana za pomocą ekstrakcji wodnej i to właśnie wykorzystanie tej technologii wpływ na jej wysoką jakość. Stosuje się ją najczęściej przy problemach z trawieniem. Wspomaga zwalczenie zaburzeń metabolicznych, takich jak wzdęcia, zaparcia, biegunki. Wykazuje działanie przeciwzapalne i przyczynia się do regulacji pracy układu nerwowego. Dodatkowo zwiększa odporność organizmu na stres.

Dawkowanie: Brak precyzyjnych danych. 

Benfotiamina

Benfotiamina jest pochodną tiaminy, czyli witaminy B1. Rozpuszczalny w tłuszczach związek, który po dotarciu do organizmu jest przekształcony do formy PTF. Jest to związek, który ma wpływ na metabolizm węglowodanów. Jest koenzymem i dzięki temu bierze on udział w procesach metabolicznych i ich regulacji. Reaguje również z innymi witaminami z grupy B. Może wspomagać zwalczanie niedoborów witaminy B1 w organizmie, sprawdza się przy diecie odchudzającej i redukcyjnej.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych dotyczących dawkowania. 

Berberyna

Berberyna to związek należący do grupy alkaloidów. Ta substancja jest pozyskiwana z roślin i ma właściwości bioaktywne. Zalicza się ją do naturalnych i najsilniejszych preparatów, wspomagających pracę metabolizmu i korzystnie wpływających na proces spalania tkanki tłuszczowej. Jest wykorzystywana w medycynie chińskiej. Korzystnie wpływa na pracę ogólnego ustroju. Poprawia funkcjonowanie gospodarki hormonalnej, redukuje masę ciała, podnosi poziom cholesterolu HLD, który potocznie nazywany jest dobrym.

Dawkowanie: bezpieczne zalecane dawki to około 1200-1500mg na dobę. 

Berberys zwyczajny (Berberis Vulgaris)

Berberys zwyczajny (Berberis Vulgaris) jest rośliną, która od wieków znana jest ze swoich licznych właściwości prozdrowotnych. W medycynie naturalnej jest ona wykorzystywana do poprawienia pracy wątroby. Wykazuje ona działanie wspierające pracę układu pokarmowego. Okazuje się pomocna przy problemach trawiennych, a także zwiększa apetyt. Dodatkowo roślina ta ma działanie uspokajające, w związku z czym poleca się ją osobom, które żyją w stresie. Roślina ta jest wykorzystywana w preparatach, które zwalczają objawy przeziębienia.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

 

Berberys Zwyczajny (Berberis vulgaris, kwaśnica pospolita)

Berberys Zwyczajny

OPIS Kolczasty krzew (do 3 m wys.), z małymi, skórzastymi liśćmi ułożonymi w pęczkach wzdłuż łodyg i drobnymi żółtymi kwiatami oraz jadalnymi jasnoczerwonymi jagodami.

POCHODZENIE Berberys występuje naturalnie w Europie i Azji. Gatunki z rodzaju Berberis (np. B. thunbergii, podobny do B. vulgaris) są popularnymi krzewami ogrodowymi.

SUROWIEC Świeże bądź wysuszone owoce (Berberidis fructus), kora z łodyg (Berberidis cortex), kora z korzeni (Berberidis radicis cortex) oraz korzeń (Berberidis radix). 

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek pobudzający trawienie, stymulujący wątrobę, antybiotyczny. Zastosowanie i właściwości Kora i korzenie stosowane są tradycyjnie w dolegliwościach trawiennych, niedomogach wątroby oraz schorzeniach nerek i przewodu moczowego. Berberys znalazł zastosowanie w leczeniu stanów zapalnych wątroby, pęcherzyka żółciowego, żółtaczki i kamieni żółciowych. Wyizolowana berberyna wchodzi w skład kropli ocznych używanych w zapaleniu spojówek.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Odwar z 2 g wysuszonej kory lub korzeni może być przyjmowany do dwóch razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE W surowcu obecnych jest kilka alkaloidów izochinoliny i protoberberyny (do 13%) z berberyną (główny składnik), kolumbaminą, jatroryzyną i palmatyną. Dojrzałe owoce są wolne od alkaloidów.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Alkaloidy protoberberyny podstawiają DNA oraz hamują działanie wielu enzymów i neuroreceptorów. Wykazują szeroką aktywność przeciwbakteryjną, przeciwgrzybiczą, pełzakobójczą i cytotoksyczną. Czysta berberyna jest toksyczna w dawce ok. 0,5 g. Alkaloidy berberysu wykazują właściwości hipotensyjne i żółciopędne.

UWAGI Wszystkie gatunki berberysów zawierają bioaktywne alkaloidy, a niektóre z nich używane są w lecznictwie z tych samych wskazań co B. vulgaris, np. gatunki chińskie.

Bergamotton

Bergamotton to podgatunek pomarańczy gorzkiej. Jest to roślina bogata we flawonoidy. Posiada więc właściwości antyutleniające. Wspomaga profil lipidowy krwi, a także korzystnie wpływa na pracę układu nerwowego. Poprawia nastrój, zmniejsza uczucie zmęczenia i zapobiega depresji. Dodatkowo poprawia krążenie krwi i działa stymulująco na proces wydzielania kwasów trawiennych. Wykazuje on specyficzną aktywność przy hamowaniu cytochormu. Ma działanie termogeniczne, podnosi poziom testosteronu.

Dawkowanie: zalecana dawka nie powinna przekraczać 10-50mg na dobę. 

Beta-Alanina (Beta Alanina)

Beta alanina to preparat, który ma za zadanie zwiększać stężenie karnozyny w organizmie ludzkim. Pozwala ona na zwiększenie progu przemian beztlenowych, a także znacząco zmniejsza ryzyko występowania zakwasów. Chroni przed pojawieniem się uczucia zmęczenia w czasie aktywności fizycznej i działa antykataboliczne, dzięki czemu chroni tkanki mięśniowe przed uszkodzeniem. Sprzyja ona budowaniu masy mięśniowej, zwiększa możliwości fizyczne. Jej stosowanie przekłada się na wydłużenie treningu i zwiększenie obciążenia.

Beta-Alanina jest to prekursor karnozyny, która jest odpowiedzialna za wzrost pojemności buforującej mięśni. Aminokwas ten wpływa na zwiększenie mocy eksplozywnej mięśni oraz przyczynia się do budowy beztłuszczowej masy mięśniowej. Beta alanina odpowiada także za zwiększenie poziomu siły oraz wytrzymałości, jak i również ma istotne znaczenie w przyspieszeniu regeneracji powysiłkowej. Ma udział w syntezie białek tworzących mięśnie szkieletowe Co najistotniejsze, skuteczność beta alaniny została potwierdzona wieloma niezależnymi badaniami naukowymi przeprowadzonymi na osobach aktywnych fizycznie oraz sportowcach.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 3.2-6,4 g na dobę. 

Beta-ekdyson

Beta-ekdyson to występujący w naturze związek steroidowy. Ma on kluczowy wpływ na poziom glukozy we krwi, a dodatkowo reguluje profil lipidowy. Jego spożywanie ma korzystny wpływ na pracę wątroby. Ponadto reguluje pracę układu nerwowego, dzięki czemu zwiększa odporność organizm na stres i zmniejsza uczucie zmęczenia. Wzmacnia układ immunologiczny. Wykazuje działanie antykataboliczne oraz bierze udział w procesie syntezy białek. Długotrwała suplementacja może prowadzić do przyrostu masy mięśniowej, zwiększenia zdolności siłowych i wytrzymałościowych.

Dawkowanie: zalecana dawka wynosi od 100 do 450 mg na dobę. 

Beta-glukan

Beta-glukan to związek, który pochodzi z błonnika pokarmowego. Badania wykazały, że związek ten ma korzystny wpływ na pracę organizmu. Ma on zmniejszać poziom złego cholesterolu we krwi. Istnieje podejrzenie, że beta-glukan wiąże kwasy żółciowe i dzięki temu przyczynia się do zahamowania wchłaniania ich przez układ pokarmowy. To doprowadza do sprawnego usuwania nadmiaru tłuszczu z organizmu. Posiada również działanie obniżające poziom cukru we krwi. Może zmniejszać ryzyko nadwagi i otyłości. Podnosi aktywność komórek układu immunologicznego.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Beta-Karoten (Beta Karoten)

Beta Karoten jest prekursorem witaminy A (nazywany także prowitaminą A) i jednym z wielu pigmentów 15 roślinnych znanych ogólnie jako karotenoidy. Jest to karotenoid najczęściej występujący w roślinach. Karotenoidy są silnymi przeciwutleniaczami, chroniącymi rośliny przed zniszczeniem przez wolne rodniki powstające pod wpływem szkodliwego promieniowania słonecznego; bez osłony karotenoidów rośliny szybko by usychały. Ludzie mogą korzystać z takiej samej ochrony, jedząc pożywienie zawierające dużą ilość beta-karotenu: marchew, bataty, kantalupę, dynię i warzywa liściowe. Do najbardziej zasobnych źródeł beta-karotenu należą glony - spirulina i dunaliella. Chociaż beta-karoten ulega w organizmie przemianie w witaminę A, ma własne cechy biologiczne. Jest silniejszym przeciwutleniaczem niż witamina A, a badania wykazały, że chroni organizm przed kilkoma rodzajami nowotworów, przede wszystkim nowotworami płuc. Działa także jako filtr, chroniąc soczewki oczu przed zaćmą. Wzmacnia ponadto system odpornościowy organizmu i pobudza komórki grasicy do produkcji limfocytów zapewniających organizmowi skuteczną ochronę.

Beta-karoten to barwnik, który znajduje się w roślinach o barwie czerwonej, żółtej i pomarańczowej. Ludzki organizm jest odpowiedzialny za przekształcanie beta-karotenu w witaminę A. Należy do grupy silnych antyoksydantów i ma on za zadanie utrzymać zdrowie skóry, wzroku, a także wszystkich funkcji neurologicznych zachodzących w ludzkim organizmie. Chroni oczy, a także zwiększa ich odporność na działanie promieniowania słonecznego. Chroni organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników i spowalnia procesy starzenia.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 1,5-15mg na dobę. 

Beta-połiglikany

Beta-połiglikany - wpływają na funkcjonowanie układu immunologicznego. Występują na przykład w jeżówce, żeń-szeniu, hibiskusie, aloesie, wpływ na pracę serca. Działają uspokajająco na serca i płuca. Kumulują się w organizmie ludzkim. Występują w naparstnicy, miłku, konwalii. Glikozydy antrachinowe opisane zostały jako antrazwiązki., a glikozydy fenolowe jako arbutyna. Znaczenie lecznicze mają także glikozydy kumarynowe (występujące w nostrzyku żółtym i marzance wonnej), glikozydy flawonoidowe, antocyjanowe, cyjanogenne (głogu) i gorczyczne

Beta-sitosterol

Beta-sitosterol jest to fitosterol pochodzący z roślin. Ma on budowę podobną do cholesterolu. Dzięki temu związek ten reguluje poziom cholesterolu we krwi, a to za sprawą zmniejszenia ilości wchłanianej przez układ pokarmowy. Ma wpływ również na poziom hormonów płciowych, co pozwala na jego wykorzystanie w profilaktyce leczenia przerostu gruczołu krokowego. Ma szerokie zastosowanie, a najczęściej wykorzystuje się go przy łysieniu, suplementacji sportowej. Występuje w składzie preparatów zwiększających poziom testosteronu, spalaczy tłuszczu i o działaniu prozdrowotnym.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Betaina bezwodna

Betaina bezwodna to substancja, która została wyizolowana z buraków. Jest aminokwasem, który ma wpływ na redukowanie masy ciała i pozwala na szybką utratę zbędnych kilogramów. Jednocześnie przyczynia się do budowania masy mięśniowej. Może być stosowana w przypadku dolegliwości stawowych. Reguluje poziom homocysteiny, dodatkowo dba o prawidłową strukturę DNA. Jej zadaniem jest wspieranie trawienia i dodatkowo przyczynia się do spalania tłuszczu. Betaina bezwodna jest wykorzystywana najczęściej w suplementacji, ponieważ jej zaletą, jest wchłanianie i niezastąpiona dostępność biologiczna.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Betaina HCL

Betaina HCL jest organicznym związkiem chemicznym, który ma budowę cząsteczek o ładunkach dodatnich, które równoważą się z ładunkami ujemnymi. Związek ten ma za zadanie wspomagać pracę stawów, wątroby i innych narządów. Korzystnie wpływa na funkcjonowanie układu pokarmowego. Jest wykorzystywana w celu zapobiegnięcia powstawania stanów zapalnych. Wykazuje działanie ochronne na komórki w ludzkim organizmie. Dzięki swojej budowę związek ten ma zdolność do przenoszenia innych składników. Wspomaga ona zwalczanie zaparć, biegunek i zgagi.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Bez czarny

Bez czarny to roślina, która znana jest ze swoich licznych właściwości prozdrowotnych. W medycynie ludowej wykorzystuje się ją przy gorączce i do złagodzenia kaszlu. Kwiaty bzu czarnego bogate są w kwasy organiczne, olejki, garbniki i sole mineralne. Taka kompozycja składników sprawia, że roślina ta ma działanie napotne i przeciwgorączkowo. Dodatkowo mają działanie moczopędne, dzięki czemu wspomagają oczyszczanie organizmu. Uszczelniają ściany nauczyć włosowatych i zwiększają ich elastyczność. Stosuje się są przy nerwobólach i rwie kulszowej.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Bez Czarny (Sambucus nigra)

Bez Czarny

OPIS Bez czarny jest wysokim krzewem (rzadko o pokroju drzewiastym) (do 6 m wys.). Ma nieparzystopierza-sto złożone liście i małe białe kwiaty zebrane w spłaszczone na szczycie podbaldachogrono. Owocami są mięsiste, czarne pestkowce, każdy z trzema podłużnymi nasionami. Roślina jest podobna do bzu amerykańskiego (S. canaden-sts), rośliny ozdobnej z jadalnymi owocami. W użyciu są także liście, kwiaty i korzenie bzu hedbu (S. ebulus).

POCHODZENIE Europa, Azja i Ameryka Północna (S. nigra); wschodnie części Ameryki Północnej (S. canadensis). Zazwyczaj zbierany ze stanu naturalnego we wschodniej Europie i Azji, ale hoduje się również na plantacjach, np. na Węgrzech.

SUROWIEC Wysuszone, przesiane kwiaty z szypulkami (Sambuci flos); świeże lub wysuszone owoce (Sambuci fructus), liście i korzenie.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec tradycyjnie napotny (kwiaty); moczopędny, przeczyszczający (owoce).

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Kwiaty bzu tradycyjnie stosuje się w leczeniu przeziębień i nieżytów w obrębie górnych dróg oddechowych, jak również kataru siennego. Wysuszone owoce lub świeży sok są w pewnym zakresie stosowane ze względu na ich właściwości przeciwbólowe, moczopędne, przeczyszczające i napotne w stanach gorączkowych i nieżytach. Ponadto kwiaty bzu tradycyjnie wchodzą w skład różnych mieszanek ziołowych. Stosuje się je także do produkcji słabych napojów alkoholowych. Owoce są powszechnie używane do barwienia produktów spożywczych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar (3 g kwiatów lub 10 g owoców na 150 mL wrzącej wody) pity jest kilka razy w ciągu dnia (średnia dobowa dawka to 10-15 g). Stosuje się także ekstrakty i nalewki.

SUBSTANCJE AKTYWNE Rutyna (ok. 2%), izokwer-cytryna i hiperozyd są głównymi flawonoidami w kwiatach i owocach. Kwiaty zawierają także kwas chloro-genowy (około 3%), inne kwasy organiczne i triterpe-ny - gl. a-amyrynę i P-amyrynę (ok. 1%), natomiast owoce mają 3% garbników i kilka antocyjanów (sam-bucyna, sambucyjanina, chryzantemina - wszystkie są glikozydami cyjanidyny). W nasionach występują glikozydy cyjanogenne (sambunigryna, prunazyna i ho-lokalina). W korze występują lektyny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Dowody wskazują, że kwiaty mają działanie moczopędne, przeczyszczające, przeciwzapalne i przeciwwirusowe. Obecności antocyjanów przypisuje się działanie przeciwwolnorodnikowe owoców.

BHB

BHB to związek, który najczęściej jest stosowany jako wsparcie dla diety ketogenicznej. Jego poziom najlepiej podnosić, kiedy organizm jest w fazie długotrwałego postu, dzięki czemu zmniejsza on działanie stresu oksydacyjnego i charakteryzuje się działaniem neuroprotekcyjnym. Ma korzystne działanie na pracę wątroby, a to dzięki temu, że przyczynia się do zahamowania sygnalizacji insulinowej. Wspomaga regulację poziomu złego cholesterolu we krwi. Jest czynnikiem, który może wspomóc odchudzanie i utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Dawkowanie: zalecana dawka w suplementacji to około 10-12g na dobę. 

Białka mleka

Białka mleka to grupa protein, które wchodzą w skład białek kazeinowych. Stanowią one około 80% składu. Pozyskuje się je z mleka krowiego, a do tego wykorzystywane są procesy mikrofiltracji. Białka mleka znajdują zastosowanie w przemyśle żywieniowym, a najczęściej wykorzystuje się je w suplementach diety dla sportowców. Białka mleka są tańsze w produkcji, dlatego też suplementy diety, które zawierają je w swoim składzie charakteryzują się niską ceną. Mają one wysoki profil aminokwasowy, dzięki czemu wspomagają budowę masy mięśniowej.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 30-90 g na dobę. 

Białka niepełnowartościowe

Białka niepełnowartościowe ich skład jest niepełny, przez co niemożliwe, jest ich wykorzystanie we właściwy sposób do syntezy białek. Ich spożywanie nie daje gwarancji osiągnięcia przebiegu procesów wewnątrzustrojowych. Białka niepełnowartościowe to przede wszystkim proteiny roślinne, które nie mają wysokiej wartości odżywczej. Możliwe jest podzielanie białek niepełnowartościowych, a następnie ich kompozycja, która pomoże otrzymać kompletne białka. W suplementacji białka niepełnowartościowe są jedynie dodatkiem do odżywek pełnowartościowych.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Białko

Białko - jest to składnik odżywczy, po wodzie najobficiej występujący we wszystkich organizmach żywych. Nie tylko buduje struktury organizmu, a więc komórki, tkanki i szkielet, ale także tworzy inne czynniki funkcjonowania ciała, jak hormony, przeciwciała, DNA i substancje trawienne. Białko umożliwia wzrost dziecka, a kiedy człowiek przestaje rosnąć, dostarcza „części zamiennych", odtwarzając zużyte komórki. Różne białka, na przykład znajdujące się w czerwonych krwinkach czy komórkach układu odpornościowego, ulegają ciągłemu rozkładowi i muszą być odbudowywane. Białka służą także jako źródło energii i ciepła - l g białka dostarcza organizmowi 4 kalorie. Najbogatszym dietetycznym źródłem białka jest pożywienie pochodzenia zwierzęcego: jaja, mięso, produkty mleczne, ryby. Białko składa się z aminokwasów, podobnie jak ściana z cegieł, a w czasie procesu trawienia jest rozkładane w organizmie na owe podstawowe cegiełki, czyli aminokwasy, wchłaniane następnie do krwiobiegu i ponownie „układane" w nowej syntezie białka. Ponad dwadzieścia aminokwasów łączy się w różne formy, tworząc wiele różnych rodzajów białek, np. włosy, paznokcie, kości, a proces ten nadzorowany jest przez kwasy nukleinowe RNA i DNA, które zawierają nasz kod genetyczny. Dziewięć aminokwasów nie może być produkowanych w organizmie i muszą być dostarczane z pożywieniem; są to aminokwasy nazywane „niezbędnymi". 16 Odpowiednia ilość białka w diecie jest sprawą najwyższej wagi. Zależy od niej zdrowie, rozwój, funkcjonowanie i odnawianie się struktur organizmu. Objawy niedoboru są bardzo różne, od wypadania włosów, łamliwości paznokci i rogowacenia skóry - do zmęczenia, niedokrwistości i osłabienia popędu seksualnego. Stwierdzono, iż różne aminokwasy, zarówno te niezbędne, jak i pozostałe, oprócz tego, że tworzą białka, przynoszą organizmowi specyficzne korzyści. Preparaty aminokwasów dostępne są w sklepach ze zdrową żywnością.

Białko (proteiny)

Białko (proteiny) to związki, które nalezą do grupy składników odżywczych. Są one niezbędne dla organizmu ludzkiego i wspomagają prawidłową budowę i pracę komórek i tkanek. Pod względem chemicznym są one określane jako polimery, a zbudowane są z aminokwasów, które tworzą atomy węgla, tlenku azotu, wodoru i siarki. Stanowią podstawowy składnik budulcowy, wchodzą w skład tkanek, hormonów, enzymów i substancji aktywnych, które występują w organizmie ludzkim.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 1,7-2,5 g białek na każdy kilogram masy ciała na dobę. 

Białko serwatkowe

Białko serwatkowe to proteiny, które pochodzą z mleka. W suplementacji stanowią one około 20% składu, a dostępne są one w koncentratach, izolatach i hydrolizatów. Uzyskuje się je przy pomocy wykorzystania technologii do minkrofiltracji, ultrafiltracji, a także wymiany jonowej. Wyróżniają się one, ponieważ wykazują one wysoką wartość biologiczną. Są bogatym źródłem aminokwasów egzogennych, a wykorzystywane są one na potrzeby suplementacji sportowej. Polecane są one dla sportowców, którzy chcą zwiększyć masę mięśniową. Mają działanie anaboliczne i antykataboliczne.

Dawkowanie:  zalecana dawka to około 30-90g na dobę.

 

Białko wzorcowe

Białko wzorcowe to białko, które składa się z profilu aminokwasów, które są potrzebne dla organizmu człowieka. To właśnie one stanowią swoisty punkt dla odniesienia, dzięki czemu pozwalają ocenić wartość pokarmową. Za białka wzorcowe uznaje się te, które pochodzą z kurzych jaj, a także proteiny, które wywodzą się z mleka matki. Zaleca się ich spożywanie każdemu bez względu na aktywność fizyczną, wiek i płeć. Ich stosowanie pozwala na regulowanie pracy organizmu i przyśpieszenie budowy masy mięśniowej.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 2g na każdy kilogram macy ciała na dobę.

Biedrzeniec Anyż

Biedrzeniec Anyż - jest silnie pachnącą rośliną pochodzącą znad Morza Śródziemnego, rosnącą dziko, ale także uprawianą. Jego słodkawe nasiona są przyprawą w kuchni śródziemnomorskiej, używaną głównie do wydobycia smaku potraw. Napar z anyżu ułatwia trawienie, likwiduje wzdęcia, poprawia apetyt, łagodzi skurcze żołądka, nudności i kolki u dzieci. Kleik z anyżu wzmaga wytwarzanie mleka u karmiących, uważa się też, że napar przyspiesza opóźnione krwawienie miesiączkowe. Kleik przyrządza się gotując łyżeczkę pokruszonych nasion w pól litra wrzątku i odcedzając nasiona po zaparzeniu. Napar zaparza się przez dziesięć minut, zalewając łyżeczkę pokruszonych nasion filiżanką wrzątku. Anyżu używa się w ziołowych kuracjach odchudzających, ponieważ przyspiesza przemianę materii i wyzwala energię. Dostępny w większych sklepach ze zdrową żywnością i sklepach zielarskich

Biedrzeniec Anyż (Pimpinella anisum)

Biedrzeniec Anyż

OPIS Jest to rzadko rosnąca roślina jednoroczna (do 0,5 m wys.), o zróżnicowanych liściach wyrastających ze smuklej łodygi. Dolne liście są okrągłe i całobrzegie, podczas gdy górne są sieczne. Kwiaty są liczne, małe i białe, zebrane w typowy hałdach. Owocem są małe, szarozielone nasiona (dl. ok. 2 mm).

POCHODZENIE Wschodnie regiony Morza Śródziemnego (prawdopodobnie głównie Grecja i Egipt) i zachodnia Azja; uprawiany w wielu regionach świata.

SUROWIEC Dojrzałe, wysuszone nasiona (Anisi fru-ctus) i olejek eteryczny, destylowany z dojrzałych owoców (Anisi aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wykrztuśny, wiatropędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Zarówno owoc, jak i olejek są tradycyjnym lekiem w nieżytach górnych dróg oddechowych (przeziębienia i grypa, kaszel, zapalenie oskrzeli), a także w zaburzeniach trawienia (niestrawność, wzdęcia, kolki). W dużych dawkach olejek jest odkażający i rozkurczający, był też używany jako mazidlo pobudzające oraz przeciw pasożytom zewnętrznym. Wiele leków na kaszel zawiera wyciąg z anyżku lub olejek anyżkowy, nie tylko dla jego właściwości leczniczych (wykrztuśny), lecz też w celu poprawienia zapachu i smaku.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Stosuje się herbatę ziołową przygotowaną z 3 g dojrzałych owoców, rozdrobnionych bezpośrednio przed użyciem. Dawka dobowa nie powinna przekraczać 5 g owoców albo 0,3 g olejku.

SUBSTANCJE AKTYWNE Owoc zawiera do 5% olejku eterycznego, w którym głównym składnikiem jest trans--anetol (do 90%), który odpowiada także za smak i zapach. Mniej ważnymi składnikami olejku są estragol (metylochawikol, do 4%), keton anyżowy, aldehyd anyżowy i kwas anyżowy. Olejek przechowywany w temperaturze pokojowej na świetle może zawierać niewielkie ilości 4,4’-dimetoksystilbenu, związku estrogennego.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Anetol ma potwierdzone działanie wykrztuśne, rozkurczające i przeciwdrobnoustrojowe. Działanie wiatropędnie jest słabsze niż w przypadku innych olejków (kminkowego, koprowego). Wyraźne właściwości wykrztuśne są związane z pobudzaniem przez anetol nabłonka migawkowego oskrzeli.

UWAGI Anyżek jest popularną przyprawą i jest łatwo rozpoznawalny w jedzeniu i napojach alkoholowych (m.in. w absyncie, likierach anyżowych: anisette, pemod, pastis i sambuca) dzięki wyraźnemu zapachowi.

Biedrzeniec mniejszy

Biedrzeniec mniejszy (Pimpinella saxifraga) to roślina, która wywodzi się z rodziny selerowatych. Jest to roślina popularna na terenach całego Starego Kontynentu, a także Azj. Ma ona właściwości prozdrowotne, które wykorzystuje się w medycynie naturalnej. Wykorzystuje się ją jako środek leczniczy, a to dzięki temu, że wspomaga ona zwalczanie dolegliwości i wspomaga zwalczanie wielu chorób. Jest skuteczna przy zwalczaniu zapaleń występujących w obrębie układu oddechowego. Korzystnie wpływa na pracę układu pokarmowego, przyczyniając się do zwalczania biegunek i wzdęć.

Dawkowanie: kilka razy dziennie po kilka gramów. 

Biedrzeniec Wielki (Pimpinella major)

Biedrzeniec Wielki

OPIS Jest to bylina lub krzewinka (do 1 m wys.) o wzniesionej łodydze, z której wyrastają pierzaste liście, bezlistne łodygi kwiatowe o białych, nagich kwiatach zebranych w podwójny baldach, oraz małych, nagich nasionach. Jest blisko spokrewniona z P. saxífraga (biedrzeniec mniejszy). P peregrina pochodząca ze wschodniej części regionu Morza Śródziemnego jest uważana za zafałszowanie Pimpinellae radix.

POCHODZENIE Cała Europa i Azja Zachodnia; wprowadzony w Ameryce Północnej. Surowiec pozyskiwany jest ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Głównie suszone kłącza i korzenie P major i P saxífraga (Pimpinellae radix); zwyczajowo także nadziemne części rośliny.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek łagodnie wykrztuśny; odkażający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Kłącza i korzenie stosuje się głównie w leczeniu nieżytów i zakażeń górnych dróg oddechowych. Naparami lub nalewkami płucze się gardło w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. Sproszkowany surowiec lub wyciągi są często składnikiem preparatów na oskrzela. Ziele biedrzeńca (części nadziemne) jest tradycyjnie stosowane wewnętrznie w przypadku schorzeń płuc, chorób układu moczowego i pokarmowego, zewnętrznie zaś w żylakach i trudno gojących się ranach. Dla żadnego z tych wskazań nie potwierdzono naukowo skuteczności.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Odpowiednia dawka dobowa wynosi 6-12 g suszonego kłącza i korzenia, a przyjmuje się ją w postaci herbatki lub nalewki (stosunek surowca do rozpuszczalnika wynosi 1:5). Napar lub nalewka posłodzone miodem mogą być przyjmowane jako lekarstwo na kaszel kilka razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Podziemne części zawierają olejek eteryczny (do 0,7%), w którego skład wchodzą głównie: ester kwasu tiglowego i ester epoksypseudo-izoeugenolowy kwasu 2-metylomaslowego. W olejku obecne są także nieliczne tri-nor-seskwiterpeny (Cl2) takie jak geijeren, pregeijeren, oraz seskwiterpeny (P-bisabolen i 1,4-dimetyloazulen). Znaleziono także kilka furanokumaryn (do 2%), a także sitosterol, feno-lokwasy i ślady poliacetylenów.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Jest prawdopodobne, że olejek eteryczny, a także saponiny są odpowiedzialne zarówno za działanie wydzielnicze i rozluźniające wydzielinę, które składają się na wykrztuśne działanie surowca.

Bieluń Dziędzierzawa (Datura stramonium)

Bieluń Dziędzierzawa 

OPIS Jednoroczna roślina zielna (do 1,5 m wys.), z dużymi nieprzyjemnie pachnącymi liśćmi. Ma białe lub purpurowe kwiaty w kształcie trąbki. Owocem są kolczaste torebki z czarnymi nasionami kształtu nerkowa-tego.

POCHODZENIE Tropikalne rejony Ameryki Północnej (obecnie kosmopolityczny chwast). Uprawiane są dwie odmiany, o gładkich owocach var. inermis i purpurowych kwiatach var. tatula.

SUROWIEC Głównie liście (Stramoniifolium), czasami nasiona (Stramonii semen).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciw-astmatyczny, uspokajający, przeciwbólowy (również środek odurzający).

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Surowiec używany jest jako środek przeciwbólowy, składnik syropu na kaszel, w postaci papierosów w leczeniu astmy i innych zaburzeń oddechowych. Czysty związek atropi-na/hioscyjamina to spazmolityk i środek rozszerzający źrenicę oka. Skopolamina w postaci plastrów na skórę stosowana jest w leczeniu zaburzeń emocjonalnych, a w postaci iniekcji w leczeniu choroby Parkinsona i bolesnych skurczów narządów wewnętrznych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Maks. dawka dzienna atropiny w postaci iniekcji to ok. 2 mg (pojedyncza dawka to 0,25-0,5 mg). Stosowana w postaci kropli do oczu w stężeniu 0,5-3%. Plastry na skórę, które przykłada się za uchem, zawierają 1,5 mg skopolaminy.

SUBSTANCJE AKTYWNE Wysuszone liście zawierają 0,2-0,65% alkaloidów tropanowych, z których hioscyja-mina (aż do 70%) i skopolamina (= hioscyna) (aż do 20%) stanowią główne składniki. W trakcie izolacji tworzy się z hioscyjaminy racemiczna atropina. Obecne są także wi-tastramonolid i kumaryny (umbeliferon, skopolina). 

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Skopolamina i hioscyja-mina blokują muskarynowe receptory acetylocholiny, wykazując efekt parasympatykolityczny. Powodują przyspieszenie czynności serca, zmniejszają tonus mięśni gładkich, zmniejszają wydzielanie potu i rozszerzają źrenice. Skopolamina działa depresyjnie, nasennie na ośrodkowy układ nerwowy, a w większych dawkach wywołuje halucynacje, które mogą trwać przez kilka godzin.

Bifidobacterium bifidum

Bifidobacterium bifidum to bakterie, które charakteryzują się gramem dodatnim. Są one nieruchome, beztlenowe i mają podłużny kształt. W ludzki organizmie występują one jedynie w jelicie grubym, u kobiet w pochwie i mleku matki. Szczepy tych bakterii wykorzystywane są w probiotykach, a ich włączenie do diety prowadzi do zwalczania biegunek i regulowania równowagi bakteryjnej w organizmie. Wspierają pracę układu odpornościowego, przyczyniając się do poprawienia reakcji przeciwciał.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

bifidobacterium breve

bifidobacterium breve jest bakterią, która naturalnie występuje w organizmie człowieka, a znajduje się ona w jelicie grubym. Jej obecność jest konieczna, ponieważ ma ona korzystny wpływ na procesy trawienia, a także wpływa na ogólny stan zdrowia człowieka. Jest ona wykorzystywana do absorbcji składników pokarmowych, a także regulowania soków trawiennych. Jej zadaniem jest syntezowanie kwasów organicznych, a także mlekowych, co zmienia zasadowość jelit. Stosuje się ją przy antybiotykoterapii, przy dolegliwościach układu pokarmowego, a także przy kandydozie.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.  

bifidobacterium infantis

bifidobacterium infantis jest bakterią kwasu mlekowego, która naturalnie występuje w organizmie człowieka, znajduje się ona w układzie trawiennym. Jest to bakteria należąca do grupy beztlenowych. Jej stosowanie może przynieść pozytywne skutki przy zwalczaniu dolegliwości związanych z zespołem jelita drażliwego. Przyczynia się do zmniejszenia stanów zapalnych, zmniejsza biegunki, zaparcia i wzdęcia. Dodatkowo wzmacnia inne bakterie jelitowe, a dzięki temu przyczynia się do poprawienia reakcji układu immunologicznego.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Bioflawonoidy

Bioflawonoidy ( Witamina P ) - grupa składników blisko powiązanych z witaminą C i występujących w wielu różnych roślinach, przede wszystkim w owocach cytrusów. Wszystkie bioflawonoidy mają właściwości przeciwutleniające i zwiększają skuteczność witaminy C. Wraz z nią wzmacniają naczynia włosowate i zapobiegają nadmiernym krwawieniom w czasie miesiączki. Działają także przeciwwirusowo i przeciwzapalnie, chroniąc organizm przed działaniem wolnych rodników i hamując wydzielanie histaminy. Dlatego bioflawonoidy wskazane są w stanach zapalnych i odczynach alergicznych. Kilkaset flawonoidów zidentyfikowano w owocach, warzywach, orzechach, ziarnach, liściach i kwiatach. Cebula i czosnek okazały się bogatym źródłem kwercetyny - bioflawonoidu o działaniu przeciwnowotworowym, który, jak wykazano, hamuje wzrost kilku rodzajów komórek nowotworowych, między innymi nowotworu piersi, jajników i krwi. 17 Kwercetyna okazała się także skuteczna w przypadku wzdęcia, w zapobieganiu zaćmy na de cukrzycy i w leczeniu opryszczki wargowej. Czereśnie, owoce głogu, czarne i inne jagody zasobne są w antocyjany i proantocyjany, a więc flawonoidy, które dają owocom ich ciemnofioletowy kolor i które są silnymi przeciwutleniaczami, zapobiegającymi uszkodzeniom powodowanym przez wolne rodniki i pomagającymi w zachowaniu zdrowych naczyń i kości. Gryka zawiera bogactwo rutyny, bioflawonoidu chemicznie podobnego do hesperydyny zawartej w owocach cytrusowych, dobrze znanej jako lek stosowany w przypadku hemoroidów, żylaków i nadciśnienia. Ponieważ bioflawonoidy wzmacniają naczynia włosowate, pomagają w leczeniu wrzodów dwunastnicy i wylewów krwawych do siatkówki oka.

Biotyna (Witamina H)

Biotyna (Witamina H)- rozpuszczalna w wodzie witamina z grupy B, która nie rozkłada się pod wpływem ciepła. Bierze udział w przemianie glukozy, ponieważ wzmaga działanie insuliny i dlatego możnają stosować do kontrolowania poziomu cukru w cukrzycy. Pomaga także w wykorzystywaniu przez organizm białek, kwasu foliowego i witaminy B^. Biotyna syntezowana jest w organizmie przez florę bakteryjną jelit, a więc prawidłowa flora jest ważnym czynnikiem w utrzymaniu właściwego poziomu biotyny i zapobieganiu objawom jej niedoboru. Dlatego najlepiej jeść jaja ugotowane, ponieważ ich surowe białko zawiera dużo awidyny, która wiąże biotynę i tym samym uniemożliwia jej wchłanianie. Biotyna pomaga w utrzymaniu dobrego stanu skóry i łagodzi jej dolegliwości - egzemę oraz stany zapalne. Łagodzi także bóle mięśni i wiele wskazuje na to, że zapobiega siwieniu włosów. Niedobór biotyny objawia się wystąpieniem egzemy i stanów zapalnych skóry, brakiem apetytu, zmęczeniem i bólem mięśni. Biotyna jest użyteczna w leczeniu włosów i skóry głowy. Czasami na przykład stosuje się jej preparaty w przypadku łysienia i łojotokowego zapalenia skóry głowy u dzieci. Najlepszym naturalnym źródłem biotyny są drożdże piwne, wątroba, brązowy ryż, orzechy, żółtko jaj, mleko i owoce. Dziennie zaleca się dawkę 150-300 mikrogramów. Zapotrzebowanie organizmu na biotynę wzrasta w okresie ciąży i karmienia piersią.

Bluszcz Pospolity (bluszcz pospolity)

Bluszcz Pospolity

OPIS Krzew pnący za pomocą korzonków czepnych. Liście wegetatywne są trzy lub pięcioklapowe i dużo mniejsze od liści na pędach kwiatonośnych (większe, owalne i calobrzegie). Niepozorne kwiaty pojawiają się w grupach, a po nich czarne jagody.

POCHODZENIE Zachodnia Azja i Europa (środkowa, zachodnia i południowa).

SUROWIEC Liście (Hederae folium), czasami zdrewniałe pędy (homeopatia).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Wykrztuśne, rozkurczowe, pobudzające wydzielanie.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Wyciągi z suchych liści są stosowane w kaszlu, stanach skurczowych oskrzeli i przewlekłych nieżytach układu oddechowego. Wykazują także obiecujące działanie przeciwgrzybicze na Candidaalbicans, przeciwpasożytnicze. Wyciągi z drewna są głównie stosowane jako składniki kremów, lotio-nów, szamponów (jako zmiękczacze i celem uzyskania poprawy w chorobach skóry) oraz w produktach przeciw celulitusowi.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecana dawka dzienna liści 0,3 g lub 1,5 g dwa razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Liście zawierają 5-8% saponin kwasu oleanolowego, hederageninę i bojgeninę, zwanych hederasaponinami. Z nich hederasaponina C jest głównym składnikiem w ilości do 7%. W suchych liściach saponiny monodesmozydowe mogą powstawać w wyniku hydrolizy. Obecne są także różne fenole takie jak poliacetyleny, falkarinol, falkarinon i 1 l-dehyrdo-falkarinol. Nasiona zawierają duże liści saponin i mogą być toksyczne dla ludzi.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Właściwości wykrztuśne saponin można tłumaczyć przez bezpośrednie pobudzanie nervus vagus w żołądku. Kilka badań z podwójną ślepą próbą wykazało skuteczność leczenia przewlekłego zapalenia oskrzeli z niewielkimi lub nie występującymi działaniami ubocznymi w dawce odpowiadającej 200 mg surowego ziela dziennie (dzieci) lub 400 mg (dorośli). Saponiny (lub ich pochodne monodesmozydy) są cytotoksyczne i wywołują hemolizę w większych stężeniach. Falkarinol jest alergenem skórnym i występuje w innych gatunkach Araliaceae, np. gatunki Schefflera.

Bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea L.)

Bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea L.) z rodziny wargowych. (Labiatae) występuje w zaroślach i młodszych, rzadszych lasach liściastych na dobrej ziemi, w niezbyt suchych stanowiskach. Czterograniasta łodyga tej trwałej rośliny pełza po ziemi, tworząc boczne pędy na kolankach, a ponieważ jest żarłoczna, jak większość z tej rodziny botanicznej - ukorzenia się w kierunku lepszej gleby. Liście naprzemianległe, na długich ogonkach, o nerkowatym lub sercowym pokroju nierówno owłosione i brzegami karbowane. Kwitnące od kwietnia do czerwca odnogi, prostując się tworzą pozorne baldachy jasnofioletowych, rzadziej krwistoczerwonych nielicznych kwiatków. Zbiera się w okresie kwitnienia. Po ususzeniu należy odrzucić łodygi. Surowiec nie ma zapachu, smak korzennie gorzki, trochę drapiący. Ziele działa moczopędnie, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, oczyszczająco, wzmacniająco, rozkurczowo, wspomaga przemianę materii. Napar z 1 łyżeczki ziela na szklankę wrządku 2-3 razy dziennie stosuje się przy zapaleniach błony śluzowej nosa, jamy ustnej, oskrzeli, krtani, przy kaszlu, astmie, niedokwaśności żołądka, w stanach neurastenicznych i histerycznych

Bobrek Trójlistny (Menyanthes trifoliata)

Bobrek Trójlistny

OPIS Mięta jest kłączową rośliną zielną o liściach podługowatych, żywozielonych, zwykle nagich liściach z mocno ząbkowanym i falistym brzegiem oraz z wydłużonymi kłosami białych kwiatów. Zewnętrznie jest podobna do mięty polnej (M. awensis), lecz odróżnia się od niej białymi kwiatami i charakterystycznym, niechlodzącym zapachem (brak mentolu). Gatunkiem często uprawianym w ogrodach jest M. spicata var. crispa (wcześniej uważana za odrębny gatunek M. crispa). Innym europejskim gatunkiem jest mięta polej (M. pulegium), pełzające ziele o drobnych liściach i charakterystycznym zapachu.

POCHODZENIE Mięta ogrodowa pochodzi z Europy jako hybryda między M. suaveolens (mięta wonna, odmiana Vańegata znana jest jako mięta ananasowa) iM. kmgifolia (mięta długolistna). Przemysłowe uprawy w celu pozyskania olejku skoncentrowane są w USA (stany Waszyngton, Oregon i Idaho), lecz suszone liście wytwarza się także w Egipcie i krajach Europy Wschodniej.

SUROWIEC Liście (Menthaecrispaefolium) lub olejek eteryczny (Menthae cńspae aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Liście: środek żołądkowy, wiatropędny; olejek: przeciwdrobnoustrojowy, ułatwiający oddychanie.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liść mięty zielonej jest stosowany - podobnie jak mięta pieprzowa -w leczeniu zaburzeń trawienia, lecz w innych wskazaniach już nie. Olejek jest używany głównie do inhalacji w leczeniu nieżytów, jest też składnikiem płynów do płukania ust, past do zębów i gum do żucia.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przyjmuje się ok. 1—1,5 g suszonych liści na filiżankę wrzącej wody, trzy razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek mięty zielonej zawiera co najmniej 50% karwonu jako główny składnik, a także małą ilość limonenu. Innych składników powinno być mniej niż 2% każdego, a pulegonu mniej niż 0,5%. Liście zawierają także flawonoidy i garbniki. Pulegon, główny składnik olejku mięty polej, ma działanie poronne i jest hepatotoksyczny (przyjęcie 30 mL może być śmiertelne). Stosowany jest przeciw pasożytom zewnętrznym.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Liść mięty zielonej ma ograniczone zastosowanie w medycynie, lecz olejek jest ważny w higienie jamy ustnej.

Bodziszek Cuchnący (Geranium robertianum)

Bodziszek Cuchnący

OPIS Roślina (do 0,5 m wys.) z bardzo aromatycznymi, głęboko wcinanymi, czerwono-zielonymi liśćmi i małymi różowymi kwiatami oraz prostokątnymi, kropkowanymi owocami. Inne gatunki używane w medycynie tradycyjnej (i jako rośliny ogrodowe) to G. ma-culatum, G. dissectum i G. sanguineum. Geranium nepa-lense i G. wallichianum są używane w garbarstwie i do barwienia.

POCHODZENIE Europa i Azja, zawleczona do Ameryki Północnej i Południowej (G. robertianum); wschodnie i środkowe rejony Ameryki Północnej (G. macula-tum).

SUROWIEC Całe suszone ziele (Geranii robertiani herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Przeciwzapalny, przeciwbiegunkowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Geranium jest tradycyjnie używane w leczeniu lekkich biegunek oraz infekcji dróg moczowych. Zewnętrznie jest używany jako lek hamujący krwawienia i ciężko gojące się rany, egzemy i zapalenia jamy ustnej. Może być wykorzystywany w nadmiernych krwawieniach menstruacyjnych, wrzodach żołądka. Świeże kłącza G. robertianum są używane w homeopatii.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar z dwóch łyżeczek od herbaty (suche ziele) lub jedna łyżeczka (suchy korzeń). Używany jest w homeopatii w potencji D1. Wyciągi z Geranium są składnikami tabletek i nalewek.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny ma nieprzyjemny zapach (zawiera geraniol, germakran D, limonen, linalol i terpineol) i może być pozyskiwany z liści. Głównymi fenolami obecnymi w liściach są kwas feru-lowy, kawowy, rutyna, kemferol i kwercetyna. Gatunki Geranium są bogate w galo i elagotanolidy (do 30%). Głównym składnikiem G. robertianum jest geranina.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki mają działanie ściągające i są stosowane jako leki antyseptyczne i przeciwzapalne ze względu na możliwość denaturacji białek. Mają też działanie przeciwbiegunkowe, ochronne na skórę, błonę śluzową i na naczynia włosowate.

Bor

Bor jest pierwiastkiem, który należy do grupy mikroelementów. Bor jest niezbędny do przeprowadzenia procesów syntezy kwasów nukleinowych. Pierwiastek ten bierze udział w regulacji gospodarki wapniowej, a dzięki czemu zapobiega on uwalnianiu nadmiaru wapnia z kości. Ma wpływ na układ mięśniowy, stymulując jego tkankę, a także jest stymulatorem dla wielu enzymów, a dzięki temu reguluje przebieg procesów przemiany materii. W suplementacji sportowej bor nie jest używany często, a jego nadmiar jest toksyczny.

Bor to pierwiastek niemetaliczny, bardzo aktywny biologicznie, śladowy, wzmacnia proces wchłaniania przez organizm wapnia i magnezu. Bor współoddziałuje także z potasem, 19 witaminą D i metioniną, a ponadto, jak się okazuje, podnosi u kobiet poziom estradiolu, najbardziej aktywnego z estrogenów. Dzięki tej ostatniej właściwości bor może korzystnie działać na organizm kobiecy w okresie menopauzy, kiedy to spada poziom estrogenów i upośledzone jest wchłanianie wapnia. Stwierdzono również, że bor skutecznie łagodzi objawy artretyzmu, w szczególności w młodym wieku. Objawy niedoboru tego pierwiastka obejmują demineralizację i kruchość kości, artretyzm, niski poziom estrogenów podczas menopauzy i spowolnienie wzrostu. Najlepszym naturalnym źródłem boru są owoce i warzywa. Dawka uzupełniająca w formie preparatu wynosi 3 mg dziennie.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Borówka brusznica

Borówka brusznica zwana również czerwoną. Jest rośliną, której owoce mają wiele właściwości prozdrowotnych i wykorzystywane są od lat w medycynie naturalnej. Wykazują one potencjał do wykorzystania ich przy zaburzeniach pracy układu moczowego, układ pokarmowego i wydalniczego. Współczesna fizjoterapia zaleca stosowanie borówki czerwonej w celu złagodzenia problemów żołądkowych, a także regulacji pracy przewodu pokarmowego. Owoce tej rośliny okazują się skuteczne w walce z otyłością. Polifenole w nich zawarte zwiększają aktywność lipazy trzustki, a jest to enzym, który bierze udział w trawieniu tłuszczy.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Borówka czarna

Borówka czarna (Jagoda czarna) jest rośliną mającą szerokie zastosowanie. Owoce tej rośliny zalecane są przy diecie przeciwnowotworowej, ponieważ w ich soku znajdują się kwas foliowy, kwas elagowy i przeciwutleniacze, które niwelują substancje rakotwórcze. Zawierają glikozydy, które mają działanie zbliżone do insuliny, a dzięki temu przyczyniają się do obniżenia poziomu glukozy we krwi. Suszone wyciągi z borówki czarnej mają działanie uspokajające i przeciwbólowe. Mogą wspomagać zwalczanie kaszlu, posiadają działanie przeciwbakteryjne.

Borówka czarna to mała krzewinka, zwana także czarną jagodą - rosnąca na ubogich, piaszczystych glebach, a także na torfowiskach. Surowcem leczniczym są jagody i liście. Borówka jest bogata we flawonoidy, przede wszystkim w proantocyjanidyny i antocyjanidy-ny, które są silnymi przeciwutleniaczami, a także działają przeciwzapalnie, wzmacniają naczynia włosowate i kolagen. Wyciągów z borówki bogatych w antocyjani-dyny używa się coraz częściej w leczeniu chorób oczu, np. krótkowzroczności; poprawiają one też widzenie w ciemności i mogą częściowo odwrócić zwyrodnienie siatkówki spowodowane cukrzycą. Napary z liści działają odkażająco, używa się ich w leczeniu biegunki i czerwonki, są też środkiem moczopędnym. Kapsułki i mieszanki ziołowe na poprawę wzroku dostępne są w większych sklepach ze zdrową żywnością.

 Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Borówka Czernica (Vaccinium myrtillus)

Borówka Czernica

OPIS Pospolita krzewinka (do 80 cm wys.), o małych, ząbkowanych liściach, białych dzwonkowatych kwiatach i granatowych jagodach (ok. 8 mm śr.).

POCHODZENIE Chłodne i umiarkowane obszary półkuli północnej (powszechna w Europie, ale też w Azji, i Ameryce Północnej). Jagody i liście zbiera się ze stanu dzikiego.

SUROWIEC Suszone, dojrzałe owoce (Myrtillifructus) oraz w mniejszym zakresie liście (Myrtilli folium).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwbiegunkowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Owoce i wyciągi owoców są polecane w leczeniu biegunek, zwłaszcza u dzieci. Zewnętrznie mogą być zastosowane w zapaleniach śluzówek jamy ustnej i gardła. Tradycyjnie do poprawy stanu układu naczyniowego oraz widzenia. Liście stosowane są przeciwko cukrzycy, artretyzmowi i dnie, złemu krążeniu i niedomaganiom układu pokarmowego, nerek i dróg moczowych, zewnętrznie zaś w zapaleniach śluzówek, skóry, hemoroidach i innych schorzeniach skórnych.

PRZYGOTOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Zalecana jest dawka dobowa 20-60 g suszonych jagód, podczas gdy nie poleca się już obecnie przyjmowania przetworów z liści, ponieważ wykazano, że ciągłe ich stosowanie może wywoływać działania niepożądane.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównym składnikiem są garbniki katechinowe (do 12%) i proantocyjanidyny. Obecne są także antocyjany, flawonoidy, glikozydy irydoidowe (asperulozyd, monotropeina), a także fenolokwasy. Podobne składniki zawarte są w liściach. Nadziemne części zawierają bicykliczny alkaloid chi-nolizydynowy - epimirtynę. Arbutyna i inne pochodne hydrochinonu (zob. Arctostaphybs) są praktycznie nieobecne.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Surowiec obniża poziom cukru i tłuszczu we krwi. Ma działanie przeciw-drobnoustrojowe, przeciwwirusowe, przeciwpotne i przeciwwrzodowe. Poprawia też stan kapilarnych naczyń krwionośnych, ułatwia gojenie ran i hamuje agregację płytek krwi. Te właściwości można wyjaśnić obecnością wymienionych metabolitów wtórnych.

Boswellia Serrata

Boswellia Serrata to ekstrakt z drzewa, które rośnie na terenie Indii. Roślina ta wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Składniki aktywne zawarte w wyciągu wspierają pracę organizmu na wielu płaszczyznach. Wspiera układ trawienny i zmniejsza ryzyko rozwoju chorób metabolicznych. Wspomaga zwalczanie stanów zapalnych, a także niweluje ból stawów. Wykazuje działanie ochronne dla serca, a dodatkowo przyczynia się do zmniejszenia poziomu złego cholesterolu. Ma działanie antybakteryjne i przeciwwirusowe.

Boswellia serrata to składnik wykazujący działanie przeciw zapalne , przez co skutecznie zwalcza stany zapalne powodujące ból w stawach. Ekstrakt Boswellia Serrata posiada także właściwości antyrakowe, oraz obniżające poziom złego cholesterolu we krwi. Poza działaniem przeciw zapalnym pomaga odżywić oraz zregenerować chrząstkę stawową, a także zwiększa ruchliwość stawów i pozytywnie wpływa na ich ukrwienie. Kwasy boswelliowe zawarte w ekstrakcie zmniejszają procesy kataboliczne zachodzące w tkance łącznej oraz chronią stawy przed destrukcją na skutek działania części enzymów. Badania naukowe wykazały że Boswellia Serrata nie wywołuje żadnych skutków ubocznych i jest obecnie wykorzystywana w leczeniu osób cierpiących na reumatyzm.

Dawkowanie: zalecana dawka to 300-600mg na dobę.

Brassica oleracea

Brassica oleracea to ekstrakt pochodzący z kiełków brokułów. Jest bogatym źródłem siarki organicznej, wapnia, żelaza, potasu i beta-karotenu. Ma korzystny wpływ na pracę układu kostnego i krwionośnego. Chroni organizm przed zbyt intensywnym wydalaniem wapnia przez kości. Zmniejsza ryzyko anemii. Zwiększa odporność organizmu na stres i niekorzystne działanie promieni słonecznych. Sprzyja utrzymaniu stawów w dobrej kondycji. Ma właściwości antyseptyczne i przeciwutleniające, wspomagając oczyszczanie organizmu z wolnych rodników.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 100mg-200mg na dobę.

Bratek polny (Viola tricolarventis Murr)

Bratek polny, w naszym klimacie występuje kilka gatunków, do leczniczych jednak zalicza się tylko dwa: bratek polny łąkowy (Viola tricolarventis Murr) o mniejszych białożółtych kwiatkach, na których niebieskiego koloru wcale, albo prawie wcale nie ma, rośnie więcej w polach i miejscach; otwartych oraz bratek polny pospolity ( Viola tricolor var. vulgaris Koch) o większych i więcej fioletu niż błękitu posiadających kwiatkach, trzymający się zaarośli, lasów, niekiedy zjawia się na porębach. Ziemi specjalnie dobrej oba te gatunki nie wymagają. W medycynie staropolskiej dobrze znane, jako kwiat św. Trójcy, na Mazowszu -sierotka, w lubelskim - macoszek.

Ziele to już Dioskorides zalecał w leczeniu padaczki u dzieci, jest też wymieniane przez autorów późniejszych, ale w naszym klimacie znalazł zastosoranie jako podstawowy środek na poprawienie przemiany materii. Zapach ziela słaby, specyficzny, smak śluzowaty. W liściach bratka znaleziono od 160 do 244 mg witaminy C oraz ślady witaminy P. Z tych więc względów ziele bratka najlepiej jest zażywać sproszkowane.

Ziele (Herba Violae tricoloris) działa wykrztuśnie, moczopędnie, napotnie, rozwalniająco, wzmacniająco, poprawia przemianę materii, stosuje się więc - 2, razy dziennie mniej niż pół łyżeczki sproszkowanego ziela - przy cierpieniach róg oddechowych, moczowych, przeciw białym upławom, wyrzutom skórnym, złej przemianie materii, reumatyzmie, skrofulozie, artretyzmie, a zewnętrznie w układach z naparu lub rozparzonego ziela stosuje się w wyrzutach skórnych niezakaźnych. Lecznicze działanie ziela po roku od zebrania ustaje.

Brokuły

Brokuły (Brassica oleracea) są rośliną, które należą do grupy kapustnych. To roślina, która bogata jest w składniki odżywcze. Jest źródłem fitosteroli, witaminy C, witamin z grupy B, beta-karotenu, luteiny i kwercetyny i chromu, który wspomaga regulowanie poziomu cukru i wapnia. Warzywa te mają silne działanie przeciwutleniające, dzięki czemu wydalają i neutralizują działanie wolnych rodników, spowalniają procesy starzenia i poprawiają pracę układu kostnego. Dodatkowo wywierają one pozytywny wpływ na pracę układu trawiennego, są źródłem błonnika i żelaza.

Brokuły to zielone warzywo z rodziny kapustnych (Brassica), spożywane na surowo bądź ugotowane, wyjątkowo bogate w składniki odżywcze. Zawiera w dużych ilościach siarkę, żelazo i chlorofil, które oczyszczają krew; zasobne jest także w witaminy A, B complex, a przede wszystkim w witaminę C. Brokuły zawierają więcej witaminy C niż pomarańcze - w jednej szklance znajduje się jej 70 mg, gotowej do natychmiastowego przyswojenia i wykorzystania przez organizm, co się nie zdarza, gdy przyjmujemy syntetyczne witaminy. Uwaga: Należy unikać brokułów w przypadku niedoczynności tarczycy, gdyż warzywo to zawiera substancje blokujące przyswajanie jodu.

Bromelaina

Bromelaina - enzym, trawiący białka, zawarty w ananasie. Wiadomo, że w obszarze Karaibów ananas stosuje się tradycyjnie do zmiękczania mięs, toteż dania mięsne często łączone są z tym owocem. Jako dodatek ułatwiający trawienie bromelaina dostępnajest w formie kapsułek i tabletek w sklepach ze zdrową żywnością.

Bromelina

Bromelina (bromelaina) to mieszanka enzymów, które zaliczane są do grupy proteolitycznych. Wytwarzane są one przez rośliny pochodzące z grupy bromeliowatych. Są to związki, które mają szerokie zastosowanie. Najczęściej wykorzystuje się je w celu przyśpieszenia rekonwalescencji urazów sportowych. Enzymy te mają korzystny wpływ na pracę układu pokarmowego i mogą wspomóc walkę zaburzeń trawiennych. Stosuje się je w przypadku zapalenia żył i zapalenia zatok. Mogą okazać się skuteczne po zabiegach chirurgicznych, ponieważ przyśpieszają one gojenie.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 200mg-400mg na dobę.

Bruceajavamca (Ailanthus altissima)

Bruceajavamca

OPIS Jest to krzew lub małe drzewo z owłosionymi, złożonymi liśćmi, kwiatostanami o małych, purpurowych kwiatach i drobnymi, czarnymi, jajowatymi owocami (pestkowce); każdy owoc zawiera pojedyncze płaskie nasienie.

POCHODZENIE Azja i Australia, m.in. Indie, Wietnam, Chiny i Indonezja. Surowiec pochodzi głównie z naturalnych stanowisk.

SUROWIEC Wysuszony, dojrzały owoc (Bruceae fru-ctus) lub nasienie (nasienie pozbawione mięsistej owocni - znane medycynie chińskiej jako ya dan zi)

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek zwalczający czerwonkę, przeciwmalaryczny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Wyciągi stosuje się w malarii i czerwonce pełzakowej. Owoce i nasiona używane są tradycyjnie w formie kataplazmów w leczeniu czyraków i grzybicy oraz wewnętrznie w leczeniu rozmaitych robaków jelitowych, m.in. wlosogłówki, obleńca i tasiemca.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Wysuszone nasiona i łupiny nasienne po sproszkowaniu stosuje się w postaci odwarów. W leczeniu pełzakowicy przyjmowany jest odwar 3 x dz. przez 3-7 dni (dawka dobowa 4-16 g). W malarii spożywa się 1-2 g 3 X dz. po posiłkach, przez 4-5 dni (dawka dobowa 3—6 g).

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina zawiera liczne gorzkie triterpeny (bruceozydy i kwasynoidy - bruce-ozydy A-C, bruceiny A-D, dehydrobruceina A, bru-ceantyna, bruceantynol, yadanzigan, yadanziolidy A-D i in.). Obecne są również garbniki.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Aktywność pełzakobój -cza przypisywana jest kwasynoidom (bruceantynie, bru-ceinie C). Uważa się, że owoce Brucea są mniej efektywne w leczeniu czerwonki pełzakowej niż emetyna, nie mniej jednak ważne jako lek tradycyjny, szczególni wśród ludności wiejskiej nie objętej wyszukanym systemem opieki zdrowotnej. Kilka kwasynoidów posiada także znaczną aktywność cytotoksyczną wobec zarodźca malarii (Plasmodium fakiparum). Składniki takie jak bru-ceolid, bruceiny A-D i brusatol wykazują aktywność porównywalną lub wyższą od chlorochiny.

UWAGI Innym ważnym, tradycyjnym lekiem chińskim jest Ailanthus altissima (także Simaroubaceae). Kora tego gatunku zawiera kwasynoidy i alkaloidy oraz wykazuje działanie przeciwnowotworowe. Nazwa kwasynoidów, z klasy gorzkich terpenoidów, wywodzi się od nazwy drewna kwasji, otrzymywanego z innego leczniczego surowca z rodziny Simaroubaceae (zob. Quassia amara).

Brukselka

Brukselka to warzywo z rodziny kapustnych (Brassica), pod względem zawartości składników odżywczych i walorów smakowych podobna jest do kapusty. Jest więc niesłychanie bogatym źródłem witaminy C, Bj i beta-karotenu. Podobnie też zasobnajest w potas, wapń i siarkę, jednakże w odróżnieniu od kapusty i brokułów, które chętnie spożywa się na surowo, brukselkę podaje się jako warzywo gotowane.

Brukselka znana jest ona ze względu na jej zastosowanie kulinarne, a także przez wysokie stężenie witaminy C. Jest bogatym źródłem witaminy A, K i kwasu foliowego, magnezu, wapnia, siarki oraz żelaza. Posiada również w składzie indole, przez co trwają badania na temat jej potencjału antynowotworowego. Te substancje aktywne mają również zdolność do zahamowania procesów przemiany testosteronu do estrogenów. Jest to bardzo ważne, szczególnie u mężczyzn, którym zależy na poprawie estetyki sylwetki.

Dawkowanie: według potrzeb.

Brzoskwinia

Brzoskwinia - zrzucające liście drzewo, rośnie na obszarach klimatu umiarkowanego. Panuje przekonanie, że pochodzi z Chin, gdzie hoduje sieje od kilku tysięcy lat. Brzoskwinia rozprzestrzeniła się w Europie dzięki Rzymianom, a do Ameryki Północnej przywieźli ją Hiszpanie w XVI wieku. Drzewo brzoskwiniowe ma pyszne owoce, bogate w beta-karoten, żelazo, wapń, a także pewną ilość witaminy C i B3 (niacyny). Owoc ma właściwości ściągające i zmniejsza pocenie się. Można go także stosować dla łagodzenia kaszlu i stanów zapalnych układu trawiennego.

Brzoza biała (BetulaAlba L. B. verrucosae)

Brzoza biała, (Betula Alba L. B. verrucosae) z rodziny wrzozowatych (Betulaceae) jest drzewem w Polsce tak popularnym, że opisywać jej nie ma potrzeby. 

Liść (Folium Betulae) działa moczopędnie, przeciwreumatycznie, napotnie i oczyszczająco.

Kr. Leczniczy użytek z liści brzozy znany od czasów Pliniusza (I wiek n.e.), zapomniany później i odnowiony przez przeoryszę Hildegardę w XII wieku trwa do dziś, poczynając od wina czy świeżego soku, kończąc na naparze z liści. Jak zgodnie stwierdzają wszyscy autorzy - do nowoczesnej medycyny brzoza "wtargnęła" dzięki szerokiemu stosowaniu od dawien dawna surowców brzozowych wśród narodów słowiańskich. Oczywiście nie wszystko do dziś ocalało, bo np. dziegieć wymaga osobnego omówienia.

Brzoza brodawkowata

Brzoza brodawkowata (Betula verucosa) jest to popularne drzewo rosnące na terenie Polski. To roślina, która posiada działanie prozdrowotne, a w jej składzie zawarte są cenne związki, takie jak flawonoidy, garbniki, olejki eteryczne i witamina C. Związki te mają działanie moczopędne i napotne. Wspomagają detoksykację organizmu, a także walkę z gorączką. Liście z brzozy wykorzystywane są do zwalczania chorób dróg moczowych. Mogą być również stosowane do zwalczania kamienicy nerkowej. Roślina ta wykazuje działanie saluretyczne, co prowadzi do usuwania jonów sodu i potasu przez nerki.

Brzoza brodawkowata znana jest także jako brzoza papierowa, ponieważ jej kora rozdziela się na kawałki podobne do kawałków papieru. Jest to wysokie, smukłe drzewo, rosnące na północy Europy i w Ameryce Północnej. Kora i liście mają właściwości ściągające, moczopędne i napotne, a wywary i napary z liści stosowane są do rozpuszczania kamieni nerkowych i oczyszczania nerek z tzw. piasku. Brzoza pobudza także czynność nerek i wspomaga usuwanie kwasu moczowego. Wywar z liści używany przed zaśnięciem łagodnie uspokaja. Sporządza się go z łyżki stołowej świeżych liści, gotowanych w pół szklanki wody. Po zagotowaniu należy go odstawić na dwie godziny, po czym dodać pół łyżeczki do herbaty sody oczyszczanej. Napar natomiast sporządza się z jednej łyżki stołowej liści zalanych pół szklanki wrzątku.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Brzoza Zwisła (Betula pendula, brzoza brodawkowata)

Brzoza Zwisła

OPIS Prosto rosnące drzewo (do 30 m wys.), z białą, łuszczącą się korą. Kwiaty niepozorne, rozdzielnopłciowe zebrane w kotki. Betula pubescens (brzoza omszona) i B. pendula łatwo tworzą mieszańce międzygatunkowe. Brzoza omszona ma liście płytko ząbkowane z krótkimi, delikatnymi włoskami po obu stronach blaszki liściowej, natomiast brzoza zwisła ma liście podwójnie ząbkowane i nagie. Używane są oba gatunki i ich krzyżówki.

POCHODZENIE Północna Europa i Azja. Popularne drzewa ogrodów w wielu krajach.

SUROWIEC Liście (Betulaefolium), kora (Betulae cortex), pączki brzozowe (Betulaegemmae), dziegieć brzozowy (Betulae pi)c).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek moczopędny (liście), przeciwświądowy (dziegieć).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liście brzozy stosowane są gl. do wymuszenia diurezy w schorzeniach zapalnych układu moczowego, m.in. w zapaleniu cewki moczowej i zapaleniu pęcherza. Zwiększając przepływ moczu, zapobiegają w tworzeniu się kamieni w nerkach i pęcherzu. Tradycyjnie służy jako środek diuretyczny w reumatyzmie, skazie moczanowej i obrzękach (puchlinie) . Dziegieć brzozowy stosuje się przeciwświądowo w egzemie, łuszczycy i innych chorobach skóry.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napary, nalewki i wyciągi przygotowuje się z 2-3 g wysuszonych liści i przyjmuje kilka razy dziennie (lub dawki równoważne) .

SUBSTANCJE AKTYWNE Aktywność liści brzozy przypisywana jest zasadniczo glikozydom fławonoidowym (2—3% suchej masy). Głównymi składnikami są hiperozyd i kwercytryna. Obecne są także estry metylowe flawonów, fenylopropanoidy, saponiny steroidowe, salicylan metylu i żywice. Dziegieć jest źródłem fenoli (6%) takich jak guajakol, krezol i pirogalol.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Efekt moczopędny liści brzozy przypisuje się flawonoidom i był on potwierdzony w badaniach na zwierzętach. Kwestionowane jest potencjalne działanie saluretyczne (zwiększające wydalanie soli).

UWAGI Liście, kora, sok, olejek eteryczny i dziegieć pozyskiwane z różnych gatunków brzóz wykazują liczne praktyczne zastosowania (np. w kosmetyce) w Europie, Azji i Ameryce Północnej. Odarta kora znajduje wiele tradycyjnych zastosowań (np. jako papier, pokrycie dachu).

Buchu

Buchu (Bukko brzozowe) jest rośliną pochodzącą z rejonów Afryki Południowej. Jest ona cennym surowcem zielarskim. W składzie rośliny znajdują się liczne olejki estetyczne, które wykorzystywane są w ziołowych herbatkach i napojach alkoholowych.  Są one bogate w składniki aktywnych, które mają działanie moczopędne i antyseptyczne. Stosuje się je również w suplementacji sportowej, a to dlatego, że mają one diuretyczny potencjał. Wspomagają one wydalanie toksyn z organizmu, co wspomaga poprawienie estetykę sylwetki.

Dawkowanie: zróżnicowane dane na temat dawkowania. Zależy ona od surowca i celu suplementacji.

Buforowy monohydraty kreatyny

Buforowy monohydraty kreatyny jest formułą, która łączy w sobie monohydrat kreatyny z buforem. Jest to związek chemiczny, który pozwala na otrzymanie pożądanego odczynu roztworu. Formuła ta opracowana została w celu minimalizacji ryzyka przekształcenia się kreatyny do postaci nieaktywnej. Dzięki temu nie powoduje on zatrzymania się wody w komórkach mięśniowych i międzykomórkowych. Stosuje się ją regularnie przy suplementacji sportowej, by zwiększyć możliwości siłowe i wydajność. Przyśpiesza również przyrost beztlenowej masy ciała.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 2,5g-7g na dobę.

Bukwica lekarska (Betonica officianalis L.)

Bukwica lekarska (Betonica officianalis L.) z rodziny wargowatych (Labiatae), zwana też betonijką albo czyśćcem lekarskim jest rośliną trwałą o prostej łodydze, liściach naprzemianległych, karbowanych, bezo-gonkowych, w kątach liści ma kwiaty lub łodygi kwiatowe. Liczba kwiatów okółkowych zwiększa się ku górze, aż kończy się prostą wiechą kwiatów różowych z odcieniem fioletowym. Rośnie przeważnie pojedynczo, a jeżeli występuje gromadnie to w dużym rozproszeniu, na ziemi dobrej, próchniczej i wilgotnej, na brzegach bagien, w rowach itp.

Ziele (Herba betonicae) działa ściągająco, przeciwbiegunkowo, wykrztuśnie, stosuje się więc napar przeciw zaflegmieniu płuc, w astmie, padaczce, osłabieniach nerwowych i ischiasie. Syrop wysmażony ze świeżego ziela jest doskonałym środkiem na kaszel i astmę.

Bukwica Zwyczajna (Stachys officinalis)

Bukwica Zwyczajna 

OPIS Wieloletnia byl ina (do 60 cm wys.), o pędach kwadratowych na przekroju, owłosionych, sercowatych lub podłużnych liściach i szczytowych kwiatostanach złożonych z małych, wargowych, fioletowych kwiatów. W medycynie tradycyjnej stosowane są S. palustris, S. recta, a w ogrodnictwie S. byzantina, znany jako „owcze uszko”. „Karczoch japoński” to gatunek o jadalnych bulwach -S. affinis (S. tuberifera).

POCHODZENIE Europa i Azja. Jest powszechnie uprawiana jako roślina ozdobna i często spotyka się ją w ogrodach.

SUROWIEC Suszone, nadziemne części zebrane w kwitnieniu (Betonicae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek uspokajający, goryczowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Bukwica stosowana była jak wszechlek od dawnych czasów i jest tradycyjnie uważana za skuteczną w niemal każdej chorobie. W Europie Środkowej leczy się nią biegunki, niestrawność i nieżyty górnych dróg oddechowych lub płucze usta przy skłonności do owrzodzeń jamy ustnej i zapaleń śluzówki. Bardziej współcześnie jest używana przeciw bólom głowy i w neuralgiach. Ziele jest także uważane za lek goryczowy wspomagający trawienie i łagodzący stresy czy stany napięcia nerwowego. W homeopatii używane jest świeże, kwitnące ziele.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Naparza się ok. 1—2 g suchego ziela w filiżance wrzątku i przyjmuje się 1-3 razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Zmienność chemiczna bukwicy nie była szczegółowo badana. Wiadomo, że roślina zawiera alkaloidy, takie jak stachydryna i betonicyna; garbniki (ok. 15%) oraz niezidentyfikowane substancje gorzkie. Części nadziemne zawierają glikozydy fenyloetanoidowe (m.in. akteozyd, dwa epimery kampneo-zydu II, forsycjozyd B, leukosceptozyd B i betoniozydy A-E).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki są odpowiedzialne za działanie przeciwbiegunkowe, przeciwdrob-noustrojowe i przeciwzapalne, podczas gdy własności uspokajające przypisuje się alkaloidom. Wpływ feny-loetanoidów na aktywność farmakologiczną surowca nie jest wyjaśniony.

Bulwa

Bulwa jest nabrzmiałą, mięsistą strukturą znajdującą się poniżej gruntu, często wywodzącą się złodygi lub częściowo złodygi, częściowo zkorzenia. BulwyHypoxis hemerocallidea (Hypoxidis tuber) i bulwy zimowita jesiennego (Colchicum autumnale; Colchici tuber) stanowią dobrze znane przykłady.

Burak (Beta Vulgaris)

Burak (Beta Vulgaris) - to warzywo, które w stanie dzikim rośnie w rejonie śródziemnomorskim. Bogaty w żelazo, zawiera także witaminy B1, B2 i C oraz minerały: potas, magnez, fosfor i krzem. Chociaż zwykle do sporządzania potraw używa się tylko części korzeniowej, to właśnie liście są bogatym źródłem beta-karotenu. Burak ma różne właściwości lecznicze. Na przykład działa oczyszczające na krew, poprawia krążenie, wywołuje menstruację i pobudza pracę jelit. Wspomaga także leczenie wątroby i zaparć. Niektórzy zalecają buraki jako środek oczyszczający jelita z pasożytów. Poza tym burak działa uspokajająco na system nerwowy i jest wskazany osobom, które mają problemy z naczyniami krwionośnymi. Jedzenie buraków pomaga przezwyciężyć wzmożony apetyt na słodycze. Uwaga: Zielone buraki są bogate w kwas szczawiowy. Może on zaburzyć metabolizm wapnia w organizmie i przyczynić się do powstania kamieni nerkowych, które są kryształami szczawianu wapnia.

Bursztowina d-alfa tokoferylu

Bursztowina d-alfa tokoferylu jest naturalną formą witaminy E rozpuszczalnej w tłuszczach. Jest to jeden z najsilniejszych przeciwutleniaczy. Ta pochodna witaminy E, jest często wykorzystywana w suplementacji, ponieważ syntetyczne jej formy mają niską biodostępność. W zależności od przyswajalności, witamina E do organizmu ludzkiego wchłania się jedynie od 20 do 70%. Uważa się, że ta forma witaminy młodości, jest najskuteczniejsza, a wykazuje ona szereg właściwości zdrowotnych, na przykład antynowotworowe. Dodaje ona sił witalnych i dba o zdrowie całego ustroju.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Butchers Boom

Butchers Boom, to wyciąg pochodzący z korzenia ruszczyka kolczastego. Jest to roślina, która wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe. Dodatkowo wspomaga ona pracę naczyń krwionośnych i zapobiega zaburzeniom układu limfatycznego. Wyciąg ten stosuje się przy dolegliwościach, które są związane z hemoroidami, żylakami, a także z zaburzeniami funkcjonowania układu krążenia. Poleca się go osobom, które mają problem z obrzękniętymi nogami, a także w przypadku zatrzymania nadmiaru wody w organizmie.

Dawkowanie: sugerowana dawka wynosi około 500mg na dobę.

 

Butea superba

Butea superba to wyciąg pochodzący z rośliny znanej pod nazwą Red Kwao Kura. Roślina ta wywodzi się z terenów tajlandzkich lasów, a jej właściwości od wieków wykorzystuje się w medycynie ludowej. Jest ona wykorzystywana do poprawienia potencji seksualnych u mężczyzn, ponieważ działa ona jak afrodyzjak, przyczynia się do zwiększenia poziomu libido i pomaga zwalczać zaburzenia erekcji. W liściach rośliny zawarte są fitosterole, flawonoidy, a także glikozydy. Dodatkowo roślina ta zwiększa poziom tlenku azoty w organizmie, przyczyniając się do poprawy krążenia krwi.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych dotyczących dawkowania.

Buławinka czerwona

Buławinka  czerwona (Claviceps purpurea) to gatunek grzybów, które należą do rodziny buławinkowatych. W roślinie znajdują się związki, które zaliczane są do grupy alkaloidów. To związki chemiczne, które wydzielane są przez rośliny wyższe. Większość z nich ma działanie trujące, przez co mają wpływ na układ nerwowy. W niewielkich dawkach mogą być one stosowane, jako preparaty o działaniu prozdrowotnym. Niektóre z nich mają wpływ na proces kurczenia się mięśni, stosuje się w celu zmniejszenia krwawień. Mają działanie przeciwwymiotne, a także przeciwmigrenowe.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Buławnika Purpurowa

Buławnika Purpurowa - jest grzybem pasożytującym na ziarnach pszenicy i żyta. Jej przetrwalnik to sporysz. Wyciągi z buławinki zawierają szereg ważnych alkaloidów, między innymi ergometrynę, która pobudza skurcze macicy w trakcie porodu, ergotaminę, która zatrzymuje krwotoki i zapobiega atakom migreny, oraz bromokryptynę, używaną do leczenia kobiecej bezpłodności. Ostatni z wymienionych alkaloidów hamuje nadmierne wydzielanie mleka u karmiących piersią oraz używany jest w leczeniu przerostu gruczołu krokowego i choroby Parkinsona. Uwaga: Sporysz jest bardzo toksyczny. Zawiera pochodne kwasu lyserginowego, składnika czynnego LSD. Może powodować groźne halucynacje i omamy. Może być używany tylko pod ścisłą kontrolą lekarza.

Bylica Afrykańska (Artemisia ąfra)

Bylica Afrykańska

OPIS Aromatyczna bylina o licznych łodygach (do 2 m wys.), z pierzastymi, srebrzystymi liśćmi i niepozornymi, kremowymi kwiatostanami (koszyczkami) powstającymi przy końcu lata.

POCHODZENIE Wschodnie części Aftyki, od południowej Etiopii do Afryki Południowej. Większość surowca pochodzi ze stanowisk naturalnych, gdyż roślina jest wyjątkowo pospolita. Na niewielką skale uprawiane są jednak wyselekcjonowane klony.

SUROWIEC Używane są świeże bądź wysuszone liście i łodygi (Artemisiae africanae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek gorzki (arna-rum), przeciwbólowy, przeciwrobaczy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI W wielu częściach Afryki roślina jest tradycyjnie stosowana w licznych dolegliwościach, obejmujących kaszel, przeziębienie, ból gardła, grypę, astmę, ból głowy, niestrawność, wzdęcia, ból kolkowy, zaparcia, dnę i robaczycę jelitową. Sproszkowany liść znalazł zastosowanie jako tabaka zażywana w bólach głowy.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Świeże i wysuszone liście oraz łodygi wykorzystuje się do przygotowania naparów, odwarów lub nalewek. Liście mogą być zagotowane z wodą i jako kąpiel parowa posłużyć do inhalacji, świeże liście można wprowadzać do nozdrzy w leczeniu niedrożności nosa. Biorąc pod uwagę potencjalne działanie uboczne (zob. A. absinthium), dawka dzienna nie powinna przekraczać 3 g wysuszonego ziela.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny bylicy afrykańskiej jest wybitnie zmienny i zawiera znaczną liczbę monoterpenów (1,8-cyneol, a-tujon, p-tujon, borneol, kamforę i in.) oraz seskwiterpeny (np. dawa-non, octan chryzantenylu) występujące w różnych ilościach, zależnie od pochodzenia. Opisano także lak-tony seskwiterpenowe, kumaryny i poliacetyleny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wstępne badania wykazały działanie analgetyczne i przeciwhistaminowe. Olejek eteryczny charakteryzuje się właściwościami przeciwdrobnoustrojowymi i antyoksydacyjnymi. Korzystny wpływ w dolegliwościach trawiennych może być związany z obecnością gorzkich laktonów seskwiterpenowych. Roślina ta jest bardzo podobna do A. absinthium i wykazuje analogiczne właściwości farmakologiczne.

Bylica Piołun (Artemisia absinthium, Artemisia abrotanum)

Bylica Piołun

OPIS Bylina do 1 m wys. Liście pierzastosieczne o odcinkach równowąskich, srebrzysto owłosione. Liczne drobne, blado żółte kwiaty zebrane w koszyczki wyrastają na końcach szypułek.

POCHODZENIE Europa i zachodnia Azja; rośnie w Ameryce Północnej i Ameryce Południowej. Surowiec handlowy pochodzi głównie z Europy Wschodniej.

SUROWIEC Całe ziele — głównie ulistnione górne części (Absinthii herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek goryczowy, w niestrawności, w zaburzeniach czynnościowych dróg żółciowych.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Bylica piołun stosowana jest tradycyjnie do pobudzenia łaknienia oraz w leczeniu dolegliwości trawiennych takich jak nieżyt żołądka i schorzenia pęcherzyka żółciowego (dyskineza) . W chorobach skóry używana miejscowo.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar (do 3 g suchego ziela w ciągu dnia) przyjmuje się przed posiłkiem (lub jako żółciopędny po posiłku). Doustnie stosowane są także wyciągi, nalewki i przetwory stałe.

SUBSTANCJE AKTYWNE Smak gorzki i aktywność ziela przypisywane są obecności kilku laktonów seskwi-terpenowych, wśród których głównymi składnikami są absyntyna i artabsyna. Olejek eteryczny jest źródłem mono- i seskwiterpenów, szczególnie a-tujonu, ale także P-tujonu i octanu chryzantenylu.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Składniki gorzkie  i olejek eteryczny są odpowiedzialne za właściwości aromatyczno-gorzkie oraz przeciwdrobnoustrojowe. Tujon nasila działanie alkoholu, jednak w dużych dawkach jest trucizną wywołującą drgawki. Przewlekłe zatrucie tujonem powoduje delirium, halucynacje i napady. Malarz Van Gogh tworzył niektóre ze swoich arcydzieł pod wpływem absyntu.

UWAGI Kilka gatunków z rodzaju Artemisia znalazło zastosowanie w medycynie tradycyjnej (zob. A. afra i A. annua). Europejską A. abrotanum (bylicę boże drzewko) dawniej często stosowano jako środek gorzki, w zaburzeniach menstruacyjnych oraz jako środek przeciwrobaczy w owsikach u dzieci.

Bylica Pospolita (Artemisia vulgaris)

Bylica Pospolita

OPIS Bylica pospolita jest prosto wzniesioną byliną do 1 m wysokości. Liście pierzastodzielone, ciemnozielone, od spodu srebrzyste. Niepokaźne, żółtawe lub czerwono-brązowe kwiaty, zebrane w koszyczki tworzą szczytowe kwiatostany wierzchotkowate.

POCHODZENIE Szeroko rozprzestrzeniona w pasie klimatu umiarkowanego w Europie i Azji (wprowadzona do Ameryki Północnej), gdzie jest uporczywym chwastem.

SUROWIEC Wysuszone liście lub nadziemne części (Artemisiae herba), czasami także korzenie.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek żołądkowy, wywołujący miesiączkę, żółciopędny, przeciwrobaczy. Zastosowanie i właściwości Od czasów antyku stosuje się ją w licznych środkach leczniczych (np. jako środek przeciwrobaczy usuwający owsiki i obleńce) oraz do celów magicznych. Obecnie używana gł. jako środek aromatyczno-gorzki w leczeniu dyspepsji i braku łaknienia. W medycynie tradycyjnej uznana za pożyteczny lek w nerwicach, depresji, niepokoju, bezsenności, lękach oraz nieregularnym lub bolesnym miesiączkowaniu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napary z 0,52 g wysuszonego ziela przyjmowane są dwa lub trzy razy dziennie. Surowiec wchodzi w skład mieszanek ziołowych i tabletek stosowanych w diecie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina zawiera olejek eteryczny (do 0,3%), bardzo zmienny w składzie, z 1,8-cyneolem, kamforą, linalolem, tujonem i wieloma innymi monoterpenami oraz seskwiterpeny (zależnie od surowca). Obecne są także laktony seskwiterpenowe (wśród nich wulgaryna i psylostachyina), glikozydy flawonoidowe i kumaryny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Zastosowanie i działania takie, jak bylicy piołun (A. absinthium), jednak jej wartość lecznicza nie została wciąż potwierdzona nowoczesnymi badaniami.

UWAGI Stosowana jako roślina kulinarna, bylica estragon lub estragon (A. dracunculus) - zapach octu estragonowego - uważana jest także za środek pobudzający łaknienie i łagodnie uspokajający. Piołun wymieniono w Biblii pod nazwą A. herba-alba. Poza gatunkami tutaj opisanymi w medycynie tradycyjnej używanych jest kilka innych: bylica cytwarowa (A. dna) stosowana w okresie klasycznym jako środek czerwiopędny, japońska bylica lub yin chen hao (A. ca-pillaris) używana od wieków w Chinach w leczeniu schorzeń wątroby i jelit oraz A. scoparia.

Bylica Roczna (Artemisia annua)

Bylica Roczna

OPIS Bylica roczna jest prosto wzniesioną, jednoroczną, rośliną zielną (do 2 m wys.), z wiecznie zielonymi pierzastymi liśćmi oraz drobnymi, kremowymi koszyczkami.

POCHODZENIE Ziele to jest pospolitym chwastem w wielu częściach Europy Wschodniej i Azji oraz zostało naturalizowane w Ameryce Północnej. Bylica uprawiana jest na skalę przemysłową we wschodnich Chinach, na Bałkanach i od niedawna w Indiach, a także w Afryce.

SUROWIEC Całe ziele.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwmalaryczny, również wzmacniający, przeciwgorączkowy, antybiotyczny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Qinghao uważany jest w tradycji chińskiej za ziele „odświeżające” w wielu dolegliwościach. Polecany jest jako korzystny środek wzmacniający w stanach dyspeptycznych, a od czasów starożytnych na gorączkę. Nowsze badania wykazały wysoką skuteczność w malarii, zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu choroby. Skuteczny jest nawet na lekooporne szczepy malarii, stał się też ważnym surowcem w produkcji nowoczesnych i korzystnych cenowo środków przeciwmalarycznych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Tradycyjnie stosowane są napary i nalewki z wysuszonego ziela, Artemisia annua L. jednak w leczeniu malarii dziś znajduje zastosowanie standaryzowany wyciąg w formie tabletek lub czopków. Ustąpienie objawów malarii następuje szybko (w 24 godziny), po przyjęciu pojedynczej dawki.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównym składnikiem aktywnym ziela jest artemizynina (wcześniej określana jako arteannuina), lakton seskwiterpenowy z wewnętrznym mostkiem nadtlenkowym. Wyselekcjonowane klony tego gatunku mogą produkować do 1% artemizyniny. W charakterze materiału wyjściowego wykorzystywany jest również kwas artemizynowy, występujący w roślinie na znacznie wyższym poziomie niż artemizynina. W Afryce zarejestrowano półsyntetyczny lek oparty na bazie artemizyniny (artemether).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Artemizynina (oraz syntetyczne i półsyntetyczne pochodne) działa anty-malarycznie i antybiotycznie. Badania kliniczne wykazały, że produkty lecznicze zawierające artemizyninę są efektywne i bezpieczne w leczeniu malarii. Artemether zaleca też WHO na malarię oporną i mózgową.

Błonnik

Błonnik to mieszanka substancji, które mają wpływ na działanie układu pokarmowego. Są to substancje, które nie są trawione i nie ulegają one wchłonięciu w organizm ludzki. Mogą one należeć do grupy celulozy, pektyn, gumy i śluzu. Ze względu na swoje właściwości mogą dzielić błonnik na rozpuszczalny, który jest często dodatkiem do żywności, a także nierozpuszczalny, do których należy celuloza. Błonnik ma za zadanie wspierać pracę układu pokarmowego i przyczyniać się do oczyszczania żołądka i jelit. Przyczynia się do regulowania poziomu glukozy we krwi.

Błonnik lub inaczej celuloza jest składnikiem ścian komórkowych roślin, nierozpuszczalnym w wodzie ł nie poddającym się procesowi trawienia. Ma jednak zdolność wiązania wody, dzięki czemu zwiększa się masa i ciężar trawionego pokarmu, co pobudza ruch jelit i wydalanie. Błonnik przyspiesza przechodzenie pokarmu przez układ trawienny, skracając czas jego przejścia od jamy ustnej do odbytu, dzięki czemu pomaga zapobiegać ostrym stanom jelit, np. zaparciem, zapaleniom i nowotworom. Niewielka część błonnika ulega fermentacji i degradacji, co prowadzi do wytworzenia kwasów organicznych o krótkim łańcuchu węglowym, spełniających istotną rolę w procesie metabolizmu. Głównym źródłem błonnika są otręby pszenicy.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 10-20g  błonnika na dobę.

Błonnik dietetyczny

Błonnik dietetyczny - znajduje się w wielu pokarmach roślinnych, takich jak: otręby, cale ziarna, fasola, brązowy ryż, nasiona babki, owoce i warzywa. Występuje w kilku postaciach, m.in. celulozy, hemicelulozy i ligniny, nierozpuszczalnych w wodzie, oraz pektyny, żywic i śluzów, które są substancjami błonnikowymi żelującymi, rozpuszczalnymi w wodzie. Błonnik zwiększa masę pokarmu, zwiększając masę stolca i pobudzając ruchy robaczkowe j elit. Dieta z wysoką zawartością błonnika zapobiega wielu dolegliwościom: zaparciem, nadciśnieniu, wysokiemu poziomowi cholesterolu, chorobom serca, owrzodzeniu dwunastnicy, zaleganiu stolca, cukrzycy, nowotworom jelita grubego, hemoroidom, podrażnieniu jelit i otyłości, a także leczy je. Błonnik w pożywieniu łagodzi uczucie głodu, co sprzyja zrzucaniu zbędnych kilogramów. Guma guar, babka i otręby owsiane to tylko kilka przykładów dietetycznego błonnika, dostępnego w sklepach ze zdrową żywnością. Każdy rodzaj błonnika w pożywieniu ma niepowtarzalne cechy. Celuloza i he-miceluloza, występujące w obfitości w jabłkach, gruszkach, ziarnie zbóż i fasoli, nie ulegają strawieniu, pomagając w przypadkach zaparć, hemoroidów i zapalenia jelita grubego. Lignina znajdująca się w ziarnie zbóż, marchwi, pomidorach i ziemniakach także nie ulega strawieniu i przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu, zapobiega kamicy żółciowej i nowotworom jelita grubego. Pektyna zawarta w jabłkach służy osobom z cukrzycą, obniża poziom cholesterolu i zmniejsza ryzyko kamicy żółciowej i chorób serca. Żywice i żele występujące w mące owsianej, otrębach owsianych i fasoli pomagają w usuwaniu toksyn, regulują poziom cukru we krwi i także obniżają poziom cholesterolu.

Błonnik jabłkowy

Błonnik jabłkowy jest składnikiem, który wyciągany jest ze skórek jabłka. Jest to źródło błonnika rozpuszczalnego, który zawiera pektyny, a także jest w mniejszych stężeniach nierozpuszczalny. Dzięki temu błonnik ten jest odporny na działanie enzymów. Błonnik jabłkowy ma zdolność do regulowania poziomu złego cholesterolu we krwi. Jego spożywanie zmniejsza ryzyko występowania chorób serca i układu pokarmowego. Dodatkowo może on wspomagać proces redukcji tkanki tłuszczowej. Wiąże ze sobą toksyny, dzięki czemu wspomaga ich wydalanie z organizmu.

Dawkowanie: około 30 g na dobę.

Camp

Camp  (cykliczny adenozynomonofosforan) Cycilic Adenosone 3' 5' Monophosphate to związek chemiczny, który należy do grupy pochodnych adenozyny. Jest on niezbędny do prawidłowego funkcjonowania procesów biochemicznych, a ma on za zadanie warunkować przebieg procesów żywieniowych. Związek ten ma wpływ na przepuszczalność błon komórkowych, a także wpływa na syntezę i aktywność niektórych hormonów. Bierze on udział w procesie metabolizmu białek i aminokwasów. Ma za zadanie regulować syntezę i rozpad glikogenu.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Caromin

Caromin jest to formuła skompletowana na kompozycji związków należących do grupy karotenoidów. To związki, które mają działanie wspierające dla układu sercowo-naczyniowego. Regulują one ciśnienie i zmniejszają ryzyko rozwoju chorób. Korzystnie wpływają na działanie narządu wzroku, obniżając ryzyko rozwoju plamki żółtej. Dodatkowo wpływają na układ odpornościowy, wzmacniając reakcje komórek odpornościowych. Mają wpływ na stan skóry. Mieszanka ta zawiera w swoim składzie witaminy A, alfa-karoten, beta-karoten, likopen.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych.

Cascera sagrada

Cascera sagrada to wyciąg z rośliny Szakłaku Amerykańskiego. Roślina ta znana jest od wieków, a jej właściwości wykorzystywane są w medycynie naturalnej. Wyciągi stosowane są w suplementacji, do preparatów o działaniu oczyszczającym, ponieważ roślina ta wykazuje potencjał detoksykujący. Przyczynia się do oczyszczania jelit, a dodatkowo stymuluje ona wydzielanie żółci, i soków trawiennych. Dzięki temu pobudza ona ruchy robaczkowe w żołądku i jelitach. Wspomagać może odchudzanie i zmniejszać ryzyko zaburzeń metabolicznych.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 450mg na dobę. Suplementację należy przerwać po tygodniu.

 

Cassia nomame

Cassia nomame jest rośliną, która od wieków wykorzystywana jest w medycynie chińskiej. Ma ona działanie przeczyszczające, najczęściej stosuje się ją w przypadku problemów z zaparciami. Dodatkowo jej spożywanie może przyczyniać się do redukcji masy ciała. Stosuje się ją w suplementach na odchudzanie. Zawiera ona związki, które uważane są za inhibitory lipazy, a dzięki temu mają one wpływ na ograniczenie absorbcji tłuszczu w organizmie człowieka. Roślina ta ma działanie przeciwzapalne, może zwalczać stany zapalne w stawach i niwelować ich ból.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

CBD

CBD to roślina, która zaliczana jest do grupy kanabinoidów. To związki, które występują w roślinach marihuany. Jest to jeden z głównych związków, które występują w konopiach indyjskich. W przeciwieństwie do innych związków z tej grupy, CBD nie jest psychoaktywny. Co oznacza, że podczas jego stosowanie nie należy się obawiać występowania skutków ubocznych. Związek ten ma działanie przeciwnowotworowe, zwalcza stany zapalne, zmniejsza napady epilepsji i stany lękowe. Przyczynia się do zmniejszenia bólu stawów.

Dawkowanie: dozwolone dawki to około 100-300mg na dobę.

 

CDP- cholina (Cytrykolina)

CDP- cholina (Cytrykolina) jest to egzogenna forma związku, który uczestniczy w tworzeniu fosfatydylocholiny. Bierze ona również udział w biosyntezie fosfolipidów błony komórkowej. Związek ten odpowiada za hamowanie aktywności fosfolipazy, a dzięki temu obniża obrzęk mózgu. Ma on wpływ na procesy naprawcze przy uszkodzeniach mózgu. Dodatkowo wpływa na poprawę stanu klinicznego po udarze mózgu. Przyspiesza odzyskanie funkcji poznawczych w otępieniu. Ma również wpływ na procesy pamięciowe u osób starszych, a także poprawia pamięć.

Dawkowanie: jest ona bezpieczna i tolerowana przez pacjentów nawet w dużych dawkach.

Cebula

Cebula - prawdopodobnie pochodzi z centralnej lub południowo-zachodniej Azji, obecnie uprawiana jest na całym świecie, głównie ze względu na przydatność w kuchni. W wielu kraj ach jednakże uznaje się walory lecznicze cebuli. Jej zdrowotne właściwości są naukowo potwierdzone. Zawiera ona wiele ważnych składników, takich jak: kwercetyna, oleje gorczycowe, siarka. Cebula zmniejsza lepkość krwi, zapobiega zakrzepom i zawałom. Wykazano, że ekstrakty z cebuli obniżają zbyt wysokie ciśnienie krwi i poziom cholesterolu. Cebuli używa się także jako środka ułatwiającego odkrztuszanie flegmy i łagodzącego kaszel, przeziębienie, stany zapalne nosa i gardła. Herbatka z cebuli działa ogólnie uspokajająco.

Cebula (bulbus)

Cebula jest mięsistym tworem zbudowanym z licznych warstw łusek, będących przekształconymi liśćmi. Popularne cebule wykorzystywane w lecznictwie to między innymi cebula zwyczajna (Allium cepa; Cepae bulbus), czosnek (Allium sativum; Allii sativi bulbus) i cebula morska (Urginea maritima; Scillae bulbus). Bulwa (tub. lub tuber).

Cebula Zwyczajna (Allium cepa, cebula jadalna)

Cebula Zwyczajna

OPIS Bylina z zielonymi, w środku pustymi liśćmi wyrastającymi z cebuli uformowanej z gęsto osadzonych, zgrubiałych podstaw liściowych. Białe lub fioletowe kwiaty zebrane są w główkowaty kwiatostan osadzony na szczycie pustego wewnątrz pędu kwiatowego. Spokrewnione gatunki, takie jak szalotka (A. ośca-Ionium), szalotka chińska (A. chinense) i pora (A. por-rum) stosowane są jako rośliny kulinarne. 

POCHODZENIE A. cepa jest kultywarem o niepewnym pochodzeniu, wywodzi się z dzikiej postaci, która występowała we wschodnich regionach śródziemnomorskich lub na Środkowym Wschodzie. Znana z dawnych archeologicznych stanowisk, obecnie uprawiana na dużą skalę jako roślina kulinarna i warzywo. 

SUROWIEC Świeże i wysuszone cebule (Allii cepae bulbus).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek antybiotyczny, obniżający stężenie cholesterolu.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Leczy brak apetytu i zapobiega zmianom starzejących się naczyń krwionośnych (arteriosclerosis). Wykorzystuje się w dolegliwościach trawiennych i w usuwaniu skutków użądleń owada. Sok z miodem lub cukrem stosuje się w przeziębieniu i kaszlu. Tradycyjnie pomocny też na czerwonkę, rany, blizny, bliznowce, astmę i cukrzycę.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Skuteczna dawka dzienna to 50 g świeżej cebuli bądź 20 g surowca wysuszonego (lub równoważna ilość w przetworach). Zewnętrznie mogą być aplikowane surowe bulwy, spożywa się także świeży sok, sam lub zmieszany z miodem albo cukrem. 

SUBSTANCJE AKTYWNE Działanie (i ostry zapach) spowodowane jest obecnością kilku związku siarkowych -głównie sulfotlenków, ale także cepaenów (a-sulfiny-lodisiarczków). W nieuszkodzonych bulwach występują sulfotlenki (np. sulfotlenek trans-S-(l-propenylo)-L--(+)-cysteiny, izomer alliiny), przekształcane w reakcji enzymatycznej (np. przez allinazę) w rozmaite siarczki, które spontaniczne tworzą disiarczki. Składniki te łatwo formują wiązania disiarczkowe z grupami SH białek, będące podstawą ich właściwości biologicznych. 

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Cebula znana jest z właściwości przeciwdrobnoustrojowych, hipoglikemicznych, antyagregacyjnych na płytki krwi, przeciwastmatycznych, antyalergicznych oraz obniżających poziom lipidów i ciśnienie krwi. Badania kliniczne z użyciem czosnku (zob. Allium sativum) potwierdziły skuteczność cebuli w leczeniu braku apetytu i prewencji arteriosklerozy.

Cebulica Morska (Urginea maritima, oszloch morski)

Cebulica Morska

OPIS Wieloletnia roślina cebulkowa, z przyziemną rozetką liści i długim pędem kwiatostanowym (do 1 m lub wyżej), z licznymi małymi, białymi kwiatami w szczytowej części. Cebule (barwy białej) mogą ważyć nawet kilka kilogramów. Roślina jest znana jako Scilla marítima i Drimia marítima i jest reprezentantem grupy kilku bardzo zbliżonych gatunków śródziemnomorskich. Może być zastępowana przez U. indica dla prowadzenia przemysłowej ekstrakcji. Gatunki o cebulach czerwonych są używane jako trucizna dla gryzoni.

POCHODZENIE Właściwa U. marítima spotykana jest wyłącznie na Półwyspie Iberyjskim, a inne gatunki rosną w całym regionie śródziemnomorskim. 17. indica jest rośliną indyjską i afrykańską.

SUROWIEC Pokrojone i wysuszone mięsiste wewnętrzne łuski cebuli (Scillae bulbus).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek kardiotonicz-ny, moczopędny i wykrztuśny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Cebulica jest uznawana za bezpieczny środek kardiotoniczny (w NYHA I i II) i wtórnie moczopędny. Tradycyjnie używana jako lek wykrztuśny w mieszankach i stosowana w przewlekłym zapaleniu oskrzeli (zwłaszcza z nieodrywającym się kaszlem), astmatycznym zapaleniu oskrzeli i krztuścu. Zewnętrznie bywa przykładana w celu dezynfekcji ran.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Standaryzowany proszek zawierający 0,15-2% glikozydów naserco-wych stosowany jest w dawkach dobowych 0,1-0,5 g. Główny glikozyd zażywa się doustnie w dawce początkowej 1,5-2,5 mg dziennie, później w dawkach podtrzymujących 1-2 mg dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Gatunki z rodzaju Urginea zawierają glikozydy nasercowe typu bufadienolidów (ok. 1,8%), a także rzadko spotykane flawonoidy. Głównymi glikozydami cebulicy są glukoscylaren A, scylaren A oraz ich 1 lp-OH pochodne: glukoscylafeozyd i scylafeozyd. Scylaren A może ulegać rozkładowi enzymatycznemu do glukozy i proscylarydyny A. U. indica zawiera podobne składniki, oprócz glukoscylarenu A.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Bufadienolidy działają inotropowo dodatnio i słabo chronotropowo ujemnie. Mają także własności wykrztuśne, wymiotne i wtórnie - moczopędne. Wymioty i kaszel są efektem odruchowym, spowodowanym drażnieniem przez nie nerwu błędnego w żołądku.

Celuloza mikrokrystaliczna

Celuloza mikrokrystaliczna jest to substancja, którą wykorzystuje się w gastronomii. Ma ona działanie wypełniające. Otrzymuje się ją z chemicznej obróbki, a także z pulpy surowca roślinnego. Służy ona do wypełniania żywności, a ma ona za zadanie zmniejszać zwartość tłuszczu, a także przyczyniać się do wzmacniania struktury. Stosuje się ją w celu zapobiegania zlewaniu się cząsteczek i stabilizacji emulsji. Nie ma ona zapachu, jest substancją łatwo biodegradowalną i farmakologicznie nieaktywną, dzięki czemu nie wywołuje ona alergii.

Dawkowanie: nie dotyczy.

Centuria Pospolita (Centaurium erythraea, tysiącznik pospolity)

Centuria Pospolita

OPIS Rodzaj Centaurium obejmuje ponad 12 podgatunków. Roślina dwuletnia występuje zwykle na stanowiskach rozproszonych, łodyga prosto wzniesiona (do 0,5 m wys.). Liście dolne odwrotnie jajowate, w różyczce pojawiają sie w pierwszym roku, małe fioletowe kwiaty zebrane w baldachy pojawiają się w drugim roku.

POCHODZENIE Europa i rejon M. Śródziemnego; głównie z Europy Wschodniej i Afryki Północnej.

SUROWIEC Wysuszone części naziemne, zbierane w okresie kwitnienia rośliny (Centaurii herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec gorzki (w niestrawności) .

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Surowiec gorzki pobudzający łaknienie, w leczeniu zaburzeń trawiennych, przewlekłej niestrawności i braku apetytu. W medycynie tradycyjnej pomocny w leczeniu gorączki oraz zaburzeń przewodu pokarmowego, wątroby, woreczka żółciowego, a także w schorzeniach urologicznych. Zewnętrznie w leczeniu ran.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Ziele, nalewki i wyciągi wchodzą w skład środków leczniczych oraz suplementów diety. W Europie gorzki tonik otrzymuje się przez kilkugodzinną macerację kopiastej łyżeczki wysuszonego ziela w filiżance przegotowanej zimnej wody, a następnie lekko podgrzewa przed przyjęciem. Zalecana dawka to 6 g ziela lub 1-2 g wyciągu.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina zawiera gorzkie irydoidy o charakterze glikozydowym, tzw. sekoirydoidy -głównie swercjamarynę oraz gencjopikrynę, deacetylocentapikrynę i swerozyd. Niewielkie ilości dimerycznych sekoirydoidów, jak centaurozyd, występują także flawonoidy, pochodne ksantonów (metylobelidifolina), inne związki fenolowe (fenylopropanoidy), triterpeny, sterole i ślady alkaloidów sekoirydoidowych.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Gorzkie irydoidy znane są jako związki pobudzające apetyt poprzez zwiększenie wydzielania śliny i soków żołądkowych. W badaniach na zwierzętach wykazano aktywność przeciwzapalną i przeciwgorączkową (zmniejszają gorączkę).

Chaber Bławatek (Centaurea cyanus)

Chaber Bławatek

OPIS Roślina jednoroczna (do 0,5 m wys.), rozgałęziona. Liście długie równowąskie, dolne pierzastodzielne, górne proste, podłużne lub lancetowate. Koszyczki kwiatowe ładne, zwykle niebieskie, lecz zdarzają się także białe, purpurowe lub różowe formy (odmiany ozdobne).

POCHODZENIE Europa i Bliski Wschód. Jest bardzo rozpowszechniony jako chwast w zbożach (wraz z nasionami zbóż rozpowszechniony na całym świecie) jednak obecnie ze względu na środki chwastobójcze całkowicie wypleniony z upraw. Surowiec jest pozyskiwany ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Kwiaty; Farmakopea rozróżnia surowiec w zależności od tego czy składa się z samych kwiatów rurkowych czy też z całych koszyczków kwiatowych (Cyani flos), bardzo rzadko liście. Aby użyć surowca jako substancję do barwienia należy go suszyć w miejscu zacienionym tak, aby nie stracił swojej intensywnej niebieskiej barwy.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Ogólnie wzmacniający, środek żołądkowy, moczopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Głównie bławatek znalazł zastosowanie jako składnik nadający niebieskie zabarwienie herbatom ziołowym, a w medycynie tradycyjnej w postaci płynnej do łagodzenia podrażnionych oczu. Surowiec ten był także stosowany w medycynie tradycyjnej w postaci naparów celem poprawy trawienia, pracy woreczka żółciowego, wątroby i nerek, oraz w leczeniu zaburzeń menstruacyjnych i zwiększenia odporności na infekcje. Zewnętrznie do przemywania zakażonych ran oraz jako środek do pielęgnacji włosów. Napary z liści były także stosowane w leczeniu reumatyzmu.

PRZYGOTOWANIE i DAWKOWANIE Przyjmowane są doustnie napary z jednej lub dwóch łyżeczek (1 g) na filiżankę wrzącej wody, ewentualnie stosowane zewnętrznie. Wysuszone kwiaty są składnikiem herbat ziołowych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Uważa się, że składnikami aktywnymi surowca są antocyjany (glikozydy antocyjanowe) i laktony seskwiterpenowe, takie jak knicyna - zob. Centaurea benedicta. Również obecne są poliacetyleny i flawonoidy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Chociaż antocyjany są używane głównie jako naturalne związki barwiące posiadają także właściwości przeciwbakteryjne i przeciw-utleniające. Nie ma jednak do tej pory badań, które uzasadniałyby tak szerokie zastosowanie tego surowca w lecznictwie tradycyjnym. Zob. także C. benedicta.

UWAGI Jednym z najpopularniejszych barwników purpurowych obecnych w kwiatach jest cyjanidyna, był on po raz pierwszy otrzymany z kwiatów C. cyanus.

Chelat aminokwasowy cynku

Chelat aminokwasowy cynku to postać cynku, która jest w formie chelatu. Oznacza to, że połączony jest on z cząsteczką aminokwasu. To połączenie stosuje się w celu zwiększenia potencjału cynku, a także, by umożliwić lepsze jego wykorzystanie przez organizm. Dzięki połączeniu aminokwasu z cynkiem zwiększa się bioretencja pierwiastka. Cynk, jest pierwiastkiem, który bierze udział między innymi w syntezie białek i produkcji hormonów. Wspomaga on układ odpornościowy i wspomaga syntezę testosteronu.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 10-30g na dobę.

Chelat aminokwasowy magnezu

Chelat aminokwasowy magnezu, jest magnezem, który podawany jest w formie chelatu. Oznacza to, że magnez został połączony a cząsteczką aminokwasu, dzięki czemu biodostępność, przyswajanie i wchłanianie pierwiastka znacząco się poprawiło. Działanie to ma na celu zwiększenie wykorzystania magnezu przez organizm człowieka. Pierwiastek ten jest niezbędny do prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych i energetycznych. Reguluje on pracę układu nerwowego. Przyczynia się do zmniejszenia ryzyko rozwoju chorób serowo-naczyniowego.

Dawkowanie: zalecane dawki to około 100-500mg jonów magnezu dziennie.

Chelat magnezowy kreatyny

Chelat magnezowy kreatyny  ( Creatine Magnapower, Magnezowy chelat kreatyny) to połączenie magnezu i kreatyny, które występują w formie chelatowej. To połączenie ma na celu zwiększenie biodostępności obu związków, a także poprawienie potencjału kreatyny. Oba te związki pełnią funkcję energetyczną w organizmie, dlatego to połączenie jest doskonałym rozwiązaniem w suplementacji sportowej. Związek ten ma na celu poprawienie syntezy białek w mięśniach, a także korzystnie wpływa na procesy regeneracyjne i budowy masy mięśniowej.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5g na dobę.

 

Chelaty

Chelaty zwane również związkami chelatowymi, to związki kompleksowe. Ich budowie ograniczony jest ligand, który ma łączyć jony centralne za pomocą innych wiązań. Jonem centralnym w chelatach zazwyczaj jest związek, który składa się z dwóch lub trzech połączeń. Związki te wyróżniają się, ponieważ są one bardzo trwałe, a to wynika z tego, że tworzą one pierścień chelatowy. Związki chelatyczne są stosowane w suplementacji w celu zwiększenia biodostępności związków odżywczych. Przyczyniają się one do zwiększenia wydajności i wykorzystywania substancji odżywczych przez organizmów.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych/nie dotyczy.

Chinowiec Soczystoczerwony (Cinchona pubescens)

Chinowiec Soczystoczerwony

OPIS C. pubescens (C. succirubra) jest dużym drzewem o wiecznie zielonych liściach. Drugim głównym źródłem z którego pozyskuje się korę chinową jest C. officinalis lub C. calisaya (=C. ledgeriana). W handlu, źródłem czerwonawej kory jest C. pubescens (częściej stosowana w europejskich aptekach), podczas gdy uprawiany gatunek C. calisaya dostarcza żółtawej kory stosowanej w przemyśle do pozyskiwania alkaloidów. Brązowa lub szara kora pozyskiwana jest z dzikich odmian C. officinalis.

POCHODZENIE Kolumbia, zachodni Ekwador i północne Peru (C. pubescens i C. calisaya/C. officinalis). Do celów handlowych uprawy prowadzi się w Indiach, Indonezji i Afryce (DRC, wcześniej Zair).

SUROWIEC Kora (z gałęzi i pni) (Cinchonae cortex).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Przeciw malarii, surowiec gorzki, stosowany w arytmii (chinidyna).

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Kora zawiera chininę, wcześniej byl to najważniejszy lek przeciw malarii. Jako surowiec gorzki jest stosowany w celu pobudzenia apetytu (np. dżin lub tonik przed posiłkiem). Kora jest czasami składnikiem ziołowych herbat stosowanych w leczeniu wzdęć i utraty łaknienia. Czyste, wyizolowane alkaloidy jak chinina i chinidyna są stosowane w leczeniu malarii i zaburzeń rytmu serca.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE W leczeniu malarii minimalna konieczna dawka dzienna to 1 g płynnego wyciągu (4-5% alkaloidów) jednak (nie więcej niż 0,5 g jednorazowo i nie więcej niż 3 g na dzień), podczas gdy mniejsze dawki (ok. 0,2 g) są stosowane w innym celu. W napojach typu tonik stężenie chininy zwykle wynosi 67 mg na litr.

SUBSTANCJE AKTYWNE Alkaloidy chinolinowe (5-15%) takie jak chinina, chinidyna, cynchonina, cynchonidyna oraz inne. Co więcej w korze obecne są saponiny triterpenowe, epikatechiny (cynchoina) i pro-antocyjanidyny (cynchoina Ha), garbniki katechinowe i czerwone flobafeny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Chinina wpływa na metabolizm erytrocytarnych form różnych rodzajów Plasmodium. Również na poziomie molekularnym chinina wpływa na DNA pasożyta. Obecnie powstały leki przeciw malarii wykazujące silniejsze działanie niż chinina. Niestety niektóre szczepy Plasmodium uodporniły się na chemioterapię. Chinidyna blokuje kanały Nai znalazła zastosowanie jako lek przeciwarytmiczny.

Chitostan

Chitostan jego struktura jest zbliżona do kwasu hialuronowego. Jest wszechstronnym materiałem, który pozyskiwany, jest z chityny, czyli składnika, który jest pozyskiwany z pancerza skorupiaków morskich. W suplementacji stosowany jest on jako bloker tłuszczu. Substancja ta wspomaga odchudzanie, ponieważ wiąże ona tłuszcze w przewodzie pokarmowym. Dzięki temu uniemożliwiają one rozkładanie tłuszczów przez enzymy. Dzięki czemu związki te wydalane są z organizmu, a to przyczynia się do przyśpieszenia spalania tłuszczów.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Chlor

Chlor jest pierwiastkiem, który występuje w organizmie człowieka. Stanowi on postać jonową i jest jednym z głównych anionów, które znajdują się w przestrzeni międzykomórkowej. Chlor znajduje się w soku żołądkowym i ślinie i ma wpływ na przebieg procesów trawiennych. Ten pierwiastek bierze udział w procesie regulacji gospodarki kwasowo-zasadowej. W przypadku niedoborów dojść może do nadmiernego wypadania włosów, a także do obniżenia się kondycji zębów. Dodatkowo objawiać się może zaburzeniami wchłaniania składników pokarmowych.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych na temat dawkowania.

Chlorek sodu

Chlorek sodu – to sól kuchenna, która jest głównym źródłem sodu i chloru. Sód jest elektrolitem, który ma swój udział w procesie regulacji pracy gospodarki wodno-elektrolitowej, a także ma wpływ na gospodarkę kwasowo-zasadową. Jest ważnym składnikiem, który wpływa na przekazywanie impulsów nerwowych. Ma regulować ciśnienie krwi. Chlor to anion, który znajduje się w przestrzeniach międzykomórkowych. Wchodzi w skład soku żołądkowego, a także śliny. Jest najczęściej potrzebny u osób aktywnych fizycznie.

Dawkowanie: dzienne zapotrzebowanie na chlorek sodu wysoki około 5g.

Chlorella

Chlorella to rodzaj glonów, które są bogate w składniki odżywcze, takie jak kwas alginowy, sód, potas, magnez, fitosterole, karetonoidy. Bogaty skład sprawia, że ten glon ma szerokie zastosowanie. Roślinie tej przypisywane są właściwości przeciwzapalne, dzięki czemu zmniejsza ona ryzyko występowania stanów zapalnych w stawach. Wykazuje potencjał antybakteryjny, wzmacnia ukłąd opornościowy i korzystnie wpływa na stan skóry, włosów i paznokci. Dodatkowo posiada ona działanie antyoksydacyjne, przyczyniając się do wydalania wolnych rodników z organizmu.

Chlorella jest to słodkowodny glon z typu zielenic. Około 60% tego glonu stanowi wysokiej jakości białko, około 20% to węglowodany, a 10% to tłuszcze. Poza tym chlorella zawiera ponad 20 różnych witamin i minerałów, stanowi bogate źródło beta-karo-tenu, a także witaminy B12, której ma więcej niż wątroba wołowa. W jej skład wchodzą też znaczące ilości żelaza, jodu, cynku i kobaltu. Jest to również jedno z bogatszych źródeł chlorofilu i DNA. Dzięki niezwykłemu bogactwu składników odżywczych przypisuje się chlorelli korzystne oddziaływanie na wiele różnych schorzeń. Pobudza system obronny organizmu i zmniejsza ryzyko zachorowania na pewne rodzaje nowotworów. Z jej pomocą leczy się anemię, przemęczenie, nadciśnienie, cukrzycę i zaparcia. Wysoka zawartość chlorofilu sprawia, że chlorella jest skutecznym środkiem oczyszczającym krew. Obecnie chlorellę sprzedaje się w sklepach ze zdrową żywnością jako dodatek odżywczy.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Chlorofil

Chlorofil jest związkiem chemicznym, który występuje w roślinach, algach i bakteriach. To barwnik, który nadaje roślinom i glonom charakterystyczny zielony kolor. Chlorofile mają zadanie przeprowadzać fotosyntezę w organizmach, to właśnie dzięki nim rośliny mają tak intensywne kolory. Związek ten ma działanie przeciwnowotworowe, a to dzięki temu, że ma on silne działanie przeciwutleniacza. Ma właściwości przeciwzapalne i można go stosować w przypadku bólu mięśni i stawów. Jego zadaniem, jest przywrócenie równowagi organizmu. Dodatkowo korzystnie wpływa na stan skóry, włosów i paznokci.

Chlorofil jest zielonym barwnikiem roślinnym, który umożliwia fotosyntezę, tj. proces łączenia pod wpływem światła słonecznego dwutlenku węgla i wody, w efekcie czego powstaje tlen i węglowodany. Dzięki wykorzystywaniu światła chlorofil jest podstawowym źródłem pozyskiwania przez rośliny energii. Jego struktura chemiczna podobna jest do struktury hemu (czerwony barwnik krwi, któryjest nośnikiem tlenu), dlatego stosuje się go w leczeniu niektórych rodzajów anemii. Chlorofil wspomaga proces wzrostu, przemianę materii i oddychanie, ma także zdolność pobudzania wzrostu tkanek i gojenia zranień. W postaci kremu stosowany jest w leczeniu owrzodzeń skóry, a przyjmowany w formie zastrzyku pomaga obniżyć poziom cholesterolu. Znane są także inne jego właściwości: oczyszcza krew, służy jako odtrutka i dezodorant. Ma wiele zastosowań terapeutycznych i komercyjnych. Na przykład, powszechnie używa się go do barwienia żywności i kosmetyków (E 140); także odświeżające oddech gumy do żucia zawierają chlorofil.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Chlorofina

Chlorofina jest pochodną chlorofilu, czyli zielonego barwnika w roślinach. Ten związek jest pozyskiwany w procesie hydrolizy. Chlorofina jest związkiem bardziej aktywnym i bardziej stabilnym, wykazuje on większą odporność na działanie czynników zewnętrznych (światło słoneczne). Wykazuje ona potencjał, który ma przyczyniać się do zmniejszania ryzyka rozwoju anemii. Wspomaga produkcję czerwonych krwinek,  a także wspiera proces dystrybucji tlenu. Ma działanie oczyszczające i przyczynia się do wydalania nadmiaru metali ciężkich z organizmu. Wykazuje działanie przeciwzapalne, a także ma właściwości antyutleniające.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Chlorowodorek Betainy

Chlorowodorek Betainy - jest to środek wspomagający działanie kwasów żołądkowych u ludzi ze zbyt niskim wydzielaniem substancji trawiennych. Tabletki chlorowodorku betainy zażywane przed posiłkiem poprawiają przyswajanie i trawienie pokarmów, pomagają w nie-domaganiach polegających na zbyt niskim wydzielaniu soków trawiennych w żołądku, na przykład w zgadze. Jako że zbyt niska zawartość kwasu solnego w żołądku może powodować alergie, chlorowodorek betainy pomaga też w zwalczaniu objawów uczuleń pokarmowych. Wydzielanie soków żołądkowych obniża się z wiekiem i dr Alan Nittler, autor książki A New Breed of Doctor, zaleca zażywanie tabletek chlorowodorku betainy wszystkim osobom powyżej czterdziestki. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością.

Chlorowodorek izopropylonorsynefryny

Chlorowodorek izopropylonorsynefryny to jedna z form synefryny, które mają silniejsze działanie i charakteryzują się większą bioaktywnością. Suplementacja tą substancją jest zalecana dla osób, które są aktywne fizycznie, a także w przypadku problemów z nadwagą. Za główną zaletę tego związku uznaje się jego wpływ na tempo metabolizmu. Ma on również wpływ na proces wydzielania energii. Nie podnosi ona ciśnienia i nie przyśpiesza bicia serca. Dzięki temu wspomaga redukcję nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej. Zwiększa wydajność organizmu.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Chlorowodorek pirydoksyny

Chlorowodorek pirydoksyny – jest to stosowana najprostsza forma witaminy B6. Wykorzystuje się ją w suplementacji, a także jako dodatek do żywności. To witamina, która rozpuszcza się w wodzie, a po dotarciu do organizmu zostaje ona przeistoczona do aktywnej formy tej witaminy. Związek ten ma wpływ na reakcje enzymatyczne. Ma on swój udział w produkcji neuroprzekaźników, reguluje prace procesów metabolicznych, a także jest czynnikiem, który jest niezbędny do tworzenia się czerwonych krwinek.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Chlorowodorek tiaminy

Chlorowodorek tiaminy to postać witaminy B1. Jest ona jedną z najaktywniejszych postaci tiaminy, a ma ona swój udział w procesach metabolicznych. Jej spożywanie zalecane jest u osób, które mają za wysokie stężenie cukru we krwi. Ta forma witaminy B1, ma za zadanie wspomagać działanie organizmu, tak, by przywrócić prawidłowy poziom cukru we krwi. Ma ona wpływ na działanie układu sercowo-naczyniowego, wspiera układ krążenia i reguluje ciśnienie krwi. Niedobory witaminy B1 mogą prowadzić do rozwoju otyłości.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Chmiel

Chmiel - wieloletnie pnącze, rosnące dziko i uprawiane. Kwiatów chmielu używa się do wyrobu piwa, ponieważ zawierają lupulinę, która nadaje napojowi goryczkę i zapach. Chmiel działa łagodnie moczopędnie i jest dość silnym środkiem uspokajającym. Napary na suszonych szyszkach chmielowych działają uspokajająco, łagodzą objawy stresu, nadpobudliwości i bezsenności. Herbatka z chmielu poprawia apetyt i trawienie, oczyszcza krew, pobudza wydzielanie żółci, a także pomaga pozbyć się pasożytniczych robaków. Nie powinno się pić więcej niż filiżankę herbatki dziennie. W niektórych sklepach ze zdrową żywnością można nabyć kapsułki z chmielem. Nie należy przekraczać zalecanej na opakowaniu dawki dziennej. Chmiel można też czasem kupić w sklepach warzywniczych.

Chmiel Zwyczajny (Humulus lupulus)

Chmiel Zwyczajny

OPIS Roślina wieloletnia (do 10 m wys.) z odgałęzieniami powstającymi każdego roku ze zdrewniałego kłącza lub korony. Liście są dloniaste z brzegiem ząbkowanym. Męskie i żeńskie kwiaty pojawiają się na oddzielnych roślinach (aby zapobiec zapyleniu, kwiaty męskie są zazwyczaj usuwane; żeńskie pozostawione do dalszego rozwoju). Chmiel posiada kwiaty żeńskie bez okwiatu zebrane w kwiatostany podobne do szyszek.

POCHODZENIE Tereny północne (Azja, Europa i Ameryka Północna). Chmiel jest uprawiany od wielu wieków do produkcji piwa.

SUROWIEC Wysuszone żeńskie owocostany (Lupuli strobili) lub gruczoły wydzielnicze chmielu (Lupuli glándula) .

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Uspokajający, lek gorzki.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Chmiel posiada długą historię zastosowania j ako lek gorzki i moczopędny. Obecnie wykorzystuje się jego właściwości uspokajające i wyciszające. Używany jest w zaburzeniach snu i nastroju, pobudliwości i wyczerpaniu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dawka 0,5 g jest przyjmowana w formie naparu. Chmiel lub wyciągi są składnikami herbatek ułatwiających zasypianie i w innych preparatch uspokajających.

SUBSTANCJE AKTYWNE Składnikami gorzkimi w chmielu (do 5%) są pochodne 1-acylofloroglucyny takie jak lupulon i humulon jako główne związki. Podczas przechowywania są one powoli utleniane do C5--alkoholu, 2-metylo-3-buten-2-olu. Chmiel zawiera także kilka fenoli (2-4%), takich jak rutyna, kwerce-tyna i proantocyjanidyny, jak również do 1% olejku eterycznego z kariofylenem, humulenem i P-mircenem jak głównymi składnikami.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Właściwości uspokajające związane są z obecnością 2-metylo-3-buten-2-olu, który jest obecny w surowcu lub może powstawać wewnątrz organizmu po doustnym spożyciu chmielu. Humulon i lupulon mają właściwości przeciwbakteryjne (są środkami konserwującymi w piwie, ale słabo działają na drożdżaki i grzyby) i prawdopodobnie estrogenne. Smak gorzki pobudza apetyt i wydzielanie soków trawiennych.

Cholesterol

Cholesterol jest zaliczany do grupy przedstawicieli lipidów. Wytwarzany jest on endogennie przez organizm człowieka, a dostarcza się go wraz z dietą i pokarmami pochodzenia zwierzęcego. Jest on wykorzystywany przez ludzki organizm do wytwarzania związków, które mają działanie bioaktywne. Jest to związek, który słabo rozpuszcza się w wodzie, przez co transportowany jest on we krwi człowieka w postaci lipoprotein, a także chylomikranu. W organizmie wyróżnia się dwa rodzaje cholesterolu LDL, który zwany jest potocznie złym cholesterolem i HDL, który znany jest pod nazwą dobrego.

Cholesterol - związek organiczny z grupy steroli, naturalny składnik komórek organizmu, szczególnie komórek mózgu i rdzenia kręgowego, a także wątroby i nerek. W dużej ilości występuje także w żółtku jaj, maśle i innych tłuszczach. W ostatnich dziesięcioleciach uznano go za szkodliwy składnik pożywienia, ponieważ przyczynia się do miażdżycy tętnic i chorób serca; dlatego medycyna ostrzega przed spożywaniem pożywienia o wysokiej zawartości cholesterolu. Jednakże cholesterol jest bardzo ważny dla zdrowia organizmu. Potrzebny jest na przykład do produkcji hormonów płciowych, steroidów i żółci, syntezy witaminy D, formowania błon 25 komórek i otoczki mielinowej tkanki nerwowej. Jest tak ważną substancją, że wszystkie komórki jądrzaste mogą go syntezować. Sama wątroba może wytworzyć w ciągu doby do l grania cholesterolu, podczas gdy mniej niż połowy tej ilości dostarcza przeciętna dieta. Cholesterol występuje w dwóch głównych postaciach: LDL, tzw. złego cholesterolu, który się odkłada i sprzyja zawałom serca, i HDL, tzw. dobrego cholesterolu, który przeciwdziała szkodliwym skutkom LDL. Do czynników, które prowadzą do zwiększenia poziomu cholesterolu, należą: palenie papierosów, stres, pigułka antykoncepcyjna, kawa, cukier, słodycze i niedobory składników pokarmowych. Można obniżyć wskaźnik cholesterolu uzupełniając dietę preparatami niacyny, witaminy B6, C i E, chromu, magnezu, manganu, lecytyny, pektyny i DHEA. W utrzymaniu odpowiedniego poziomu cholesterolu w organizmie pomaga dieta zawierająca czosnek, cebulę, bakłażany, soję i zieloną herbatę.

Cholina

Cholina to witamina zaliczana do grupy B. Jest to związek chemiczny, który jest czwartorzędną solą amoniową. Jej naturalne źródła to między innymi pokarmy pochodzenia zwierzęcego. Jest prekursorem acetylocholiny, czyli substancji, która wykazuje działanie izolatora neuroprzekaźników. Witamina ta posiada działanie lipotropowe, dzięki czemu ma wpływ na przebieg procesów metabolicznych i przyśpiesza spalanie tłuszczów. Przypuszczalnie cholina ma właściwości antynowotworowe, a w suplementacji sportowej stosuje się ją w celu regulacji masy ciała.

Cholina to związek organiczny, który bierze udział w emulgacji tłuszczów i pomaga w przenoszeniu kuleczek tłuszczowych do komórek. Niezbędna w przekaźnictwie nerwowym, dla funkcjonowania wątroby i powstawania lecytyny. Mózg używa choliny do produkcji acetylocholiny, głównego przekaźnika, który przenosi informacje w jego komórkach i jest niezbędny w przebiegu procesów uczenia się i zapamiętywania. Cholina obniża poziom cholesterolu i zapewnia dobre funkcjonowanie wątroby, nerek i układu nerwowego. Zmniejsza także poziom estrogenów - hormonów żeńskich, obniżając tym samym ryzyko wystąpienia guzów sutka i skurczów menstrua-cyjnych. Chociaż organizm sam wytwarza cholinę, obecnie uważa się tę substancję za niezbędny składnik odżywczy, a preparaty choliny znane są z dobroczynnych efektów. Stosuje sieje na przykład w chorobie Alzheimera; stosują je także uczniowie i studenci, by poprawić zdolność uczenia się i zapamiętywania. Objawami niedoboru choliny są choroby wątroby i nerek, kamienie żółciowe, wysoki poziom cholesterolu i nadciśnienie. Jej naturalnym źródłem jest żółtko jaj, wątroba, lecytyna, drożdże piwne i zielone liście warzyw. Zaleca się średnią dawkę dzienną, wynoszącą około 1000 mg. Dostępna w postaci dwuwinianu, cytrynianu lub chlorku; wchodzi też w skład mieszanek odżywczych.

Dawkowanie: zalecana dawka w suplementacji sportowej to około 1-3 gramy na dobę.

Chondroityna

Chondroityna jest związkiem, który stanowi skład chrząstki stawowej. Jest więc składnikiem, który zaliczany, jest do grupy glukozaminoglikanów. Jest odpowiedzialna za utrzymanie stawów w odpowiedniej kondycji, a także za wzmocnienie ich wytrzymałości. Jest niezbędna do utrzymania integralności struktury stawowej. Dzięki budowie tego związku ma on wpływ na amortyzację stawów, podczas aktywności fizycznej, a także podczas każdego ruchu. To składniki, które mają na celu wspomaganie prawidłowego funkcjonowania aparatu ruchu.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 500-1500mg na dobę.

Chrom

Chrom jest pierwiastkiem, który znajduje się w drożdżach, zielonym groszku, jajkach i mięsie. Występuje on w dwóch formach, organicznej i nieorganicznej. Forma organiczna jest znacznie lepiej przyswajalna. Chorm jest składnikiem, który ma wpływ na czynniki tolerancji glukozy. Wpływa ona na jego syntezę, która odbywa się głównie w wątrobie. Bierze ona udział w procesie regulacji ciśnienia krwi, a także ma wpływ na witalność ustrojów. Przy niedoborach tego składnika dojść może do osłabienia, spadku formy i samopoczucia.

Chrom bardzo twardy metal, w organizmie ludzkim występuje jako pierwiastek śladowy. Chrom jest niezbędnym mikroskładnikiem pożywienia, usuwanym niestety z podstawowej żywności, takiej jak cukier czy mąka, w procesie rafinacji. Zaangażowany głównie w metabolizm glukozy oraz syntezę aminokwasów i cholesterolu, jest także podstawowym składnikiem GTF - czynnika tolerancji glukozy, który wzmacnia działanie insuliny. Tak więc osobom z cukrzycą, hipoglikemią oraz wysokim poziomem cholesterolu lub cierpiącym na nadciśnienie zaleca się dietę bogatą w chrom i dodatki pokarmowe zawierające ten składnik. Wskazuje się także, iż chrom wspomaga odchudzanie, dodaje energii, zwalczając zmęczenie. Minerał ten jest najskuteczniej wykorzystywany przez organizm, jeśli przyjmuje się go w postaci pikolinianu chromu, tj. połączenia chromu z kwasem pikolinowym dla lepszego wchłaniania. Najlepszym źródłem chromu są drożdże piwne, surowe zarodki pszenicy, mięso, ostrygi i małże, ale jako zabezpieczenie przed niedoborem zalecane jest przyjmowanie pikolinianu chromu. Preparat dostępny jest w sklepach ze zdrową żywnością.

Dawkowanie: zalecana dawki to około 50-150mg na dobę.

Chrzan Pospolity (Armoracia rusticana, Raphanus sativas)

Chrzan Pospolity

OPIS Chrzan pospolity jest byliną z dużymi, ciemnozielonymi liśćmi wyrastającymi bezpośrednio z grubego, wydłużonego korzenia głównego. Drobne, białe kwiaty powstają na długiej, do 1 m wysokiej szypułce kwiatostanowej.

POCHODZENIE Przypuszczalnie wschodnia Europa, dorzecze Wołgi i Donu. Owoce nie wytwarzają nasion zdolnych do wegetacji, co nasuwa przypuszczenie, że roślina jest niepłodną hybrydą. Uprawiana od starożytności z pociętego korzenia i do dziś spotykana we wszystkich krajach.

SUROWIEC Korzeń (Armoraciae radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Schorzenia dróg oddechowych i moczowych, środek drażniący skórę.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Stosowany w leczeniu nieżytów oskrzeli i infekcji układu moczowego, zewnętrznie jako wywołujący przekrwienie w reumatyzmie i stanach zapalnych. Dobrze znany jako przyprawa.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Świeży korzeń (20 g dzienne) przyjmowany jest doustnie lub zewnętrznie w przetworach zawierających 2% izosiarko-cyjanianów. Czasami stosowane są liofilizowane korzenia lub wyciągi z surowca.

SUBSTANCJE AKTYWNE Świeży korzeń zawiera gluko-zynolaty (glukozydy izosiarkocyjanianów), wśród których głównymi składnikami są glukonasturyna i synigryna. Podczas procesu suszenia glukozynolaty ulegają hydrolizie z udziałem mirozynazy dostarczając odpowiednio izosiar-kocyjanianu fenyloetylu i izosiarkocyjanianu allilu, które występują w lotnym olejku tzw. olejku gorczycznym. Korzeń jest źródłem enzymu peroksydazy, zawiera także kumaryny, kwasy fenolowe, kwas askorbinowy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Izosiarkocyjaniany mogą tworzyć wiązania kowalencyjne z białkami i w ten sposób zmieniać ich aktywność. Posiadają właściwości przeciwdrobnoustrojowe, spazmolityczne, cytotoksyczne i drażniące (wywołujące przekrwienie).

UWAGI Chrzanu nie należy mylić z jadalną rzodkwią zwyczajną (Raphanus satwus), która również zawiera glukozydy izosiarkocyjanianowe. Zgodnie z niemiecką Komisją E, świeży sok z rzodkwi (50-100 ml) jest skuteczny w „zaburzeniach trawienia, dyskinezie dróg żółciowych i nieżytach górnych dróg oddechowych”. Do zastosowań leczniczych preferowana jest rzodkiew czarna (R. satwus var. niger).

Chrzęścica Kędzierzawa (Chondrus crispus)

Chrzęścica Kędzierzawa 

OPIS Niewielkie glony (krasnorosty) rosnące na skalach poniżej powierzchni wody.

POCHODZENIE Na wybrzeżach Północnego Atlantyku (Europa i Ameryka Północna). Do celów handlowych pozyskiwane z hodowli wodorostów prowadzonych w USA, Kanadzie i Japonii.

SUROWIEC Cale plechy (zbierane są w czasie odpływu i suszone na słońcu).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek osłaniający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Głównie w leczeniu kaszlu i zapalenia oskrzeli. Jest to surowiec powlekający i dlatego łagodzi suchy kaszel i stany zapalne żołądka. Ma właściwości wykrztuśne oraz przeczyszczające. Otrzymywana z surowca karagenina składająca się z polisacharydów może być stosowana jako środek przeczyszczający (zwiększa objętość masy kałowej) w leczeniu zaparć oraz jako nieszkodliwy dodatek w dietach wyszczuplających. Surowiec stosuje się też jako wypełniacz, stabilizator i emulsyfikator w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym do produkcji żeli, maści, kremów, płynów, past do zębów i szamponów.

PRZYGOTOWANIE i DAWKOWANIE Najczęściej stosowana jest karagenina. Suchy sproszkowany surowiec jest składnikiem wielu mieszanek.

SUBSTANCJE AKTYWNE Karagenina występujew chrzęścicy kędzierzawej i innych krasnorostach w dużych ilościach, łącznie z białkami, aminokwasami, solami bromu i jodu. Karageniny należą do galaktanów (polimery siarczanu galaktozy). Tworzą one w wodzie lepkie roztwory, a po dodaniu jonów K+ lub NH4+ charakterystyczne żele.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Polisacharydy wykazują efekt łagodzący na błony śluzowe.

UWAGI Wodorosty są ważnym źródłem, z którego pozyskuje się polisacharydy do celów handlowych, używane gl. w przemyśle jako środki żelujące i zwiększające objętość, jak np. agar, zwłaszcza w przemyśle spożywczym. Fucus vesicuhsus (morszczyn pęcherzykowaty), glon należący do brunatnie i Ascophyllum nodosum (workoliść członowaty) jest używany w terapii jodowej oraz jako składnik herbat wyszczuplających. Fucus ma dwa pęcherzyki powietrzne na piesze w przeciwieństwie do jednego u Ascophyllum. Przypuszcza się, że jod obecny w surowcu w postaci soli nieorganicznych pobudza aktywność tarczycy, zwiększa metabolizm i zmniejsza w ten sposób nadmiar tłuszczu, ale może wystąpić ryzyko nadczynności tarczycy.

Cinnulin PF

Cinnulin PF to formuła składająca się z wyciągu wodnym z cynamonu. Na temat działania tego związku wykonano wiele badań, które wykazały, że wyciąg ten przyczynia się do poprawy profilu lipidowego w organizmie. Ma korzystny wpływ na pracę wątroby i zwiększa tolerancję glukozy. W suplementacji sportowej wyciąg wody z cynamonu wykorzystywany jest w celu regulacji pracy gospodarki insulinowej, poprawy transportu składników odżywczych do komórek mięśniowych. Ma działanie odchudzające, dzięki czemu wykorzystuje się go w preparatach na spalanie tłuszczu.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Cirsium Oligophyllum

 Cirsium Oligophyllum  jest rośliną, która wywodzi się z terenów Euroazji i Ameryki Południowej. Wciąg z tej rośliny został przebadany naukowo, a z badań wynika, że jest to roślina, która ma wpływ na nasilenie procesów lipolizy w organizmie, a dodatkowo zahamowuje procesy odkładania się tkanki tłuszczowej. To źródło flawonoidów, które wykazują działanie przeciwutleniające. Stosuje się ją w suplementacji sportowej, ponieważ ma wpływ na spalanie tkanki tłuszczowej. Ma działanie zbliżone do kofeiny.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych na temat dawkowania.

Cis Pospolity (Taxus baccata)

Cis Pospolity

OPIS Wolno rosnące, długowieczne, wiecznie zielone drzewo (do 20 m wys.), o czerwono-brązowej korze i ciemnozielonych szpilkach wyrastających naprzeciw siebie. Niepozorne szyszki męskie zawierają ok. 10 tarczowatych pylników, podczas gdy żeńskie są jajowatymi strukturami, otoczonymi jaskrawoczerwonymi, mięsistymi osnówkami. Wyróżnia się ok. siedem blisko spokrewnionych gatunków cisa (niektóre traktowane są jako odmiany). Odkrycie właściwości przeciwnowo-tworowych dotyczyło głównie taksolu, diterpenu ekstrahowanego z kory cisu pacyficznego (T. brevifolia).

POCHODZENIE Europa i region śródziemnomorski (T baccata) oraz zachodnie wybrzeże Ameryki Północnej (T brevifolia).

SUROWIEC Pierwotnie - kora. Współcześnie liście -jako źródło łatwiej odnawialne niż kora. Liście zbiera się od T baccata, T. X media i T. wallichiana).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwno-wotworowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Kora ani liście nie są postacią odpowiednią do samoleczenia, są jednak źródłem taksolu i pokrewnych mu składników, dosyć skutecznych w terapii raka jajnika, piersi i prawdopodobnie również innych guzów.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Czysty składnik podaje się w dawkach dobowych 110-250 mg/rrr (!) w przedziałach trzech-czterech tygodni.

SUBSTANCJE AKTYWNE Liczne diterpeny szkieletu taksanu. Taksol, znany też jako paklitaksel (pseudoalkaloid diterpenowy), był pierwszym ekstrahowanym i stosowanym składnikiem (Taxol®). Obecnie z liści T baccata i innych ekstrahuje się 10-deacetylobakatynę III, którą później poddaje się przemianom półsyn-tetycznym do analogów strukturalnych taksolu, takich jak docetaksel (rozprowadzany jako Taxotere®).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Taksol i docetaksel są truciznami hamującymi podział komórek i w ten sposób zapobiegającymi wzrostowi guzów. Kolchicyna i alkaloidy dimeryczne Catharanthus hamują polimeryzację tubuliny (białka) w mikrotubule wrzeciona podziałowego. Taksol i docetaksel zapobiegają depolimeryzacji mikrotubul. Skuteczność potwierdzono w badaniach klinicznych.

CLA

CLA jest sprężonym kwasem linolowym. To inaczej organiczny związek chemiczny, który zaliczany jest do grupy nienasyconych kwasów tłuszczowych. Po dotarciu do organizmu kwas linolowy ulega metabolizmowi, a następnie przemienia się do szeregu substancji, które są istotne dla organizmu. CLA jest związkiem, który wykazuje szereg właściwości prozdrowotnych. Jego spożywanie wspomaga odchudzanie. Dodatkowo kwas linolowy jest odpowiedzialny za utrzymywanie prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 300mg na dobę.

 

Cnidium monnieri

Cnidium monnieri jest to roślina, która bogata jest w kumaryny, fitosterole i fenylefrynę. Znana jest ze swoich licznych właściwości prozdrowotnych i używa się jej w medycynie naturalnej. Ma właściwości tonizujące i stymulujące, które korzystnie wpływają na układ nerwowy. Dodatkowo wykazuje działanie zbliżone do afrodyzjaku. Wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne. W suplementacji korzysta się z niej, ponieważ łagodzi objawy alergii, wspomaga trawienie, a dodatkowo ma działanie ochronne na wątrobę.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

 

Colostrum (siara)

Colostrum (siara) zwana również młodzieńczym, pierwszym mlekiem. To rodzaj mleka, który wydzielany jest przez gruczoły mlekowe u ssaków, a jego wydzielanie zaczyna się kilka dni po porodzie. Jest to jednocześnie pierwszy posiłek, który otrzymuje noworodek, a jest on niezbędny do prawidłowego rozwoju jego organizmu. Siara jest potrzebna do wzmocnienia i rozwoju układu odpornościowego u noworodków. Mleko to zawiera pełną gamę immunologicznych aktywnych związków, które mają za zadanie regulować i wspomagać komórki odpornościowe.

Coptis japonka (Coptis chinensis)

Coptis japonka

OPIS Gatunki Coptis to byliny o długich łodyżkach, wyrastających prosto z ziemi, pierzastych liściach i małych zielonkawo-białych kwiatach. Brązowawe kłącza są wewnątrz żółte lub pomarańczowe. Obok C. chinensis, jest jeszcze kilka gatunków używanych w medycynie tradycyjnej Ameryki Północnej i krajów Azji. Są to C. trifolia (Ameryka Północna), C. japonka (Japonia), C. teeta (Indie) i C. deltoides (Chiny).

POCHODZENIE Chiny. Roślina uprawiana w Chinach.

SUROWIEC Wysuszone kłącza (Coptidis rhizoma). 

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciw czerwonce, przeciwbakteryjny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI W tradycyjnej medycynie chińskiej huang lian jest stosowany głównie w leczeniu bigunek bakteryjnych, a także w zapaleniu żołądka, zapaleniu spojówek i owrzodzeniach zewnętrznych. Inne gatunki Coptis są stosowane głównie jako surowce gorzkie, w dolegliwościach żołądkowych i infekcjach (w tym owrzodzeniach i stanach zaplanych jamy ustnej i języka). Roślina ta w zakresie składu chemicznego i właściwości leczniczych jest podobna do gorzknika kanadyjskiego (Hydrastis canadensis).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecana dawka dzienna surowca to 1,5-6 g.

SUBSTANCJE AKTYWNE Berberyna alkaloid izochi-nolinowy jest obecna w wysuszonych kłączach w ilości około 5-7%, łącznie z innymi alkaloidami typu proto-berberyny (palmatyną, koptyzyną i berberastyną). Inne gatunki wymienione wcześniej zawierają również te alkaloidy, a różnią się między sobą tylko ich zawartością.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Berberyna oraz inne alkaloidy typu protoberberyny oddziałują na DNA, hamują różne receptory, białka i enzymy. Właściwości te wyjaśniają ich szeroki zakres działania przeciwbakteryjnego. Ostatnie badania wykazały, że wyciągi w stężeniu jedynie 1,7 pg/ml (przy niewielkiej cytotoksycz-ności) są bardzo aktywne przeciw świdrowcom Trypanosoma cruzi (pierwotniaki powodujące wiele zakażeń u ludzi). Badania przeprowadzone zarówno na berberynie, jak i surowcu (Coptidis rhizoma) nie wykazały znacznego efektu przeciwbiegunkowego.

Cordia Salicifolia- cha de Bugre

Cordia Salicifolia- cha de Bugre (porangaba) jest rośliną, która wywodzi się z terenów Ameryki Południowej. Posiada ona wszechstronne działanie, jednak docenia się ją przede wszystkim za jej działanie moczopędne, tłumienie apetytu, a także wspomagania utraty nadmiaru tkanki tłuszczowej. Dodatkowo roślina ta wykazuje korzystne działanie na pracę serca i ma lekkie działanie pobudzające na układ nerwowy. Dba o to, by poziom cholesterolu był na odpowiednim poziomie. Przyśpiesza pracę układu trawiennego. W suplementacji wykorzystuje się ją do walki z nadwagą i redukcji masy ciała.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Cordyceps Sinensis

Cordyceps Sinensis to środek, którego zadaniem jest wzmacnianie organizmu. Przyczynia się on do poprawienia przepływu krwi i wzmacnia naczynia krwionośne. Jest to rodzaj grzyba, który naturalnie występuje na terenach gór. Jest stosowany w medycynie chińskiej, a najbardziej docenia się go ze względu na jego regulujące działanie na układ krążenia. Dodatkowo wspomaga przemianę materii i wspiera układ immunologiczny. W suplementacji stosuje się go w celu poprawienia wydajności treningu, a dodatkowymi aspektami jego suplementacji, jest wsparcie sprawności seksualnej i płodności.

Dawkowanie:  zalecana dawka to około 450gm na dobę.

Cornsilk

Cornsilk (Znamiona kukurydzy) to roślina, która wykorzystywana jest w suplementacji w celu poprawienia pracy układu moczowego. Wykazuje silne działanie diuretyczne, a także posiada właściwości przeciwzapalne. Ma działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie, a dzięki temu posiada również zdolności przeciwbólowe. Wspomaga walkę ze stanami zapalnymi układu moczowego, a jest to możliwe dzięki temu, że przyśpiesza wydzielanie moczanów, szczawianów i fosforanów z organizmu. W suplementacji sportowej ekstrakt ten wykorzystywany jest w przypadku zatrzymania nadmiaru wody w organizmie.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 20-50mg na dobę,

CreaPep

CreaPep jest to mieszanka aminokwasów, którą pozyskuje się z pięciu różnych źródłem. Dzięki temu wykazują one największą renomę właściwości biologicznych. Aminokwasy te pozyskiwane są z hydrolizowanego izolatu białka serwatkowego, białka wołowego, albuminy jaja kurzego, a także z kazeiny micelarnej. Jest to zbiór najwyższe jakości aminokwasów. Ich suplementacja będzie stanowić uzupełnienie diety w wysokiej jakości aminokwasy. Stosuje się je w celu utrzymania prawidłowego stylu życia, a także wspomaga ona organizm niezależnie od tego, jaki jest twój cel.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Creatine AAB

Creatine AAB (Creatine-Alpha-Aminobutyric Acid matrix)  jest to połączenie kreatyny z kwasem alfa-aminomasłowym, który jednocześnie uznwany jest za iromer GABA. To połączenie substancji chemicznych ma na celu zwiększyć ich działanie, które ma za zadanie zwiększyć reakcje hormonalne w czasie wysiłku fizycznego. Głownie ma to na celu zwiększenie poziomu hormonu wzrostu. Kreatyna wykazuje działanie anaboliczne, dzięki czemu wpływa na procesy przemiany energetycznej, które zachodzą w układzie mięśniowym. W suplementacji sportowej to połączenie zwiększa siłę w mięśniach i poprawia wytrzymałość.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Cukry

Cukry inaczej zwane węglowodanami. To zawiązki chemiczne organiczne, które składają się z atomów węgla, a także tlenu i wodoru. To związki, które posiadają grupy hydroksylowe i karboksylowe. Wyróżnia się różne rodzaje cukrów, które występują w naturze. Są to cukry proste, które zwane są również jednocukrami. Wielocukry i disacharydy. Cukry są potrzebne do prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego, ponieważ są źródłem energii dla mózgu i mięśni. Jednak ich nadmiar może doprowadzić do zwiększenia masy tłuszczowej ciała.

Dawkowanie: zalecana dawka to nie więcej niż 50g cukrów na dobę.

 

Cyjanokobalamina

Cyjanokobalamina (Witamina B12) to związek witaminowy, który jest rozpuszczalny w wodzie. Jego obecność w organizmie ludzkim, jest niezbędna, ponieważ zawiązek ten bierze udział w procesie syntezy kwasów nukleinowych. Bierze ona udział w tworzeniu się otoczki mielinowej neuronów. Jest potrzebna do przeprowadzenia przemian węglowodanów, tłuszczów i białek. Dodatkowo ma ona swój udział w procesie tworzenia się czerwonych krwinek i syntezy materiału genetycznego.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 250ug na dobę.

Cyklaminian sodu

Cyklaminian sodu (E-952) to słodząca substancja syntetyczna, która jest o 50 razy słodsza od cukru stołowego. Stosuje się go w suplementacji w przemyśle spożywczym w towarzystwie z innymi słodzikami. Jest to słodzik, który charakteryzuje się doskonałą rozpuszczalnością. Jest on również stabilny, jeżeli poddaje się do wysokim temperaturom, tak więc nadaje się do smażenia i pieczenia. Jest to słodzik, który został dopuszczony do produktów spożywczych bez ograniczeń, a stosuje się do niemal na całym świecie.

Dawkowanie:  nie dotyczy. 

Cykoria Podróżnik

Cykoria Podróżnik(Cichorium intybus) to roślina dziko rosnąca, wywodzi się ona z terenów Azji, Afryki, a także Europy. Ma ona liczne właściwości prozdrowotne i w medycynie naturalnej wykorzystuje się ją już od wieków. Roślina ta ma korzystne działanie na pracę układu trawiennego i przyczynia się do regulacji procy jelit. Tworzy korzystne środowisko, które wspomaga produkcję pożytecznych bakterii. Dodatkowo wykazuje działanie moczopędne, dlatego wykorzystuje się ją do regulacji pracy nerek. Wpływa również na produkcję czerwonych krwinek.

Cykoria Podróżnik - bylina uprawiana w Ameryce Północnej i Europie, głównie ze względu na jadalne korzenie i liście. Już w starożytnym Egipcie i Grecji stosowano cykorię w kuchni i medycynie. Napary i wywary z korzeni i kwiatów pobudzają apetyt, ułatwiają trawienie, działają żółciopędnie, przynoszą ulgę w bólach spowodowanych przez kamienie nerkowe. Sus/onej zmielonej cykorii używa się jako namiastki kawy, dodaje sieją także do kawy zbożowej. Dostępna w sklepach warzywniczych i sklepach ze zdrową żywnością.

OPIS Bylina o prosto wzniesionej łodydze (do 1 m wys.), grubym korzeniu, dużych zatokowopierzasto-wciętych liściach i ładnych jasnoniebieskich kwiatach zebranych w koszyczki.

POCHODZENIE Europa i Azja. Cykoria jest uprawiana w wielu krajach świata a nawet jest traktowana jako chwast.

SUROWIEC Głównie korzenie (Cichorii radix), czasami cale ziele (Cichorii folia et radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek gorzki, przeczyszczający, moczopędny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Wysuszone cale ziele jest stosowane głównie jako środek pobudzający trawienie przy braku apetytu i niestrawności. Tradycyjnie stosowany jako żólciopędny, żółciotwórczy, wiatropędny, moczopędny i jako tzw. czyszczący krew zarówno w lecznictwie europejskim, jak i medycynie ajurwedyjskiej. Syrop cykoriowy jest tradycyjnym środkiem wzmacniającym dla niemowląt, a także wspomagającym dla osób cierpiących na reumatyzm lub dnę.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napary przygotowuje się poprzez zalanie ok. 40 g suchego ziela jednym litrem wrzącej wody. Przyjmuje się połowę filiżanki lub nawet mniej naparu trzy razy dziennie przez trzy dni.

SUBSTANCJE AKTYWNE Smak gorzki cykorii związany jest z obecnością laktonów seskwiterpenowych z kórych głównymi związkami są laktucyna i laktukopikryna. Obecne są także kumaryny (umbeliferon, cykoryna), kwasy fenolowe (kwasy kawowy, ferulowy i estry z kwasem chinowym) oraz różne flawonoidy. Korzeń zawiera dużo inuliny (50-60%) jako substancję zapasową.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wyciągi z surowca w badaniach na szczurach wykazały działanie żółcio-pędne i przeciwzapalne. Chociaż wartość terapeutyczna surowca nie jest w pełni poznana, jego łagodna aktywność żółciopędna u ludzi została zaakceptowana, więc tradycyjne stosowanie tego surowca w leczeniu schorzeń wątroby i woreczka żółciowego wydaje się usprawiedliwione. Gorzkie laktony wpływają na efekty tonizujące surowca; jednak wartość lecznicza (jeżeli istnieje) zawartej inuliny i potencjalne korzyści stosowania surowca w leczeniu rumatyzmu oraz dny nie są tak oczywiste. Inulina jest stosowana jako substytut sacharozy przez diabetyków. Skórne reakcje alergiczne mogą czasami pojawić się u osób nadwrażliwych.

Cynamon

Cynamon - popularna przyprawa korzenna, używana do potraw, słodyczy i przetworów. Otrzymuje sieją z wewnętrznej warstwy kory cynamonowca cejlońskiego. Przyprawę tę sprowadza się przede wszystkim ze Sri Lanki, ale także z Brazylii, Indii, Jamajki, Jawy, Madagaskaru i Martyniki. Ze sproszkowanej kory przyrządza się też aromatyczne napary. Cynamon ma działanie odkażające, pobudzające i wiatropędne. Wolno sączona ciepła herbata cynamonowa likwiduje mdłości, działa też odprężająco i sprowadza senność. Ludowa medycyna Jemenu poleca mocne napary z cynamonu jako środek łagodzący bóle menstruacyjne. Powszechnie dostępny jako proszek, rzadziej całe kawałki kory

Cynamonowiec Cejloński (Cinnamomum verum)

Cynamonowiec Cejloński

OPIS Drzewo lub krzew z wiecznie zielonymi, skórza-stymi naprzeciwległymi liśćmi. Kwiaty drobne, z kórych powstają podłużne, ciemne owoce dl. 10-15 mm. Dawna nazwa drzewa to C. zeylanicum.

POCHODZENIE Sri Lanka (wcześniej Cejlon), niektóre regiony Indii. Do celów handlowych uprawiana w wielu tropikalnych regionach świata, jak wschodnie Indie, Afryka, Wyspy Seszelskie, Południowa Ameryka i Indonezja.

SUROWIEC Wewnętrzna kora z gałęzi i gałązek (kora cynamonowca; Cinnamomi ceylanici cortex); olejek eteryczny (Cinnamomi aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Zaburzenia trawienia, ściągający.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Cynamonowiec jest tradycyjnym środkiem w leczeniu niestrawności (wzdęcia, stany skurczowe żołądka i jelit, utrata apetytu i biegunka). W medycynie ludowej stosowany w leczeniu stanów zapalnych, przeziębienia, nudności, wymiotów oraz zaburzeń menstruacyjnych. Cynamonowiec jest używany w celu poprawy smaku niektórych produktów leczniczych. Poza lecznictwem syrowiec jest stosowany jako przyprawa, a olejku eterycznego używa się w perfumerii.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Używana jest kora w formie sproszkowanej lub wyciągu. Można stosować w dawce do 1,2 g wysuszonej kory (dawka dzienna 2—4 g, a olejku eterycznego 0,05-0,2 g).

SUBSTANCJE AKTYWNE Kora cynamonowca zawiera olejek eteryczny z aldehydem cynamonowym jako głównym składnikiem (65-80%) oraz mniejszymi ilościami kwasu trans - cynamonowego, aldehydu metoksycynamonowego, ponadto około 10% eugenolu i monoterpenoidy. Obecne są również procyjanidyny, diterpeny, fenylopropanoidy i polisacharydy. Olejek z liści zawiera 70-90% eugenolu.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Dla olejku potwierdzone są jego właściwości wiatropędne, przeciwskurczowe i przeciwbakteryjne. Aktywność przeciwskurczowa związana jest z obecnością aldehydu cynamonowego, natomiast efekt przeciwgrzybiczy i przeciwbakteryjny związany jest z obecnością aldehydu metoksycynamonowego i eugenolu.

Cynamonowiec Kamforowy (Cinnamomum camphora)

Cynamonowiec Kamforowy

OPIS Bardzo duże drzewo (do 50 m wys.), o grubym pniu i rozłożystej koronie. Liście skórzaste, lśniące z charakterystycznym unerwieniem (trzy główne nerwy) i silnym zapachem kamfory po roztarciu.

POCHODZENIE Japonia, Tajwan, Chiny. Jako drzewo ozdobne w wielu częściach świata. Do celów handlowych uprawiane w Japonii i na Tajwanie.

SUROWIEC Drewno poddaje się destylacji celem otrzymania olejku eterycznego. Dalsze frakcjonowanie prowadzi do otrzymania frakcji kamforowej, czyli surowej kamfory lub gumy kamforowej oraz białego olejku bogatego w cyneol, którego także używa się w lecznictwie (Cinna-moni camphorae aetheroleum = Oleum camphorae).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek pobudzający układ krążenia i oddechowy (wewnętrznie); środek drażniący (miejscowo).

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Tradycyjnie stosuje się w leczeniu przeziębienia, grypy, gorączki, zapalenia płuc, stanów zapalnych i biegunki. Zewnętrznie olejku eterycznego używa się w leczeniu bólów reumatycznych; wewnętrznie w zaburzeniach krążenia, a także w stanach zapalnych i przekrwieniu dróg oddechowych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Półpłynne preparaty przeznaczone do użytku zewnętrznego (maści do nosa i nacierania klatki piersiowej, roztwory do inhalacji) powinny zawierać 10-20% kamfory, podczas gdy roztwory spirytusowe 1-10% kamfory. Przeciętna dawka dzienna proponowana przez Komisję E do użytku wewnętrznego to 30-300 mg.

SUBSTANCJE AKTYWNE Aktywność biologiczna związana jest z obecnością naturalnej kamfory (d-kam-fora). Guma kamforowa jako produkt handlowy powinna zawierać nie mniej niż 50% kamfory. Biała frakcja olejkowa zawiera cyneol jako główny składnik, a także borneol, karwakrol, eugenol i limonen.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kamfora i olejek eteryczny posiadają określone właściwości antyseptyczne, drażniące, wiatropędne, pobudzające krążenie i analeptyczne. Przyjemne wrażenie chłodu odczuwane w nosie czy w płucach jest wynikiem pobudzenia receptorów zimna w błonie śluzowej, a nie bezpośrednim efektem związanym ze zmniejszeniem przekrwienia.

Cynamonowiec Wonny (Cinnamomum aromaticum)

Cynamonowiec Wonny

OPIS Duże wiecznie zielone drzewo (do 10 m wys.), liście naprzemianległe z trzema wydatnymi nerwami. Niepozorne kwiaty żółtawo-białe, z których powstają okrągłe pestkowce (owoce) średnicy ok. 8 mm. Można go odróżnić od cynamonowca cejlońskiego (C. verum) po ułożeniu liści (naprzeciwległe u C. verum) i mniejszych owocach (u C. verum owoce średnicy ok. 15 mm, podłużne).

POCHODZENIE Birma. Drzewo sadzone od dłuższego czasu w Chinach, Indonezji i Wietnamie.

SUROWIEC Kora z gałęzi drzewa pozbawiona korka (Cinnamomi chinensis cortex); wysuszone kwiaty (Cin-namomi flos = Cassiae flos) i olejek eteryczny (Cinnamomum cassiae aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Pobudza apetyt, w niestrawności.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Kora i olejek eteryczny używane są w leczeniu utraty łaknienia, niestrawności, skurczów towarzyszących wzdęciom, nudności i biegunek. Surowiec był też używany w leczeniu przeziębienia i zmęczenia. Kwiaty są tradycyjnym środkiem „czyszczącym krew”.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE 0,5-1 g kory (lub odpowiednio naparu) przyjmuje się trzy razy dziennie (całkowita dawka dzienna to 2-4 g). Przeciętna dawka dzienna olejku powinna wynosić 0,05—0,2 mL.

SUBSTANCJE AKTYWNE Kora zawiera olejek eteryczny z wysoką zawartością aldehydu cynamonowego (około 90%) oraz inne pochodne cynamonianów. Łatwo można odróżnić ten surowiec od cynamonowca cejlońskiego (C. verum) ze względu na obecność kumaryny 0,45% i prawie zupełnego braku eugenolu (wyjątek stanowi surowiec pochodzący z Nigerii). Kora jest bogata w procyjanidyny, fenylopropanoidy i związki śluzowe.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Surowiec posiada właściwości przeciwskurczowe, przeciw wrzodowe, hipotensyjne, żółciotwórcze, za które odpowiedzialny jest w większości obecny w surowcu olejek eteryczny. Aktywność przeciwskurczowa przypisywana jest obecności aldehydu cynamonowego.

Cynk

Cynk to pierwiastek, który największy wpływ ma na pracę organizmu mężczyzn, ponieważ reguluje on proces wydzielania testosteronu. Niedobór tego minerału zdarza się bardzo często, a może on doprowadzić do problemów zdrowotnych. Cynk dba o pracę układu hormonalnego, wpływa na wygląd skóry i jej odporność na działanie czynników zewnętrznych, a także dba o prawidłową pracę układu immunologicznego. Wspomaga on wchłanianie się innych substancji odżywczych z układu pokarmowego do organizmu. W suplementacji sportowej stosuje się go w celu zwiększenia wytrzymałości i siły, a do tego konieczne jest zwiększenie stężenia testosteronu.

Cynk - jest więc bardzo ważnym składnikiem diety. Dzienne zapotrzebowanie cynltu przez człowieka dorosłego wynosi średnio 15 mg. Cynk dostarczany z pożywieniem może pokryć zapotrzebowanie pod warunkiem dobrego wchłaniania. Przyswajanie go przez organizm jest bardzo różne, w zależności od jakości pożywienia oraz interakcji zachodzących między cynkiem a innymi pierwiastkami najlepiej przyswajalnym z kiszonek, pestek dyni i słonecznika (wchłanianie wspomagane przez witaminy A i E). Światowa Organizacja Zdrowia ustaliła średnie dzienne zapotrzebowanie organizmu na ten pierwiastek. Wynosi ono ok. 10 miligramów. Zalecana w USA dzienna dawka cynku wynosi 15 mg. Eksperci od żywienia twierdzą, że najlepszym źródłem cynku to: mięso, wątroba, jaja i owoce morza (zwłaszcza ostrygi i kraby), ziarna słonecznika, sezamu, jaja i zielone warzywa liściaste. Łatwo dostępny cynk występuje w mleku .W kobiecym mleku zawartość wynosi 0, 4-8 mg/1), ponieważ występuje w połączeniach z drobnocząsteczkowymi białkami. Jak wynika z danych Instytutu Żywności i Żywienia produkty spożywane przez Polaków dostarczają zaledwie 2/3 dziennej normy zapotrzebowania na ten pierwiastek

Cynk - metal, niezbędny pierwiastek śladowy, znajdujący się w każdej komórce organizmu i wykonujący wiele pożytecznych funkcji. Wchodzi w skład około 200 enzymów i bierze udział w większej ilości reakcji enzymatycznych niż jakikolwiek inny minerał. Współdziała z insuliną, hormonem wzrostu i hormonami płciowymi, obecnymi w dużej ilości w spermie. Bierze udział w przemianie węglowodanów, alkoholu i syntezie kwasów nukleinowych. Wraz z witaminami A, B6 i B12 jest niezbędny dla prawidłowego wzrostu. Wspomaga także wydalanie z organizmu toksycznego kadmu, znajdującego się w dymie papierosowym (który powoduje nadciśnienie) i neutralizuje szkodliwe skutki nadmiaru miedzi w organizmie (artretyzm). Ma zasadnicze znaczenie dla dojrzewania gruczołów płciowych i ich funkcjonowania, w szczególności prostaty. Zapobiega przerostowi prostaty, który może blokować wydalanie moczu i jest powszechnym źródłem kłopotów mężczyzn po czterdziestym piątym roku życia. Wraz z witaminą B6 cynk hamuje wytwarzanie histaminy i dlatego pomaga w leczeniu alergii. Koi nerwy i depresję, korzystnie działa w chorobie Alzheimera i niektórych rodzajach schizofrenii. Przyspiesza gojenie ran i stosowany jest w leczeniu owrzodzeń będących skutkiem terapii kortyzonem. Będąc składnikiem insuliny, zwiększa skuteczność jej oddziaływania i dlatego używa się cynku w leczeniu cukrzycy. Stwierdzono także, iż pobudza naturalną odporność na choroby; znany jest z tego, że przyczynia się do zdrowia skóry, a także łagodzi objawy łuszczycy. Z tych powodów bywa składnikiem kremów. Objawy niedoboru są bardzo różne. Obejmują powiększenie gruczołu krokowego (prostata), bezpłodność, impotencję i opóźnienie dojrzewania płciowego u dzieci, zahamowanie wzrostu, nieregularne miesiączkowanie, podatność na infekcje i złe gojenie się ran, bóle stawów, miażdżycę naczyń i złe krążenie, trudności w uczeniu się i opóźnienie umysłowe, utratę zmysłu smaku i węchu, alergie, trądzik, rozstępy u kobiet w ciąży, białe plamki na paznokciach, silne pocenie się i podatność na cukrzycę. Zasoby cynku w organizmie ubożeją pod wpływem alkoholu i papierosów. Ponadto silne 29 pocenie się może powodować utratę do 3 mg tego pierwiastka dziennie. Wśród najlepszych naturalnych źródeł minerału są surowe ostrygi, małże, mięso, ryby, surowe zarodki pszenne, drożdże piwne, grzyby, nasiona dyni, żółtko jaj i warzywa strączkowe. Zapotrzebowanie na cynk wzrasta w okresie ciąży i laktacji. Preparaty cynku (do 40 mg) są dostępne w sklepach ze zdrową żywnością.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 50-100mg na dobę.

Cysteina

Cysteina jest zaliczana do aminokwasów, które są niezbędne do prawidłowej pracy organizmu człowieka. Należy ona do grupy aminokwasów, które w swoim składzie zawierają siarkę. Występuje ona w kreatynie, a jest to składnik, który jest głównym materiałem budulcowym paznokci, skóry i włosów. Cysteina bierze udział w procesie syntezie kolagenu, a dzięki temu zwiększa elastyczność i poprawia strukturę skóry. Związek ten występuje w białkach organizmu ludzkiego, a także w niektórych enzymach trawiennych. Stosuje się ją do walki z zatruciem metalami ciężkimi. Wspomaga oczyszczanie organizmu.

Dawkowanie: zalecane porcje to około 500-1500mg na dobę.

Cystyna

Cystyna to połączenie dwóch cząsteczek cysteiny. Działanie tego związku, jest bardzo zbliżone do właściwości cysteiny. Najczęściej więc wykorzystuje się ją w preparatach na oczyszczanie i detoksykację organizmu. Zalicza się ją do aminokwasów, które organizm ludzki jest w stanie samodzielnie syntezować. Cystyna jest prekursorem glutaminianu, czyli substancji, która wykazuje właściwości naprawcze i przeciwutleniające. Wchodzi ona w skład suplementów o działaniu regeneracyjnych, wspomagającym pracę układu odpornościowego, a także poprawiającym kondycję skóry, paznokci i włosów.

Dawkowanie: zalecana dawki to około 200-600mg na dobę.

Cytryna

Cytryna - znakomite źródło witaminy C i bioflawonoidów, zawiera także niewielkie ilości wapnia, fosforu, potasu i karoten. Ponieważ jest kwaśna, w kuchni może zastąpić ocet. Sok z cytryny ma właściwości odkażające i dlatego służy jako domowe lekarstwo na różne dolegliwości, w szczególności przeziębienie, ból gardła, zapalenie krtani, reumatyzm, alergie i biegunki. Niszczy groźne zarazki, oczyszcza krew, pomaga w odchudzaniu, wzmacnia naczynia krwionośne, wypity przed jedzeniem poprawia trawienie. Najczęściej stosuje się sok z dwóch średnich cytryn zmieszany z wodą; można dodać trochę miodu, aby złagodzić smak. Sok z cytryny może być stosowany w celu rozpuszczania kamieni nerkowych i piasku. Trzeba wówczas zmieszać z wodą sok z pięciu do dziesięciu owoców i pić małymi łyczkami przez cały dzień w ciągu dwóch do czterech tygodni. Świeżą cytrynę można też stosować do przyprawiania sałatek, jako lemoniadę, a także do sporządzania herbaty cytrynowej. Bardzo użyteczna jest też skórka owocu: służy jako zapach do różnego rodzaju potraw, można też jeść samą skórkę usmażoną z cukrem. Aby wydobyć wszystkie dobre właściwości owocu, należy używać tylko świeżych cytryn, nie zastępować ich gotowymi sokami w butelkach

Cytryna Zwyczajna (Citrus limon)

Cytryna Zwyczajna

OPIS Małe, wiecznie zielone drzewo (do 6 m wys.), łatwe do rozpoznania po oskrzydlonych ogonkach liściowych i białych kwiatach na zewnątrz czerwono-nabieglych.

POCHODZENIE Południowa i południowowschodnia Azja. Uprawiany w ciepłym klimacie (południe Europy, południe USA, Indie i Chiny).

SUROWIEC Wysuszona skórka z dojrzałych cytryn (Citrus pericarpium); również świeży sok i olejek cytrynowy wytłaczany ze świeżej owocni cytryn. 

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Aromatyczny, żołądkowy, przeciw szkorbutowi.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Sok cytrynowy był ważnym środkiem w leczeniu szkorbutu (na długo przed odkryciem witaminy C), dlatego angielskich marynarzy nazywano Umer lub limey. Obecnie owocnia i olejek są stosowane w celu poprawy trawienia i krążenia.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Skórka cytrynowa jest czasami składnikiem leków żołądkowych lub wchodzi w skład herbat owocowych. Świeżym sokiem można płukać chore gardło lub stosować na skórę w leczeniu trądzika, oparzeń słonecznych, grzybicy.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny zawiera monoterpeny, z których głównymi związkami są limo-nen (aż do 75%), a-pinen i P-pinen. Niewielka ilość cytralu (odmiany izomeryczne geranial i neral) nadają charakterystyczny zapach cytrynowy. Obecne są także gorzkie flawonoidy, jak naryngenina i hesperydyna, oraz kwas cytrynowy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Olejek jest środkiem aromatycznym i uważa się, że posiada właściwości antyseptyczne, moczopędne, przeciwzapalne i zmniejszające przekrwienie. Bioflawonoidy są znanymi środkami przeciwutleniającymi oraz zmniejszają przepuszczalność naczyń krwionośnych i włosowatych.

UWAGI Olejek wytłaczany jest ze świeżej naowocni cytryn. Olejek bergamotowy (substancja aromatyzująca herbaty Earl Grey) jest wytłaczany na zimno z C. au-rantium ssp. bergamia, olejek pomarańczy gorzkiej z ssp. aurantium, pomarańczy słodkiej z C. sinensis, olejek grejpfrutowy z C. X paradisi, mandarynkowy z C. reticulata, inne olejki z C. aurantiifolia i C. medica. Wysuszone lub kandyzowane skórki są produkowane z C. medica. Olejek otrzymywany w procesie destylacji z parą wodną z różnych gatunków rodzaju Citrus stosowany jest w aromaterapii pod nazwą petitgrain olis.

Cytrynian boru

Cytrynian boru jest połączeniem boru i kwasy cytrynowego. Bor to pierwiastek, który jest szczególnie ważny dla mężczyzn, ponieważ wspomaga on syntezę testosteronu. Połączenie tych składników miało na celu zwiększenie potencjału boru, a także jego przyswajalności. U mężczyzn pierwiastek ten wpływa na syntezę testosterony, a także obniża poziom hormonów płciowych. U kobiet suplementacja borem może być skuteczna przy menopauzie, zapobiega wtedy spadkowi poziomu estrogenów i androgenów. To połączenie może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka rozwoju osteoporozy.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Cytrynian choliny

Cytrynian choliny  jest połączeniem kwasu cytrynowego z choliną. To działanie ma na celu zwiększenie potencjału choliny, a także poprawienie jej przyswajalności. Dodatkowo dostarcza do organizmu grupy acetylowe, które są niezbędne do produkcji neuroprzekaźnika, który występuje w ośrodkowym układzie nerwowym. Związek ten jest niezastąpiony dla układu nerwowego i wpływa on na pamięć oraz poprawia funkcje kognitywne. W suplementacji to połączenie stosowane jest w celu zwiększenia skupienia, a także poprawienia zdolności psychomotorycznych.

Dawkowanie:  zalecana dawka to około 500mg na dobę.

Cytrynian cynku

Cytrynian cynku to połączenie kwasy cytrynowego z cynkiem. Dzięki temu jest to jedna z najlepiej przyswajalnych form cynku w porównaniu z innymi dostępnymi na rynku. Cynk jest pierwiastkiem, który ma silne działanie regeneracyjne, a dodatkowo wspiera on syntezę testosteronu. Jest silnym antyoksydantem i wspomaga on pracę układu immunologicznego. W suplementacji to połączenie jest stosowane w celu zwiększenia poziomu testosteronu, przyśpieszenia spalania tkanki tłuszczowej, a także do poprawienia koncentracji.

Dawkowanie: w przypadku niedoborów 25-40mg na dobę, stosowanie zapobiegawcze 5-10mg na dobę.

Cytrynian kreatyny

Cytrynian kreatyny (tri-creatine citrate) to połączenie cząsteczek kwasu cytrynowego z kreatyną. Jest to związek, który wykazuje lepszą rozpuszczalność i przyswajalność w porównaniu do innych form kreatyny. Cytrynian bierze udział w procesach przemian energetycznych. Cytrynian kreatyny stosowany jest najczęściej w suplementacji sportowej i wspomaga on zdolności wysiłkowe, zwiększa siłę i wytrzymałość mięśni. Dodatkowo wspomaga przyrost beztłuszczowej masy mięśniowej.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5-10g na dobę dzielone na trzy porcje.

 

 

Cytrynian magnezu

Cytrynian magnezu to połączenie kwasu cytrynowego z cząsteczkami magnezu. Dzięki temu poprawia się przyswajalność magnezu, a to zwiększa efektowność suplementacji. Magnez jest jednym z najważniejszych pierwiastków dla organizmu ludzkiego. Jest on niezbędny do prawidłowej pracy układu immunologicznego, wspomaga skupienie i zwiększa odporność organizmu na działanie stresu. Suplementacja magnezu polecana jest osobom aktywnym fizycznie i umysłowo. Pierwiastek ten odpowiada za prawidłową pracę układu nerwowego, sercowego, mięśniowego i hormonalnego.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 300-400mg na dobę.

Cytrynian potasu

Cytrynian potasu to połączenie potasu z cząsteczkami kwasu cytrynowego. Dzięki temu zwiększa się potencjał i przyswajalność potasu. Pierwiastek ten jest potrzebny do zmniejszania obrzęków, a także stanów zapalnych. Wpływa ona na pracę serca i nerek. W suplementacji sportowej stosuje się go jako preparat, który zmniejsza ryzyko odwodnienia, ze względu na to znajduje się on w składzie napojów izotonicznych. Dodatkowo wspomaga on budowanie czystej masy mięśniowej, poprawia koncentrację i samopoczucie.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 300mg na dobę.

Cząber Górski (Satureja montana)

Cząber Górski

OPIS Cząber górski jest małą, wieloletnią krzewinką (do 0,3 m wys.), z niewielkimi, ciemnymi, naprzeciwległymi liśćmi i małymi różowymi kwiatami zebranymi z podłużne grona na szczycie łodyg. Cząber ogrodowy (Satureja hortensis; roślina jednoroczna) jest popularną rośliną przyprawową, do pewnego stopnia wykorzystywaną w lecznictwie. Jest bogaty w olejek eteryczny, w którego składzie dominuje karwakrol (właściwości spazmolityczne, wiatropędne).

POCHODZENIE Południowa Europa i północna Afryka (S. montana); południowo-wschodnia Europa (S. hortensis).

SUROWIEC Wysuszone kwitnące ziele (Saturejae montarme herba) lub olejek eteryczny (Saturejae montarme aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec żołądkowy, wiatropędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Cząber górski stosuje się gl. w zaburzeniach żołądkowych, włączając w to niestrawność, wzdęcia i kolki. Ze względu na właściwości antyseptyczne używa się go w leczeniu stanów zapalnych dróg oddechowych i moczowych, a także zakażeń grzybiczych. Zarówno ziele, jak i olejek eteryczny mają takie same zastosowanie, jak lawenda w leczeniu zranień, oparzeń i zakażeń skóry. W Europie Środkowej oba gatunki cząbru i tymianek stosuje się w ten sam sposób. Napar zmieszany z miodem pije się przy kaszlu i astmie. Ponadto jest wykorzystywany w kosmetyce do produkcji mydeł i proszków do prania.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przygotowuje się napary z 2-4 g wysuszonego ziela na szklankę wody (przyjmowany 2-3 razy na dobę). Olejek eteryczny lub ekstrakt z ziela stosuje się miejscowo lub dodaje do kąpieli.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny bogaty w karwakrol (40-60%), z towarzyszącymi p-cymolem (10-20%) iy-terpinenem (15-20%), z niewielką ilością linalolu i tymolu. Poziom olejku eterycznego w komercyjnych produktach nie powinien być niższy niż 0,7%. Ziele zawiera także kwas rozmarynowy i pochodne kwasu hydroksycynamonowego.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Karwakrol i inne mo-noterpeny są lipofilne i łatwo oddziałują ze strukturami błon komórkowych, w tym z białkami błonowymi. Te właściwości tłumaczą działanie przeciwskurczowe, moczopędne, przeciwbakteryjne i sekretomotoryczne.

Czarna aronia

Czarna aronia  (Aronia melanocarpa Eliot) to ekstrakt, który stosuje się w suplementacji. Roślina tak wykazuje silne działanie antyoksydacyjne, a dzięki temu posiada potencjał antynowotworowy. Wspomaga oczyszczanie organizmu i zmniejsza szkodliwość wolnych rodników. Dodatkowo ma właściwości uspokajające i zwiększa odporność organizmu na stres. Czarna aronia zawiera szereg składników mineralnych i makroelementów, które wspomagają prawidłową pracę organizmu ludzkiego. Wykazuje działanie przeciwkrwotoczne.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 150-200mg na dobę. 

Czarna porzeczka

Czarna porzeczka - popularny krzew owocowy. Najlepiej rośnie na północnych obszarach, gdzie powietrze jest chłodne i wilgotne. Tradycyjnie spożywane są jagody czarnej porzeczki, z których robi się pyszne nalewki, herbatę, domowe syropy i konfitury. Jednakże ostatnio okazało się, że olej z nasion jest dobry do pielęgnacji skóry, czyni ją miękką i elastyczną. Olej ten zawiera niezbędne kwasy tłuszczowe i jest jednym z najbogatszych źródeł kwasu gammalinolenowego (GLA); zawiera go o 15% więcej niż olej z wiesiołka. GLA sprzedawany jest w postaci kapsułek o różnych nazwach handlowych w sklepach ze zdrową żywnością.

Czarnuszka Siewna (Nigella sativa)

Czarnuszka Siewna

OPIS Jest to jednoroczna roślina zielna (do 0,4 m wys.), o drobno pierzastosiecznych liściach, atrakcyjnych białych kwiatach i nakrapianych, podzielonych, wielonasiennych mieszkach.

POCHODZENIE Europa południowa, północna Afryka i zachodnia Azja. Prawdopodobnie wcześnie udomowiona w Egipcie (nasiona znaleziono w grobowcu Tutenchamona). W południowej i środkowej Europie nasiona były niegdyś przyprawą, nadal są szeroko używane w Pakistanie, Indiach, Arabii i Egipcie.

SUROWIEC Nasiona lub olej z nasion.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wzmacniający układ odpornościowy, rozkurczowy, moczopędny, poprawiający trawienie i antyseptyczny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI W arabskiej i islamskiej medycynie ludowej czarnuszka jest ważnym lekiem na wiele schorzeń. Stosowana jest głównie w leczeniu rozstroju żołądka i kolek, lecz jest także uważana za skuteczną w leczeniu skurczów, astmy, bólów głowy i zakażeń pasożytami wewnętrznymi. W dużych ilościach jest moczopędna i zwiększa laktację. Nasiona są najpopularniejsze w kuchni hinduskiej i środkowoazjatyc-kiej (jako namiastka pieprzu, przyprawa, także dodawana do chleba — np. chleb naan).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Jako środek wzmacniający można stosować dwa razy dziennie napar z łyżeczki roztartych nasion na szklankę wrzącej wody.

SUBSTANCJE AKTYWNE Nasiona zawierają tłusty olej (do 40% suchej masy), a w nim kilka fitosteroli i olejek eteryczny bogaty w tymochinon (główny składnik), p-cymen i tymol. Nasiona zawierają ponadto a-he-derynę (saponinę triterpenową) i nigellon (politymo-chinon), a także triglikozydy kwerceryny i kemferolu, oraz nigellinę (alkaloid o charakterystycznym zapachu). Bielmo nasion jest bogate w białka i aminokwasy (zwłaszcza w walinę).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Tymochinon i nigellon wykazują w badaniach na zwierzętach wiele działań farmakologicznych. Blokują 5-lipooksygenazę i indu-kowalną syntazę tlenku azotu, więc mogą być wartościowe w leczeniu procesów zapalnych i autoimmu-nologicznych. Ostatnio opublikowano dowody na działanie hipoglikemiczne, antyoksydacyjne, ochronne na wątrobę, przeciwbólowe, przeciwzakrzepowe, rozkurczowe, rozszerzające oskrzela, przeciwnowotworowe (przypisywane a-hederynie) i przeciwbakteryjne.

UWAGI Olejek eteryczny N. damascena (zawierający damasceinę) stosowany jest jako perfumy.

Czarny bez

Czarny bez - małe drzewo, pochodzi z Europy. Wczesnym latem obsypane jest drobnymi białymi kwiatuszkami o bardzo silnym zapachu, z których potem wykształcają się czarne owocki. Od wieków w ludowej medycynie krajów europejskich wykorzystywano liście, kwiatostany, korzenie i jagody bzu. Składniki czynne czarnego bzu to flawonoidy, alkaloidy i glikozydy o działaniu przeciwzapalnym, moczopędnym, rozkurczowym, oczyszczającym krew i łagodnie przeczyszczającym. Dawniej uważano, że herbatka z kwiatów bzu przynosi ulgę w infekcjach płuc, zapaleniu stawów, odrze i szkarlatynie. Także dzisiaj niektórzy zielarze zalecają picie mocnych naparów z bzu z dodatkiem liścia mięty i korzenia imbiru jako remedium na przeziębienia, grypy i gorączki. Bez jest też niezastąpiony w leczeniu przeziębień, ze względu na swoje właściwości napotne. Obecnie zdobył popularność jako środek oczyszczający organizm, stosowany w postach wzmacniających układ odpornościowy, a także w dietach odchudzających. Dostępny w aptekach, w sklepach zielarskich, sklepach ze zdrową żywnością w postaci syropu, tabletek lub kapsułek.

Czosnek

Czosnek - bylina z rodziny liliowatych, obejmuje około 260 gatunków, z czego jako warzywo i przyprawę uprawia się czosnek pospolity, którego cebulka znana jest z ostrego smaku i zapachu. Zastosowanie czosnku to klasyczna kombinacja kuchni z medycyną ludową. Zawiera różne składniki, jak allicyna i związki siarki, które wzmacniają reakcję immunologiczną i zwiększają odporność na różne choroby, mają działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwzakrzepowe. Czosnek jest powszechnie stosowany w zapobieganiu przeziębieniom i grypie. Stwierdzono, że obniża ciśnienie krwi i zmniejsza lepkość krwi, zapobiegając tym samym zakrzepicy tętnicy wieńcowej, zawałom serca i udarom. Wykazano ponadto, śe hamuje wzrost guzów nowotworowych, korzystnie wpływa w przypadku cukrzycy, zakażeń drożdżakami, uczuleń i łagodzi stres. Długotrwałe stosowanie czosnku pomyślnie oddziałuje na osoby zagrożone zawałem serca, nowotworem lub cukrzycą, m.in. ze względu na obecność tych chorób w rodzinie. Czosnek długo był ludowym lekarstwem podawanym dzieciom, które cierpiały t powodu zakażenia jelit pasożytami, takimi jak owsiki i tasiemiec. Stosowano go także u sportowców z grzybicą stóp. Jeśli kogoś martwi ostry zapach czosnku, może go stłumić, zjadając wraz z nim świeżą pietruszkę. Jest też wiele rodzajów kapsułek z preparatami czosnkowymi, dostępnych w sklepach ze zdrową żywnością - przyjmowanie czosnku w tej postaci pozwała zachować świeży oddech.

Czosnek Pospolity (Allium sativum, czosnek domowy)

Czosnek Pospolity

OPIS Czosnek jest byliną z mięsistymi i nieznacznie szarawymi liśćmi, główkowatym kwiatostanem i licznymi drobnymi cebulami (cebulkami, ząbkami) wyrastającymi w grupach i otoczonymi białymi łuskami okrywowymi. Jako namiastka czosnku stosowane są liście pospolitego w Europie i Azji czosnku niedźwiedziego (Allium ursinum).

POCHODZENIE Środkowy Wschód lub Azja Środkowa. Pochodzenie gatunku nie jest pewne - czosnek jest znany wyłącznie w formie uprawnej. Znalazł zastosowanie jako pożywienie, przyprawa i lek uprawiany od starożytności.

SUROWIEC Świeże cebule lub ząbki (Aliii sativi bulbus), czosnek sproszkowany (Allii sativi pulvis) i olejek czosnkowy.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek obniżający poziom lipidów, przeciwbakteryjny, przeciwwirusowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Stosowany głównie jako składnik diety wspomagającej terapię wysokiego poziomu lipidów we krwi oraz w profilaktyce starczych zmian w naczyniach krwionośnych (np. działanie obniżające trój-glicerydy i cholesterol). Czosnek jest również popularnym środkiem na przeziębienie, wykazującym działanie napotne, wykrztuśne, przeciwwirusowe i antyseptyczne.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przeciętna dawka dzienna to 4 g świeżego czosnku (lub równoważna ilość w przetworach). Najlepiej stosować czosnek świeży, jednak w skład nalewek i syropów wchodzi czosnek ostrożnie suszony (jako proszek) i olejek czosnkowy.

SUBSTANCJE AKTYWNE Właściwości biologiczne surowca warunkują rozmaite związki siarkowe obecne w czosnku i olejku czosnkowym. Głównym składnikiem intraktu czosnkowego (alkoholatury) jest alliina, która pod wpływem enzymu allinazy rozkładana jest najpierw do niestabilnego produktu pośredniego, a następnie do allicyny (często główny składnik w materiale przetworzonym). Kolejnymi metabolitami są ajoeny (formy Z i S) będące inhibitorami agregacji płytek krwi. Siarczki te z grupami SH protein tworzą disiarczki i w ten sposób wpływają w szerokim zakresie na białka i enzymy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Liczne badania z udziałem zwierząt i ludzi wykazały działanie przeciwdrobno-ustrojowe, przeciwwirusowe i obniżające poziom lipidów. Allicyna i ajoeny przez hamowanie agregacji płytek krwi wydłużają czas krwawienia i krzepnięcia. Aktywność przeciwgrzybicza przypisywana jest zdolności hamowania syntezy lipidów w grzybni.

Czuwaliczka Jadalna (Catha edulis, kata jadalna)

OPIS Czuwaliczka to małe, prosto wzniesione drzewo (do 15 m wys.), o czerwononabieglych gałęziach, lśniąco zielonych, karbowanych liściach i niepozornych białych kwiatach.

POCHODZENIE Południowa i wschodnia Afryka, Półwysep Arabski i dalej na wschód do Afganistanu. Głównym źródłem pochodzenia surowca jest Etiopia, Somalia i Jemen.

SUROWIEC Świeże liście. Wiązki gałązek liściowych są zawijane w liście bananowca, aby zachować ich świeżość.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek pobudzający, hamuje uczucie głodu.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Żucie liści czuwaliczki jest starym społecznie akceptownym w kulturze afro-arabskiej zwyczajem. Świeże liście pomagają w zmęczeniu, uczuciu głodu i senności. Działaniom tym towarzyszą stany pobudzenia i euforii. Ma liczne zastosowania w tradycyjnej medycynie afrykańskiej, w leczeniu malarii, gorączki, kaszlu i astmy. W krajach europejskich znalazła zastosowanie jako środek hamujący łaknienie (nie zalecany ze względu na poważne działania uboczne!)

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Żuje się świeże liście przechowywane nie dłużej niż 24 godziny od zbioru. Efekt pobudzający i euforyczny zarysowuje się widocznie tylko po przyjęciu oraz żuciu garści świeżych liści w jednej dawce.

SUBSTANCJE AKTYWNE Efekt pobudzający związany jest z obecnością fenyloetyloamin (= katamin), takich jak katynon (główny składnik), norpseudoefedryna, nor-efedryna. Obecne są również: alkaloidy seskiwterpeno-we, flawonoidy, garbniki katechinowe i triterpeny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Katynon jest chemicznie zbliżony do efedryny i amfetaminy i działa w podobny sposób. Związki te wzmagają uwalnianie takich neuroprzekaźników, jak noradrenalina z zakończeń presynaptycz-nych („sympatykomimetyki pośrednie”). Wpływa to pobudzająco na procesy myślowe i zwiększa zdolności umysłowe, a także wywołuje stany euforyczne. Hamuje uczucie zmęczenia, głodu i pragnienia. Kata hamuje popęd płciowy i jest często żuta przez urzędników biurowych.

UWAGI Kata stała się środkiem poprawiającym nastrój (samopoczucie) w USA za sprawą żołnierzy amerykańskich, którzy zetknęli się z nim w Somalii. Jest to jednak surowiec podlegający prawnym ograniczeniom w wielu krajach.

Czystek kreteński

Czystek kreteński (Cistus creticus) to odmiana czystka, która ma liczne właściwości prozdrowotne. Jest to roślina, która składa się z olejków eterycznych, a dzięki temu wykazuje ona działanie przeciwbakteryjne. W jej składzie znajdują się również kwasy fenolowe i flawonoidy. Wykazuje działanie przeciwutleniające, a dodatkowo wspomaga pracę układu immunologicznego. Działa przeciwalergiczne, przeciwzapalnie i przeciwgrzybiczo. Roślina ta jest stosowana w celu wzmocnienia organizmu.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5g na dobę.

D-alfa

D-alfa tokoferol jest naturalną formą witaminy E. Wykazuje się najbardziej optymalna w suplementacji, ponieważ efektownie uzupełnia niedobory tego związku w organizmie. Witamina E jest jedną z ważniejszych substancji aktywnych. Bierze ona udział w procesach wydzielania hormonów, przyczynia się do poprawienia pracy narządu wzroku, dba o płodność i układ mięśniowy. Dodatkowo ma ona silne działanie antyoksydantu, dzięki czemu wspomaga wydalanie wolnych rodników z organizmu i zwiększa odporność na stres.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

D-cukrzan wapnia

D-cukrzan wapnia (Calcium-D-Glucarate) - związek wapnia przyczyniający się do skutecznego odtruwania organizmu, poprzez zapobieganie rozkładowi glukuronidu w jelitach do postaci związku toksycznego. Wykazuje działanie zwiększające wydajność metaboliczną, przyczynia się do optymalizacji poziomów stężenia witamin i minerałów, usuwa nadmiar cholesterolu LDL. Wiąże i ułatwia wydalanie nadmiaru estrogenów. Wzmacnia układ odpornościowy.

D-glukaran wapniato

D-glukaran wapniato połączenie kwasu glukarowego z cząsteczkami wapnia. To połączenie ma na celu zwiększenie stężenia wapnia w organizmie, a także zwiększenie potencjału tego pierwiastka. Dodatkowo ma to na celu zwiększenie aktywności glukoronidacji, dzięki czemu dochodzi do sprawnej detoksykacji organizmu. Suplementacja tym związkiem wykorzystywana jest zazwyczaj w celu poprawienia pracy układu sercowo-naczyniowego. Kwas glukarowy wykazuje potencjał do zmniejszenia poziomu cholesterolu we krwi. Ponadto może być on wykorzystywany w przypadku zaburzeń endokrynnych.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

D-pinitol

D-pinitol jest to związek, który zalicza się do grupy analogów izolatu. Związek ten naturalnie występuje w orzechach i fasoli. Zadaniem tej substancji, jest naśladowanie lub usprawnianie działania insuliny w organizmie. Insulina jest najważniejszym hormonem anabolicznym, który ma wpływ na funkcjonowanie gospodarki glukozowej. Substancja ta wykorzystywana jest w celu zwiększenia wytrzymałości tkanki mięśniowej na działanie insuliny, a dodatkowo zwiększa potencjał wykorzystywania glukozy i innych składników odżywczych do przyśpieszenia przyrostu masy mięśniowej.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 1g na dobę.

Dąb Szypułkowy (Quercus robur)

Dąb Szypułkowy

OPIS Duże liściaste drzewo (do 50 m wys.), łatwo odróżniane od innych na podstawie krótkoogonkowych (niemal siedzących) liści o głęboko ząbkowanych, pofalowanych blaszkach liściowych, długich łodygach kwiatowych i charakterystycznych owocach (żołędzie). Dąb szypułkowy podobny jest do dębu bezszypułkowego, który ma liście z ogonkami, lecz bezłodygowe grona kwiatowe. W Europie korę dębu stosowano często do garbowania w przemyśle skórzanym, natomiast drewno dębu pozostaje ważnym przemysłowo źródłem garbników, szczególnie ważnych do poprawiana smaku wina i wódek. Inne ważne źródła garbników obejmują korę akacji czarnej Acacia meamsii (Południowa Afryka, Kenia, Brazylia), korę z gatunków Schinopsis (Ameryka Południowa), korę z Myrica esculenca (Chiny) oraz owoce drzewa 1erminalia chebula (Indie).

POCHODZENIE Europa. Surowiec handlowy pochodzi z Europy Wschodniej.

SUROWIEC Kora z młodych gałęzi i pni młodych drzew (Q. petraea, Q. robur), zbierana na wiosnę (Quercus cortex).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec przeciwbiegunkowy, ściągający, przeciwbakteryjny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Kora dębu i ekstrakty z niej przygotowywane są używane w leczeniu ostrych biegunek i skurczów żołądka. Zewnętrznie używa się na stany zapalne skóry i błon śluzowych, szczególnie jamy ustnej i gardła, ale także genitaliów i rejonów analnych. Także w leczeniu ran, egzem i potliwości stóp.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Do użytku wewnętrznego ok. 3 g surowca w postaci odwaru. Plukanki do ust i gardła oraz kompresy przygotowuje się z 20 g kory na litr wody. Do kąpieli 5 g na każdy litr wody.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównymi składnikami kory są garbniki hydrolizujące (do 20%), głównie ela-gotaniny (jak kastalagina, roburyna) oraz katechiny i oligomeryczne proantocyjanidyny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki niespecyficznie hamują aktywność białek, m.in. enzymów i receptorów. Temu przypisuje się działanie przeciwbakte-ryjne, przeciwwirusowe, przeciwrobacze, przeciwzapalne i hamujące krwawienie.

Daidzeina

Daidzeina to substancja, która zaliczana jest do grupy związków nazywanych izoflawonami. Po dotarciu tego związku do organizmu drogą pokarmową zostaje on przemieniony pod wpływem enzymów. Związek ten ma silne działanie antyoksydacyjne, a także wykazuje potencjał antyagregacyjny. W suplementacji używa się go do walki z zaburzeniami hormonalnymi u kobiet, a to dzięki temu, że związek ten naśladuje działanie estrogenu. Dodatkowo związek ten może wspomagać walkę z problemami z przerostem prostaty, a to dzięki temu, że ma on działanie androgenne.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Damiana

Damiana to suszone liście oraz pędy tej rośliny były wykorzystywane jako środek prozdrowotny dla Majów.  W medycynie naturalnej ta roślina jest doceniana ze względu na swoje działanie wzmacniające, przeciwdepresyjne i oczyszczające. Dodatkowo roślina ta wykazuje korzystny wpływ na pracę układu wydalniczego. Wykazuje działanie moczopędne, zwiększa aktywność żółciopędną, a także dba o prawidłowe funkcjonowanie układu trawiennego. Działa odtruwająco i wspomaga oczyszczanie organizmu. Ma działanie afrodyzjaku, dzięki czemu poprawia zdolności seksualne.

Damiana to zioło występujące dziko w Meksyku, uprawiane ze względu na liście. Damiana jest znanym afrodyzjakiem, działa też moczopędnie i wzmacniająco. Przepisuje się ją osobom osłabionym i rekonwalescentom. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością w postaci kapsułek stanowiących dodatek dietetyczny.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 3g na dobę trzy razy dziennie.

Dekanian kreatyny

Dekanian kreatyny jest to połączenie kwasy dekanowego z kreatyną. Zadaniem kreatyny, jest regenerowanie ATP, czyli wewnątrzkomórkowego podstawowego nośnia energetycznego. Związek ten ma ogromny wpływ na stan mięśniowych komórek, a także przyśpiesza proces uwalniania i magazynowania w nich glikogenu. Glikogen jest zapasowym paliwem energetycznym, które jest najczęściej wykorzystywane w czasie wysiłku fizycznego. Kreatyna jest związkiem, który wykazuje silne działanie anaboliczne i przyśpiesza proces syntezy białek mięśniowych. To połączenie wchodzi w skład niektórych suplementów dla sportowców.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 10g na dobę.

DHA

DHA (kwas dokozaheksaenowy) to związek, który należy do grupy omega-3. Źródłem tego kwasu są tłuste ryby morskie. Pełni on wiele ważnych i kluczowych funkcji w organizmie ludzkim. Wpływa na pracę układu sercowo-naczyniowego. Jego zadaniem jest obniżanie cholesterolu LDL, przy jednoczesnym podniesieniu stężenia HDL. Dodatkowo wspomaga on pracę układu nerwowego, ponieważ jego większa część magazynowana jest w mózgu. Organizm człowieka jest w stanie samodzielne syntezować DHA.

Dawkowanie: około 1g na dobę.

DHEA

DHEA (dehydroepiandrosteron) jest hormonem steroidowym, który naturalnie wydzielany jest przez organizm ludzki. Jest uznawany za prekursor testosteronu, a to ze względu na jego budowę, która jest tak zbliżona do hormonu męskiego płciowego. Dzięki temu hormon ten ma działanie anaboliczne, a także wspomaga budowę beztłuszczowej masy mięśniowej. Dodatkowo ma on korzystny wpływ na zdolności i sprawność seksualną. Synteza tego hormonu zmniejsza się przez zachodzące w organizmie procesy starzenia się, a dlatego stosuje się go również w suplementacji. Wspomaga on poprawę samopoczucia, a także ba o mocny i zdrowy sen.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

DHEA (Dehydroepiandrosteron)

DHEA (Dehydroepiandrosteron) - obficie występujący w organizmie hormon, syntezowany z cholesterolu. Jednakże choć poziom cholesterolu z wiekiem wzrasta, poziom DHEA stopniowo maleje i ten spadek zaznacza się dolegliwościami związanymi z wiekiem. Niedobory DHEA wiążą się z takimi chorobami, jak cukrzyca, nadciśnienie, choroba wieńcowa, różne rodzaje nowotworów, a nawet otyłość. Jak się okazało, DHEA pomaga w stanach nadmiernego stresu, cukrzycy, obniża poziom cholesterolu i sprzyja odchudzaniu. Stwierdzono, że służy osobom z nadwagą i skłonnością do zaburzeń pracy serca, zmniejszając umieralność w tej grupie chorych. Właściwości lecznicze DHEA wciąż są przedmiotem badań. Jako preparat stanowiący dodatek odżywczy można DHEA kupić w sklepach ze zdrową żywnością.

Di Creatine Malate

Di Creatine Malate (dwu jabłczan kreatyny) to połączenie kreatyny z cząsteczkami kwasu jabłkowego w jeden molekuł. Połączenie to zostało stworzone, by zwiększyć potencjał kreatyny, a jest to możliwe dzięki temu, że kwas jabłkowy jest potrzebny do przebiegu procesów energetycznych. A to ma związek z działanie kreatyny. Ta forma kreatyny wykazuje podobne działanie do jej innych form. Ma wpływ na proces budowania beztłuszczowej masy mięśniowej, a także wspomaga zwiększenie wytrzymałości siłowej.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 10g na dobę.

Diabelski pazur

Diabelski pazur (Devil's Claw) to roślina, która wykazuje silne właściwości prozdrowotne. Jest ona wykorzystywana w medycynie naturalnej już od wieków. Jej najczęściej wykorzystywaną właściwością, jest wspomaganie pracy układu ruchu. Ze względu na jej działanie poleca się ją osobom aktywnym fizycznie, a także w podeszłym wieku. Roślina ta przyczynia się do poprawienia kondycji stawów, a to za sprawą utrzymania prawidłowej ich elastyczności.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 500-1000mg na dobę.

Dibenkozyd

Dibenkozyd to inaczej koenzym Witaminy B12. Aktywna forma witaminy B12 jest wykorzystywana w suplementacji sportowej. Jej największą zaletą, jest to, że wspomaga ona łaknienie, a dzięki temu sportowcy mają większy apetyt, co ułatwia im pokrycie zapotrzebowania kalorycznego. Dodatkowo ta forma witaminy B12 jest odpowiedzialna za kierowanie przemianami metabolicznymi tłuszczy, białek i węglowodanów. Istnieje również możliwość, że jej suplementacja przyczyni się do zwiększenia objętości masy mięśniowej.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 100-2000mg na dobę.

Diindolometan

Diindolometan (DIM) jest to substancja, która tworzona zostaje w wyniku przemiany Indole-3-carbinolu. To połączenie jest wykorzystywane w suplementacji ze względu na to, że związek ten wykazuje potencjał przeciwnowotworowy, a także korzystnie wpływa na pracę metabolizmu i przemian estrogenów. Wyższe stężenia tego związku w organizmie człowieka ma wpływ na komórki Natural Killer. Przyczynia się również do przyśpieszenia syntezy interferonu-gamma, a dzięki temu może on zahamować produkcję komórek nowotworowych.

Dawkowanie: Nie znaleziono precyzyjnych danych.

Dijodotyrozyna

Dijodotyrozyna to zawiązek, który znany jest ze swoich właściwości metabolicznych. Jego odpowiednie stężenie wspomaga przemiany metaboliczne. Dodatkowo jest to możliwe dzięki temu, że nośnik tej substancji, czyli jodu, bierze udział w procesie syntezy T3 i T4. Związek ten ma również wspomagać proces spalania tkanki tłuszczowej, tak więc ma działanie odchudzające. A jednocześnie stymuluje syntezę białek mięśniowych. ze względu na jego działanie najlepiej jeżeli jego stosowanie odbywać się będzie jedynie pod kontrolą lekarza.

Dawkowanie: zgodnie z zaleceniami lekarza.

Dimetyloaminoetanol

Dimetyloaminoetanol (DMAE) jest związkiem chemicznym, który zaliczany jest do grupy aminoalkoholi. Jego niewielkie ilości produkowane są w tkance mózgowej. Jego najważniejsza rolą w organizmie człowieka, jest pełnienie roli prekursora acetylocholiny. W suplementacji ten związek wykorzystywany jest w celu poprawienia zdolności i sprawności umysłowej. Wpływa on na procesy myślowe, poprawia pamięć i ułatwia przyswajanie nowych informacji. Dodatkowo może poprawiać nastrój i zmniejszać uczucie zmęczenia i senności. Może być stosowany w celu poprawienia kondycji fizycznej.

Dawkowanie:  nie znaleziono precyzyjnych danych.

Dimetyloglicyna

Dimetyloglicyna (DMG) to związek, który znany jest również pod nazwą witamina B15. Związek ten wykazuje korzystny wpływ na pracę metabolizmu energetycznego w ustroju. Jest substancją, która jest niezbędna do pozyskiwania energii. Dodatkowo bierze ona udział w procesie syntezy fosfokreatyny, dzięki czemu zwiększa wydajność organizmu, zwłaszcza przy wysiłku fizycznym. Związek ten ma wpływ na pracę kładu sercowo-naczyniowego. Niektóre opinie wskazują na to, że witamina B15 ma wpływ na optymalizację profilu lipidowego. Jej zwiększona dawka poprawia zdolności poznawcze, a także przyczynia się do stabilizacji emocjonalnej.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Doggrass

Doggrass to roślina, która znana jest również pod nazwą perz właściwy. Obecnie wywodzi się ona z terenów Euroazji, a można ją znaleźć między innymi na terenach Polski. Tłumacząc dosłownie, jest to roślina o nazwie psia trawa, a nazwa wywodzi się z zaobserwowania faktu, że chore psy zajadają korzeń tej rośliny. Do zdolności tej rośliny przypisuje się jej działanie oczyszczające, a w rzeczywistości ma ona silne działanie diuretyczne, a także wykazuje właściwości antyseptyczne. W suplementacji roślina ta stosowana jest w celu pozbycia się wody podskórnej.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Doględka Nastroszona (Grindelia squarrosa)

Doględka Nastroszona

OPIS Doględka jest rośliną wieloletnią z liśćmi prostymi ząbkowanymi i atrakcyjnymi ciemno żółtymi kwiatami. G. camporum jest również surowcem mogącym zastąpić G. squarrosa. Inne gatunki to G. robusta i G. humilis.

POCHODZENIE Ameryka Północna - północno-zachodnie rejony USA (G. squarrosa) lub południowo-zachodnie rejony USA i Meksyku (G. camporum). G. squarrosa jest także chwastem w Anglii i Australii i obecnie jest źródłem surowca leczniczego.

SUROWIEC Suche kwitnące części szczytowe i liście (Grindeliae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Przeciwkaszlowe, rozkurczowe.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Doględka jest używana tradycyjnie w kaszlu oraz nieżytach układu oddechowego, astmie i zapaleniu oskrzeli. Zewnętrznie w schorzeniach skóry, ranach i egzemach. W medycynie tradycyjnej jest stosowana także w zapaleniach dróg moczowych, arteriosklerozie i skurczach przewodu pokarmowego.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecana jest dzienna dawka 6 g w postaci naparu. Można stosować również nalewkę 1,5—3 mL dziennie (w proporcjach 1:10 lub 1:5 surowca na etanol, używając 60—80% etanolu) . Wyciągi są czasami łączone z innymi preparatami.

SUBSTANCJE AKTYWNE Gatunki rodzaju Grindelia zawierają żywicę z licznymi diterpenami (jako główny składnik kwas grindeliowy). Obecne są także kwasy fenolowe, olejek eteryczny (głównie borenol, kamfora, limonen i metyloeugenol), flawonoidy (kemferol, luteolina), galo- i elagotanoidy, poliacetyleny i saponiny triterpenowe.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Doględka w badaniach in vitro wykazała działanie przeciwbakteryjne i prze-ciwgrzybicze co można tłumaczyć obecnością terpeno-idów wpływających na błony biologiczne i obecnością składników fenolowych, które wiążą się z białkami poprzez grupy hydroksylowe. Wykazano też eksperymentalnie działanie rozkurczowe i przeciwzapalne.

UWAGI Guma z G. camporum może być żuta jak inne gumy do żucia.

Dolomit

Dolomit - jest to skała powstała z połączenia węglanu wapnia i magnezu. Preparaty dolomitowe sprzedaje się w sklepach ze zdrową żywnością w postaci tabletek, które zawierają w przybliżeniu dwie trzecie węglanu wapnia i jedną trzecią węglanu magnezu. Tabletki dolomitu działają silnie alkalizująco i uzupełniają w organizmie zarówno poziom magnezu, jak wapnia. Przyjmowane po posiłku pomagają w przypadku nadkwaśności żołądka i zgagi. Szybsze skutki daje wtedy dolomit w postaci proszku; można też pogryźć tabletki przed połknięciem. We wczesnych latach osiemdziesiątych amerykański Urząd do spraw Kontroli Żywności i Leków (FDA) zalecił ograniczenie używania dolomitu ze względu na możliwą wysoką zawartość ołowiu w tabletkach. Ostatnie badania wykazały jednak, że nie zawierają one więcej ołowiu niż 70 innych rodzajów badanych preparatów wapniowych. Dolomit powinien być stosowany wyłącznie przez osoby dorosłe, ponieważ dzieci poniżej szóstego roku życia gorzej tolerują ołów niż dorośli. Najlepiej kupować dolomit produkowany przez renomowane firmy, które gwarantują jego czystość.

Dong Quai

Dong Quai - zioło chińskie, którego liście od wieków stosowano w Chinach w leczeniu chorób kobiecych. Ostatnio także na Zachodzie doceniono jego działanie utrzymujące równowagę aktywności 35 estrogenu i wzmacniające macicę. Dong quai stosuje się w dolegliwościach kobiecych, takich jak nagłe przypływy gorąca w czasie menopauzy, napięcie przedmiesiączkowe i suchość pochwy. Zażywa się go także, aby zapewnić prawidłowy przebieg ciąży i szczęśliwe rozwiązanie. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością w postaci kapsułek, czasem także w połączeniu z innymi ziołami.

Dopamina

Dopamina - jest to jeden z najważniejszych neuroprzekaźników, które przenoszą informacje między komórkami nerwowymi w mózgu. Używając dopaminy jako przekaźnika nerwowego (system dopaminergiczny) komórki nerwowe uwalniają hormon potrzebny nie tylko w procesie wzrostu i odzyskiwania zdrowia, ale także niezbędny dla właściwego funkcjonowania układu odpornościowego przez całe życie. Niedobór dopaminy stwierdza się u niektórych kobiet cierpiących z powodu napięcia przedmiesiączkowego (PMS), a także w chorobie Parkinsona, kiedy występuje niekontrolowane drżenie kończyn. Skutecznym lekiem w wielu przypadkach jest L-dopa, aminokwas, który w mózgu ulega przemianie w dopaminę (i norepinefrynę).

Dorema Ammomacum

Dorema Ammomacum

OPIS Potężna bylina (do 3 m wys.), z grubą łodygą, dużymi liśćmi i masywnymi łodygami, na których znajdują się drobne białe kwiaty zebrane w baldachy. Małe suche owoce (rozłupki) rozpadają się na dwie części (niełupki) po dojrzeniu. Jest to roślina monokarpiczna (tj. zamiera po wydaniu kwiatów i owoców).

POCHODZENIE Iran do Turkiestanu, Afganistan, Południowa Syberia, Pakistan i Indie. Produkt do celów handlowych zbierany jest z dziko rosnącego gatunku D. ammoniacum i prawdopodobnie też z innych gatunków.

SUROWIEC Gumożywica amoniakowa jest wysuszoną wydzieliną żywicowatą, która wypływa z łodygi po uszkodzeniu jej przez owady lub nacięciu. Produkt najlepszej jakości jest zbierany w postaci małych jasno-żółtych stałych kryształków lub łezek (Ammoniacum in lacńmis zob. fot. s. 17); kostki lub bryłki (aż do 600 g) (Ammoniacum in massis) znajdują się też w produkcie.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wykrztuśny, przeciwskurczowy wywołujący łagodny terapeutyczny odczyn zapalny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Dorema ammoniacum jest środkiem wykrztuśnym, przeciwskurczowym i napotnym, używanym gł. w leczeniu zapalenia oskrzeli, dolegliwości układu oddechowego i zaburzeń menstruacyjnych, a także w leczeniu przewlekłego suchego kaszlu. Jest składnikiem plastrów przeciwzapalnych (często z balsamem z drzewa Tolu) w leczeniu artretyzmu i opuchniętych stawów. Surowiec jest tradycyjnym lekiem, którego się używa w wielu schorzeniach od dawnych czasów, zwłaszcza w północnej Afryce, krajach arabskich i zachodniej Azji. Według starych arabskich tekstów był składnikiem środka poronnego. Używany w perfumerii w postaci nalewek.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Sproszkowaną gumę można przyjmować doustnie w dawce 0,3—1 g 3 X dz. lub w postaci nalewki o odpowiednio dobranym stężeniu.

SUBSTANCJE AKTYWNE Surowiec zawiera 60-70% żywicy, ok. 12% gum, 0,1-0,3% olejku eterycznego (z octanem linalilu, octanem cytronelu, seskwiterpe-nami). Żywica złożona jest z prenylowanych kumaryn (ammorezynol i doremon A). Znaleziono też kwas salicylowy i metylosalicylowy. Guma jest utworzona z polisacharydów.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Stosowanie surowca w leczeniu dolegliwości układu oddechowego opiera się nadal na tradycji i doświadczeniu w jego stosowaniu.

Drapacz Lekarski ( Centaurea benedicta)

Drapacz Lekarski

OPIS Roślina roczna (do 0,7 m wys.), liście owłosione, podłużnie lancetowate, kwiaty żółte, otoczone zewnętrznymi listkami okrywy.

POCHODZENIE Rejon M. Śródziemnego; uprawiana w Europie, Azji, południowej Ańyce, środkowej i południowej Ameryce. Produkt handlowy pochodzi z południowej i zachodniej Europy.

SUROWIEC Całe ziele (Cnici benedicd herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Pobudza apetyt, stosowany w niestrawności.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Stosuje się go w leczeniu niestrawności i utraty łaknienia. Składnik mieszanek ziołowych stosowanych jako żółciopędne i leczące schorzenia przewodu pokarmowego. Ziele używano wewnętrznie do leczenia nowotworów, cukrzycy, dny i reumatyzmu, a zewnętrznie jako miejscowy środek na rany i wrzody.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Połowa dawki dziennej to 4-6 g suchego ziela lub odpowiednio w postaci przetworów. Pije się napar 2 x dz., godzinę przed posiłkiem.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina zawiera olejek eteryczny (p-cymen, citronelol, kuminal; również aldehyd cynamonowy, benzaldehyd) jednak aktywność biologiczna związana jest z obecnością substancji gorzkich laktonów seskwiterpenowych typu germakranu. Główny składnik to knicyna oraz mniejsze ilości arte-mizofoliny i solonitenolidu. Właściwości gorzkie związane są także częściowo z lignanami posiadającymi pierścień laktonowy (arktygeniny i trachologeniny). Zawiera też poliacetyleny, triterpeny i flawonoidy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Gorzkie terpenoidy laktonowe o strukturze a-metylenoylaktonu mogą tworzyć wiązania kowalencyjne z białkami i stwierdzono, że mają właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Knicyna wykazuje aktywność cytotoksyczną w hodowlach komórkowych oraz aktywność przeciwnowotworową w badaniach na myszach. Jako surowiec aromatycznogorzki pobudza wydzielanie soków żołądkowych oraz śliny, zwiększając w ten sposób łaknienie.

UWAGI Wyciągi są stosowane od dawna w Europie jako składniki likierów ziołowych. Rośliną podobną jest dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis), także środek żołądkowy. Zbiera się go ze stanu naturalnego we wschodniej Europie. Uważa się, że korzenie tej rośliny mają właściwości napotne, moczopędne, przeciwzapalne i an-tyseptyczne. Olejek eteryczny zawiera do 80% tlenku carliny oraz inne poliacetyleny o silnej aktywności przeciwbakteryjnej.

Drożdże piwne

Drożdże piwne - są to mikroorganizmy jednokomórkowe, pierwotnie były produktem ubocznym procesu wytwarzania piwa, które warzy się z chmielu, ziarna zbóż i słodu. Obecnie, ponieważ stwierdzono ich wysokie walory odżywcze, produkowane są specjalnie jako dodatek pokarmowy. Najlepsze są drożdże „klasy pierwszej", rosnące na pożywce z melasy bądź buraka cukrowego, odznaczające się przyjemnym smakiem. Drożdże piwne to prawidłowo zrównoważony pokarm, zawierający niezwykle skoncentrowane ilości witamin z grupy B, nawet w niektórych przypadkach witaminę B12. Białko drożdży, stanowiące 45% ich masy, zawiera 17 aminokwasów, łącznie z wszystkimi niezbędnymi; są drożdże także zasobnym źródłem DNA i RNA, które stanowią 12% ich suchej masy. Ponadto znajduje się w nich mnóstwo minerałów i pierwiastków śladowych, na przykład bardzo dużo żelaza i miedzi, przydatnych w leczeniu anemii. Drożdże zawierają też dużą ilość chromu oraz czynnik tolerancji glukozy (GTF), który działa korzystnie w przypadku cukrzycy i hipo-glikemii. Znajduje się w nich również selen; niektóre drożdże hoduje się na pożywkach zawierających ten pierwiastek, toteż nazywa sieje „drożdżami wzbogaconymi w selen", który w tej postaci jest szczególnie łatwo przyswajalny. Na początku 36 kuracji powinno się przyjmować dziennie niewielkie ilości drożdży, a potem, kiedy organizm zaadaptuje się, można stopniowo zwiększać dawkę. Dodatki drożdżowe dostępne są w formie tabletek, płatków i mączki w sklepach ze zdrową żywnością. Uwaga: Przyjmowanie drożdży piwnych przeciwwskazane jest w przypadku zakażenia drożdżakami.

Drzewo Kiełbasiane (Kigelia africana)

Drzewo Kiełbasiane

OPIS Duże drzewo (do około 12 m wys.), z cienkim pniem, gładką szarą korą, liśćmi złożonymi z siedmiu do dwunastu listków, dużymi, koloru kasztanowatego kwiatami powstającymi na zwisających łodygach (przystosowanych do zapylenia przez nietoperze). Ogromne, szarawo-brązowe owoce kształtu podłużnego dochodzą do 1 m długości i zawierają włóknistą miazgę oraz liczne nasiona.

POCHODZENIE Afryka tropikalna; drzewa są czasami uprawiane w ogrodach i parkach, ale do celów medycznych surowiec zbiera się ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Owoce, rzadziej kora.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Leczący rany, pielęgnacja skóry.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Wyciągi z owoców są popularnymi składnikami przemysłowych produktów do pielęgnacji skóry w zapobieganiu i leczeniu oparzeń słonecznych, egzem, łuszczycy, pigmentacji skóry. Znane są pod różnymi nazwami lokalnymi. Suchy owoc jest proszkowany i używany w leczeniu owrzodzeń, syfilisu i także miejscowo w reumatyzmie. Wywary z kory i owoców są przyjmowane doustnie lub w postaci lewatyw w leczeniu schorzeń żołądkowych u dzieci.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Używane są wywary, ale nie określono dokładnej dawki.

SUBSTANCJE AKTYWNE Korzenie i kora posiadają naftochinon-lapachol i dihydroizokumarynę kigelinę jako główne składniki. Są obecne także irydoidy typu katalpolu. Wyodrębniono kilka innych składników z kory, korzeni lub owoców, jak np. kigelinon, pinatal, stigma-sterol, P-sitosterol i y-sitosterol.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Naftochonony i dihydrokumaryny oraz ich glikozydy mają działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze (także przeciw Candida). Działanie przeciwzapalne może być związane z glikozydami irydoidowymi lub ich metabolitami, od kiedy wiadomo, że wpływają na powstawanie prostaglandyn, które wywołują zapalenie i ból.

Drzewo Lapacho (Tabebuia impetiginosa)

Drzewo Lapacho

OPIS Wiecznie zielone drzewo (do 25 m wys.),dloniasto złożonych liściach i kulistych kwiatostanach o rurkowatych kwiatach. Kwiaty są różowe z żółtą gardzielą. Podługowato zwężone owoce zawierają liczne płaskie i oskrzydlone nasiona. T. avellanedae była do niedawna wyodrębniana jako osobny gatunek, lecz została włączona do T impetiginosa. Różne gatunki Tabebuia to znane źródło wartościowego drewna i jako drzewa ozdobne (np. T. rosea, T. chrysantha).

POCHODZENIE Od północnego Meksyku do Argentyny. Kora zbierana jest ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Suszona kora wewnętrzna (Tabebuiae cortex).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Przeciwdrobnoustro-jowy, przeciwzapalny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Tradycyjnie kory używa się głównie w drożdżycach, infekcjach bakteryjnych, przewlekłych schorzeniach wenerycznych i wspomagająco w leczeniu raka. Ludy Ameryki Południowej używają lapacho jako wszechleku skutecznego m.in. w nowotworach, reumatyzmie, zapaleniu żołądka, oskrzeli, gorączce, egzemie i grzybicach.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przygotowuje się napary z kory lub sproszkowaną fasuje w kapsułkach tabletkach.

SUBSTANCJE AKTYWNE Kora zawiera jako główne ciała czynne antrachinony, naftochinony i furanonaf-tochinony. Szczególnym zainteresowaniem cieszy się lapachol, wspólwystępujący z dehydroizo-a-lapacho-nem i dehydro alapachonem. Produkty handlowe zwykle zawierają niewiele naftochinonów lub nie zawierają ich w ogóle (pomimo faktu, że zawartość lapacholu w korze wynosi 2-7%). Obecne są także inne składniki, takie jak pochodne kwasu benzoesowego i glikozydy irydoidowe (6-epimonomelitozyd).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Chinony są aktywnymi utleniaczami; furanonaftochinony mogą tworzyć wiązania kowalencyjne z białkami i DNA. W różnych badaniach in vivo i in vitro, naftochinony (lub wyciągi z kory) wykazywały zdecydowane działanie przeciwbak-teryjne, przeciwwirusowe, przeciwbólowe, przeciwzapalne i zapobiegające powstawaniu nowotworów. Nawet w niskich stężeniach, naftochinony wykazywały niespecyficzny efekt immunostymulujący. Aktywność przeciwnowotworowa przypisywana jest obecności la-pacholu, lecz wyniki badań klinicznych nie potwierdzają tego jednoznacznie.

Dwuwinian Choliny

Dwuwinian Choliny jest to związek, który powstał z połączenia choliny z cząsteczkami kwasy winowego. Połączenie tych substancji ma na celu stworzyć związek, który wpływa korzystnie na metabolizm tłuszcz, a także nasila ich rozkład. Cholina jest znana z tego, że pełni ona rolę prekursora acetylocholiny, czyli neuroprzekaźnika, który wpływa na pracę układu serowo-naczyniowego. Dodatkowo obniża ciśnienie krwi i rozszerza naczynia krwionośne. Związek ten wspomaga działanie układu nerwowego wykazując działanie stymulujące.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 1-3g na dobę.

Dymnica Pospolita (Fumaria officinalis)

Dymnica Pospolita

OPIS Dymnica jest wspinaj ącą się roczną rośliną o barwie niebieskawo zielonej; liście głęboko wcinane, charakterystyczne różowe kwiaty z ciemną ostrogą i małe, podłużne suche owoce zawierające po jednym nasieniu. Była klasyfikowana do oddzielnej rodziny Fumariaceae, ale obecnie należy do makowatych (Papaveraceae).

POCHODZENIE Europa i rejon Morza Śródziemnego do Środkowego Wschodu, jest chwastem w wielu rejonach świata. Roślina jest pozyskiwana ze stanu naturalnego w Europie Wschodniej.

SUROWIEC Wysuszone, nadziemne części zebrane w okresie kwitnienia (Fumariae herba).

KATEGORIATERAPEUTYCZNA Żółciopędny, rozkurczowy.

ZASTOSOWANIEE I WŁAŚCIWOŚCI Ziele jest używane w zaburzeniach wydzielania żółci oraz zaburzeniach trawiennych, szczególnie w stanach skurczowych przewodu pokarmowego oraz dróg żółciowych. Jest także używane jako lek moczopędny i przeczyszczający, zewnętrznie jako lek przynoszący ulgę w łuszczycy oraz chronicznych egzemach.

PRZYGOTOWANIE i DAWKOWANIE Napar jest sporządzany z 2-3 g suchego ziela na filiżankę wody. W zaburzeniach dróg żółciowych cala filiżanka jest przyjmowana przed każdym posiłkiem.

SUBSTANCJE AKTYWNE Tak jak w całej rodzinie makowatych, ziele dymnicy zawiera kilka alkaloidów (1%); protoberberynę iprotopinę (= fumarynę, główny alkaloid), także fumarycynę, fumarylinę oraz fumarytynę i fumarofinę. W skład wchodzi też kwas chlorogenowy i glikozydy flawonolowe (rutyna, kwercetyna).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Ziele wykazuje działanie rozkurczowe i żólciopędne. Dodatkowo przeciw-arytmiczne, przeciwbakteryjne. Syntetyczny kwas fumarowy jest składnikiem leków przeciwłuszczycowych i leczących egzemy.

Dynia

Dynia - jest to słodkie warzywo, pochodzące prawdopodobnie z Ameryki Północnej, gdzie wciąż jest powszechnie uprawiane i spożywane. Stanowi dobre źródło beta-karotenu, wapnia, żelaza i niektórych witamin z grupy B. Wspomaga regulowanie poziomu cukru we krwi i dobrze działa w przypadku hipoglikemii. Ułatwia usuwanie śluzu z gardła, oskrzeli i płuc, a regularne jego stosowanie korzystnie wpływa w przypadku astmy oskrzelowej. Pestki dyni, bogate w cynk, znane są z tego, że niszczą pasożyty bytujące w jelitach zarówno u dzieci, jak i u dorosłych.

Dynia zwyczajna

Dynia zwyczajna (Cucurbita pepo) to roślina, która wykazuje silne właściwości prozdrowotne. Jest ona zaliczana do grupy dyniowatych, a rośnie ona na terenach Ameryki Południowej. W pestkach i miąższu znajduje się wiele cennych składników odżywczych, które mają korzystny wpływ na zdrowie. Zalety tej rośliny nie da się przecenić, a doceniane są one już od wieków w medycynie naturalnej. Roślina ta ma działanie przeciwnowotworowe. Może być wykorzystywana w walce z nadciśnieniem tętniczym, a także przy innych zaburzeniach serca. Oczyszcza organizm z zalegających toksyn i wolnych rodników.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.


Dynia Zwyczajna (Cucurbita pepo)

Dynia Zwyczajna

OPIS Roślina jednoroczna o płożącej łodydze z licznymi rozgałęzionymi wąsami czepnymi. Liście duże, owłosione, kwiaty żółte zrosłopłatkowe kształtu dzwonkowatego. Owoc jagodokształtny zawiera bardzo dużo jajowatych nasion osadzonych w gąbczastym miąższu. Nasiona owalne, płaskie, zaostrzone z jednej strony, zwykle zielone lub jasnobrązowe. Nasiona różnych innych gatunków dyni (jak C. maxima, C. mixla i C. moschata) są także używane.

POCHODZENIE Ameryka Południowa i Środkowa, ale uprawiana jest w większości krajów świata. Obecnie prowadzi się uprawy odmian, których nasiona mają delikatną łupinę nasienną lub są jej pozbawione.

SUROWIEC Dojrzałe, wysuszone nasiona (Cucurbitae peponis semen) lub olej z nasion.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Przerost gruczołu krokowego (prostaty).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Nasiona dyni lub olej z nasion stały się popularnym w ostatnich latach środkiem w łagodzeniu objawów przerostu gruczołu krokowego (tradycyjnie stosowane w Europie Środkowej) i podrażnieniu pęcherza. Wyciągi z nasion znalazły zastosowanie jako środki przeciw pasożytom jelitowym (szczególnie przeciw tasiemcom i obleńcom), zewnętrznie w leczeniu zranień.

PRZYGOTOWANIE i DAWKOWANIE Zalecana przeciętna dawka dzienna to 10 g nasion (lub ich równoważność) . Aby leczenie okazało się skuteczne, należy je kontynuować przez kilka tygodni lub miesięcy. Substancje aktywne Olej z nasion zawiera kwasy tłuszczowe, z których kwas linolenowy (około 60%) jest głównym składnikiem. Interesujące są także sterole i ich glikozydy (ok. 1%) (zwłaszcza A-sterole) oraz tokoferole. W surowcu obecna jest kukurbityna (3--amino-3-karboksypirolidyna), cykliczny aminokwas.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Korzystne efekty w leczeniu łagodnego przerostu gruczołu krokowego związane są z obecnością w surowcu Asteroli. Badania kliniczne sugerują, że związki te mogą hamować wiązanie dihydrotestosteronu w obrębie gruczołu krokowego lub działać poprzez hamowanie aromatazy i 5a-reduktazy. Aktywność przeciw tasiemcom jest związana z obecnością kukurbityny.

Dysmutaza Nadtlenkowa

Dysmutaza Nadtlenkowa - jest to bardzo ważny enzym o właściwościach przeciwutleniacza, który zawiera miedź i cynk; znajduje się wewnątrz komórek. Chroni komórki i tkanki przed uszkodzeniami powodowanymi oddziaływaniem wolnych rodników i ogólnie jest substancją opóźniającą proces starzenia. Istnieją doniesienia o tym, że zapobiega uszkodzeniom stawów, okostnej i mazi stawowej, które następują w wyniku reumatoidalnego zapalenia stawów. Chroni także przed zaćmą. Enzym jest dostępny jako dodatek odżywczy, ale przyjmowany doustnie może ulec zniszczeniu w układzie trawiennym. Podawany w zastrzykach korzystnie działa w przypadku gośćca i reumatoidalnego zapalenia stawów.

Dysmutaza Ponadtlenkowa

Dysmutaza Ponadtlenkowa (SOD) to jeden z podstawowych enzymów antyoksydacyjnych. Związek ten występuje we wszystkich komórkach, które metabolizują tlen, jednak są one obecne jedynie w warunkach fizjologicznych. Jest to związek, który ma za zadanie chronić komórki przed negatywnym działaniem wolnych rodników. Dodatkowo obniża ona ryzyko zaburzeń antyoksydacyjnych. W suplementacji wykorzystuje się go do preparatów antyoksydacyjnych. Dodatkowo wspomaga on poprawę samopoczucia, a także sprawia, że poprawia się prawność fizyczna.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Dzięgiel chiński

Dzięgiel chiński (Dong Quai) to roślina, która wykazuje działanie prozdrowotne i dzięki temu wykorzystywana jest ona od wieków w medycynie naturalnej. Najczęściej stosuje się ją w przypadku zaburzeń hormonalnych u kobiet. Suplementacja reguluje pracę gospodarki hormonalnej, a dodatkowo przyczynia się walki z zaburzeniami menstruacyjnymi. Roślina ta zwiększa ukrwienie macicy, a dodatkowo wpływa na pracę układu nerwowego. Jest polecana przy bólach menstruacyjnych, menopauzie, a także przy problemach z płodnością.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 520mg na dobę.

Dziewanna Kutnerowata (Verbascum phlomoides)

Dziewanna Kutnerowata 

OPIS Dwuletnia bylina, o charakterystycznej, grubej rozetce wełnisto owłosionych liści w pierwszym roku wegetacji. W drugim roku wytwarza rozgałęziony pęd  kilku długich, pozornych kłosach (do 2 m wys.), gęsto obsadzonych żółtymi kwiatami. Najczęściej wykorzystywane są dziewanna kutnerowata (Vphlomoides) i dziewanna wielkokwiatowa (V densiflorum syn. V thapsi-forme). Odróżnić można je na podstawie rozmiaru kwiatów i owłosienia pręcików. Trzeci gatunek, dziewanna drobnokwiatowa (V thapsus), czasami mylona z V phlomoides, może również dostarczać pełnowartościowego surowca leczniczego.

POCHODZENIE Środkowa, wschodnia i południowa Europa, Azja Mniejsza i północna Afryka (V phlomoP des i V. densiflorum); uprawiana w Egipcie i we wschodniej Europie.

SUROWIEC Suszone płatki kwiatu razem z koroną I pręcikami (Verbasci flos) rzadziej liście (Verbasci folium).

KATEGORIE TERAPEUTYCZNA Środek stosowany w nieżytach dróg oddechowych, moczopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Verbasciflos wykorzystywany jest głównie w leczeniu nieżytów dróg oddechowych. Surowiec wykazuje właściwości zmiękczające i sekretolityczne. Stąd wynika jego szerokie zastosowanie w leczeniu kaszlu, grypy, zapaleń oskrzeli i częste włączanie do mieszanek ziołowych. Dziewanna służy jako środek napotny i moczopędny, a zewnętrznie używa się jej na rany i zmiany skórne. Suszone liście wykorzystywane są podobnie.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zaleca się dobową dawkę 3—4 g w postaci naparu (1 g w 150 mL wrzątku). Wyciągi są składnikiem syropów łagodzących kaszel, a także maści i olejów przydatnych w bólu ucha, hemoroidach, zranieniach i czyrakach.

SUBSTANCJE AKTYWNE Obecne są saponiny tri-terpenowe, w tym werbaskosaponina. Poza tym ok. 3% śluzu (hydrolizującego do galaktozy, arabinozy i kwasów uranowych). Innym głównym składnikiem są glikozydy irydoidowe (aukubina, katalpol i pokrewne składniki), flawonoidy (do 4%, gł. rutyna i hesperydyna), a także różne fenolokwasy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Saponiny wykazują działanie sekretolityczne i wykrztuśne, śluz - zmiękczające, flawonoidy - słabe działanie moczopędne, a glikozydy irydoidowe - przeciwzapalne. Wykazano również działanie przeciwwirusowe, ale dla potwierdzenia tradycyjnych wskazań należałoby wykonać badania kliniczne.

Dzika róża

Dzika róża (Rosa canina) to krzew, który powszechnie rośnie na terenach Europy, Afryki i Azji. Jest to roślina, która znana jest ze swoich właściwości prozdrowotnych, a jej działanie wykorzystywane jest w medycynie ludowej. Roślina ta ceniona jest przede wszystkim za wysoką zawartość witaminy C. Dzięki temu jej spożywanie wspomaga pracę układu immunologicznego i wzmacnia organizm. M również wpływ na syntezę kolagenu, czyli budulca włosów, skóry i paznokci.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Dziki Ignam

Dziki Ignam (Dioscorea Villona; pol. pochrzyn) to roślina, która pojawia się jedynie na terenach lasów tropikalnych. Jest ona doceniana za swój bogaty skład. Jest źródłem flawonoidów, alkaloidów, a także dioscyny. Dzięki takiemu składkowi roślina ta wykazuje korzystne działanie na pracę układu krążenia. Dodatkowo wspomaga wydalanie nadmiaru wody podskórnej z organizmu. Zwiększa ona potliwość, a także wspomaga redukowanie tkanki tłuszczowej. Stosuje się ja w suplementach na odchudzanie, a także w preparatach funkcjonalnych.

Dawkowanie: Nie znaleziono precyzyjnych danych.

Dziurawiec (Hypericum)

Dziurawiec (Hypericum)  - roślina o żółtych kwiatach, uprawiana i rosnąca dziko w Europie. Spośród około 300 gatunków bardzo znany jest gatunek nazywany zielem świętojańskim (Hypericum perforatum). Napary z kwiatów mają dobroczynny wpływ na przemianę materii i wydzielanie żółci. Poprawiają krążenie, działają ogólnie przeciwzapalnie, wzmagają apetyt, łagodzą depresję i ułatwiają zasypianie. Naparów używa się też zewnętrznie do obmywania ran, 37 hemoroidów i oparzeń. Herbatka z dziurawca pomaga w odkrztuszeniu flegmy i śluzu, dobrze działa na kaszel. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością, aptekach, sklepach zielarskich. Wchodzi w skład mieszanek ziołowych.

Dziurawiec zwyczajny

Dziurawiec zwyczajny jest rośliną, która znana jest również pod nazwą ziela świętojańskiego. Jest to roślina, która znajduje się zazwyczaj na terenach łąk i lasów. Jest ona wykorzystywana w medycynie ludowej ze względu na swoje wszechstronne działanie. Swoje właściwości prozdrowotne zawdzięcza ona kwercetynie, rutynie, garbnikom i kwasom organicznym. Stosuje się ją w przypadku  zaburzeń metabolicznych, bólach brzucha, wzdęciach, biegunce i zaburzeniach apetytu.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Dziurawiec Zwyczajny (Hypericum perforatum)

Dziurawiec Zwyczajny

OPIS Roślina wieloletnia (do 0,6 m wys.) z małymi punktowanymi liśćmi. Zbiorniki olejkowe są widoczne jako przeświecające punkty, stąd nazwa botaniczna „perforatum". ]asno żółte kwiaty mają liczne pręciki i płatki ciemno kropkowane od gruczołów.

POCHODZENIE Europa i Azja; zawleczona do Ameryki Północnej i Australii. Uprawiane są wybrane odmiany.

SUROWIEC Wysuszone kwitnące pędy (Hyperici herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Przeciwdepresyjny, leczący rany.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Używany w lecznictwie od czasów starożytnych, ale obecnie głównie w leczeniu umiarkowanej depresji, zaburzeniach nastroju, niepokoju.

Jest popularny w leczeniu ran i oparzeń; stanów zapalnych żołądka i jelit; przeciwko pasożytom wewnętrznym.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Używane jest czasami suche ziele (dzienna dawka 2-4 g; w formie naparu trzy razy dziennie), ale częściej wyciągi. Aby były skuteczne, powinny zawierać 0,1-0,3% hiperycy-ny i 1-6% hiperforyny: Olej z dziurawca przygotowany przez macerację świeżych kwiatów w oleju roślinnym lub oliwie jest tradycyjnie używany w leczeniu ran i oparzeń.

SUBSTANCJE AKTYWNE Dziurawiec jest bogaty w składniki fenolowe i różne terpenoidy, ale szczególnym składnikiem o dużym zainteresowaniu jest hiperforyna (pochodna floroglucyny) i hiperycyna (dian-tron). Poza tym występują małe ilości pseudohiperycyny i protohiperycyny, nadające olejkowi czerwony kolor.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Zarówno hiperycyna i hiperforyna są odpowiedzialne za działanie wyciszające i przeciwdepresyjne (potwierdzone przez badania kliniczne) . Mechanizm działania oparty jest na hamowaniu wychwytu zwrotnego neuroprzekaźników. Hiperycyna ma właściwości światłouczulające i może być niebezpieczna dla ludzi o jasnej skórze (ale tylko w dużych ilościach i pod dziaŁAniem światła słonecznego).

EAA

EAA (essential amino acids) to inaczej zbiór aminokwasów, które należy dostarczyć z pożywieniem do organizmu ludzkiego, ponieważ nie ma on zdolności do ich samodzielnej syntezy. To więc oznacza, że związki te to aminokwasy zaliczane do grupy egzogennych. Są często wykorzystywane w suplementach BCAA. Ich zadaniem jest wspieranie układu mięśniowego podczas ćwiczeń, a także ich sprawna regeneracja. Mają one działanie anaboliczne, a także zmniejszają ryzyko katabolizmu.

Dawkowanie: zgodnie z zaleceniami producenta/ według potrzeb.

Ecdysteron

Ecdysteron to substancja aktywna, która pochodzi w korzenia luzea. Jest ona odpowiedzialna za zmaksymalizowanie procesów budowania beztłuszczowej masy mięśniowej w organizmie ludzkim. Substancja ta nie ma wpływu na pracę układu hormonalnego, dlatego tak często korzysta się w niej w suplementacji sportowej. Zapewnia ona właściwe środowisko do syntezy białek, a także wspomaga zwiększenie poziomu stężenia związku azotów w organizmie. Wydala i zmniejsza stężenie mocznika w organizmie, dzięki czemu opóźnia proces zmęczenia mięśni.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Echinacea Purpurea

Echinacea Purpurea (Jażówka purpurowa) jest to roślina, która pochodzi z terenów Ameryki Północnej. Jest stosowana w lecznictwie ludowym, a to ze względu na to, że posiada ona szereg właściwości prozdrowotnych. W składzie tej rośliny znajdują się kwas katarowy, kwas cykoriowy, a także olejki eteryczne i liczne flawonoidy. Jej długotrwałe przyjmowanie ma korzystny wpływ na pracę układu immunologicznego, a także wspomaga zwalczanie infekcji i objawów przeziębienia.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

EGCG

EGCG (Galusan epigallokatechiny) to silny przeciwutleniacz, który ma działanie silniejsze niż witamina C i E. Wykazuje działanie przeciwnowotworowe, a to dzięki temu, że jest również inhibitorem. W suplementacji ten związek stosowany jest w produktach o działaniu prozdrowotnym i antyutleniającym. Wspomaga on pracę układu krążenia, zmniejsza ryzyko rozwoju miażdżycy, a także zapobiega niedokrwieniu serca. Posiada działanie odchudzające, wspomagając redukcję tkanki tłuszczowej. Przyśpiesza porost włosów.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 400-500mg na dobę.

Elektrolity

Elektrolity - jest to powszechnie stosowana nazwa składników mineralnych, które w roztworze mogą przewodzić elektryczność. Ich naładowane elektrycznie cząsteczki, obecne w całym organizmie, biorą udział w wielu jego funkcjach, takich jak regulacja gromadzenia wody wewnątrz i na zewnątrz komórek. Przykładem takich składników mineralnych są potas, sód i chlorek.

Eleuterokok Kolczasty (Eleutherococcus senticosus)

Eleuterokok Kolczasty

OPIS Krzew z prostymi, ciernistymi gałęziami, złożonymi liśćmi i niepozornymi kwiatami zebranymi w wielokwiatowe baldachy. Jest bardzo zbliżony swoim wyglądem do północnoamerykańskich gatunków z rodzaju Aralia, które są również używane w medycynie tradycyjnej i często z nim mylone. Należą do nich (Aralia racemosa), której korzenie i kłącza są tradycyjnym panaceum na wszystkie choroby ludów tubylczych Ameryki, (A. nudicaulis) stosowana w bardzo podobny sposób oraz (A. spinosa), jej kora, jest używana we wschodniej części USA jako środek ludowy.

POCHODZENIE Północno-wschodnia Azja (wschodnia Syberia).

SUROWIEC Wysuszone korzenie i kią cza (Eleuthero-cocci radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wzmacniający-

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Eleuterokok jest stosowany jako środek wzmacniający (adaptogenny), podobnie jak żeń-szeń (Panax ginseng). Używany, aby przeciwdziałać zmęczeniu i stresowi (zwiększa fizyczną i psychiczną wydolność organizmu) oraz jako środek wspomagający przy rekonwalescencji. Surowiec był stosowany przez rosyjskich sportowców podczas Olimpiady w Moskwie w 1984 r. i stal się popularnym środkiem wzmacniającym w byłym ZSRR. Przygotowanie i dawkowanie Zalecana dawka dzienna to 2—3 g wysuszonego korzenia, przyjmowanego w postaci naparu lub wyciągu alkoholowego (lub innych preparatów w odpowiedniej dawce).

SUBSTANCJE AKTYWNE Korzenie i kłącza zawierają zróżnicowany skład chemiczny obejmujący tzw. eleuterozydy (nazwa myląca ze względu na to, że odnosi się do różnych klas związków, jak kumaryny, lignany i fenylo-propanoidy). Są to triterpeny, saponiny triterpenowe (eleuterozydy I-M), lignany i ich glikozydy (jak sezami-na i syryngarezinol), kumaryny (izofraksydyna), P-sito-sterol, daukosterol, liriodendryna i polisacharydy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Przeprowadzone badania w Rosji na ludziach i zwierzętach wykazały, że surowiec ten jest porównywalny z żeń-szeniem. Wydaje się, że poprawia on wytrzymałość, zwiększa odporność na szkodliwe wpływy i stres.

Enzymy

Enzymy - są to substancje występujące w organizmach wszystkich zwierząt i roślin. Enzymy to białka, działające jak katalizatory, to znaczy, że są one czynnikami przyspieszającymi reakcje biochemiczne zachodzące w organizmie: bez ich obecności reakcje te nie miałyby miejsca lub zachodziłyby tak wolno, że byłyby niezauważalne. Różne rodzaje enzymów podtrzymują życie w różny sposób. Na przykład, nie do pomyślenia byłoby trawienie pokarmów bez enzymów trawiennych; nie przetrwalibyśmy bez enzymów działających jako przeciwutleniacze. Poza tym, jako że białka złożone są z aminokwasów, różne enzymy zawierają składniki mineralne i witaminy, które współdziałają jako koenzymy. Enzymy, na przykład, umożliwiają spalanie cukru i tłuszczu w normalnej temperaturze ciała; łączą den i wodór, by wytworzyć wodę w reakcji, która w innych warunkach byłaby wybuchowa. Każdy enzym może brać udział tylko wjednej specyficznej dla siebie reakcji chemicznej; tysiące enzymów współdziałają w harmonii, umożliwiając wszystkie fizjologiczne funkcje naszego organizmu - od trawienia po gojenie ran. Sama wątroba wytwarza ponad tysiąc różnych enzymów, ale brak tylko jednego z nich może rozerwać łańcuch reakcji biochemicznych, zaburzając równowagę. Wtedy pojawiają się uczulenia, niedobory 38 pokarmowe i choroby z niedoboru. Wydzielanie enzymów w organizmie zmniejsza się z wiekiem, dlatego uzupełnianie ich jest zalecane, w szczególności u osób po czterdziestce. W sklepach ze zdrową żywnością można kupić wiele różnych preparatów uzupełniających braki enzymów trawiennych, przy czym zawierają one enzymy pochodzenia zarówno zwierzęcego, jak roślinnego. Niektóre preparaty uzupełniające, jak np. chlorowodorek betainy, pomagają ludziom z niskim poziomem kwasu żołądkowego, inne, takie jak papaina i bromelaina, rozkładają białko; pankreatyna w tabletkach zawiera różne enzymy, rozkładające białko, skrobię i tłuszcze, co zapewnia pełniejsze działanie preparatu.

EPA

EPA (kwas eikozapentaenowy) to związek, który zaliczany jest do grupy kwasów omega-3. Związek ten występuje w największych ilościach w tłustych rybach morskich. Organizm człowieka jest zdolny do samodzielnej syntezy tego kwasu, a jest to możliwe przy syntezie kwasu alfa-linolowego. Jest ważny dla zdrowia, pełni rolę przeciwzapalną, wspomaga pracę serca i reguluje funkcjonowanie układu krążenia. Dodatkowo wspiera pracę mózgu i poprawia procesy myślowe.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 3g ma dobę.

Ephedra Viridis

Ephedra Viridis jest to roślina, która w wielu miejscach jest uważana za herbatę Mormonów. W jej składzie znajdują się liczne alkaloidy, które wykazują zdolności termogeniczne, a dzięki temu wspomagają one redukcje tkanki tłuszczowej i przyczyniają się do zwiększenia wydatku energetycznego w organizmie. Jest to roślina, która wykorzystuje się w suplementach na odchudzanie. Najczęściej można ją znaleźć w składzie spalaczy tłuszczu. Dodatkowo niektóre źródła podają, że roślina ta może zmniejszać apetyt.

Dawkowanie: nie zaleziono precyzyjnych danych.

Epimedium Sagittatum

Epimedium Sagittatum jest to nazwa, którą określa się zioło, które wykorzystywane jest w medycynie naturalnej już od wieków. Zioło to stanowi w medycynie afrodyzjak dzięki czemu można je wykorzystywać jako środek, który przyczynia się do zwiększenia potencji i poprawia doznania seksualne. Roślina ta wykazuje takie właściwości, dzięki temu, że znajduje się w niej ikaryna, czyli substancja czynna, która wpływa na sprawność seksualną kobiet i mężczyzn.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Eria jarensis

Eria jarensis jest to ekstrakt roślinny, który wykorzystywany jest w suplementacji ze względu na jego wyjątkowy i bogaty skład. Roślina tak bogata jest w alkaloidy, które wykazują działanie pobudzające. Dzięki tej roślinie możliwe jest zwiększenie stężenia noradrenaliny w ustroju ludzkim. Ten związek wykazuje silne działanie pobudzające, dzięki czemu może zmniejszyć uczucie senności i zmęczenia. Ekstrakt z tej rośliny wykorzystywany jest do suplementów przed treningowych, a także preparatów, których zadanie jest zwiększanie zdolności kognitowych.

Dawkowanie:  nie znaleziono precyzyjnych danych.

Ester etylowy argininy

Ester etylowy argininy jest to arginina, która podawana jest w formie estryfikowanej. Ten proces ma na celu zwiększyć przyswajalność i biodostępność argininy. Ten aminokwas jest potrzebny w ludzkim organizmie, ponieważ wspomaga on produkcję NO, a ma to wpływ na osiągnięcie tak zwanego efektu pompy mięśniowej. Dodatkowo arginina sprawia, że zwiększa się produkcja hormonu wzrostu, a także stymulowany zostaje IGF-1. Jeżeli spożywa się go przed sen, to ułatwia zasypianie, a także wspomaga regenerację.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 3-5g na dobę.

Ester etylowy cytruliny

Ester etylowy cytruliny jest to jedna z form cytruliny, która zostaje wykorzystywana w suplementacji. Jest ona estryfikowana, co oznacza, że aminokwas ten został poddany estryfikacji, a jest to rodzaj reakcji chemicznej z wykorzystaniem alkoholu, przez co dochodzi do wydzielania estru etylowego. Estryfikacja ma za zadanie poprawiać stabilność, a także zwiększać biodostępność cytruliny. Jest to aminokwas endogenny, który nie buduje białek, a pełni kluczową rolę w cyklu mocznikowym.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Ester etylowy izoleucyny

Ester etylowy izoleucyny jest to rodzaj izoleucyny, która została poddana estryfikacji. To proces chemiczny, który ma na celu zwiększenie potencjału i biodostępności aminokwasu. Izoleucyna to aminokwas rozgałęziony, który wykazuje właściwości anaboliczne i antykataboliczne. Jest to związek, który stosowany jest zazwyczaj przy nowoczesnej suplementacji sportowej, a najczęściej znajduje się ona w preparatach BCAA. Ma on za zadanie przyśpieszyć regenerację, a także pobudzać i wspomagać organizm w czasie wysiłku fizycznego.

Dawkowanie: zalecane dawkowanie to około 2g na dobę.

 

Ester etylowy jabłczanu kreatyny

Ester etylowy jabłczanu kreatyny to jedna z najlepiej zaawansowanych form kreatyny, która stosowana jest w suplementacji. Jest to połączenie kwasu jabłkowego i kreatyny, które zostało poddane estryfikacji. To działanie ma na celu poprawienie biodostępności aminokwasu. Kwas jabłkowy ma za zadanie zwiększać potencjał energetyczny aminokwasu, a także wspomaga przemiany materii. Kreatyna ma działanie anaboliczne i posiada potencjał energetyczny. Ta forma kreatyny jest stosowana najczęściej w przed treningowych suplementach i stackach keratynowych.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 4g na dobę.

Ester etylowy kreatyny

Ester etylowy kreatyny (CEO) jest to jedna z form kreatyny, którą stosuje się w suplementacji sportowej. Kreatyna wykazuje działania anaboliczne i ma potencjał energetyczny. Dodatkowo działa anytykatabolicznie. Dodatkowo ta forma poddawana jest estryfikacji, co zwiększa jej biodostępność. Dzięki temu przyswajalność kreatyny się poprawia, a także zwiększa się jej udział i potencjał w tkance mięśniowej. Suplementacja kreatyny ma na celu zwiększenie fosforanu kreatyny w tkance mięśniowej, a dzięki temu możliwa jest szybsza regeneracja.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 4-8g na dobę.

Ester etylowy tauryny

Ester etylowy tauryny to forma aminokwasu tauryny, który jest poddawany estryfikacji. Jest to proces chemiczny, do którego używa się alkoholu etylowego. Ten zabieg ma na celu zwiększenie biodostępności aminokwasy, czyli poprawienie jego wchłaniania i aktywności w organizmie. Tauryna jest stosowana w suplementacji w celu przyśpieszenia transportu składników odżywczych do tkanek mięśniowych. Jest to aminokwas, który posiada działanie antykataboliczne i potencjał anaboliczny.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych.

 

Ester etylowy waliny

Ester etylowy waliny to forma waliny, która wykorzystywana jest w suplementacji sportowej. Aminokwas ten jest poddawany estryfikacji, czyli rodzaju reakcji chemicznej, którą wykonuje się przy użyciu alkoholu etylowego. Ma to na celu zwiększenie przyswajalności i aktywności aminokwasu. Walina wchodzi w skład suplementów diety przed treningowych, które przyczyniają się do przyśpieszenia regeneracji i wzmocnienia tkanki mięśniowej w czasie wysiłku fizycznego. Walina jest szczególnie polecana w przypadku wyczerpujących treningów.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 2g na dobę.

Estragon

Estragon - przyprawa z ziela bylicy estragonu (Artemisia dracunculus). Bylica estragonu to zielony wieloletni krzew o aromatycznych liściach. Świeże liście i olejek dodaje się do musztardy estragonowej i octu estragonowego, także do potraw z ryb i drobiu. Napary z liści poprawiają wydzielanie soków trawiennych i wzmagają apetyt, przynoszą ulgę w zaburzeniach trawienia, wywołują opóźniające się krwawienia miesiączkowe, działają moczopędnie i pobudzają nerki. Herbatka estragonowa pita przed snem pomaga na bezsenność.

Etylowy ester beta-alaniny

Etylowy ester beta-alaniny to zaawansowana forma aminokwasy beta-alanina. Aminokwas ten poddawany jest estryfikacji, czyli procesowi chemicznemu, który przyczynia się do poprawienia biodostępności bata-alaniny. Ta substancja ma działanie antyoksydacyjne. Dodatkowo wspomaga regenerację i limituje proces syntezy karnozyny. Odpowiednio przeprowadzony proces sprawia, że zwiększa się ilość karnozyny w mięśniach, a to zwiększa ich siłę i wytrzymałość, a ich regeneracja jest przyśpieszona.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 2-4g na dobę.

Etylowy ester chlorowodorku L-leucyny

Etylowy ester chlorowodorku L-leucyny to forma leucyny, czyli aminokwasu, który został poddany chemicznej reakcji z użyciem alkoholu etylowego. Jest to reakcja estryfikacji, która ma na celu poprawienie biodostępności aminokwasu. Według niektórych źródeł to połączenie może być stosowane w mniejszych dawkach, a nadal będzie wykazywać tak samo silne działanie, jak w przypadku zwykłych dawek. Leucyna wykazuje potencjał pro-anaboliczny, a działa ona dodatkowo z insuliną, czyli jednym z ważniejszych aminokwasów anabolicznych. Zazwyczaj stosuje się ją w suplementach takich, jak BCAA, czy EAA.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 2g na dobę.

Etylowy Ester Tyrozyny

Etylowy Ester Tyrozyny to jedna z najlepszych form tyrozyny, czyli aminokwasu, który poddany został reakcji chemicznej z udziałem aminokwasu i alkoholu. To działanie ma na celu zwiększenie biodostępności tyrozyny. Aminokwas ten jest ważnym prekursorem neuroprzekaźników, a zwłaszcza dopaminy i noradrenaliny. Dopamina jest potrzebna do koordynacji mięśniowej i bierze udział w syntezie hormonów. Dodatkowo bierze udział w procesach emocjonalnych. Tyrozyna jest również prekursorem hormonów tarczycy, a dzięki temu ma wpływ na procesy metaboliczne.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 500-2000mg na dobę.

Eukaliptus (Eucalyptus Globulus)

Eukaliptus (Eucalyptus Globulus) - duże, wiecznie zielone drzewo, pochodzące z Australii. Liście dostarczają wyciągów i olejków używanych jako środki odkażające w pastach do zębów i płynach do płukania jamy ustnej. Eukaliptus ma też działanie wykrztuśne. Ponadto łagodzi dolegliwości związane z wrzodami żołądka i likwiduje przykurczę mięśni. Napary ze świeżych liści wcierane w skórę głowy działają jako środek na porost włosów. Dostępny w większych sklepach ze zdrową żywnością i w sklepach zielarskich.

Eukaliptus Gałkowy (Eucalyptus globulus)

Eukaliptus Gałkowy

OPIS Eukaliptus jest bardzo dużym drzewem (do 60 m wys.), z charakterystyczną odpadającą korą, szarawymi liśćmi i dużymi białymi kwiatami. Liście są dwu-postaciowe - duże, okrągłe liście młode; wąskie, kształtu sierpowatego liście dojrzałe. Także charakterystyczne są duże pojedyncze kwiaty i duże zdrewniałe torebki.

POCHODZENIE Australia. Więcej niż 600 gatunków Eucalyptus jest importowanych handlowo dla drewna i dla wyrobu ozdób do różnych części świat. Eukaliptus rośnie w wielu krajach. Dostępny jest olejek z E. fru-ticetorum (= E. polybractea) i z E. smithii.

SUROWIEC Dojrzałe liście (Eucalypti folium), olejek eteryczny (Eucalypti aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Odkażający, wy-krztuśny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liście eukaliptusa lub olejek eteryczny są używane w leczeniu przeziębienia, chorobach nosa, zapaleniu oskrzeli i innych chorobach dróg oddechowych. Olejek jest stosowany zewnętrznie jako środek drażniący w bólach reumatycznych i w mniejszych problemach skórnych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Liście mogą być użyte w postaci naparu (1,5—2 g liści na 150 mL wody) i zażywane trzy razy dziennie. Olejek jest używany doustnie, ale w małej dawce (0,3—0,6 ml w ciągu dnia). Kremy lub maści powinny zawierać 5—20% olejku lub kilka jego kropli może być roztartych na skórę.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny jest obecny w liściach (1,5—3,5%) z 1,8-cyneolem (eukaliptolem) jako głównym składnikiem (70—90%). Występuje w nim też a-pinen, p-cymen, limonen oraz inne monoterpeny. Liście zawierają również seskwiterpeny (aromadendren, globulol) i flawonoidy.

EFEKT FARMAKOLOGICZNY Monoterpeny wykazują działanie przeciwdrobnoustrojowe, przeciwzapalne, wy-krztuśne i sekretolityczne. Olejek jest łatwo wchłaniany przy podaniu doustnym i wydzielany przez płuca. Liście wykazują działanie moczopędne.

Ewodiamina

Ewodiamina to substancja naturalnego. Wywodzi się ona z roślin, które należą do rodziny Rutacea. Dzięki temu, że roślina ta należy do alkaloidów, to wykazuje ona działanie stymulujące i ma potencjał termogeniczny. Niektóre źródła podają, że jej działanie polega na stymulacji receptorów waniloidowych, co prowadzi do produkcji ciepła, a dzięki temu przyśpiesza się proces spalania tłuszczu i zwiększa się wydatek energetyczny.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Fasola Zwyczajna (Phaseolus vulgaris)

Fasola Zwyczajna

OPIS Fasola jest pnącą lub krzaczastą jednoroczną rośliną w trójlistkowych liściach, małych białych lub różowych kwiatach i wąskopodługowatych wielona-siennych strąkach. Nasiona są mniej więcej nerkowa-te, o różnej wielkości, kształcie i kolorze, zależnie od odmiany. Fasolę uprawia się jako warzywo (młode strąki) lub dla nasion (dojrzałe nasiona).

POCHODZENIE Ameryka tropikalna. Fasola jest obecnie uprawiana na całym świecie, uzyskano bardzo wiele odmian i typów nasion.

SUROWIEC Suszone strąki bez nasion - Phaseoli pe-ricarpium (Phaseoli fructus sine semine).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek moczopędny. Zastosowanie i właściwości Roślina wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych, herbatek i innych preparatów stosowanych w poprawieniu stanu zdrowia nerek i pęcherza. Jako slaby środek moczopędny stosowana jest zwyczajowo w leczeniu schorzeń dróg moczowych, dny moczanowej i swędzenia skóry. Od dawna jest też stosowana jako słaby środek wspomagający w leczeniu cukrzycy.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Aby przygotować napar, dodaje się 2,5-5 g surowca do 150 mL wrzącej wody i parzy się przez 10-15 minut. Pije się filiżankę dwa-trzy razy dziennie. Dawka dobowa wynosi około 5-15 g. Wiele mieszanek ziołowych i preparatów zawiera w składzie strąki fasoli.

SUBSTANCJE AKTYWNE Strąki fasoli są bogate w aminokwasy (głównie asparagina, arginina, leucyna, tyrozyna, tryptofan i lizyna) oraz trygonelinę (kwas 1-me-tylonikotynowy), alkaloid występujący także w nasionach Trigcmella foenum-graecum, Coffea arabica i Cannabis sativa. Do tej pory tylko kwas krzemowy i argininę rozpatrywano jako możliwe substancje aktywne, które mogą odpowiadać za obserwowane działanie moczopędne i przeciwcukrzycowe. Ostatnio w tym kontekście rozpatrywano sole chromu - strąki fasoli zawierają ich 1 ppm.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Potrzebne jest przeprowadzenie dodatkowych badań dla wyjaśnienia działania moczopędnego i przeciwcukrzycowego. UWAGA Innym członkiem rodziny bobowatych, który ma zastosowanie lecznicze jest łubin (rodzaj Lnpinus). Kilka gatunków z Europy (L. albus, L. luteus, L. angustifolius) i Ameryki Południowej (L. mutabilis) jest znanych jako rośliny lecznicze. Łubin zawiera lupaninę i inne alkaloidy chinolizydynowe, saponiny i izoflawo-noidy. Są one stosowane tradycyjnie w leczeniu chorób skóry, pasożytów zewnętrznych i cukrzycy.

Fenyloalanina

Fenyloalanina to chemiczny związek organiczny, który zaliczany jest do grupy aminokwasów egzogennych. To oznacza, że związek ten znajduje się w grupie dwudziestu aminokwasów, które są budulcem białek mięśniowych. Jest ona potrzebna do produkcji tyrozyny w organizmie, a także jest prekursorem neuroprzekaźników, takich jak dopamina, nor epinefryna, a także epifryna. Substancja ta stosowana jest w suplementacji sportowej i uniwersalnej. Wpływa ona na koncentrację, samopoczucie, a także dba o układ nerwowy.

Fenyloalanina to jeden z niezbędnych aminokwasów, występujący obficie w mięsie i serze. Organizm 39 pozbawiony fenyloalaniny nie mógłby syntetyzować białka. Odgrywa ona ponadto wiele innych ważnych ról: wchodzi w skład insuliny, hormonu odpowiedzialnego za poziom cukru we krwi, jest prekursorem tyrozyny, substancji potrzebnej do wytwarzania hormonu tarczycy - tyroksyny. W mózgu fenyloalanina ulega przemianie w adrenalinę i noradrenalinę, które wprowadzają umysł w stan gotowości, łagodzą depresję i skutecznie tłumią apetyt, dzięki czemu pomagają w odchudzaniu. Fenyloalanina występuje w dwóch głównych postaciach: L-fenyloalaniny (LPA) i Dfenyloalaniny (DPA). LPA ma wartość odżywczą, DPA działa przeciwbólowe i antydepresyjnie. Trzecia postać fenyloalaniny, DL-fenyloalanina (DLPA) jest mieszaniną obu głównych form i ma właściwości zarówno odżywcze, jak i lecznicze. Badania wykazały, że DLPA może łagodzić ból w stanach przewlekłych - bóle artretyczne, ból pleców i bóle głowy - ponieważ sprzyja uwalnianiu endorfin - blokujących ból naturalnych substancji, wydzielanych przez komórki nerwowe. Preparaty fenyloalaniny dostępne są w sklepach ze zdrową żywnością. Uwaga: Nadmierne dawki fenyloalaniny lub DLPA mogą spowodować drażli-wość, bezsenność i podnieść ciśnienie krwi. Osoby z nadciśnieniem powinny zasięgnąć porady specjalisty, zanim zaczną przyjmować specyfik. Należy zacząć od niskiej dawki (100 mg dziennie), by następnie stopniowo ją podnosić, kontrolując jednocześnie ciśnienie.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 750-3000mg na dobę.

Fenyloetyloamina

Fenyloetyloamina (PEA) to substancje, które należą do grupy neuroprzekaźników. Wpływają one na pracę układu nerwowego. Wykazują one działanie stymulujące i pobudzające. Są one stosowane do zwiększenia funkcji poznawczych. Dodatkowo mają one za zadanie zwiększać koncentrację i poprawiać pamięć. Można jest stosować podczas nauki, ponieważ wspomagają zapamiętywanie i przyswajanie nowych informacji. Substancje te stosuje się w suplementacji sportowej, a ma to na celu poprawienie samopoczucia, ułatwienie skupienia się na ćwiczeniach i wspomaganie odchudzania.

Dawkowanie: zalecane dawki to około 500mg na dobę.

Fiolek Trójbarwny (Viola tricolor)

Fiolek Trójbarwny

OPIS Fiolek trójbarwny jest rośliną roczną, dwu- lub wieloletnią, o zaokrąglonych, sercowatych liściach, podzielonych przylistkach i charakterystycznych trójbarwnych kwiatach. Jest to wyjątkowo zmienny gatunek o wielu opisanych odmianach, podgatunkach i formach. Produkt handlowy pochodzi głównie od V tricolor ssp. vulgaris (wcześniej V. vulgaris), lub ssp. arvensis (wcześniej V arvensis). Powszechnie znany fiolek wonny (V odorata) znajduje się również w kręgu zainteresowań medycyny.

POCHODZENIE Europa i Azja. Roślina jest zbierana ze stanu dzikiego w kwitnieniu, a także uprawiana.

SUROWIEC Suszone części nadziemne (Violae trico-ioris herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wspomagający leczenie różnych zmian skórnych.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Współcześnie ziela używa się głównie w egzemie, liszajcu, swędzeniu i trądziku. Tradycyjnie używany jest także jako wykrztuśny, moczopędny, i przeciwzapalny. Stosowany jest w postaci plukanek w chorobach gardła i także czasami jako środek przeciwkaszlowy, żółciopędny i przeciwreumatyczny i tonizujący.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar można sporządzić z 1,5 g szuszonego ziela i 150 mL wody, przyjmując trzy razy dziennie. Kompresy ze świeżego ziela lub odwar z 4 g ziela na 150 mL wody mogą być używane do stosowania zewnętrznego.

SUBSTANCJE AKTYWNE Surowiec zawiera salicylan metylu i wiolutozyd (glukozyloarabinozyd estru metylowego kwasu salicylowego), liczne flawonoidy (w tym rutyna, wiolantyna, skoparyna, wicenina oraz C-gliko-zydy witeksyny, saponaretyny, oreintyny i izooreintyny, antocyjany, wiolaksantyna i jej pochodne oraz kumaryny (umbeliferon). Duża jest także zawartość śluzu (ok. 10%), garbników i saponin triterpenowych pochodnych kwasu ursolowego. Viola odorata (fiolek wonny) zawiera śluz, flawonoidy, saponiny i stosowany był jako środek wykrztuśny i składnik kremów do skóry.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Triterpeny, flawonoidy i salicylan metylu działają przeciwzapalnie i sekretolitycznie. Obecność tych związków może uzasadniać użycie V tricolor jako wykrztuśnego i przeciwzapalnego w terapii nieżytów i podrażnień skóry. Należy przeprowadzić badania kliniczne dla potwierdzenia skuteczności.

Fitosterole

Fitosterole inaczej zwane sterole roślinne. Jest to grupa związków steroli, które wytwarzane i pozyskiwane są przez rośliny. W naturze znane jest około 150 różnych fitosteroli. Sterole wytwarzane są przez rośliny i są one elementem, który buduje ich błony komórkowe. Związki te biorą udział w regeneracji procesów, które zachodzą wewnątrz komórek. Mają one również potencjał ochronny, co ma na celu obronienie roślin przed roślinożercami. Wiele z tych substancji ma działanie prozdrowotne, a dzięki temu stosuje się je przy produkcji leków, a także suplementów diety.

Flawonoidy

Flawonoidy są to związki bioaktywne, które występują w owocach i warzywach. Przede wszystkim nadają one im barwę, ale mają również wiele innych istotnych funkcji. Związki te mają działanie antyutleniające, co oznacza, że zwalczają wolne rodniki. Dzięki temu wykazują one działanie przeciwnowotworowe. Dodatkowo wspomagają oczyszczanie organizmu, posiadają potencjał przeciwzapalny. Ich zadaniem jest obniżanie ciśnienia tętniczego krwi, a także mają działanie moczopędne. Działają przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwalergicznie.

Fluor

Fluor to jeden z podstawowych składników, który znajduje się zazwyczaj w pastach do zębów. Stosowanie tego związku ma na celu zapobieganiu powstawania próchnicy nazębnej, ale wykazuje inne właściwości. Fluor to mikroelement, który naturalnie występuje w przyrodzie. Gromadzi się on przede wszystkim w kościach, a także zębach. Jest odpowiedzialny za utwardzanie szkliwa, a także ma swój udział w procesie demineralizacji. Jego odpowiednie stężenie w organizmie dba o prawidłową budowę tkanki kostnej, a także wpływa na zdrowie i trwałość zębów.

Fluor to niezbędny dla organizmu niemetaliczny pierwiastek śladowy znajdujący się w minimalnych ilościach w kościach i zębach, W postaci naturalnej występuje jako fluorek wapnia (stosowany do fluoryzacji wody pitnej). Fluor korzystnie wpływa na zdrowie kości i zębów. Jego niedobór powoduje próchnicę u dzieci i pęknięcia bioder w starszym wieku. Dogodnym źródłem fluoru w diecie jest herbata. Nadmiar fluoru może być jednak szkodliwy, gdyż neutralizuje ważne enzymy, przeszkadza 40 we wchłanianiu wapnia, co powoduje jego niedobór i w efekcie plamy na zębach, kruchość kości, nerwowość. Woda fluoryzowana nie powinna zawierać fluoru w stężeniu wyższym niż jeden promil, ponieważ koncentracja powyżej dwóch promili czyni z fluoru wroga. Uważnie należy zatem czyścić zęby fluoryzowaną pastą tak, by jej nie połknąć. Szacuje się, że dzienna dawka fluoru u dorosłych powinna wynosić 1,5-4 mg, a u dzieci 1,5-2 mg. Uwaga: Dawka powyżej 20 mg fluoru i więcej jest toksyczna.

Zapotrzebowanie:  u dorosłych wynosi około 3-4mg na dobę.

Fo-Ti

Fo-Ti (Polygonum multiflorum) jest to ekstrakt z rośliny, która wykazuje silne działanie na organizm ludzki. Ma potencjał antyoksydacyjny, dzięki czemu przyczynia się do zwalczania i wydalania wolnych rodników. Zmniejsza również ryzyko stresu oksydacyjnego. Spowalnia procesy starzenia się organizmu. Roślina ta korzystnie wpływa na pracę nerek, wątroby, a także układu krążenia, ponieważ wspomaga ich detoksykację. Dodatkowo ma wpływ na życie seksualne, a to dzięki temu, że przyczynia się do podniesienia poziomu libido u kobiet i mężczyzn.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 500mg na dobę.

Folinian wapnia

Folinian wapnia to kwas tetrahydrofoliowy, który jest doskonałą formą stosowaną w suplementacji. Jest to aktywna forma kwasy foliowego, który stosuje się zazwyczaj w przypadku zaburzeń metylacji. Aktywna forma kwasu foliowego stosowana jest zazwyczaj w celu zachowania właściwej aktywności, a także jest jedną z najczęściej wykorzystywanych form w suplementacji. Kwas foliowy odpowiada przede wszystkim za rozwój cewy nerwowej u płodu. Jest to również czynnik, który warunkuje prawidłowy rozwój dziecka. Wpływa również na proces przemiany homocysteiny do metioniny, dzięki czemu wpływa na pracę układu sercowo-naczyniowego.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych.

Formuła Kontrolowanego Uwalniania

Formuła Kontrolowanego Uwalniania to mieszanka składników, które zostały dokładnie dopasowane i opracowane. Ich zadaniem jest opóźnić lub przyśpieszyć wchłanianie niektórych substancji, które znajdują się w suplementach diety i lekach. To działanie ma na celu sprawienie, że substancje wybrane będą wchłaniać się równomiernie do organizmu człowieka przez układ pokarmowy. Przyswajanie ma przebiegać na stałym poziomie. To działanie najlepiej sprawdza się na przykład przy treningu, kiedy do przez określony czas składniki wchłaniają się w tym samym tempie i w odpowiedniej dawce.

Forskolina

Forskolina (Pokrzywa indyjska) jest to roślina, która od wielu lat reklamowana jest jako preparat na odchudzanie. Jednak działanie tej rośliny jest znacznie bardziej szerokie i znane w medycynie ludowej. Pokrzywa zawiera w swoim składzie cenna substancję- forskolinę. W medycynie naturalnej ta substancja służy jako preparat, który wspomaga zwalczanie chorób serca, a także wykazuje działanie przeciwbólowe. Niektóre źródła podają, że ta substancja ma silne działanie antynowotworowe, jednak na potwierdzenie tej właściwości należy poczekać.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

FOS

FOS (fruktooligosacharydy) jest to grupa preparatów, które zaliczane są do grupy błonników. Wykazują one działanie probiotyczne, a to oznacza, że wspomagają one wydzielanie bakterii probiotycznych w organizmie człowieka. Dodatkowo błonnik wykazuje korzystne działanie na pracę układu pokarmowego, wspomaga ochronę nabłonka jelitowego, a także wykazuje potencjał defekacji. Ich spożywanie przyczynia się do zmniejszenia ryzyka rozwoju nowotworu jelita grubego. W suplementacji te związki te stosowane są w preparatach na odchudzanie.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5g na dobę.

Fosfatydylocholina

Fosfatydylocholina to składniki, które wchodzą w skład fosfolipidów budujących błony komórkowe. Znajdują się one w niemal wszystkich komórkach w organizmie człowieka i mają wpływ na jego pracę. W ich grupie znajduje się cholina, a jest ona niezbędna do syntezy neuroprzekaźników i odpowiada za prawidłową pracę układu nerwowego. Związki te biotą udział w metabolizmie lipidów, a także wpływają na procesy myślowe. Wspomagają pamięć i koncentrację. Związki te wpływają na zdrowie wątroby. Mają one największe znaczenie w przypadku kamicy żółciowej.

Fosfatydyloetanolamina

Fosfatydyloetanolamina to związek, który jest znany również pod nazwą kafalina. Jest on zaliczany do fosfolipidów. Związki te występują głownie w mózgu ludzkim. Wchodzą one w liczne reakcje, a dzięki temu mogą wspomagać tworzenie leucyny, a także mogą być same syntezowane przy innych fosfolipidach. Ten rodzaj fosfolipidów na wpływ na stabilność błon komórkowych, a także uczestniczy w procesie tworzenia się warstwy lipidowej. Niektóre z tych związków mają również wpływ na receptory, które są aktywowane przez PPAR. Wchodzą one w skład niektórych suplementów witaminowych, funkcjonalnych, a także odżywczych.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Fosfatydyloinozytol

Fosfatydyloinozytol Jest to rodzaj związków, które należą do grupy fosfolipidów. Związek ten ma swój udział w procesach biochemicznych, a także wpływa na sygnalizację komórkową, sygnalizację lipidową, a także na liczne procesy metaboliczne. Ten związek stosowany jest w celu regulowania równowagi miedzi i cynku, co umożliwia prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Dodatkowo ma wpływ na pracę enzymów, a także obniża poziom cholesterolu we krwi. Pełni on funkcje elektrolitów, zwiększa wytrzymałość, a także chroni przed odwodnieniem.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych.

Fosfatydyloseryna

Fosfatydyloseryna to substancja, która należy do grupy fosfolipidów. Związek ten korzystnie wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego. Wspomaga procesy myślowe. Mozę być on stosowany przy nauce, ponieważ wspomaga zapamiętywanie i przyswajanie nowych informacji. Związki te stosowane są w suplementacji sportowej, a jest tak, ponieważ obniżają one poziom hormonu stresu zwanego kortyzolem. A dzięki temu działaniu zmniejsza się ryzyko utraty masy mięśniowej. Obniża się ryzyko nasilenia procesów katabolicznych.

Fosfatydyloseryna jest względnie niedawno odkrytym składnikiem odżywczym, któryjest wytwarzany przez mózg. Niedobory niektórych innych składników odżywczych, jak kwas foliowy, witamina B12 i niezbędne kwasy tłuszczowe, mogą hamować jego wytwarzanie. PS jest istotnym fosfolipidem, który wpływa na integralność komórek mózgu. Stwierdzono, że jako dodatek odżywczy poprawia funkcje umysłowe, podnosząc poziom acetylocholiny, która przenosi informacje w mózgu. Jednakże przede wszystkim PS jest stosowany w przypadku utraty pamięci, depresji oraz zmian w funkcjonowaniu mózgu w starszym wieku. Preparaty fosfatydyloseryny, dostępne w połączeniu z innymi składnikami poprawiającymi funkcjonowanie mózgu, coraz częściej pojawiają się w sklepach ze zdrową żywnością.

Dawkowanie: 500-800mg na dobę.

Fosfor

Fosfor jest mikropierwiastkiem, który jest niezbędny do utrzymania zdrowia, wpływa on również na samopoczucie. Jest to związek, który ma wpływ na stan układu kostnego. Pierwiastek ten ma znaczenie dla działania układu nerwowego. Jego odpowiednie stężenie w organizmie zmniejsza ryzyko osteoporozy. To dzięki temu związkowi zęby są zdrowe, a kości i stawy utrzymane są w dobrym stanie. Dba on o mineralizację kości i zębów. W przypadku niedoborów może dojść do wymiotów, bóli stawów i kości, zaburzeń układu nerwowego.

Fosfor to drugi co do ilości minerał zawarty w organizmie, współdziała z wapniem, zapewniając prawidłową mineralizację kości; obecny w każdej komórce ciała. Jest składnikiem DNA (kwasu dezoksyrybonukleinowego), w którego cząsteczkach znajduje się wzór białek charakterystycznych dla danego osobnika, i otoczki mielinowej tkanki nerwowej. Istotny dla uwalniania energii w organizmie, współdziała w przemianie glukozy w glikogen i wspomaga produkcję lecytyny. Fosfor wpływa na stan kości i zębów, przyczynia się do procesów wzrostu i odnowy organizmu, dostarcza energii, wspomagając metabolizm węglowodanów i tłuszczów, zapewnia prawidłowe funkcjonowanie nerwów i równowagę kwasowo-zasadową. Niedobór tego pierwiastka zdarza się rzadko, ale mogą się do niego przyczynić środki zobojętniające kwasy (antacydy) i cukier. Objawia się słabością kości i zębów, krzywicą, infekcjami dziąseł, artretyzmem, utratą apetytu i słabością mięśni. Najlepsze naturalne źródło fosforu to mięso, jaja, pełne ziarno, surowe zarodki pszenicy, orzechy i nasiona. Normalne dzienne zapotrzebowanie dorosłego wynosi 800 mg, a karmiącej matki - 1200 mg.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 1000 mg na dobę.

Fosforan dwusodowy

Fosforan dwusodowy jest to związek, który powstał z połączenia sodu i fosforanu. Związek ten jest zaliczany do makroelementów w pojedynczą molekułę. Fosfor jest pierwiastkiem, który odpowiada za prawidłową mineralizację kości i zębów. Sód bierze udział w regulowaniu gospodarki wodo-elektrolitowej, dba również o równowagę kwasowo-zasadową. Wpływa również na wysokość ciśnienia tętniczego. To połączenie ma za zadanie wzmacniać równowagę kwasowo-zasadową w organizmie.

Dawkowanie: zalecana dawka to kilka gramów na dobę. Dawkowanie zależne jest od zapotrzebowania organizmu.

Fosforan dwuwapniowy

Fosforan dwuwapniowy  (Di-calcium phosphate, Dicalcium phosphate dihydrate, Fosforan wapnia) jest to połączenie dwóch związków mineralnych wapnia i fosforu. Połączenie to stworzone zostało w celu kompleksowego wsparcia dla układu kostnego. Są to pierwiastki, które są niezbędne dla organizmu ludzkiego. Wapń pełni funkcję budulcową kości i zębów. Ma również działanie energetyczne, wpływa na proces krzepnięcia krwi, a także dba o prawidłową pracę układu nerwowego. Fosfor jest niezbędny do prawidłowej budowy i mineralizacji kości i zębów.

Dawkowanie: zalecana dawko to około 50-100mg na dobę.

 

Fosforan kreatyny

Fosforan kreatyny to związek fosforanowy sprawia, że poprawia się równowaga, organizmu, dzięki temu, że poprawi się odtwarzanie ATP. Jest to więc związek, który jest podstawowym nośnikiem energii, która jest produkowana w komórkach mięśniowych. To połączenie sprawia, że możliwe jest utrzymanie rezerwy energii, a dzięki temu możliwe jest dodatkowe wzmocnienie i jej uwolnienie w czasie wykonywania wysiłku fizycznego. Dodatkowo związek ten przyśpiesza procesy regeneracji, a także korzystnie wpływa na przyrost masy mięśniowej. Zaleca się jego suplementacje jako element diety wspomagającej wysiłek fizyczny.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Fosforan magnezu

Fosforan magnezu je to związek, który łączy ze sobą cząsteczki fosforanu i magnezu w jedden molekuł. To połączenie ma na celu doprowadzenie do poprawienia się potencjału energetycznego magnezu, a dzięki temu komórki mięśniowe są doskonale zaopatrzone w energię ATP. Pierwiastek te bierze również udział w procesie syntezy białek, a także wspomaga metabolizm tłuszczy i węglowodanów. Fosforan jest budulcem układu kostnego i wpływa on na rozwój tkanki mięśniowej. Ma on również wpływ na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Fosforan sodu

Fosforan sodu jest połączeniem dwóch minerałów sodu i fosforanu w jedne molekuł. Sód jest pierwiastkiem, który jest niezbędny do regulowania gospodarki wodno-elektrolitowej. Odpowiada również za środowisko kwasowo-zasadowe w organizmie człowieka. Związek ten wpływa korzystnie na proces przewodzenia impulsów nerwowych, a także wspomaga regulację ciśnienia krwi. Fosfor zaś pełnia rolę budulca kości i zębów. Ma również wpływ na procesy energetyczne w organizmie, a także na syntezę fosfokreatyny.

Dawkowanie: zalecana dawka jest zależna od aktywności tygodniowej.

Fosforanu potasu

Fosforanu potasu  to połączenie fosforu i potasu. Połączenie to ma na celu poprawienie mineralizacji kości i zębów. Potas jest odpowiedzialny za regulowanie gospodarki elektrolitowej. Jego suplementacja ma na celu zmniejszenie ryzyka odwodnienia. Połączenie tych pierwiastków sprawia, że związki te mają silne działanie diuretyczne i dlatego stosuje się w je suplementacji sportowej. Dodatkowo wykazują one działanie przeczyszczające, a podaje się do w odpowiednich dawkach prozdrowotnych. Połączenie to stosowane jest często w suplementacji sportowej.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 4g na dobę.

Fosforat dwupotasowy

Fosforat dwupotasowy jest połączeniem pierwiastków, które zaliczane są do grupy makroelementów. Potas jest odpowiedzialny za uwadnianie komórek. Ten pierwiastek zaliczany jest do grupa elektrolitów i odpowiada on za objętość komórek, a także ciśnienie osomatyczne. Odpowiada on również za regulowanie gospodarki kwasowo-zasadowej. Fosfor ma rolę budulcową. Jest on odpowiedzialny za budowanie kości i zębów, a także odpowiada za ich prawidłową mineralizację i rozwój.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Frukto-Oligosacharydy (FOS)

Frukto-Oligosacharydy (FOS) - klasa węglowodanów, które stają się coraz bardziej popularne. Są to naturalne cukry, obecne w niewielkich ilościach we wszystkich owocach, warzywach i ziarnach, a więc w bananach, pomidorach, karczochach, cebuli, czosnku, pszenicy i owsie. Nie poddają się trawieniu i nie są wchłaniane w organizmie jak zwykłe cukry. Wy-wierająjednak dobroczynny wpływ na florę jelit, odżywiają bowiem wybiórczo tylko przyjazne bakterie jelitowe, takie jak Bifidobacteńum bifidum i Lactobacillus acidophi-lus, omijając bakterie „złe": Clostridium perfringens, Salmonella czy Escherichia coli. Jak wykazano w jednym z badań, dodawanie dziennie 8 g frukto-oligosacharydów do diety powoduje dziesięciokrotny wzrost przyjaznych bakterii. Spożywanie FOS ma daleko idące skutki. Dzięki odżywianiu flory jelit i utrzymywaniu odczynu lekko kwaśnego przynosi ulgę w zaparciach, zapobiega przykrym zapachom i polepsza wchłanianie pokarmu. Stosowanie FOS jest szczególnie ważne podczas kuracji antybiotykami, które zabijają wszystkie bakterie jelitowe, zarówno „dobre", jak „złe", powodując zgagę, zakażenie drożdżakami i zmęczenie. FOS obniżają poziom cukru i cholesterolu u osób z cukrzycą. Bywają dostępne w sklepach ze zdrową żywnością.

Fruktoza

Fruktoza to cukier, który zaliczany jest do grupy ketoz. Jeżeli dojdzie do połączenia fruktozy z glukozą tworzy się sacharoza. Ten cukier wykazuje silne działanie redukujące, a także wpływa na wiązanie się wody w organizmie. Występuje ona przed wszystkim w owocach, a także w miodzie. Fruktoza to źródło węglowodanów prostych, które są dostarczane do organizmu w bardzo szybkim tempie. Do jego metabolizmu niezbędna jest insulina. Do jej przemian dochodzić może w dwóch drogach, w wątrobie, a także w przemianie mięśniowo-tłuszczowej. Fruktoza stosowana jest w przemyśle spożywczym jako konserwant, a także jako środek słodzący.

Fruktoza to naturalny cukier obecny w owocach i miodzie. Wchodzi w skład cząsteczki sacharozy i może być uzyskiwana np. z kukurydzy. Fruktoza może być stosowana w niektórych łagodnych postaciach cukrzycy do słodzenia potraw.

Fucosterol

Fucosterol to organiczny związek chemiczny, który zaliczany jest do grupy steroli roślinnych. Naturalnie występuje on w algach, a związek ten wykazuje wysoką aktywność biologiczną, jeżeli jest spożywany przez człowieka. Niektóre źródła podają, że związek ten może mieć działanie antyoksydacyjne, dzięki czemu wspomaga wydalanie i neutralizację wolnych rodników. Dodatkowo ma on działanie przeciwcukrzycowe i wspomaga prawidłowy profil lipidów we krwi. Może mieć ochronne działanie na komórki wątroby. Te związki stosowane są w suplementach, które zwiększają poziom testosteronu.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

 

Fumaran L-karnityny

Fumaran L-karnityny to połączenie kreatyniny z kwasem fumarowym. Dzięki temu połączeniu zwiększa się biodostępność tego związku, a także poprawiają się jego walory. Kreatynina jest związkiem, który należy do witagenów, co oznacza, że jest to związek witamino podobny. To połączenie stosowane jest w suplementacji sportowej, które ma na celu  wspomaganie wysiłku, a także poprawienie wytrzymałości mięśniowej. Zaleca się jego stosowanie zwłaszcza u osób, które odchudzają się i przy dyscyplinach wytrzymałościowych.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 3g na dobę.

GABA

GABA (kwas gamma-aminomasłowy) wpływa w dużym stopniu na  funkcjonowanie układu nerwowego. W przypadku niedoboru tego kwasu w organizmie dochodzi do zaburzenia pracy mięśni nóg, a także zmniejsza się odporność organizmu na działanie stresu. W suplementacji kwas gamma-aminomasłowy stosowany jest w celu przyśpieszenia regeneracji, a także wspomaga wydzielanie większych stężeń testosteronu. Jest to kwas, który ma ogromny wpływ na przebieg budowy masy mięśniowej.

GABA to skrót pochodzący od angielskiej nazwy kwasu gammaaminomasłowego (gamma aminobutyric acid). Jest to aminokwas, który tworzy się w organizmie z kwasu glutaminowego i działa jako przekaźnik hamujący w mózgu, tzn. obniża aktywność części mózgu, zwanej układem limbicznym, odpowiedzialnej za emocje. Tak więc GABA pomaga zmniejszać stresujące uczucia, jak niepokój, lęk i napady paniki. Będąc naturalnym środkiem uspokajającym, częściowo może zastąpić popularny lek valium, gdyż wiąże się z pewnymi receptorami komórek mózgowych, co prowadzi do wyciszenia emocji. Stwierdzono także, iż 42 GABA pomaga w przypadkach moczenia nocnego, ponieważ tłumi działanie hormonu prolaktyny, który pobudza oddawanie moczu.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 500mg na dobę. W przypadku zwiększonego zapotrzebowania zaleca się zwiększenie dawki nawet do 1500mg na dobę.

Gamma karoten

Gamma karoten jest to jeden z izomerów karotenu, który jednocześnie jest prekursorem witaminy A. Występuje w warzywach i niektórych kwiatach. Związek ten odpowiada za barwię czerwoną, która występuje w niektórych produktach spożywczych. Posiada on właściwości antyutleniające, niweluje dzięki temu działanie wolnych rodników, a także opóźnia procesy starzenia się organizmu, dzięki czemu dba o kondycję skóry. Dodatkowo wspomaga pracę układu odpornościowego i zmniejsza ryzyko rozwoju niektórych chorób. Związek ten wchodzi w skład niektórych suplementów diety.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych.

Gamma-butyrobetaine Ethyl Ester

Gamma-butyrobetaine Ethyl Ester to etylowy ester kwasy gamma aminomasłowego. Związek ten jest agonistą receptorów muskarynowych. Związek ten jest stosowany w celu zwiększenia produkcji tlenki azotu, a dzięki temu ma wpływ na ciśnienie tętnicze krwi. Jest w stanie obniżyć lub podwyższyć jeżeli jest to konieczne. Związek ten stosuje się w suplementacji sportowej, w preparatach, które zwiększają syntezę tlenku azotu, a dzięki temu poprawiają ukrwienie i odżywienie tkanek mięśniowych, co przyczynia się do powstawania tak zwanego efektu pompy mięśniowej.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych wytycznych.

Gamma-oryzanol

Gamma-oryzanol – jest to zestawienie fitosteroli połączonych z kwasem felurowym. Suplementacja tego związku ma za zadanie wpływać korzystnie na pracę układu trawiennego, a także wspomagać przemianę materii. Jest to również połączenie, które wspomaga poziom lipidów, a jednoczenie blokuje proces wchłaniania się cholesterolu, dzięki czemu dba o układ sercowo-naczyniowy. Wykazuje również działanie protekcyjne na wątrobę i stymuluje organizm do produkcji testosteronu w odpowiednich dawkach. Dba o organizm, ponieważ niweluje działanie wonnych rodników.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych.

Gammaoryzanol

Gammaoryzanol - przeciwutleniacz zawarty w komórkach popularnych roślin uprawnych, takich jak: ryż, pszenica, owies, jęczmień, warzywa, oliwki, pomidory i owoce cytrusowe. Znajduje się głównie w łupinach nasiennych ziaren i sprzyja ich wzrostowi. Gam-maorynazol wyizolowany został z oleju ryżowego i najpierw stosowany był w Japonii jako środek uspokajający. Obecnie stosuje się go głównie do leczenia uderzeń gorąca w okresie menopauzy, obniżania wysokiego poziomu cholesterolu i łagodzenia zaburzeń trawienia, jak owrzodzenie i nieżyt żołądka oraz podrażnienie jelit. Jako silny przeciwutleniacz, gammaorynazol może zapobiegać szkodliwym skutkom napromieniowania oraz chemioterapii. Badania na zwierzętach wykazały także jego działanie przeciwnowotworowe. Wiele osób zajmujących się kulturystyką uważa, że gammaorynazol zwiększa wydzielanie hormonu wzrostu, gdyż oddziałuje na podwzgórze i przysadkę mózgową, gdzie hormon ów powstaje.

Gaulteria Pełzająca (Gaultheria procumbens)

Gaulteria Pełzająca

OPIS Płożące się ziele może dochodzić do kilku metrów dl. Ma gładką czerwono-brunatną korę, jasnozielone liście i małe, białe lub różowe dzwonkowate kwiaty. Małe czerwone jagody są jadalne.

POCHODZENIE Ameryka Północna (wschodnie USA i Kanada); hodowane, ale do celów handlowych pochodzi ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Liście (Gaultheriae folium), olejek eteryczny (Gaultheriae aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Przeciwzapalny, przeciwbólowy, miejscowo drażniący.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Zewnętrznie jest używany jako lek miejscowo drażniący w bólach mięśniowych i stawowych, takich jak reumatyzm. Napary i wywary oraz małe ilości olejku są rzadko stosowane wewnętrznie jako tonik w leczeniu reumatyzmu i mniejszych dolegliwości żołądkowych. Indianie kanadyjscy używali naparów orzeźwiających z liści. Obecnie roślina jest rzadko stosowana, z wyjątkiem Ameryki Północnej.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Olejek jest zawarty w maściach, kremach i mazidłach w stężeniu około 20%. Doustnie w leczeniu reumatyzmu używa się 10—20 kropli olejku w formie kapsułek. Jest on również składnikiem kosmetyków i produktów do higieny jamy ustnej. Liście są używane do przyrządzenia orzeźwiającego naparu („herbatka górska”).

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównym składnikiem olejku jest salicylan metylu (99%). Występuje w roślinie jako monotropitozyd (glikozyd z resztą glukozy i ksylozy). Jest on hydrolizowany w jelitach i wątrobie do aktywnego połączenia wykazującego działanie lecznicze. Także w zielu obecna jest arbutyna i garbniki. Salicylan metylu jest otrzymywany z kory Betula lenta, liści Filipéndula ulmaria i innych roślin. Posiada charakterystyczny zapach i słodkawy smak. Obecnie syntetyczny salicylan metylu zastępuje ten naturalny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Salicylany hamują cyklooksygenazę i w ten sposób powstawanie prostaglandyn wywołujących zapalenie i ból. Działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwreumatyczne jest prawdopodobne. Roślina może być toksyczna po podaniu doustnym i nie powinna być używana przez osoby uczulone na aspirynę.

Genistyna

Genistyna – jest to związek organiczny, który zaliczany jest do grupy izoflawonów. Wykazuje on działanie antyoksydacyjne, a dzięki temu niweluje działanie wolnych rodników i zmniejsza ryzyko stresu oksydacyjnego. Stosuje się go w przypadku występowania kobiecych zaburzeń hormonalnych. Jest on skuteczny, który wspomaga działanie żeńskich hormonów płciowych, ponieważ naśladuje ich działanie. Zazwyczaj związki te wchodzą w skład suplementów diety, które mają wpływ na pracę układu hormonalnego. Ich spożywanie jest zalecana jedynie w określonych przypadkach.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych.

Geranamina

Geranamina (1,3 Dimetyloamina HCl) jest to związek chemiczny, który w swoim składzie zawiera niewielkie ilości olejku geranaminowego. Pozyskiwany jest on z pelargonii, czyli rośliny ozdobnej, która gości w niektórych domach w doniczkach i ogrodach. Związek ten to amin, który ma ogromny wpływ na neuroprzekaźniki i ich aktywność. Dzięki temu ma działanie pobudzające, a także wykazuje potencjał termogeniczny. W suplementacji sportowej jest stosowany, jako dodatek, który ma poprawiać kondycję, wzmacniać siłę i wytrzymałość, a także zwiększa koncentrację.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

German

German - pierwiastek półmetaliczny, półprzewodnik elektryczny, kiedyś stosowany w tranzystorach. W organizmie ludzkim występuje jako pierwiastek śladowy. Pobudza działanie układu odpornościowego, stymulując wytwarzanie interferonów - substancji hamujących rozwój wirusów i wzmagających wzrost komórek odpornościowych. A zatem zwiększa odporność organizmu na różne choroby. Organiczny german zawarty w pokarmie obniża także zapotrzebowanie narządów na tlen i jest silnym przeciwutleniaczem, chroniącym przed wieloma chorobami degeneracyjny-mi i przedwczesnym starzeniem się. Stwierdzono, że german daje dobre efekty w przypadku złośliwego nowotworu jajnika, jelita grubego i choroby Hodgkina. Ponadto wykazano, że działa przeciw artretyzmowi. Śladowe ilości germanu są obecne w większości produktów żywnościowych, ale najwięcej zawiera go ginseng (żeń-szeń), czosnek, aloes i żywokost. To może częściowo tłumaczyć dobroczynne działanie zdrowotne tych roślin. German dostępny jest w sklepach ze zdrową żywnością w formie preparatu.

Gingerole

Gingerole to składniki, które znajdują się w kłączu imbiru. Wykazują one aktywność biologiczną, a pod względem chemicznym przypominają one fenylopropan. Związki te wykazują działanie przeciwzapalne i charakteryzują się działaniem żółciopędnym. Mają również zdolność do regulowania pracy układu pokarmowego. Działają napotnie i termogenicznie. Niektóre źródła podają, że związki te mogą mieć korzystny wpływ na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego. Przypisuje się im również działanie antyutleniające, a także działanie obniżające ciśnienie krwi i poziom cholesterolu.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 10-20mg na dobę.

Ginkgo biloba

Ginkgo biloba ( Miłorząb Chiński, Miłorząb Japoński) to roślina, która wykazuje silne działanie prozdrowotne, a wywodzi się ona z terenów Chin i tam używana jest jako preparat medycyny ludowej. Surowcem, który jest głównie wykorzystywany są liście miłorzębu, które zbiera się w okresie jesiennym. W nich znajdują się flawonoidy, terpentyny i olejki. Związki te pełnią istotną rolę, kiedy używa się na organizmie ludzkim. Odpowiadają one za prawidłowy przepływ krwi przez naczynia krwionośne, zwiększają elastyczność i przepuszczalność naczyń krwionośnych. Niektóre źródła podają, że mają one działanie przeciwutleniające.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 100-200mg na dobę.

Ginsenozydy

Ginsenozydy to składniki, które znajdują się w korzeniu żeń-szenia, wykazują one aktywność biologiczną. To duża grupa składników, ponieważ składa się ona aż z 30 różnych związków, które mają korzystny wpływ na pracę układu krążenia, a to dzięki temu, że poprawiają one transport tlenu. Mają one również pozytywny wpływ na pracę układu immunologicznego, zwalczają wirusy infekcje bakteryjne. Mają silne działanie przeciwutleniające, dzięki czemu wspomagają walkę organizmu ze stresem oksydacyjnym.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 50mg na dobę.

Glicerofosforan magnezu

Glicerofosforan magnezu to molekuł, który stworzony został z połączenia cząsteczek glicerolu, magnezu i fosforanu. Dzięki temu biodostępność magnezu poprawia się, a jednocześnie organizm ludzki jest w stanie wykorzystać w pełni potencjał tego pierwiastka. Glicerol ma za zadanie wspomagać prawidłowe nawadnianie komórek, a także gwarantować efekt pompy mięśniowej. Magnez jest pierwiastkiem, który wpływa na przemiany metaboliczne, przewidzi impulsy nerwowe, a także wspiera funkcjonowanie mięśni. Fosforan ma za zadanie budować kości i zęby, reguluje ich mineralizację.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Glicerofosforan wapnia

Glicerofosforan wapnia to połączenie wapnia, fosforanu i glicerolu. Dzięki temu połączeniu działanie wapnia wzmacnia się, a organizm jest w stanie w pełni wykorzystać jego potencjał. Wapń, to główny budulec kości i zębów. Wspomaga również przewodnictwo nerwowe. Fosforan to pierwiastek, który ma wpływ na mineralizację kości i zębów. Glicerol dba o równowagę gospodarki wodnej i elektrolitowej w organizmie, a także wpływa na proces nawadniania komórek i ułatwia uzyskanie efektu pompy mięśniowej.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Glicerol zwana

Glicerol zwana jest również gliceryną. To jeden z najprostszych alkoholi, który należy do grupy trójwodorotlenowych. Należy on do związków organicznych chemicznych, które wyróżniają się ze względu na szerokie zastosowanie. Stosuje się do w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym. W suplementacji jest on wykorzystywany jako składnik pomocniczy. Najczęściej znajduje się on w syropach i preparatach o zawiesistej konsystencji. Pełni rolę rozpuszczalnika w niektórych preparatach. Łagodzi podrażnienia skóry i jest polecany dla dzieci i dorosłych.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Glicyl magnezowy glutaminy

Glicyl magnezowy glutaminy ( Magnesium Glycyl Glutamine, MGG ) To opatentowana formuła glutaminy, która wyróżnia się od innych form tego związku. Jest to forma wolna aminokwasu, a charakteryzować się ona ma większą biodostępnością, a także lepszą przyswajalnością. Wpływa ona korzystnie na układ mięśniowy. Jest to aminokwas endogenny, a organizm jest w stanie sam go syntezować. Jego zadaniem jest regulowanie pracy jelit i ich ochrona. W suplementacji ten związek występuje najczęściej w monopreparatach.

Dawkowanie: Zalecana dawka to około 5-10g na dobę.

Glicyna

Glicyna to składnik, który wykazuje prozdrowotne działanie, dlatego wykorzystuje się go w suplementacji. Znany jest ze swojego działania na układ nerwowy. Wspomaga ukoić nerwy i zwiększa odporność organizmu na stres. Dodatkowo może sprawdzić się jako preparat, który zwalcza problemy z bezsennością, ponieważ wspomaga ona spokojny sen. Zalecany jest w przypadku życia aktywnego fizycznie i umysłowo, a także prowadzenia stresującego trybu życia.

Glicyna to aminokwas nie należący do niezbędnych. Jako hamujący neuroprzekaźnik powstrzymuje reakcję na stres w rdzeniu kręgowym i wraz z tauryną łagodzi skurcze towarzyszące napięciu i lękowi. Glicyna sprzyja wzmocnieniu mięśni poprzez nasilenie działania kreatyny, silnego źródła energii uwalnianej podczas skurczu mięśni; dzięki hamującemu działaniu przyczynia się do zapobiegania napadom padaczkowym. Wykazano także, iż obniża poziom kwasu moczowego, co zmniejsza dolegliwości w przypadku skazy moczanowej (dna). Bierze udział w produkcji glutationu, ważnego związku o działaniu przeciwutleniającym.

Dawkowanie: w suplementacji stosowana dawka to około 3g na dobę, w zależności od zapotrzebowania.

Glicynian

Glicynian cynku to połaczenie glicyny i cynku, co ma za zadanie zwiększyć przyswajalność i biodostępność pierwiastka. To badania naukowe wykazały, że takie połączenie sprawia, że działanie i biodostępność cynku znacząco się poprawia. Ten związek charakteryzuje się lepszą stabilnością, a dzięki temu jest on trwały. Cynk jest pierwiastkiem, który wpływa na pracę układu hormonalnego, szczególnie u mężczyzn. Dba on o zwiększone stężenie testosteronu i reguluje jego poziom, tak by nie był za niski. Dodatkowo wpływa korzystnie na układ rozrodczy, zwiększa objętość spermy i popraia ruchliwość plemników.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Glicyno-l-arginino-alfa-ketoizokapronian wapnia

Glicyno-l-arginino-alfa-ketoizokapronian wapnia ( Gakci) to połączenie glicyny, argininy, a także ketoizokaproonianu w jedną molekułę. To połączenie dwóch aminokwasów ma za zadanie zwiększyć anabolizm w organizmie. Dodatkowo glicyna i arginina biorą udział w procesie syntezy kreatyny, a także zwiększają poziom tlenku azotu we krwi. Dzięki temu naczynia krwionośne rozszerzają się, a to sprawia, że składniki odżywcze szybciej docierają do miejsc docelowych. To sprawia, że gwarantowany jest efekt pompy mięśniowej. To połączenie wykazuje działanie ergogeniczne.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5-8g na dobę.

Glikozydy

Glikozydy to składniki, które znajdują się w roślinach. Największe ich ilości znajdują się w liściach, owocach i kwiatach. Wyróżnia się ich kilka rodzajów, a każdy z nich różni się działaniem i właściwościami. Nasercowe wpływają na tropizmy serca, a także przyczyniają się do zwężenia naczyń krwionośnych. Stewiolowe wpływają na reakcje alergiczne i mogą zwalczać ich objawy. W suplementacji wykorzystuje się te substancje, ponieważ mają one działanie moczopędne i wspomagają oczyszczanie organizmu z toksyn.

Dawkowanie: bezpieczna dawka to 4mg na każdy kilogram masy ciała.

Glinka Montmorillonite

Glinka Montmorillonite jest to zbiór składników odżywczych, które zebrane są w formie glinki. Mają one szerokie zastosowanie, ponieważ wykazują szereg właściwości prozdrowotnych. Ich zadaniem jest wiązanie ze sobą cząsteczek metali ciężkich i wydalanie ich z organizmu. Wykazują działanie antyoksydacyjne, dzięki czemu wspomagają walkę organizmu z wolnymi rodnikami. Mają działanie detoksykacyjne. W suplementacji zazwyczaj wykorzystuje się je w celu poprawienia kondycji skóry, włosów i paznokci.

Dawkowanie: nie zaleziono precyzyjnych wytycznych.

Glistnik (Chelidonium mąjus, jaskółcze ziele)

OPIS Bylina o zielono-żóltych głęboko wcinanych liściach z zóltopomarańczowymi kwiatami. Bardzo przypomina rośliny z rodziny Brassicaceae (Cruciferae), jednak cechą charakterystyczną jest pomarańczowy sok mleczny, który wycieka przy złamaniu łodygi.

POCHODZENIE Europa, Azja i Afryka Północna; zawleczony do Ameryki Północnej

SUROWIEC Całe ziele (Chelidonii herba) — zwykle w postaci wyciągów, bardzo rzadko używany jest korzeń.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec żółciopęd-ny, przeciwbakteryjny, spazmolityczny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Wyciągi stosuje się w stanach skurczowych przewodu pokarmowego i przewodów żółciowych. Oczyszcza woreczek żółciowy i pobudza przepływ żółci w przypadku zapalenia wątroby, żółtaczki i kamieni żółciowych. Żółty sok stosuje się też na brodawki oraz w schorzeniach skórnych, np. grzybicy skóry (tinea), egzemach, a także w dolegliwościach oczu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Obecnie stosuje się w lecznictwie standaryzowane wyciągi zawierające alkaloidy. Można przyjąć dawkę dzienną 2—5 g suchego ziela (zawierającą 12-30 mg alkaloidów) w postaci naparu. Około 0,5-1 g (pól do jednej łyżeczki) maceruje się przez 10 minut i przyjmuje trzy razy dziennie pomiędzy posiłkami.

SUBSTANCJE AKTYWNE Surowiec zawiera ponad 20 alkaloidów typu protopiny, protoberberyny i ben-zofenantrydyny (aż do 1% suchej masy). Główny składnik to protopina, berberyna, koptyzyna, chelido-nina, sangwinaryna i chelerytryna. W surowcu alkaloidy są związane z kwasem chelidonowym.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Berberyna i sangwinaryna są środkami silnie wpływającymi na DNA, działając przeciwbakteryjnie oraz przeciwwirusowo. Większość alkaloidów może oddziaływać na neuroreceptory oraz inne białka, co wyjaśnia ich właściwości przeciwskurczowe, przeciwbólowe i przeciwzapalne. Wydaje się, że ziele glistnika bezpośrednio pobudza wydzielanie żółci, a nie ma wpływu na jej przepływ. W badaniach na zwierzętach wykazano aktywność żólciotwórczą surowca.

Glistnik Jaskółcze ziele

Glistnik Jaskółcze ziele to roślina, która zostaje wykorzystywana w medycynie naturalnej, ponieważ ma ona liczne właściwości prozdrowotne. Może być ona wykorzystywana przy zaburzeniach metabolicznych, ponieważ wspomaga zwalczanie bólu brzucha. Doskonale sprawdza się przy bólach menstruacyjnych. Roślina ta ma działanie przeciwbólowe, a także przyczynia się do obniżenia ciśnienia krwi. Niektóre źródła podają, że działa ona żółciopędnie, a także reguluje czynności układu pokarmowego. A długotrwałe stosowanie wyciągów z tej rośliny może mieć działanie przeciwnowotworowe.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Glucetyl

Glucetyl to innowacyjna forma glutaminy. Powstała ona z połączenia dwóch składników, glutaminy i acetylu. Dzięki temu działaniu zwiększa się biodostępność aminokwasu endogennego. Poprawia się również jego przyswajalność, a organizm jest w stanie w pełni wykorzystać jego działanie. To połączenie sprawia, że organizm jest w pełni nasycony glutaminą, a także jest w stanie utrzymać wysokie stężenie tego aminokwasu na dłuższy czas. Ten aminokwas bierze udział w syntezie kreatyny, ma działanie anaboliczne, a także przyczynia się do zwiększenia stężenia tlenku azotu we krwi.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 1200mg na dobę.

Glukomannan

Glukomannan - lepka substancja otrzymywana z bulw roślin, działa jak błonnik, absorbując wodę. W jelitach może do 60 razy zwiększyć objętość. Łączy się z tłuszczem i usuwa go z jelita grubego, dlatego można stosować glukomannan w leczeniu zaparć. Substancja ta zmniejsza apetyt, pomaga w odchudzaniu, normalizuje poziom cukru we krwi, pomaga w leczeniu cukrzycy i obniża poziom cholesterolu. Glukomannan kupuje się w kapsułkach. Dla osiągnięcia najlepszych efektów powinno się przyjmować trzy kapsułki na pół godziny przed posiłkiem, popijając szklanką wody.

Glukonian cynku

Glukonian cynku jest to połączenie glutaminy z cynkiem, czyli pierwiastkiem, który należy do grupy niezbędnych dla organizmu ludzkiego. To połączenie sprawia, że biodostępność cynku znacząco się poprawia. Pierwiastek ten wchodzi w skład układów enzymatycznych, a jego właściwości  zastosowanie jest szerokie. Ma istotny wpływ na pracę układu immunologicznego, wpływa na aktywność leukocytów. Dodatkowo ma wpływ na bariery odpornościowe w organizmie, a także działanie przeciwbakteryjnie. Suplementacja cynkiem sprawia, że zwiększa się poziom testosteronu w ustroju.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Glukonian kreatyny

Glukonian kreatyny (Glukonat Kreatyny) to połączenie kreatyny z glukozą w jeden molekuł. To połączenie ma za zadanie zwiększyć stymulację wyrzutu insuliny, a także wpływa na proces transportu kreatyny w organizmie ludzkim. Kreatyna jest związkiem, który wykazuje działanie ergogeniczne. Wpływa również na wydzielanie fosfokreatyny, a także ma wpływ na gromadzenie rezerw ten substancji. Kreatyna wspomaga budowanie masy mięśniowej, zwiększa siłę i wytrzymałość, a także wpływa korzystnie na procesy regeneracyjne.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 4-8g na dobę.

Glukorafanina

Glukorafanina jest to związek, który naturalnie występuje w przyrodzie. Wywodzi się on z brokuł, a wydobywa się go najczęściej z kiełków tego warzywa. Substancja ta pełni rolę prekursora sulfosforanu, który jest aktywny biologicznie. Dzięki temu związek ten ma wpływ na proces produkcji potrzebnych bakterii w jelicie człowieka. Wykazuje on również szereg właściwości prozdrowotnych, a jego suplementacja może wspomagać walkę z bakteriami, korzystnie wpływać na pracę żołądka i dwunastnicy, a także wspomaga walkę organizmu z wolnymi rodnikami.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Glukoza

Glukoza jest cukrem prostym, który powszechnie używany jest i występuje w produktach spożywczych. To cukier, który uważany jest za najprostszy węglowodan, a przez to często nazywany jest monosacharydem. Organizm człowieka pobiera glikozę z owoców, warzyw i produktów mlecznych. Jest ona potrzebna, ponieważ stanowi ona obok tłuszczu jeden z ważniejszych źródłem energii w postaci węglowodanów, które najlepiej preferuje organizm ludzki. Poziom glukozy ma ogromne znaczenie dla zdrowia. Glukoza powinna być spożywana w rozsądnych porcjach. Zarówno jej niedobór, jak i jej nadmiar może mieć szkodliwy wpływ na zdrowie.

Glukoza to postać cukru wytwarzana w tkankach roślin i zwierząt i będąca źródłem energii; końcowy produkt procesu przyswajania pokarmu. Od poziomu glukozy we krwi, komórkach i mięśniach zależy dobre samopoczucie i poziom energii. Szczególnie uzależniony od glukozy jako źródła energii jest nasz mózg. Zmniejszenie ilości glukozy w mózgu natychmiast powoduje uwolnienie hormonów, takich jak adrenalina i glukagon, dzięki którym poziom glukozy wraca do normy. Przewlekły stan niskiego poziomu glukozy we krwi znany jest jako hipoglikemia, jego zaś przeciwieństwo - przewlekle wysoki poziom - znany jest jako cukrzyca.

Glukuronolakton

Glukuronolakton  (D-glukurono-3 ,6-lakton; DGL) to organiczny związek chemiczny, który zaliczany jest do grupy metabolitów glukozy. Związek ten naturalnie występuje w żywności, a może być on stosowany również w suplementacji. Ma działanie detoksykujące, a więc wspomaga wydalanie toksyn i wolnych rodników z organizmu. Dodatkowo wpływa korzystnie na pracę aparatu ruchu. Ze względu na to związek ten wykorzystywany jest jako preparat, który wspomaga zdolności wysiłkowe, a także korzystnie wpływa na procesy przemiany materii. Obecny jest on w preparatach przed treningowych i po treningowych.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 3g na dobę.

Glutamina (L-Glutamina)

Glutamina (L-glutamina) to aminokwas, który najczęściej występuje w układzie mięśniowym. Ponad 60 procent mięśni szkieletowych składa się właśnie z tego aminokwasu. Wspomaga ona transport azotu do komórek mięśniowych, dzięki czemu jej suplementacja przyczynia się do zwiększenia efektu pompy mięśniowej. W czasie aktywności fizycznej poziom glutaminy znacząco spada, a to przyczynia się do zmniejszenia sił i wytrzymałości. Aminokwas ten ma wpływ na metabolizm białek, ma silne działanie antykataboliczne, a także wpływa na zwiększenie objętości komórek mięśniowych.

L-Glutamina to aminokwas, który jest amidem kwasu glutaminowego. Jej zadaniem jest wspomaganie i regulowanie pracy układu pokarmowego. Stanowi ona źródło składnika odżywczego i przyczynia się do lepszej przyswajalności. W suplementacji stosuje się ją w celu przyśpieszenia wzrostu masy mięśniowej. Stanowi neuroprzekaźnik, który wspiera prace mózgu, a także poprawia pamięć i koncentrację. U osób aktywnych jej stosowanie przyczynia się do poprawiania wydajności. Usprawnia pracę metabolizmu i reguluje poziom cukru we krwi.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5g na dobę.

Glutaminian sodu

Glutaminian sodu - dodatek smakowy, który zasługuje na szczególną uwagę, jako że stosuje się go powszechnie podczas preparowania żywności (E621). Aminokwas ten jest solą sodową kwasu glutaminowego. Po raz pierwszy izolowano go w roku 1908, na uniwersytecie w Tokio, z wodorostów morskich (Laminaria Japonica), które od dawna stosowane były w kuchni japońskiej jako przyprawa. Początkowo uważano glutaminian sodu za substancję bezpieczną, jednakże z czasem zaczęto go wiązać z występowaniem wielu objawów alergii pokarmowej, często opisywanej jako „syndrom chińskiej restauracji", ponieważ obserwowano je głównie po zjedzeniu potraw chińskich. Do tych objawów należy uczucie pragnienia, mdłości, zatrzymanie wody w organizmie, drętwienie mięśni, przyspieszone bicie serca, zawroty i bóle głowy oraz oblewanie się zimnym potem. Ocenia się, że około 25% populacji ludzi Zachodu uczulonych jest w taki czy inny sposób na glutaminian sodu. Każdy, kto odczuwa objawy alergii, powinien wiedzieć, że jeśli nawet na etykiecie produktu nie figuruje określenie „glutaminian sodu", obecność tej substancji może być ukryta pod innymi ogólnikowymi bądź technicznymi nazwami, np.: kwas glutaminowy, naturalne dodatki smakowe, naturalne przyprawy, skrobia modyfikowana, drożdże autolizowane.

Glutation

Glutation (GSH) to białko, które wytwarzane jest przez komórki w organizmie. Jest to substancja, która ma szczególny wpływ na funkcjonowanie organizmu ludzkiego. Przyczynia się  przede wszystkim do zwiększenia ochrony ustroju przed działaniem wolnych rodników, dzięki czemu zmniejsza ryzyko rozwoju chorób nowotworowych. Korzystnie wpływa na pracę układu sercowo-naczyniowego. Ma działanie oczyszczające, więc sprawnie wydala wolne rodniki i toksyny z ustroju. W suplementach diety wykorzystuje się go w preparatach funkcjonalnych, a jego przyswajalność jest znacznie większa.

Glutation to silny przeciwutleniacz; jest peptydem wytwarzanym w organizmie z trzech aminokwasów: glicyny, glutaminianu i cysteiny. Glutation pomaga zapobiegać wielu chorobom zwyrodnieniowym związanym z wiekiem, takim jak choroby serca, nowotwory i artretyzm, a także przedłuża życie. Jest to skutek udziału glutationu w reakcjach katalizowanych przez różne enzymy, takie jak peroksydaza i reduktaza glu-tationowa, które neutralizują wolne 45 rodniki i ograniczają dokonane przez nie szkody. Duże ilości glutationu występują w soczewkach, co w szczególności pomaga zapobiegać zaćmie. Chroni przed skutkami zanieczyszczonego powietrza, dymu i szkodliwego promieniowania, a także oczyszcza organizm z substancji toksycznych - metali i toksyn zawartych w narkotykach. Poziom glutationu w organizmie zwiększa się dzięki zażywaniu jego prekursorów, którymi są aminokwasy glicyna, glutamina i cysteina. Dostępny jako dodatek pokarmowy w sklepach ze zdrową żywnością.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 600mg na dobę.

Gluten

Gluten - jest to główne białko pszenicy, zawierające gliadynę i glutelinę. Gluten bogaty jest w aminokwasy glutaminę i prolinę, ale niewiele w nim lizyny. Znajduje się także w życie, owsie, gryce i jęczmieniu. Jest główną substancją uczulającą znajdującą się w pieczywie, przy czym alergia daje różne objawy. Nietolerancja glutenu wywołuje celiakię - chorobę, w której występuje zaburzenie wchłaniania w jelitach, objawiającą się biegunką, utratą wagi, skłonnością do krwawień i niskim poziomem wapnia w organizmie. Jedynym sposobem leczenia jest dieta pozbawiona glutenu, prowadzona pod ścisłą kontrolą specjalisty. W przypadku celiakii należy starannie czytać etykiety na produktach, by uniknąć niepożądanych składników. Ostatnie doniesienia z badań wiążą gluten z niektórymi zaburzeniami żołądkowojelitowymi; istnieje podejrzenie, że składnik ten jest jednym z czynników wywołujących schizofrenię.

Glycocarn

Glycocarn ( GPLC, Glicynowy propionyl-l-karnityny ) Jest to zaawansowana forma kreatyniny, która została stworzona z połączenia glicyny i estru l-karnityny w jeden molekuł. To działanie ma na celu zwiększenie biodostępności tej cząsteczki, a także ułatwienie jej przyswajania. Połączenie to wykazuje silne działanie na układ krwionośny, przyczyniają się do zwiększenia stężenia tlenku azotu, a także przyśpieszenia jego transportu do układu mięśniowego. Dzięki temu wspomaga organizm podczas aktywności fizycznej. Stanowi składnik Boosterów azotu.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 1-3g na dobę.

Goats Rue

Goats Rue ( Rutwica, francuski bez ) Jest to roślina, która wykazuje szerokie zastosowanie, ponieważ ma wiele właściwości prozdrowotnych. Jej zadaniem jest obniżenie poziomu glukozy we krwi. Dodatkowo wspomaga ona regulowanie profilu lipidowego, a także przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi. Wykazuje silne działanie diuretyczne, a dzięki temu przyczynia się do sprawnego oczyszczania organizmu z toksyn. W suplementacji stanowi składnik w preparatach prozdrowotnych, a także sportowych.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych.

Gorczyca (Brassica Nigra)

Gorczyca (Brassica Nigra) - roczna roślina pochodząca z rejonów północnej półkuli o klimacie umiarkowanym. Uprawiana jest ze względu na nasiona, zawierające olejek lotny. Gorczyca jest popularną, pobudzającą apetyt i poprawiającą trawienie przyprawą kuchenną. Picie małych ilości słabej herbaty z gorczycy pomaga w bronchicie i kaszlu. Zewnętrznie stosuje sieją do okładów drażniących skórę i powodujących napływ krwi do chorych miejsc w reumatyzmie i przeziębieniach. Okłady takie robi się z pasty ze zmielonych nasion zmieszanych z mąką i wodą, rozprowadzonej na Imanych ściereczkach. Przykładane w bolące miejsca rozgrzewają skórę. Nie powinno się ich stosować na wrażliwe miejsca i należy je usunąć, kiedy tylko uczucie pieczenia stanie się trudne do wytrzymania. Mąkę dodaje się do gorczycy w celu osłabienia palących właściwości tej rośliny; proporcję składników należy dobrać samemu ze 47 względu na intensywność efektu rozgrzewającego, jaki chcemy osiągnąć. W podobny sposób można używać rozcieńczonego wodą oleju z nasion gorczycy.

Gorycze (substancje gorzkie)

Gorycze (substancje gorzkie) nie stanowią ściśle określonej grupy chemicznej. Wydzielenie tej grupy ułatwia pracę zielarzom i farmaceutom. Ich wspólną cechą jest gorzki smak -drażniąc zakończenia nerwów czuciowych w jamie ustnej wywołują odruchowe wydzielanie soków trawiennych. Wpływają pobudzającona śluzówkę żołądka.. Zwiększają apetyt, ułatwiają trawienie, wspomagają wchłanianie składników pokarmowych, normalizują perystaltykę jelit, poprawiają pracę wątroby oraz ograniczają skurcze głodowe żołądka. Występują głównei w rodzinach goryczkowatych, złożonych i wargowych. Zioła gorzkie (mniszek, szczaw, nagietek, bobrek trójlistny, centuria, krwawnik, piołun) są więc ważnym składnikiem leków poprawiających trawienie;

Goryczka żółta

Goryczka żółta (Gentiana lutea) to roślina, w której najczęściej wykorzystuje się korzeń, także kłącze. Roślina ta zaliczana jest do długowiecznych, a może ona przeżyć nawet do pięćdziesięciu lat. Od wieków roślina ta znana jest w medycynie naturalnej, a wcześniej wykorzystywało się ją do zwalczania malarii. W korzeniu tej rośliny znajdują się cenne gentyzy, amarogentyna, gencajnina. Stosuje się ją w suplementacji, ponieważ wykazuje ona działanie żółciopędne, a także wspomaga zwalczanie zaburzeń metabolicznych. Posiada działanie przeciwbakteryjne i przeciwbólowe.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5g na dobę.

Goryczka Żółta (Gentiana lutea)

Goryczka Żółta

OPIS Goryczka żółta jest silnie ulistnioną rośliną wieloletnią (do 1,5 m wys.), z dużymi liśćmi pojawiającymi się każdego roku z kłącza. Zólte kwiaty pojawiają się w gęstych grupach wzdłuż łodygi. Inne gatunki to G. purpurea, G. punctata, G. pannonica, G. asclepiadea, G. cruciata i G. scabra.

POCHODZENIE Europa (typowa dla rejonów górskich).

SUROWIEC Kłącze i korzenie (Gentianae radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Lek gorzki, żołądkowy, żólciopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Korzeń goryczki jest używany jako tonik poprawiający apetyt. Ma działanie wzmacniające, żółciopędne i jest używany w braku apetytu, wzdęciach, jak również w dyspepsji przy anoreksji. Jest także popularny w homeopatii.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar jest robiony przez dodanie 1—2 g suchych korzeni na szklankę wody. Dawka dzienna to 2—4 g korzeni (dla nalewek, 1—3 razy dziennie). Korzeń goryczki jest szeroko rozpowszechniony w herbatkach ziołowych i lekach żołądkowych (nalewki, krople, tabletki, wyciągi). W przemyśle jest głównie używany jako substancja smakowa do likierów.

SUBSTANCJE AKTYWNE Związkami o szczególnym zainteresowaniu są gorzkie sekoirydoidy, z których gen-cjopikrozyd (zwany też gencjopikryną) jest głównym składnikiem (2—3%) razem z mniejszą ilością swertiamaryny i swerozydu. Smak gorzki jest spowodowany amarogentyną, składnikiem występującym w mniejszej ilości (tylko do 0,084% suchej wagi), ale ze wskaźnikiem goryczy 50 000 000. Jest to jedna z najbardziej gorzkich znanych substancji. Ksantony takie jak gentyzyna, izogentyzyna i gentozyd są również obecne i nadają korzeniom charakterystyczne żółte zabarwienie. Dodatkowo, kłącza i korzenie zawierają fitosterole, kwasy fenolowe, trisacharydy i polisacharydy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Związki gorzkie pobudzają kubki smakowe i wywołują (przez działanie na nervus vagus) wydzielanie śliny, soków żołądkowych i żółci. Dodatkowo, wyciągi z goryczki wykazują działanie przeciwbakteryjne i immunomodulujące.

Gorzki melon

Gorzki melon (Momordica charantia) jest to tropikalny owoc, który znajduje się na terenach Azji i Ameryki. Jest to owoc, który posiada wiele właściwości prozdrowotnych, ponieważ w swoim składzie zawiera między innymi beta-karoten, a także witaminę C. Zawiera również liczne fenole, dzięki czemu wykazuje silne działanie antyoksydacyjne. W owocu znajduje się błonnik, który wspomaga pracę układu pokarmowego. W suplementacji owoc ten może być używany w celu obniżania poziomu cukru we krwi. Dodatkowo jest źródłem wapnia i fosforu, dzięki czemu dba o mineralizację kości i zębów.

 Dawkowanie: zalecana dawka około 200-300mg na dobę.

Gorzknia Właściwa (Quassia amara, kwasja właściwa)

Gorzknia Właściwa

OPIS Krzew lub niewielkie drzewo (do 4 m wys.) mające złożone liście z blaszką liściową oskrzydlającą ogonek oraz atrakcyjnymi jasnoczerwonymi kwiatami. Innym źródłem gorzkiego drewna jest kwasja jamajska, Picrasma excelsa (Simaroubaceae), duże leśne drzewo ze złożonymi liśćmi opatrzonymi przylistkami, żółtymi kwiatami i małymi czarnymi owocami.

POCHODZENIE Ameryka Południowa (Q. amara); Ameryka Środkowa (P excelsa). Q. amara jest powszechnie uprawiana w Indonezji i Malezji oraz na całym świecie jako drzewo ozdobne.

SUROWIEC Drewno, wiórki drewniane (Quassiae lignum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec gorzki (ama-rum), przeciwbakteryjny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Niezwykle gorzkie drewno, lub przygotowywany z niego ekstrakt były kiedyś często stosowane jako środek goryczowy pobudzający apetyt oraz trawienie. Tradycyjnie stosowany przeciw glistom oraz przeciw insektom (do produkcji przylepców na muchy i pasożyty zewnętrzne).

Przygotowanie i dawkowanie Napar przygotowany z 0,5 g sproszkowanego drewna jest popijany na pół godziny przed posiłkiem. Surowiec najczęściej wchodzi w skład mieszanek poprawiających trawienie i żółciopędnych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Wyjątkowo gorzki smak wynika z obecności kilku sekotriterpenów znanych jako kwasynoidy. Kwasyna (wskaźnik goryczy 17 000 000), neokwasyna i 18-hydroksykwasyna są głównymi składnikami. Obecne są również alkaloidy indolowe obejmujące typ P-karboliny (jak N-metoksy-2-winylo-P--karbolina) oraz kilka alkaloidów typu kantynonu (jak kantyn-6-on, 4-metoksy-5-hydroksy-kantyn-6-on).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kwasynoidy i alkaloidy typu kantynonu wykazują działanie przeciwbakte-ryjne, przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe, przeciw-pasożytnicze (ameba, trypanosoma, glista, insekty), przeciwnowotworowe i inotropowe dodatnie. Alkaloidy typu P-karboliny i kantynonu hamują fosfodiesterazę c-AME Składniki gorzkie stymulują apetyt, częściowo przez pobudzanie wydzielania soków żołądkowych. Badania wykazały skuteczność w leczeniu wszawicy. UWAGI Gorzka kora z amerykańskiego drzewa z An-gostury (Galipea officinalis, z rodziny Rutaceae) jest tradycyjnie używana do produkcji toników i koktajli pobudzających trawienie. W tym przypadku substancjami gorzkimi są alkaloidy.

Gorzknik (Hydrastis Canadensis)

Gorzknik (Hydrastis Canadensis) - drobna bylina, pochodzi z Ameryki Północnej, uprawiana ze względu na właściwości lecznicze. Zastosowanie w lecznictwie znalazła dzięki wysokiej zawartości alkaloidów, takich jak berberyna, hydrastyna i kanadyna. Indianie używalijej tradycyjnie do leczenia wielu dolegliwości, zwłaszcza o charakterze infekcji. Ostatnio przeprowadzone badania potwierdziłyjej właściwości bakteriobójcze i wzmacniające system odpornościowy. Gorzknikjest też środkiem odkażającym, moczopędnym i ogólnie wzmacniającym. Naparów z gorzknika używa się jako płukanek do odkażania jamy ustnej, a także w zakażeniach pochwy. Jest szczególnie użyteczny w leczeniu stanów zapalnych błon śluzowych, znalazł więc zastosowanie jako lek na przeziębienia i katar. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością jako proszek, nalewka lub wyciąg. Wchodzi też w skład mieszanek ziołowych. Uwaga: Spożywanie świeżego ziela może wywołać wrzody przewodu pokarmowego.

Gorzknik kanadyjski

Gorzknik kanadyjski (Hydrastis canadensis) jest uznawany za jeden z najlepszych naturalnych antybiotyków. Jego stosowanie okazuje się bardzo skuteczne, przy walce z różnego rodzaju infekcjami, a także w przypadku wirusów, które są odporne na antybiotyki. Doskonale sprawdza się w zwalczaniu infekcji dróg oddechowych, a także łagodzi podrażnienia występujące na skórze i śluzówce. Może również wspomagać pracę układu pokarmowego. W suplementacji służy do zwalczania problemów alergicznych i wspomagania pracy ukłądu immunologicznego.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 200-300mg na dobę.

Gorzknik Kanadyjski (Hydrastis canadensis)

Gorzknik Kanadyjski

OPIS Gorzknik jest rośliną wieloletnią z kilkoma łodygami z jednym do trzech liśćmi powstającymi każdego roku z kłącza. Duże, miękkie liście są głęboko podzielone na pięć segmentów z ząbkowanym brzegiem. Niepozorne zielone i białe kwiaty pojawiają się ponad liśćmi. Z nich powstaje mały, czerwony, niejadalny owoc.

POCHODZENIE Ameryka Północna (południowa Kanada i USA). Roślina głównie pochodzi ze stanu naturalnego, ale są plany objęcia jej ochroną.

SUROWIEC Wysuszone kłącze i korzeń (Hydrastidis rhizoma).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Przeciwkrowtoczny, żołądkowy, przeczyszczający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Gorzknik jest głównie używany jako lek przeciwkrwotoczny (np. po porodzie) i jest zamiennikiem alkaloidów sporyszowych. Ma też działanie przeciwbakteryje w biegunkach, pobudza układ trawienny, słabo przeczyszcza. Zewnętrznie jest używany w zapaleniu jamy ustnej.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Wywar z 0,51 g suchego surowca jest przyjmowany trzy razy dziennie. Wyciągi płynne i nalewki są bardzo popularne i są składnikami wielu preparatów.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównymi składnikami aktywnymi są alkaloidy-hydrastyna i berberyna. Mają one liczne działania farmakologiczne, takie jak hamowanie receptorów i enzymów. Działaniem przeciwbakteryjnym berberyny i hydrastyny można tłumaczyć użycie gorzknika jako środka przeciwbiegunkowego i w postaci kropli ocznych.

UWAGI Celem ochronny gorzknika berberys zwyczajny (Berberis vulgaris) i mahonia pospolita (Mahonium aąuifolium) powinny być przebadane jako zamienne źródła berberyny. Ponieważ alkaloidy działają na macicę, gorzknik nie powienin być przyjmowany podczas ciąży.

Goździkowiec Korzenny (Syzygium aromaticum)

Goździkowiec Korzenny

OPIS Wiecznie zielone tropikalne drzewo (do 12 m wys.). Posiada calobrzegie, lśniącozielone liście i niewielkie białe kwiaty o licznych, wystających pręcikach. Inny gatunek Syzygium znany z właściwości leczniczych to jambłusznik (S. cumini).

POCHODZENIE Południowo-wschodnia Azja (Moluki). Jest tradycyjnie uprawiany w Tanzanii (Zanzibar), na Madagaskarze i innych wschodnioafrykańskich wyspach, choć obecnie uprawy prowadzi się niemal we wszystkich tropikalnych częściach świata, podobnie jak w przypadku pochodzącego z południowej Azji jamblusznika.

SUROWIEC Ręcznie zbierane i suszone kwiaty znane są jako goździki (Caryophylli flos). Destylowany z nich jest także olejek eteryczny (Caryophylli aetheroleum). Z jamblusznika pozyskuje się korę i nasiona.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek miejscowo znieczulający, wiatropędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Goździki i olejek goździkowy wykorzystywane są jako lek pierwszej pomocy w bólu zębów i zapaleniach śluzówki jamy ustnej i gardła; w tradycyjnej medycynie są przyjmowane wewnętrznie jako wiatropędne i przeciwwymiotne oraz zewnętrznie w reumatyźmie i mięśniobólach. Często są włączane w skład mieszanek ziołowych na poprawę trawienia i wzmacniających. Olejek może być wykorzystywany jako odstraszający owady. Goździki znane są jako przyprawa, a w Indonezji są ważnym składnikiem tamtejszych papierosów. Kora jamblusznika używana jest w biegunce, zaś zewnętrznie w stanach zapalnych jamy ustnej, gardła i skóry.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE W bólu zębów stosuje się miejscowo czysty olejek eteryczny. Do płukania ust używa się wyciągów w rozcieńczeniach odpowiadających zawartości 5% olejku. Dobowa dawka kory jamblusznika to 3-6 g.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny występuje w pąkach kwiatowych w znacznej ilości (15-20% suchej masy). Jego głównym składnikiem jest eugenol (do 85%) i mniejsze ilości octanu eugenylu (do 15%) oraz (3-kariofilenu (do 7%). Goździki zawierają także flawonoidy, garbniki galoilowe, fenolokwasy i triterpeny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Goździki znane są jako środek znieczulający miejscowo, antyseptyczny, przeciwskurczowy i wiatropędny. Eugenol hamuje wytwarzanie prostaglandyn, co tłumaczy jego działanie znieczulające i przeciwzapalne.

Grains of Paradise

Grains of Paradise (Aframomum melegueta) to roślina, która należy do rodziny imbirowatych. Stosuje się ją jako przyprawę, jednak jej ciekawsze właściwości odkrywa się dopiero przy suplementacji. Pod względem działania i aktywności biologicznej ta roślina wykazuje działanie zbliżone do imbiru. Stosuje się ją przy terapii zaburzeń układu pokarmowego, jest ona odpowiedzialna za regulowane pracy jelit i wspomaganie procesów trawiennych. Zazwyczaj stanowi ona skład suplementów na odchudzanie, a także służy do zwiększenia wrażliwości insulinowej w organizmie.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Granulaty

Granulaty produkuje się przez związanie proszków lub sproszkowanych wyciągów w małe granulki. Odbywa się to przy użyciu odpowiednich środków pomocniczych, takich jak: roztwory żelatyny, laktozy czy sacharozy. Granulaty mogą być stosowane w takiej postaci, jak się je otrzymuje lub częściej, po sprasowaniu, jako tabletki lub kapsułki.

Grejpfrut

Grejpfrut - owoc cytrusowy, bogaty w witaminy A i C, zawiera niewielkie ilości minerałów, takich jak wapń, fosfor i potas. Grejpfrut występuje w odmianach białej i różowej; różowa zawiera ponad pięć razy więcej witaminy A. Sok ze świeżych grejpfrutów zebranych we wrześniu i październiku jest najbogatszy w witaminę C i dobrze robi na przeziębienia i gorączkę. Skórka grejpfruta, która zawiera mnóstwo bioflawonoidów, ma cierpki, słodko-gorzki smak. Bioflawonoidy, w połączeniu z zawartą w skórce witaminą C, wzmacniają osłabione dziąsła, tętnice i naczynia włosowate. Aby wykorzystać dobroczynne właściwości skórki, można ze świeżej lub suszonej zrobić napój, podgrzewającją w wodzie przez 20 minut na wolnym ogniu. Z wywaru robi się także okłady w przypadku odmrożeń; pomagają one przywrócić krążenie w uszkodzonej tkance. Gorzkie nasiona grejpfruta znane sąjako naturalny antybiotyk.

Groch

Groch - pochodzi z obszarów o klimacie umiarkowanym. Świeży groch - znanyjako zielony groszek -jest słodki i soczysty. To jedna z najlżej strawnych i nie powodujących gazów roślin 48 strączkowych. Zawiera 78% wody, tłuszcz w ilości śladowej, niewiele potasu, ale za to zasobny jest w żelazo oraz witaminy A, C, B1, B2 i niacynę (B3). Działa moczopędnie i łagodnie rozwalniająco. Zaleca się go dla pobudzenia trawienia, zmniejszenia zatrzymywania wody w organizmie i ułatwienia procesu wydalania. Groszek jest popularnym warzywem w okresie letnim; odgrywa rolę dodatku odżywczego, kiedy stosuje się go w sałatkach, zupach i zapiekankach.

Gruszla Właściwa (Psidium guajava)

Gruszla Właściwa

OPIS Gruszla to krzew lub niewielkie drzewo (do 4 m wys.). Kora drzewa odchodzi piatami, odsłaniając gładki, cielisty w kolorze pień i gałęzie. Duże liście mają wyraźne unerwienie i ułożone są parami naprzeciwległe. Małe, białe kwiaty z licznymi pręcikami, przekształcają się w okrągłe lub gruszkowate, żółte, wielonasienne owoce. Miąższ owoców jest różowy lub żółty, delikatny w smaku i zawiera dużo wit. C.

POCHODZENIE Ameryka Środkowa. Gruszlę uprawia się w wielu częściach świata w celach handlowych z powodu owoców.

SUROWIEC Świeże lub wysuszone liście (Djamboe folium, syn. Psidii pyriferi folium).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec przeciwbiegunkowy; przeciwcukrzycowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI W medycynie ludowej liście stosuje się do leczenia zaburzeń żolądkowo-jelitowych (biegunek) i cukrzycy, ale też gorączki (w malarii), kaszlu, wrzodach, czyrakach i ranach.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Z liści przygotowuje się napary. W silnych biegunkach zaleca się jeden zmiażdżony liść na litr wody.

SUBSTANCJE AKTYWNE Liście gruszli są bogate w garbniki (9-12%) i inne związki fenolowe, wśród których amrytozyd (gencjobiozyd kwasu elagowego) jest szczególnie interesujący. Innym biologicznie interesującym związkiem jest guajaweryna (arabinozyd kwercetyny). Liście zawierają też 0,3% olejku eterycznego (z eugenolem) i triterpeny, które mogą mieć udział w ogólnej aktywności leczniczej.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki znane są ze swojego działania ściągającego i hemostatycznego, stąd stosuje się je w leczeniu biegunek i czerwonki. Garbniki zwężają także naczynia krwionośne, tworzą ochronną warstwę na powierzchni skóry i błon śluzowych, działają przeciwgrzybiczo, wobec czego są skuteczne w infekcjach wewnętrznych i zewnętrznych. Kwercetyna (i jej glikozydy) jest znanym antyoksydantem, antykarcynogenem, ma także aktywność anty-HIV i antybiotyczną. Obserwowano także działanie hipoglikemiczne. Eugenol ma udokumentowane działanie przeciwbakteryjne.

Gruszlin Karbolistny (Agathosma betulina, bukko brzozowe)

Gruszlin Karbolistny

OPIS Gruszlin karbolistny to ogruczolony krzew (do 2 m wys.), z małymi, obłymi liśćmi o koniuszkach charakterystycznie wygiętych w tył. Drobne promieniste kwiaty mają białe lub jasnopurpurowe zabarwienie. Gatunek ten bywa mylony z A. crenulata (syn. Barosma crenulata), którego liście są ponad dwukrotnie dłuższe. Sporadycznie pod nazwą bukko stosowanych jest także kilka innych gatunków.

POCHODZENIE A. betulina występuje wyłącznie w Afryce Południowej, a obszar jej naturalnego występowania ograniczony jest do gór w Prowincji Przylądkowej Zachodniej. Uprawiana na małą, ale wciąż wzrastającą skalę.

SUROWIEC Liście świeże bądź wysuszone (Barosmae folium; syn. Folia Bucco).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek moczopędny, napotny i wzmacniający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liść bukko jest ceniony oraz szeroko stosowany w leczeniu schorzeń nerek i dróg moczowych, w objawowym leczeniu reumatyzmu, a także zewnętrznie na rany i stłuczenia (w medycynie ludowej w formie „octu bukko”). W nieznacznych dolegliwościach trawiennych podawany jest jako znakomity środek pobudzający. Liście i olej bukkosą ponadto ważnymi składnikami poprawiającymi smak i zapach mieszanek ziołowych oraz produktów spożywczych.

Przygotowanie i dawkowanie Przyjmuje się dawkę 1-2 g wysuszonych liści (lub równoważna ilość w formie nalewki) trzy razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Liść bukko zawiera olejek eteryczny (2,5%) z następującymi głównymi składnikami: limonen, izomenton, diosfenol (kamfora bukko) i terpinen-4-ol. Związki siarkowe (jak 8-merkapto-p-mentan-3-on), które są po części odpowiedzialne za charakterystyczny smak i zapach jeżyn, występują w mniejszej ilości. Olejek z liści bukko owalnego (A. crenulata) jest mniej poszukiwany z powodu niższej zawartości lub braku diosfenolu oraz wysokiego poziomu pulegonu, składnika potencjalnie toksycznego. Obecne są także śluz, żywice i flawonoidy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Liść i olejek bukko posiadają właściwości dezynfekujące drogi moczowe, moczopędne i przeciwzapalne. Wciąż jeszcze nie ogłoszono naukowych dowodów uzasadniających tradycyjne zastosowanie tego surowca, także jako środka dezynfekującego układ moczowy.

Gryka

Gryka - jedyne w swoim rodzaju ziarno o odczynie zasadowym (drugim takim ziarnem jest proso), które specjalnie spreparowane nosi nazwę kaszy gryczanej. Ziarno to bogate jest w błonnik i dwutlenek krzemu, wzmacniające jelita. Toteż kasza gryczana jest pożywieniem bardzo wskazanym w przypadku przewlekłych biegunek i dyzenterii. Stanowi także obfite źródło rutyny, która wzmacnia ściany naczyń, hamując wewnętrzne krwawienia, pomaga w leczeniu żylaków i zapobiega ich tworzeniu się, a także sprzyja obniżaniu zbyt wysokiego ciśnienia. Kiełki gryki zasobne są w chlorofil, witaminy i enzymy. Uwaga: W przeciwieństwie do prosa, gryka zawiera gluten, tak więc nie należy jej spożywać w przypadku konieczności stosowania diety bezglutenowej.

Gryka Zwyczajna (Fagopyrum esculentum)

Gryka Zwyczajna

OPIS Gryka jest rośliną jednoroczną (do 0,7 m wys.), z liśćmi kształtu sercowatego i małymi białymi lub różowymi kwiatami zebranymi w grona na szczycie pędów. Owoce są małymi orzeszkami znanymi jako gryka i używanymi jako mąka od czasów starożytnych.

POCHODZENIE Azja Środkowa i Północna. Roślina jest uprawiana w wielu częściach świata jako zboże na kaszę i do otrzymywania flawonoidów.

SUROWIEC Części nadziemne (Fagopyri herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Ochronnie na naczynia żylne.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Ziele jest stosowane w schorzeniach naczyń kapilarnych i żył (takich jak krwawienia, żylaki, siniaki, obrzęki, krwawienia dziąseł i zaburzenia krążenia). Jest popularnym produktem spożywczym dostępnym w sklepach ze zdrową żywnością. Jest także ważnym naturalnym źródłem rutyny (zob. dalej). Innymi jej źródłami są (zawartość w wyrażona w procentach) liście Eucalyptus macrorhyncha (10—24%), kwiaty Viola tricolor var. maxima (20%) i pąki kwiatowe Styphnolobium japonicum (powyżej 30%) drzewa znanego jako Sophora japonica.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar może być zrobiony przez dodanie 2 g suchego ziela do 150 mL wody. Stosuje się dwie lub trzy filiżanki dziennie przez cztery-osiem tygodni. Dostępne są też preparaty zawierające suche ziele, ekstrakty lub czyste wyizolowane flawonoidy.

SUBSTANCJE AKTYWNE Aktywność surowca jest spowodowana głównie przez flawonoidy (zwane biofla-wonoidami), z których rutyna (3-rutynozyd kwercety-ny) występuje w największej ilości (2—3% i ponad 8% w uprawach przemysłowych). Kwiaty i nasiona (strąki) zawierają diantrony (0,03%), szczególnie fagopirynę.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Rutyna i inne flawonoidy wpływają ochronnie na naczynia krwionośne, działają przeciwzapalnie i przeciwutleniająco. Pomagają w utrzymaniu elastyczności żyt i wspomagają układ krążenia oraz posiadają szereg innych właściwości biologicznych (ponieważ zaliczane są do grupy fenoli, która oddziałuje nieswoiście z białkami).

Grzyby

Grzyby - są to rośliny plechowe cudzożywne, pasożytujące na innych organizmach żywych lub żywiące się ich szczątkami. W naturze grzyby rosną głównie w lasach i na podmokłych terenach trawiastych. Gatunki uprawiane są dostępne w sprzedaży przez cały rok. Grzyby są bogate w potas, fosfor, miedź i żelazo. Są dobrym źródłem tia-miny (witaminy B1) i ryboflawiny (witaminy B2). W trakcie dojrzewania kapelusze ich otwierają się prezentując blaszki. Lepiej unikać owocników już otwartych, należy też wybierać te twardsze, a nie gąbczaste. Korzystne działanie grzybów polega między innymi na obniżaniu poziomu 49 tłuszczu we krwi i na działaniu antybiotycz-nym. Podobno zapobiegają też nowotworom i wzmacniają układ odpornościowy dzięki zwiększeniu ilości białych krwinek.

Guarana

Guarana to roślina, która wywodzi się z terenów Ameryki Południowej i Środkowej. Jest to roślina, która wykazuje szereg właściwości prozdrowotnych, a często stosuje się ją w Indiach. Guarana często wykorzystywana jest w suplementacji, a najczęściej służy ona do pobudzenia organizmu, zmniejszenia uczucia zmęczenia i senności. Wspomaga ona koncentrację i pamięć. Dodatkowo sprawdza się ona jako środek, który wspomaga układ odpornościowy, zmniejsza bóle głowy, a także wspomaga zmniejszyć ilość tkanki tłuszczowej. Wpływa na rozszerzenie naczyń krwionośnych i podnosi ciśnienie.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 50-70mg na dobę.

Guayusa

Guayusa (Ilex guayusa) jest to roślina, która znajduje się na terenach lasków tropikalnych. Jej działanie jest zbliżone do Yerba Mate. Roślina ta stosowana jest w medycynie ludowej, a to ze względu na to, że wykazuje ona dobroczynny wpływ na organizm ludzki. Wykazuje działanie uspokajające, a także sprawia, że organizm jest bardziej odporny na stres i zwiększa się jego stabilizacja nastroju. Dodatkowo zwiększa intensywność fal alfa w mózgu, a dzięki temu poprawia się koncentracja i pamięć.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Guduchi

Guduchi (Tinospora cordifolia) jest to zioło, które wykorzystywane jest w medycynie naturalnej, ze względu na jego działanie prozdrowotne. Jest to roślina, która ma za zadanie zwiększać witalność i poprawiać pracę organizmu człowieka. Jego suplementacja sprawia, że zmniejsza się wchłanianie cukru z węglowodanów, a dzięki temu zmniejsza się ryzyko rozwoju cukrzycy. Dodatkowo można ją wykorzystywać do poprawy odporności, zwalczania stanów zapalnych, a także wspomaganiu leczenia nieżytu nosa.

Dawkowanie: zalecana dawka nie powinna przekraczać 300mg na dobę.

Gugglesterony

Gugglesterony są to substancje aktywne, które znajdują się w żywicy gokulu. Jest to składnik, który wykorzystywany jest już od wieków w medycynie naturalnej. Znany jest najbardziej jako środek wspomagający odchudzanie. Wpływa korzystnie na regulację profilu lipidowego, a także przyspiesza procesy przemiany materii. Mogą być one stosowane w celu zmniejszenia bólu głowy, a także korzystnie wpływają na zaburzenia układu pokarmowego. Stosuje się je zazwyczaj w celu poprawienia procesów metabolicznych, a także do zmniejszenia objętości tkanki tłuszczowej.

Dawkowanie: zalecana dawki to około 50-100mg na dobę.

Guma (gummi)

Gumy są ciałami stałymi utworzonymi przez mieszaninę polisacharydów. Są rozpuszczalne w wodzie i częściowo trawione przez ludzi. Gumy wypływają z uszkodzonych łodyg, stanowiąc barierę obronną chroniącą roślinę przed insektami lub rozkładającymi drewno grzybami i bakteriami. Przykładem takiego gumowego wysięku może być guma arabska (z Acacia senegal; Gummi acaciae), wykorzystywana powszechnie w przemyśle farmaceutycznym. Gumy zmieszane z wodą tworzą żele. Przykładem może być żel utworzony z soku wyciśniętego z liści aloesu (Aloe vera). 

Guma Guar

Guma Guar - roślina, którą uprawiano w Indiach na paszę dla zwierząt gospodarskich. Obecnie stosuje się gumę guar jako dodatek do żywności i ważny składnik odżywczy. W przemyśle wykorzystuje się jej zdolność do pęcznienia i tworzenia galaretki, stosowana jest jako środek stabilizujący i zagęszczający (E412) do wyrobu zup, sosów, do sałatek, lodów i pasty do zębów. Dzięki temu, że pęcznieje w przewodzie pokarmowym i powoduje uczucie sytości, jest cennym dodatkiem w dietach odchudzających. Opóźnia opróżnianie żołądka z pożywienia i spowalnia przesuwanie się pokarmu przez jelita, powodując uczucie sytości i zmniejszając apetyt. Żel tworzony przez gumę guar wiąże tłuszcze i ułatwia ich wydalanie, co zapobiega nadmiernie wysokiemu poziomowi cholesterolu we krwi. Guma guar obniża też poziom insuliny i może być z dobrym skutkiem używana przez cukrzyków. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością w postaci kapsułek.

Gwajakowiec Lekarski (Guaiacum officinale)

Gwajakowiec Lekarski

OPIS Gwajakowiec jest wiecznie zielonym drzewem (do 10 m wys.) z liśćmi zakończonymi parami listów, niebieskimi kwiatami i małymi owocami w formie torebek. Zarówno G. officinalis i G. sanctum są źródłem surowca leczniczego.

POCHODZENIE Ameryka Środkowa i Południowa (północne wybrzeże Ameryki Południowej). Drzewa są także wykorzystywane nie tylko w medycynie, ale i w budownictwie (drewno).

SUROWIEC W formie cienkich wiórów (Lignum vitae, Guaiaci lignum) lub żywica otrzymana przez podgrzewanie drewna (Guaiaci resina). Drewno (Lignum vitae) jest jednym z najtwardszych i ma ciężar właściwy 1,333. Było używane do wyrobu drewnianych kul do gry. 

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Przeciwzapalny, prze-ciwutleniający.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Drewno jest używane do wywarów podawanych doustnie w chorobach reumatycznych (przewlekły reumatyzm, artretyzm). Żywica wspomaga układ krążenia i jest używana zewnętrznie jako lek rumieniący w bólach stawowych i chorobach skóry. W przeszłości wywary były łączone z miedzią w leczeniu syfilisu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Wywary z 1-2 g drewna przyjmowane są trzy razy dziennie. Wyciąg płynny (1 część ziela na 1 część 80% alkoholu) może być przyjmowany trzy razy dziennie w dawce 1—2 mL.

SUBSTANCJE AKTYWNE Żywica zawiera liczne lig— nany (takie jak kwas a-gwajakowy, kwas gwajaretowy, kwas dehydrogwajaretowy, gwajacyna i izogwajacyna), oraz różne furanolignany. Olejek eteryczny otrzymany przez destylację z parą wodną zawiera gwajakol, który może być przekształcony przez półsyntezę w gwajazulen, cenny składnik lotny. Obecne są też fitosterole i saponiny triterpenowe.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Żywica posiada właściwości przeciwreumatyczne, przeciwzapalne, moczopędne, lekko przeczyszczające i napotne. Gwajazulen jest podobny do chamazulenu i ma właściwości przeciwzapalne. Jeden z lignanów (zwany kwasem mezonordihydrogwajaretowym) powoduje powstawanie kamieni w nerkach. Żywica jest używana w przemyśle spożywczym jako przeciwutleniacz (te właściwości posiada kwas a-gwajakowy).

Gwiazdnica

Gwiazdnica - pospolity jednoroczny chwast rosnący na prawie każdej glebie. W kuchni i medycynie stosuje się wszystkie części rośliny. Napary z gwiazdnicy łagodzą wzdęcia i zaparcia, robi się z nich okłady na stłuczenia i podrażnienia skóry. Ziele to można jeść w sałatkach lub gotować jak szpinak. Potas zawarty w gwiazdnicy osłabia łaknienie. Regularne, trzy razy dziennie, picie naparów z gwiazdnicy można polecić wszystkim odchudzającym się. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością, w sklepach zielarskich, stanowi też składnik mieszanek ziołowych.

Gwiazdnica Pospolita (Stellaria media)

Gwiazdnica Pospolita

OPIS Gwiazdnica jest niewielką, płożącą rośliną roczną (do ok. 10 cm wys.), rozpościerającą się w sprzyjających warunkach w promieniu ok. 40 cm. Posiada miękkie, mięsiste pędy o małych podłużnych liściach wyrastających parami naprzeciwległe, oraz białe gwiazd-kowate kwiaty i niepozorne, zwisające owoce, zamknięte w pozostających działkach kielicha.

POCHODZENIE Europa, północna Afryka, północna Azja. Gwiazdnica rośnie dobrze w miejscach wilgotnych i rozprzestrzeniła się jako chwast. Jest wyjątkowo często spotykana, niemal w każdym ogrodzie.

SUROWIEC Świeże lub suszone ziele (Stellariae mediae herba = Herba alsines).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek dermatologiczny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Świeże lub suszone ziele używane jest głównie przy swędzeniu spowodowanym przez wysypki, egzemy, hemoroidy, żylaki, łuszczycę, zapalenie skóry, poparzenie pokrzywami i inne schorzenia skórne. Wewnętrznie stosuje się tradycyjnie w terapii reumatyzmu. Świeże, kwitnące rośliny, wykorzystuje się w homeopatii w przypadku zapalenia stawów i reumatyzmu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE w leczeniu świądu skóry stosuje się świeży sok, mazidla i kremy. Odwary ze świeżego lub suszonego ziela mogą być przyjmowane doustnie w leczeniu reumatyzmu. Świeże ziele jest jadalne i może być gotowane jak warzywa lub dodawane na świeżo do sałatek.

SUBSTANCJE AKTYWNE Działanie przeciwświądowe przypisywane jest obecności saponin triterpenowych. Obecne są także kumaryny, fttosterole, flawonoidy (głównie C-glikozydy apigeniny i rutyna), kwasy organiczne i witamina C. Gatunki azjatyckie (S. yunnanen-sis, S. dichotoma i inne) dostarczają ciekawych cyklo-peptydów, ale nie stwierdzono obecności tych związków ani im podobnych, w S. media.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Skuteczność ziela w le -czeniu swędzenia jest przypisywana saponinom (działanie zmiękczające i łagodzące). Lecz dokładny mechanizm tego działania nie jest znany (prawdopodobnie jest to działanie kortykopodobne).

UWAGI Rośliny z rodziny Caryophyllaceae zwykle produkują saponiny i niektóre z nich stosowane są w medycynie jako środki sekretolityczne (zob. Gypsophila paniculata, Saponaria officinalis). Poza tym, podczas gdy zwykle za niebieską i czerwoną barwę kwiatów odpowiadają antocyjany - w rzędzie Caryophyllales rolę tę pełnią betalainy.

Gynostemma pentaphyllum

Gynostemma pentaphyllum jest to roślina, która nazywana jest ziołem długowieczności. Wywodzi się ona z terenów Azji. Jest ona znana w medycynie chińskiej ze względu na swoje szerokie zastosowanie i liczne właściwości. Zawiera ona wiele cennych składników, które wspierają układ odpornościowy. Są to między innymi witaminy z grupy B, witamina A,D,E i C. Jest to bogate źródło magnezu, żelaza, cynku, selenu i wapnia. Ma silne działanie na układ immunologiczny, sercowo-naczyniowy, a także wpiera pracę nerek i wątroby.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5g na dobę.

Głóg

Głóg - krzew europejski, którego kwiaty i owoce zawierają wiele aktywnych biologicznie flawonoidów. Naparów i nalewek używa się w Europie do leczenia zaburzeń pracy serca, zwłaszcza tych o podłożu nerwowym, bezsenności i nadciśnienia. Rozszerzają i rozluźniają naczynia wieńcowe, obniżają ciśnienie krwi i poprawiają ukrwienie serca. Dają więc znakomite efekty w leczeniu i zapobieganiu chorobie wieńcowej. Czerwononiebieskie zabarwienie owoców głogu pochodzi od barwników: antocy-janidyn i proantocyjanidyn. Mają one silne właściwości przeciwutleniające, utrzymują w równowadze błony komórkowe i zwalczają infekcje. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością, stanowi składnik mieszanek ziołowych

Głóg dwuszyjkowy

Głóg dwuszyjkowy (Crataegus oxyacantha) to roślina, która występuje na terenach Europu, Azji i Ameryki Północnej. Ze względu na jej bogaty skład, czyli flawonoidy ma ona szerokie zastosowanie w medycynie naturalnej. Zawiera również liczne olejki organiczne,, witaminę C i A. Roślina ta ma działanie rozkurczowe na mieśnie gładkie. Przyczynia się ona do zwalczania choroby wieńcowej i łagodzenia jej objawów. Zmniejsza bóle i duszności w klacte piersiowej. Reguluje pracę mięśnia sercowego, a także wykazuje działanie uspokajające.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Głóg jednoszyjkowy

Głóg jednoszyjkowy to małe drzewo, które posiada owoce i kwiatów i to właśnie one stanowią surowiec. Zawierają one liczne olejki eteryczne, kwasy organiczne, a także związki azotowe. Jej spożywanie przyczynia się do poprawienia funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego. Roślina ta wykazuje działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie. Dba o układ pokarmowy, przyczyniając się do likwidowania skurczy jelita. Zwalcza nadciśnienie, ma działanie uspokajające, a także wspomaga zwalczanie zaburzeń hormonów tarczycy.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych wytycznych.

Głóg Jednoszyjkowy (Crataegus monogyna)

Głóg Jednoszyjkowy 

OPIS Gatunki Crataegus to cierniste krzewy lub małe drzewa (do 10 m wys.), o liściach klapowanych, białych kwiatach i czerwonych owocach. Kwiaty wydzielają związki aminowe, które przyciągają owady. W lecznictwie używane są gł. dwa gatunki C. monogyna (liście głęboko wcinane, owoce o jednej pestce) i C. laevigata (= C. oxyacantha) (liście płytko wcinane, owoce z 2-3 pestkami). Ponadto w Europie używane są C. azarolus i C. pentagyna, a w chińskiej medycynie C. cuneata i C. pinnatifolia.

POCHODZENIE C. laevigata: Europa; C. monogyna Europa i Azja.

SUROWIEC Wysuszone liście i kwiaty (Crataegi folium cum florę); czasami stosowane są same kwiaty i owoce.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek kardiotoniczny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Produkty z głogu są stosowane w leczeniu niewydolności mięśnia sercowego (w stadiach I i II według NYHA) i łagodnych zaburzeniach rytmu serca.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Współcześnie są używane wyciągi standaryzowane. Według Komisji E zalecana dawka dzienna to 160-900 mg wyciągu z głogu zawierającego 4-30 mg flawonoi-dów oraz 30-160 mg oligomerycznych procyjanidyn. Ostatnio polecana jest dawka 600-900 mg wyciągu na dzień. Preparaty doustne zawierające głóg są skuteczne pod warunkiem, że stosuje się je minimum przez sześć tygodni.

SUBSTANCJE AKTYWNE Surowiec zawiera 1-3% oligomerycznych procyjanidyn oraz ok. 1—2% flawo-noidów, z których główne to ramnozyd witeksyny, hi-perozyd i rutyna. Obecny jest także kwas chlorogeno-wy i triterpeny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Procyjanidyny i flawo-noidy są związkami odpowiedzialnymi za działanie lecznicze surowca, ponieważ ich grupy fenolowe mogą wpływać na różne enzymy i receptory (Na+ i K+-ATP--azę) oraz ACE (enzym konwertujący angiotensynę). Liczne badania wykazały wzrost siły skurczu i objętości wyrzutowej serca, a także efekt przeciwarytmiczny i zwiększający przepływ wieńcowy. Badania kontrolne z podwójnie ślepą próbą potwierdziły skuteczność w leczeniu pacjentów z niewydolnością mięśnia sercowego.

Głożyna Ciernista (Ziziphus jujuba)

Głożyna Ciernista

OPIS Ciernisty krzew lub niewielkie drzewo (do 6 m wys.) z połyskliwymi, trójnerwowymi liśćmi, niepozornymi żółtozielonymi kwiatami i owalnymi, czerwonobrunatnymi jadalnymi owocami. Każdy z nich zawiera podłużną, zwężoną pestkę otoczoną smacznym miąższem.

POCHODZENIE Od południowo-wschodniej Europy do Chin; często uprawiany w cieplejszych częściach Europy i Azji.

SUROWIEC Dojrzale owoce (Jujubae fructus), nasiona.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwaler-giczny, stosowany w nieżytach górnych dróg oddechowych, tonizujący (owoc); uspokajający (nasiona).

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Wyśmienite i odżywcze owoce (chińskie daktyle lub da zao) wykorzystywane są jako żywność i środek tonizujący dla ogólnego wzmocnienia zdrowia, zrzucenia nadwagi i leczenia schorzeń górnych dróg oddechowych. Nasiona stosowane są w nadmiernej nerwowości i bezsenności.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Nie odnaleziono wiarygodnych danych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Rośliny z rodzaju Ziziphus znane są z magazynowania różnych grup alkaloidów, zwykle zaliczanych do alkaloidów peptydowych. Frangufolina (znana też jako sanjoinina A) występuje w nasionach Z. jujuba. Owoc (pozbawiony nasion) zawiera także czteropierścieniowe sponiny triterpenowe, fla-wonoidy śluz.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Uspokajające i nasenne działanie nasion Z. jujuba przypisuje się obecności alkaloidów peptydowych. Znane jest silne działanie uspokajające głównego składnika — frangufoliny. Śluz pomaga złagodzić podrażnienia gardła wywołane kaszlem (wzmagające ponownie kaszel) przez wytworzenie ochronnej warstwy na śluzówce. Saponiny wywierają działanie sekretolityczne. Niektóre badania sugerują wzmaganie odporności i wzmacnianie systemu immunologicznego przez owoce. W badaniach na ludziach roślina ta poprawiała czynność wątroby u osób cierpiących na schorzenia wątroby.

UWAGI Inne gatunki rodzaju Zizyphus stosowane są w medycynie ludowej, m.in. Z. spinosa i Z. mucronata. Nasiona Z. spinosa (znane jako suan zau ren) stosuje się w Chinach w bezsenności i zaburzeniach nerwowych. W medycynie ludowej Afryki używa się powszechnie liści i kory Z. mucronata. Stosuje się je na czyraki i zakażone rany w celu przyspieszenia gojenia i ze względu na działanie uspokajające.

Hakorośl Rozesłana (Harpagophytum procumbens)

Hakorośl Rozesłana

OPIS Hakorośl jest rośliną wieloletnią z płożączcą się łodygą wyrastającą z cienkiego korzenia podobnego do marchewki otoczonego kilkoma korzeniami bocznymi. Posiada czarno-niebieskie, nieregularne w kształcie liście, żółte łub fioletowe kwiaty oraz charakterystyczne hakowate owoce (stąd nazwa rośliny). Znane są dwa gatunki. W H. procumbens hakowate pędy z owocami są dłuższe od szerokości owocu i są tak samo długie lub krótsze od szerokości owocu w innych gatunkach. Skład chemiczny tego drugiego gatunku jest zmienny i nie zawsze nadaje się do celów leczniczych.

POCHODZENIE Afryka Południowa (rejon Kalahari, od Angoli do Namibii, Botswana). Zapoczątkowano hodowle doświadczalne, ale praktycznie cały surowiec dostępny w handlu pochodzi ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Pokrojone i wysuszone korzenie boczne (Harpagophyti radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Lek gorzki, przeciwzapalny, przeciwreumatyczny, przeciwbólowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI W ostatnich latach, hakorośl stała się bardzo popularna jako lek wzmacniający i żołądkowy, także w leczeniu reumatyzmu i artretyzmu. Maści zawierające korzeń są stosowane w owrzodzeniach i oparzeniach. Tradycyjnie jest używany jako tonik i ma szerokie zastosowanie w medycynie w leczeniu zaburzeń trawiennych takich jak brak apetytu oraz w leczeniu bólu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dawka dzienna to 9 g suchego korzenia przyjmowana w postaci naparu (1—3 g jednorazowo). Dostępne są standaryzowane wyciągi i kapsułki.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównymi składnikami są glikozydy irydoidowe (ok. 3% suchej masy) — głównie harpagozyd (0,5—2%) oraz harpagid, prokumbid i ich estry z kwasami cynamonowym i kumarowym. Występują tutaj także glikozydy fenolowe jak akteozyd i izoakteozyd.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Badania kliniczne wykazały korzyści leczenia schorzeń reumatycznych i bóli lędźwiowych. Glikozydy irydoidowe (lub ich metabolity) hamują cyklooksygenazę, co wyjaśnia działanie przeciwzapalne i słabe działanie przeciwbólowe. Gorzki smak spowodowany jest glikozydami irydoidowymi.

Hawthorne Berry

Hawthorne Berry to roślina, która wykazuje silne właściwości antyoksydacyjne. Przyczynia się do sprawnego usuwania wolnych rodników z organizmu. Dodatkowo wspomaga pracę układu krążenia i dba o prawidłową prace serca. Wspomaga regulowanie poziomu cholesterolu we krwi, a także dba o prawidłowe ciśnienie krwi. Wykazuje działanie uspokajające, wspomaga relaks i zwiększa odporność organizmu na działanie stresu oksydacyjnego. Wyciąg z tej rośliny stosowany jest w suplementach funkcjonalnych i prozdrowotnych.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 200mg na dobę.

HCA

HCA (Kwas hydroksycytrynowy) występuje naturalnie w przyrodzie, a znajduje się on najczęściej w owocach cytrusowych. Ten związek w organizmie zaczyna naśladować działanie kwasu cytrynowego, a dzięki temu wpływa na termogenezę, dba o kontrolowanie apetytu, a także korzystnie wpływa na pracę układu nerwowego. Kwas ten jest zdolny do przekraczania bariery krew-mózg, dzięki czemu jego stosowanie daje niezawodne efekty. Sprawdza się jako suplement na odchudzanie, a także dla osób, które są aktywne umysłowo.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 250-500mg na dobę.

Hebanowiec

Hebanowiec - małe drzewo z rodziny hebankowatych; dwa gatunki są uprawiane ze względu na mięsiste jadalne owoce. Jednym z nich jest kaki albo hurma wschodnia, pochodząca ze środkowych i północnych Chin, drugi pochodzi z południowo-wschodnich Stanów Zjednoczonych. Dojrzale owoce hurmy są słodkie, działają łagodząco na układ pokarmowy i przynoszą ulgę w jego podrażnieniach, takich jak na przykład zapalenie okrężnicy. Owoce hurmy zawierają diospyrol, substancję czynną, skuteczną w zakażeniach pasożytniczych. W Tajlandii używa się tych owoców do usuwania pasożytów przewodu pokarmowego. Niedojrzałe owoce hurmy zawierają taniny i mają właściwości ściągające. Stosuje sieje w leczeniu biegunki, czerwonki, nadciśnienia i kaszlu. Nie należy jeść ich w większych ilościach, na pewno nie więcej niż jeden czy dwa na raz, ponieważ u niektórych osób mogą powodować zaparcia.

Heksanikotynian inozytolu

Heksanikotynian inozytolu (HNI) jest to składnik suplementów diety, które zawierają niacynę. Jest to związek, który jest skuteczny w postaci niacyny, a wspomaga on obniżanie poziomu cholesterolu. Dodatkowo może on być stosowany w celu zmniejszenia objawów alergii. Przyczynia się do zmniejszenia świądu, swędzenia, mrowienia i zaczerwienienia. Ta forma niacyny jest bardzo skuteczna, a jej biodostępność, a także przyswajalność jest zdecydowanie zwiększona.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych wytycznych.

Hemiceluloza

Hemiceluloza - jest to nie ulegające trawieniu włókno, które wchłania wodę i zwiększa w ten sposób swoją masę w układzie trawiennym. Pobudza ruchyjelit i zapobiega zaparciem, sprzyjając zmniejszeniu wagi ciała. Dzięki temu, że usuwa powodujące nowotwory składniki z przewodu pokarmowego, zapobiega nowotworom jelita grubego. Jednym z głównych źródeł hemicelułozy są otręby owsiane, ale znajduje się ona także w pełnym ziarnie innych zbóż, a także w warzywach i owocach, takich jak jabłka, banany, gruszki, fasola, kukurydza i papryka.

Herbata (Camellia Sinesis)

Herbata (Camellia Sinesis) - jest to roślina zimozielona, uprawiana w wielu regionach tropikalnych i subtropikalnych świata, przede wszystkim w Indiach i Chinach, które razem wytwarzają większość światowych zasobów. Herbaty z różnych krajów różnią się aromatem, a zależy to nie tylko od 51 rodzaju gleby i metod produkcji, ale także od tego, jak wysoko położona jest plantacja: najlepsza herbata pochodzi z obszarów chłodnych, wysoko położonych, na których rośliny wzrastają wolniej w chłodnym powietrzu, co liściom dodaje smaku. Czarną herbatę lekko się zaparza, a powstały napój ma właściwości pobudzające, odświeżające i moczopędne. Tradycyjnie stosuje się go dla wspomagania trawienia, w szczególności po ciężkich posiłkach. Zaspokaja także pragnienie, usuwa wzdęcia i przeciwdziała biegunkom. Popularną odmianą jest Earl Grey, czarna herbata zmieszana z olejkiem bergamotowym, który sam odświeża, uspokaja i odpręża i tymi swoimi właściwościami wzbogaca napój. Popularna herbata zawiera substancje pobudzające i ściągające - teofilinę, teinę i taninę. Mocna herbata stosowana jest leczniczo w czerwonce i przewlekłych stanach zapalnych, takichjak nieżyt żołądka ijelit. Używa się jej także zewnętrznie przy podrażnieniach skóry. Stwierdzono, że picie zbyt dużych ilości herbaty powoduje zaparcia, nerwowość, nowotwory sutka, a u osób wrażliwych daje objawy podrażnienia jelit. Niektóre łagodniejsze rodzaje herbaty, wytwarzane z gałązek pewnych krzewów herbacianych, pochodzą z Japonii i sprzedawane są jako „bancha twig tea" lub „ku-kicha"

Herbata chińska

Herbata chińska (Camelia sinensis) to roślina, która wywodzi się z terenów Azji. Uprawiana jest ona w tropikach. Jest to roślina, która stanowi bogate źródło polifenoli i katechin. Dzięki temu działa ona jako silny środek przeciwutleniający. Sprawia to, że jej stosowanie zmniejsza ryzyko występowania nowotworów. Dodatkowo hamuje ona wzrost komórek nowotworowych. Herbata ta zawiera w swoim składzie liczne aminokwasy, a także niektóre witaminy. Obniża ona poziom cholesterolu, wspiera wydajność organizmu w zwalczaniu nadwagi.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych wytycznych.

Herbata Chińska (Camellia sinensis)

Herbata Chińska

OPIS Okazały krzew (obcinany do 1,5 m, co ułatwia uprawę) z połyskującymi liśćmi i białymi kwiatami. Spokrewniona C. japonka jest rośliną ozdobną.

POCHODZENIE Rodzima w południowej i wschodniej Azji; rośnie w Chinach od czasów starożytnych; uprawy komercyjne spotykane są w Indiach, Sri Lance, Malezji, Indonezji i Afryce.

SUROWIEC Młode liście (Theaefolium), zwykle z nie-rozwiniętym pączkiem szczytowym (pekoe). Wyróżnia się trzy główne rodzaje herbaty: herbatę czarną (zwijaną, fermentowaną, suszoną), herbatę zieloną (ogrzewaną, szybko suszoną, zwijaną) i herbatę oolong (pół-fermentowaną). Fermentacja (np. enzymatyczna oksydacja) zmienia kolor liści z żółtawozielonego (herbata zielona) na czerwonawobrązowy (herbata czarna), a także skład chemiczny (powstanie składników smakowych i utlenianie polifenoli).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek pobudzający, antyoksydant, przypuszczalnie antymutagenny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Herbatę chińską stosuje się w biegunkach i funkcjonalnej astenii. Dziś przetwory z liści herbaty chińskiej używa się zewnętrznie w odchudzaniu i w objawowym leczeniu schorzeń skórnych. Doustnie zielona herbata przyjmowana jest jako antyoksydant i środek moczopędny, uznawana jest również za środek antymutagenny i antykarcynogenny.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Spożywany jest napar herbaciany lub wyciągi wchodzące w skład preparatów handlowych i mikstur.

SUBSTANCJE AKTYWNE Herbata zawiera 2-4% kofeiny; teobrominy i teofiliny poniżej 0,05%. Do 30% fenoli tworzących złożoną mieszaninę kwasów fenolowych, galotanoidów, glikozydów flawonolowych i niezwykle licznych fenoli pochodnych flawanu (m.in. galusan epigalokatechiny, galusan epikatechiny oraz proantocyjanidyny). Obecne są także saponiny triterpenowe, karotenoidy i aminokwasy niebialkowe (te-anina, kwas 2-amino-6-etyloamidoadypinowy). 

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki wiążą się z białkami i działają ściągająco; odpowiedzialne są za efekt przeciwbiegunkowy herbaty. Właściwości antyoksydacyjne, antymutagenne i moczopędne przypisuje się garbnikom i pozostałym związkom fenolowym. Uważa się, że herbata hamuje wchłanianie cholesterolu. Efekt pobudzający jest spowodowany obecnością kofeiny - łączącej się z receptorami adenozynowymi i blokującej fosfodiesterazę.

Herbata zielona

Herbata zielona (Camellia sinesis) - wyrabia sieją z tej samej rośliny, co bardziej popularną w krajach zachodnich czarną herbatę. Liści przeznaczonych do produkcji zielonej herbaty nie poddaje się procesowi fermentacji zaraz po zbiorze, tylko od razu suszy. Dzięki temu zachowują większość cennych składników odżywczych. Wyniki badań przeprowadzonych głównie w latach dziewięćdziesiątych udowadniają lecznicze właściwości zielonej herbaty. Zawiera ona duże ilości katechin, silnych przeciwutleniaczy o właściwościach przeciwnowotworowych. Piciejej chroni przed rakiem przełyku, zapobiega też tworzeniu się zmian nowotworowych w skórze, płucach, układzie pokarmowym, wątrobie i piersiach. Co więcej, obniża zawartość cholesterolu i ciśnienie krwi, leczy przeziębienia i grypę, zapobiega chorobom dziąseł, próchnicy i nieświeżemu oddechowi. Zielona herbata w saszetkach dostępna jest w sklepach ze zdrową żywnością i sklepach specjalistycznych. Aby osiągnąć maksymalny efekt leczniczy, należy pić trzy do pięciu filiżanek herbaty dziennie.

Herbaty

Herbaty są to napary (zob. niżej) przygotowywane poprzez macerowanie ziół w przegotowanej gorącej wodzie. Słowo herbata „tea” pochodzi od słowa t’e, nazwy czarnej herbaty (Camellia sinettsis) z dialektu Amoy w południowych Chinach. W wielu regionach świata produkt ten jest znany pod nazwą chai (określenie z Kantonu). Inne napary także mogą nosić nazwę „herbata”, jednak wtedy należy sprecyzować surowiec, jak np. herbata z hibiskusa (Hibiscus sabdariffa) lub herbata roibos (Aspalathus linearis). Określenia „herbata miętowa” lub „herbata imbirowa” są dwuznaczne, gdyż mogą odnosić się do naparów z tych pojedynczych ziół lub (co zdarza się częściej) oznaczać czarną herbatę aromatyzowaną tymi ziołami. Rozróżnienie pomiędzy herbatami nieleczniczymi (używanymi gł. jako przyjemne, gorące napoje) a herbatami leczniczymi (stosowanymi w celach terapeutycznych) nie zawsze jest oczywiste. Mieszanki ziołowe (species) są to mieszaniny złożone z ziół (zwykle 4-7) zawierające składniki aktywne (zioła ó istotnym wskazaniu dla terapii), składniki uzupełniające (wspomagają główne wskazania) i składniki dodatkowe (składniki dodane w celu poprawienia smaku, zapachu lub koloru całej mieszanki). Przykładem mogą być species anticystiticae (zioła przeciw zapaleniu pęcherza), species amaneantes (zioła gorzkie), species carminatwae (zioła wiatropędne), species sedativae (zioła uspokajające), species laxantes (zioła przeczyszczające).

Herbaty rozpuszczalne

Herbaty rozpuszczalne to suche (sproszkowane) wyciągi ziołowe, które są zwykle zmieszane z substancjami pomocniczymi, takimi jak: sacharoza, laktoza lub maltodekstyna celem zwiększenia ich masy, zmniejszenia lepkości i poprawy rozpuszczalności. Substancje pomocnicze lub wypełniacze są często dodawane w trakcie suszenia rozpyłowego.

Hesperydyna

Hesperydyna jest to związek, który zaliczany jest do grupy flawonoidów, dzięki czemu ma on korzystny wpływ na pracę układu krwionośnego. Dodatkowo wspomaga on jakość ścian krwionośnych, a także dba o prawidłowe krążenie. Związki te wykazują silne działanie antyoksydacyjne, dzięki czemu wspomagają walkę organizmu z wolnymi rodnikami. Wspomagają one syntezę kolagenu, dzięki czemu korzystnie wpływa na wygląd skóry, włosów i paznokci. W suplementacji te związki wykorzystywane są zazwyczaj jako składniki preparatów prozdrowotnych.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 50mg na dobę.

Higenamina

Higenamina to stymulant, który od dłuższego czasu należy do grupy związków, które znajdują się na liście zakazanych. Przyczynia się ona do podniesienia poziomu noradrenaliny, przez co dojść może do poszerzenia się dróg oddechowych. Sprawia to, że podczas wysiłku fizycznego ułatwia się oddychanie. Stosowanie tego związku przyczynia się do zwiększenia wydajności organizmu. Stosuje się ją zazwyczaj w suplementach dla sportowców, które ułatwiają wykonywanie ćwiczeń i wspomagają pracę organizmu.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Histydyna

Histydyna to związek chemiczny, który jest zaliczany do grupy aminokwasów egzogennych. Stanowi ona dodatek do odżywek białkowych, a jest tak dlatego, że stanowi ona prekursor, który przyczynia się do syntezy związków proteinowych. Jest to aminokwas, który bierze udział w procesie tworzenia się nowych białek. Dodatkowo poprawia pracę metabolizmu w ustroju. Zmniejsza uczucie zmęczenia, bladość skóry, a także ospałość. Stosuje się ją w celu poprawienia pracy układu krążenia.

Histydyna to aminokwas należący do częściowo niezbędnych, obficie występujący w zbożach. Wiele osób cierpi na niedobór tego składnika. Jest on prekursorem histaminy, która jest bardzo wszechstronna w swoim działaniu, m.in. pobudza wzrost komórek i ich podziały, wpływa na gojenie się ran i porost włosów. Jako prekursor histaminy, histydyna ma działanie uspokajające, np. uśmierza uczucie niepokoju. Wpływa na zwiększenie wydzielania soku żołądkowego, zapobiegając niestrawności i chorobie wrzodowej. Pomaga także w przypadku oziębłości u kobiet i u wielu osób intensyfikuje orgazm. Preparaty histydyny dostępne są w sklepach ze zdrową żywnością.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych na temat dawkowania.

Hizop

Hizop - miododajne ziele, u starożytnych Żydów roślina rytualna. Liście hizopu działają ściągające, likwidują wzdęcia i pobudzają krwawienia miesięczne. Napary z nich poprawiają trawienie, likwidują zaparcia, hamują kaszel. Wywary używane są do leczenia zapaleń. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością i w sklepach zielarskich. Uwaga: Nie należy zażywać hizopu przez okres dłuższy niż parę tygodni.

HMB (beta-hydroksy-beta-metylomaślan)

HMB (Beta-hydro-beta-metylomaślan) to pochodna leucyny, czyli aminokwasu, który wchodzi w skład preparatów BCAA. Jest to związek, który obecnie zaliczany jest do grupy antykatabolików. Tak więc jego zadaniem jest ochrona mięśni przed och degradacją. Dodatkowo związek ten ma za zadanie wspomagać syntezę białek, a także wspomaga włókna mięśniowe przed rozpadem. W suplementacji stosuje się ja zazwyczaj w środkach dla kulturystów. Niektóre źródła podają, że największe korzyści będą miały osoby, które dopiero zaczynają trenować.

HMB (beta-hydroksy-beta-metylomaślan) to interesujący dodatek pokarmowy, który - jak stwierdzono - poprawia zarówno zdrowie, jak i wygląd. Nie jest steroidem ani narkotykiem, lecz naturalną substancją chemiczną, powstającą w organizmie w efekcie przemiany aminokwasu leucyny. W niewielkiej ilości występuje także w roślinach i produktach zwierzęcych. HMB to naturalny składnik mleka kobiecego, co podkreśla jego rolę jako pokarmu. Ostatnie badania wykazały, że substancja ta wzmacnia układ odpornościowy, obniża poziom cholesterolu, przeciwdziała stresowi i wpływa na siłę mięśni. Co więcej, jak wynika z badań, dzięki HMB można zwiększać objętość i siłę mięśni o 50%. Jednocześnie składnik ten pomaga zmniejszyć wagę ciała. Jeden z badaczy stwierdził, że HMB „wytapia tłuszcz z organizmu". Szacuje się, że organizm wytwarza od jednej czwartej do jednego grama HMB dziennie, w zależności od ilości spożytych protein. Najbogatszym jego źródłem są niektóre ryby i lucerna. Uznano, że zwykła skuteczna dawka dzienna powinna wynosić jeden do dwóch gramów preparatu, natomiast w szczególnych przypadkach, np. sportowcom, zaleca się trzy gramy dziennie. Ponieważ HMB jest składnikiem mleka kobiecego, uważa się tę substancję za bezpieczną.

Ca–HMB jest solą wapniową kwasu beta-hydroksy-beta-metylo-masłowego. W przypadku czystego HMB związek ten ma płynną postać, ale w połączeniu z beta-hydroksy-beta-metylo-maślanem tworzy odczyn, który neutralizuje jego kwasowość, a dostępny jest on w domie stałej. Związek ten jest pochodną leucyny, a do jego syntezy dochodzi w organizmie człowieka. HMB ma za zadanie zwiększać potencjał anaboliczny i antykataboliczny. Dodatkowo może on wspierać proces spalania tkanki tłuszczowej. Stosuje się go najczęściej w celu zwiększenia potencjału wysiłkowego.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 3-6g na dobę.

 

Holy basil

Holy basil (Bazylia azjatycka) to roślina, która wykazuje silne właściwości przeciwutleniające. Pomaga na w utrzymaniu prawidłowej kondycji organizmu, wydala wolne rodniki, a także chroni przed stresem oksydacyjnym. Niweluje uczucie stresu i zwiększa odporność ustroju na jego działanie. Dodatkowo stabilizuje emocjonalnie organizm i działa uspokajająco. Wspomaga pracę układu immunologicznego, a także wspomaga równowagę hormonalną. Najczęściej roślina ta stosowana jest w celu poprawienia pamięci i zwiększenia koncentracji, a także wsparcia umiejętności poznawczych.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Hoodia (Hoodia gordonii, Hoodia pilifera)

Hoodia

OPIS Jest to bezlistny sukulent (do 0,5 m wys.), z mięsistymi, żebrowanymi i ciernistymi łodygami wyrastającymi ze wspólnej podstawy. Kwiaty są ciemno purpurowe prawie czarne z małymi zbutwiałymi owocami atrakcyjnymi dla much, które je głównie zapylają. Torebki owocowe są roznoszone przez kozy i zawierają liczne brązowe nasiona z jedwabistymi włoskami nasiennymi. Znane są trzy podgatunki H. pilifera ssp. pilifera: kwiaty purpurowo-brązowe, do 20 mm średnicy; ssp. annulata: kwiaty ciemnopurpurowe do czarnych, 20-30 mm średnicy; ssp. pillansii: kwiaty żółte do różowych bez wzniesionego brzegu, jak u innych pod-gatunków. Głównym gatunkiem handlowym jest H. gordonii. Ma duże, mięsitse kolorowe kwiaty. 

POCHODZENIE Afryka Południowa (tereny jałowe). Jest uprawiana na skalę doświadczalną, a nie na przemysłową.

SUROWIEC Mięsiste łodygi.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Hamujący apetyt. Zastosowanie i właściwości Łodygi gatunków Hoodia i innych sukulentów są tradycyjnie używane przez pasterzy w Afryce Południowej i Namibii jako środki hamujące apetyt i pragnienie. Składnik hamujący apetyt został wyizolowany i zidentyfikowany i obecnie prowadzone są badania nad zastosowaniem go w leczeniu otyłości.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Mała część łodygi jest obierana celem pozbycia się cierni i na świeżo zjadana. Dawka optymalna nie została jeszcze ustalona.

SUBSTANCJE AKTYWNE Podobnie jak inne gatunki tej rodziny, zawiera glikozydy nasercowe i pokrewne składniki, jak pochodne pregnanu. Głównym aktywnym składnikiem jest glikozyd pregnanu znany jako

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE posiada silne właściwości hamowania patytu co zostało potwierdzone na zwierzętach. Badania kliniczne są w toku celem ustalenia bezpieczeństwa i skuteczności działania wyizolowanego składnika.

UWAGI Innym naturalnym surowcem odchudzającym jest owoc Gardnia cambogia (rodzina Clusiaceae).

Hoodia gordoni

Hoodia gordoni to roślina, która wykorzystywana jest w medycynie naturalnej i znana jest ona ze swoich licznych właściwości prozdrowotnych. Roślina ta występuje na terenach Afryki. Znana jest ona przede wszystkim ze swoich właściwości odchudzających. Zmniejsza ona uczucie głodu, a także wspomaga przyśpieszanie metabolizmu. Sprawdza się ona w celu zwalczania otyłości. Stosuje się ją w suplementach, które mają na celu zmniejszać apetyt, a także regulowanie uczucia łaknienia.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych na temat dawkowania.

Hordenina

Hordenina (N, N-dimetylo-4-hydroksyfenyloetylamina) to alkaloid, który występuje w kaktusach w postaci naturalnej. Jest to związek, który wykazuje silne działanie, które zwiększa siłę skurczów serca. Wykazuje również działanie bakteriobójcze, a także wspomaga utrzymanie właściwego poziomu flory bakteryjnej. W suplementacji daje ona działanie chwilowe, dlatego zaleca się spożywanie jej zwiększonych dawek. Związek ten wpływa na proces redukcji tkanki tłuszczowej, a także podnosi poziom noradrenaliny. Stosuje się ją zazwyczaj w połączeniu z kofeiną w spalaczach tłuszczu.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Hormon Wzrostu

Hormon Wzrostu - jest to substancja wydzielana przez gruczoł przysadki mózgowej, decydująca zarówno o prawidłowym wzroście ciała, jak i odnowie jego komórek oraz działaniu układu odpornościowego. Wydzielanajest podczas pierwszych 90 minut snu nocnego, a także w reakcji na głodówkę i skrajnie intensywne ćwiczenia fizyczne. Hormon wzrostu występuje w dużej ilości u ludzi młodych, do trzydziestego roku życia; w starszym wieku i u osób otyłych jego zawartość w organizmie jest niewielka. Spełnia bardzo istotne funkcje: pobudza wzrost komórek układu odpornościowego, a poza tym dobrze jest znane jego korzystne działanie w przypadku chorób z auto-agresji; przyspiesza gojenie ran; pobudza rozwój mięśni, przyspiesza spalanie tłuszczu, zmieniając go w energię; pomaga zrzucić wagę. Pewne preparaty składników odżywczych - aminokwasy arginina, ornityna i dostępna na receptę LDopa -przyjmowane na czczo mogą pobudzić wydzielanie hormonu wzrostu u osób starszych. Uwaga: Substancji uwalniających hormon wzrostu nie powinny przyjmować osoby młode, u których nie zakończył się proces wzrostu.

Horny Goat Weed

Horny Goat Weed to roślina, która stosowana jest w suplementacji w celu zwiększenia poziomu testosteronu w organizmie. Dodatkowo wspomaga zwiększanie stężenia tlenku azotu we krwi, dzięki czemu naczynia krwionośne rozszerzają się, a to sprawia, że łatwiej jest osiągnąć efekt pompy mięśniowej. Stosowanie tej rośliny w suplementach diety przyczynia się do poprawienia sprawności seksualnej, a także do likwidowania problemów z zaburzeniami erekcji. Ten składnik stosowany jest zazwyczaj w boosterach testosteronu, które mają regulować poziom tego hormonu płciowego.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 700mg na dobę.

Humanofort

Humanofort jest to związek, który składa się ze składników, które wydobywane są z zarodków kurzych jaj. Wykazują one szerokie zastosowanie i wiele ciekawych właściwości. Przyczyniają się do poprawienia profilu lipidowego, a także wpływają na obniżenie poziomu cholesterolu we krwi. Zwiększają odporność organizmu na działanie hormonu stresu- kortyzolu. W suplementacji związki te wykorzystuje się w celu poprawienia zdolności wysiłkowych, a także wspomagania procesów anabolicznych. Dodatkowo przyczyniają się one do zahamowania procesów anabolicznych.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 100-300mg na dobę.

HungeReduction complex

HungeReduction complex jest mieszanką składników, które wchodzą w skład suplementów diety dla sportowców. Zdaniem tych związków, jest przyśpieszenie procesów, które są odpowiedzialne za pobudzanie organizmu do spalania nadmiaru tkanki tłuszczowej. To działanie jest obecne nawet podczas spoczynku i snu. W skład tej mieszanki wchodzą takie składniki, jak ekstrakt z pieprzu kajeńskiego, a także kationu malin. Stosuje się je zazwyczaj przy problemach z nadwagą i otyłością. Wspomagają one redukowanie masy ciała, a także utrzymanie prawidłowej wagi.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Hupercyna A

Hupercyna A  jest to związek, który wywodzi się z chińskiego widłaka góździstego. To roślina, która wykazuje silne właściwości prozdrowotne i dlatego od lat stosuje się ją w medycynie chińskiej. W tym kraju stosuje się jako lek. Jednak najczęściej jest ona spotykana w składzie suplementów diety. Jest to substancja, która wspomaga kojarzenie faktów, a także przyczynia się do poprawy pamięci. Jej zadaniem jest zwiększanie motywacji do działania, poprawienia skupienia, a także pomoc w uczeniu się. Stosuje się ją w suplementacji sportowej.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 50-200mg na dobę.

Huperzia serrata

Huperzia serrata to roślina, która jest bogatym źródłem alkaloidów. Dzięki temu przyczynia się donna do poprawienia pracy procesów poznawczych, a także wspomaga zapamiętywanie i kojarzenie faktów. Wpływa więc ona na proces myślowe. Można ją wykorzystywać w stanach obniżonego nastroju i zmęczenia. Przyczynia się ona do łagodzenia stanów depresyjnych, zaburzeń emocjonalnych, a także wspomaga wydalanie wolnych rodników z organizmu. Stosuje się ją w suplementach na poprawę pamięci i koncentracji.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Hydroksykobalamina

Hydroksykobalamina to jedna z form witaminy B12, która dostępna jest w suplementacji. Jej największą zaletą, jest to, że z łatwością wchłania się ona do organizmu, a także ma aktywną formę biologiczną. Jest to związek, który jest szczególnie ważny dla procesu utrzymania prawidłowej pracy metabolizmu. Wpływa również na procesy energetyczne i funkcjonowanie układu nerwowego. Dba ona o przepływ informacji między neuroprzekaźnikami, a dzięki temu przyczynia się ona do utrzymania nastoju i poprawienia funkcji poznawczych.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Hydroksylizyna

Hydroksylizyna to pochodna lizyny, która połączona została z glicyną przy użyciu witaminy C. Dzięki temu połączeniu w organizmie tworzy się stabilna struktura kolagenu. Źródłem tego związku są przede wszystkim pokarmy pochodzenia zwierzęcego. W suplementacji są one wykorzystywane do regeneracji stawów i taką również noszą potoczną nazwę. Mają rolę wzbogacającą , a także uzupełniającą skład. Stosuje się ją zazwyczaj w celu poprawienia zdolności aparatu ruchu, a także do przyśpieszenia leczenia się uszkodzeń.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Hydroksyprolina

Hydroksyprolina (pochodna proliny) uważana jest za aminokwas endogenny, który wchodzi w skład białek tkanki łącznej. Stanowi więc skład kolagenu, a także elastyny. Jej stosowanie wpływa na strukturę kolagenu, a także dba o prawidłowe funkcjonowanie tkanki łącznej. W naturze występuje ona najczęściej w produktach pochodzenia zwierzęcego. Stosuje się ją również w suplementacji, a ma ona na celu poprawienie funkcjonowania aparatu ruchu, a także poprawia wygląd skóry, włosów i paznokci.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Hydrolizat kolagenu

Hydrolizat kolagenu (FORTIGEL) to innowacyjnie opracowana formuła kolagenu. Została ona stworzona przy użyciu sposobu hydrolizy enzymatycznej. Kolagen jest składnikiem, który buduje ścięgna, skórę i stawy. Odpowiada więc za prawidłowe funkcjonowanie aparatu ruchu. W tej formule kolagenu znajdują się również inne aminokwasy, które są połączone wiązaniami peptydowymi. Dzięki temu biodostępność, skuteczność i przyswajalność kolagenu jest lepsza. Dba ona o jakość stawów i ścięgien. Wpływa również na wygląd skóry, włosów i paznokci.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 10g na dobę.

Hypoxis hemerocallidea

Hypoxis hemerocallidea

OPIS Wieloletnia roślina bulwiasta z szerokimi, podłużnymi, lekko owłosionymi liśćmi ułożonymi jeden nad drugim w grupy po trzy rozchodzącymi się na zewnątrz od środka rośliny. Jasno żółte, kształu gwizdkowego kwiaty pojawiają się na cienkich łodyżkach.

POCHODZENIE Południowa Afryka. Zbiór ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Bulwa, która jest na zewnątrz czarna i wewnątrz żółta, gdy jest świeżo pocięta.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA przerost gruczołu krokowego.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Hypoxis był używany w preparatach leczących przerost gruczołu krokowego. Preparaty te nie zawierają już Hypoxis, ale wyizolowane fitosterole z innych surowców. Bulwy Hypoxis lub wyciągi są używane jako toniki w medycynie afrykańskiej (np. odwary były dawane słabym dzieciom) , a sok jest stosowany na oparzenia. Łodygi i liście są mieszane z innymi składnikami wykorzystywanymi w leczeniu problemów z gruczołem krokowym i w zakażeniach układu moczowego.

PRZYGOTOWANIE i DAWKOWANIE Preparaty handlowe i tradycyjne odwary zawierają około 2-4 g suchego korzenia w dawce dziennej. Preparty stosowane jako toniki lub leki urologiczne zawierają obecnie czyste fttosterole a nie wyciągi z Hypoxis. Dzienna dawka wynosi ok. 30—60 mg.

SUBSTANCJE AKTYWNE Działanie Hypoxis przeciw rozrostowi prostaty jest przypisywane fitosterolom (ß--sitosterol i glikozydom fitosteroli jak sitosterolina). Działanie lecznicze jest związane również z hipoksydem i jego aglikonem, roperolem.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Aktywności fitosteroli jest przypisywane hamowanie 5a-reduktazy i aro-matazy lub zmniejszenie wiązania dihydrotestoteronu w gruczole krokowym. Hamowanie prostaglandyn może wyjaśniać skuteczność leczenia zapalenia wielostawowego. Dziwne wydaje się, że 150-300 mg sitostero-lu jest w normalnej diecie, co jest kilka razy więcej niż w proponowanych suplementach. Działanie przeciwnowotworowe, przeciw HIV i przeciwzapalne jest przypisywane roperolowi. Badania kliniczne w zakresie działania przeciwnowotworowego nie były obiecujące.

Hyzop Lekarski (Hyssopus officinalis)

Hyzop Lekarski

OPIS Hyzop jest rośliną wieloletnią (do 0,6 m wys.), z kanciastą łodygą, małymi podłużnymi liśćmi i atrakcyjnymi, głęboko niebieskimi kwitami. Rośliny uprawne z szaro niebieskimi, fioletowymi, różowymi lub białymi kwiatami są czasem spotykane.

POCHODZENIE Europa południowa i południowo-wschodnia. Roślina jest powszechnie uprawiana w ogrodach leczniczych. Biblijny hyzop to Origanum syriacum, gatunk ze Środkowego Wschodu. Zob. też O. vulgare i O. ßictamnus.

SUROWIEC Świeże lub suszone części nadziemne ze -brane podczas kwitnienia (Hyssopi herba) lub olejek eteryczny ostrzymany przez destylację z parą wodną (Hyssopi aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Wykrztuśny, dezynfekujący, pobudzający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Ziele hyzopu i olejek są tradycyjnie stosowane w leczeniu dolegliwości układu oddechowego (kaszel, zapalenie oskrzeli, nieżyt nosa). Olejek lekko pobudza układ krążenia i jest używany także do przemywania oczu i płukania gardła.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Slaby napar z ziela jest przyjmowany doustnie lub olejek jest wdychany w leczeniu kaszlu i nieżytu nosa. Wyciągi z hyzopu i olejek są składnikami wielu preparatów roślinnych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Hyzop jest bogaty we fla-wonoidy (np. 6-9% diosminy) i kwasy fenolowe (kwas rozmarynowy), laktony diterpenowe (marubina) i tri-terpeny (kwas oleanolowy). Olejek eteryczny (do 1% suchej masy) zawiera dwa ketony (pinokamfon i izo-pinokamfon) jako główne składniki.

EFEKT FARMAKOLOGICZNY Właściwości wykrztuś-ne są związane z marubiną, podczas gdy dezynfekujące, rozkurczowe i pobudzające z olejkiem eterycznym. Pinokamfon i izopinokamfon są neurotoksyczne, podobnie jak tujon. Olejek eteryczny nie może być stosowany wewnętrznie bez rozcieńczenia.

UWAGI Hyzop jest popularną przyprawą dodawaną w małych ilościach do sałatek, zup, sosów i dań mięsnych. Wspomaga trawienie, szczególnie gdy posiłek jest bogaty w tłuszcze.

Idebenon

Idebenon jest to składnik farmakologiczny, który stanowi syntetyczną formę koenzymu Q10. Dzięki temu wykazuje on właściwości antyoksydacyjne, a stosuje się go najczęściej w suplementacji kosmetycznej, a także w kosmetologii. Ten związek ma na celu spowolnienie procesów starzenia się organizmu, a także przyczynia się do wydalania wolnych rodników z ustroju. Związek ten w suplementacji stosowany jest ze względu na jego działanie nootropowe, a więc przyczynia się do poprawienia funkcji poznawczych, poprawienia pamięci i koncentracji.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

IGF-1

IGF-1 (insulin-likegrowthfactor 1) to związek, który zaliczany jest do grupy hormonów tkankowych. Jest on hormonem białkowym, którego udowa jest zbliżona do hormonów wydzielanych przez trzustkę. Miejscem produkcji tych hormonów, jest tkanka wątrobowa. To właśnie tam dochodzi do aktywacji ich syntezy. Hormon ten wpływa na zwiększenie aktywności hormonu wzrostu, spowalnia proces starzenia się organizmu. Działa doskonale na organizm osób aktywnych fizycznie i dodatkowo wspomaga spalanie tkanki tłuszczowej.

Dawkowanie: zalecana dawka w suplementacji to około 100mg na dobę.

Ikaryna

Ikaryna to substancja aktywna, która znajduje się w roślinach wykorzystywanych w medycynie chińskiej. Jest ona pomocna przy leczeniu problemów z potencją. Jej zażywanie poleca się mężczyznom, którzy mają problem z przedwczesnym wytryskiem, a także z zaburzeniami erekcji. Stosuje się ją jako afrodyzjak, który przyczynia się do zwiększenia libido u kobiet i mężczyzn. Dodatkowo pobudza również produkcję tlenku azotu w ustroju. To sprawia się, rozszerzają się naczynia krwionośne i ciała jamiste.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Imbir (Zingiber Officinalis)

Imbir (Zingiber Officinalis) - bylina uprawiana w większości krajów tropikalnych. Sproszkowany korzeń jest znaną od wieków przyprawą, sporządza się też z niego napary. Imbir likwiduje wzdęcia, zwiększa wydzielanie śluzu, poprawia trawienie, pobudza pracę gruczołów i przynosi ulgę w wymiotach. Zmieszany ze sproszkowaną korą cynamonu jest świetną herbatką. Poleca się zażywanie cztery razy dziennie po 250 mg sproszkowanego kłącza imbiru w celu złagodzenia porannych nudności w pierwszych miesiącach ciąży. W niektórych kulturach afrykańskich uważa się, że imbir jest afrodyzjakiem.

Imbir Afrykański (Siphonochilus aethiopicus)

Imbir Afrykański

OPIS Liściasta bylina (do 50 cm wys.). Liście przypominają liście imbiru (Zingiber officinale) i odrastają corocznie w porze deszczowej z grubych, stożkowatych, podziemnych kłączy. Duże, ozdobne, różowe kwiaty otwierają się na poziomie ziemi, zaś niewielkie owoce tworzą się pod ziemią lub na jej wysokości. Imbir afrykański jest rośliną południowoafrykańską i nie należy go mylić z innymi gatunkami znanymi jako dziki imbir.

POCHODZENIE Południowa część równikowej Afryki (na południe od Malawi po wschodnią część południowej Afryki). Roślina występuje dość rzadko, choć ostatnio jest uprawiana w niewielkiej skali. Istnieją przesłanki, że byl od dawnych czasów uprawiany przez Zulusów z południowej Afryki.

SUROWIEC Kłącza i grube, mięsiste korzenie. Stosowane są tradycyjnie w postaci świeżej lecz obecnie mogą być liofilizowane i proszkowane dla łatwiejszego użytku.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwzapalny, rozszerzający oskrzela.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Imbir afrykański używany jest w rozmaitych niedomaganiach. Jest ważnym lekiem w walce z malarią, aftami, i grzybicami wenerycznymi, gorączką, bólami głowy, przeziębieniami, utrudnionym oddychaniem i kaszlem. Dostępne są już tabletki, a inne produkty gotowe będą wprowadzane na rynek.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Około 200 mg suchego, sproszkowanego ziela przyjmuje się 3 lub więcej razy dziennie. W medycynie tradycyjnej żuje się świeże kłącza i korzenie. Dla stosowania miejscowego używa się przeżutych kłączy lub odwarów z nich sporządzonych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Imbir afrykański zawiera seskwiterpeny typu furanoidowego jako główne składniki lotne; w olejku eterycznym obecna jest duża ilość terpenoidów. Obecne są także składniki o strukturach zbliżonych do kurkuminy, głównego składnika przeciwzapalnego w kurkumie (zob. Curcuma).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Aktywność farmakologiczna imbiru afrykańskiego jest dość słabo poznana. Przypuszcza się, że działanie przeciwmalaryczne i prze-ciwgrzybicze jest prawdopodobnie związane z obecnością seskwiterpenów, podczas gdy właściwości przeciwzapalne wynikają z obecności kurkuminoidów.

Imbir Lekarski (Zingiber officinale)

Imbir Lekarsk

OPIS Bylina (do 1 m wys.), o szerokich liściach wyrastających z rozgałęziającego się kłącza. Każdy kwiat składa się z trzech żóltopomarańczowych płatków opatrzonych fioletową wargą, który wyrasta z łuskowatych kłosów, położonych na szczytach wydłużonych łodyg.

POCHODZENIE Prawdopodobnie północno-wschodnie Indie. Imbir od dawna znany jest tylko jako bezpłodna roślina udomowiona i nie został znaleziony w stanie naturalnym. Jest rozmnażany wegetatywnie i uprawiany jako przyprawa właściwie we wszystkich tropikalnych i subtropikalnych częściach świata.

SUROWIEC Świeże lub suszone kłącza (Zingibeńs rhizo-ma).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwwymiotny, wiatropędny, żólciopędny, przeciwskurczowy. Zastosowanie i właściwości Świeże lub suszone kłącza lub sporządzone z nich wyciągi są ważnym składnikiem preparatów stosowanych w leczeniu niestrawności i nudności (zwłaszcza choroby lokomo-cyjnej).W Chinach świeży imbir znajduje zastosowanie gl. w leczeniu gorączki, kaszlu i nudności, podczas gdy suszony używa się w bólach brzucha i biegunce. Imbir jest powszechnie stosowany w medycynie ludowej całego świata. Jego ostry smak wykorzystywany jest nieraz dla zamaskowania przykrego smaku innych leków.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecana jest dawka dobowa 2-4 g suszonego kłącza. W niestrawności do sporządzenia naparu używa się 0,5-1,0 g suszonego kłącza (lub 2 g - jako przeciwwymiotny).

SUBSTANCJE AKTYWNE Kłącza zawierają złożoną mieszaninę związków chemicznych. Olejek eteryczny zawiera monoterpeny (np. kamfen, P-felandren, neral i geranial), laktony diterpenowe (np. galanolakton) i seskwiterpeny (np. a-zingiberen i ar-kurkumen). Ostry smak zawdzięcza licznym gingerolom, np. [6] --gingerol.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wyciągi wywierają działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, ślimako-bójcze, przeciwpasożytnicze i przeciwrobacze. Zaobserwowano efekty hipoglikemizujące, obniżające poziom cholesterolu, immunostymulujące, a szczególnie przeciwzapalne. Imbir wywiera efekty przećiwwrzodowe i żólciopędne. Pobudza perystaltykę i wydzielanie śliny oraz soków trawiennych. Skuteczność w niestrawności i chorobie wrzodowej przypisywana jest głównie [6] -i [8 j-gingerolom, jak też a-zingiberenowi. Badania kliniczne wykazały efektywność imbiru w kontrolowaniu nudności pooperacyjnych i choroby lokomocyjnej.

ImmunoLin

ImmunoLin jest to opracowana formuła, która ma na celu poprawienie funkcjonowania układu immunologicznego. Wspomaga odporność, dodatkowo wspiera czynniki wzrostu. Dzięki suplementacji z łatwością można poprawić zdolności odpornościowe, a więc poprawia się ochrona organizmu przed bakteriami, wirusami i grzybami. Stosuje się ją również w suplementacji sportowej, by utrzymać prawidłową pracę organizmy i pomóc osiągać jeszcze lepsze wyniki sportowe. W suplementach najczęściej stosuje się ją do preparatów na odporność i zdrowotnych kompleksów.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 1,5g na dobę.

Indeks glikemiczny

Indeks glikemiczny jest to wskaźnik glikemiczny. Jego rolą jest klasyfikacja produktów żywnościowych kierując się przy tym ich wpływem na poziom glukozy we krwi po dwóch godzinach po ich spożyciu. Jest to tak zwana glikemia poposiłkowa. Jest to średni procent wzrostu poziomu glikozy we krwi zaraz po spożyciu posiłku. Do wyznaczenia indeksu glikemicznego konieczne jest podanie ilości produkty, który zawiera około 50 gramów węglowodanów. Następnie wykonuje się badanie krwi, by określić poziom cukru po posiłku. Badanie powtarza się co piętnaście minut przez dwie godziny.

Indol-3-karbinol

Indol-3-karbinol jest związkiem organicznym, który powstaje w procesie glikozynolanów, które poddawane są działaniu myrozynazy. W naturze występują one w warzywach. Okazuje się, że mają one zdolność do zmniejszania poziomu estrogenu w organizmie. Jest to działanie, które jest szczególnie ważne dla sportowców siłowych. Przyczynia się on również do zwalczania wolnych rodników i wydalania ich z organizmu wraz ze związkami przemiany materii. Stosuje się go jako suplement diety w celu wspomagania organizmu w czasie aktywności fizycznej.

Dawkowanie: zalecana dawka w suplementacji sportowej to około 50-150mg na dobę.

Inozyna

Inozyna to substancja czynna, która wykazuje silne działanie przeciwwirusowe i wspomaga prawidłową pracę układu immunologicznego. Jest to pochodna puryny, czyli związku organicznego, który wchodzi w skład kwasów nukleinowych. Dzięki temu ma silne działanie na układ immunologiczny i przyczynia się do sprawnego zwalczania wirusów. Składnik ten wpływa na dojrzewanie i aktywność limfocytów. Dodatkowo wspomaga stymulację makrofagów, a także zwiększa aktywność i ilość przeciwciał. Niektóre źródła podają, że ten składnik działa bezpośrednio na same wirusy.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Inozytol

Inozytol jest to nazwa zwyczajowa, która przypisana jest do przedstawicieli alkoholi zaliczanych do grupy polihydroksylowych. Jest składnik wchodzi w skład leucyny, która bierze udział między innymi w regulacji pracy układu nerwowego, w procesie metabolizmu lipidów, a także w innych aspektach ważnych dla ustroju. Dodatkowo związek ten stosowany jest w celu poprawienia pamięci, spowolnienia procesów starzenia się organizmu, a także do poprawienia samopoczucia i korzystnego wpływu na zdrowie psychiczne.

Inozytol jest substancją należącą do grupy witamin B, zapobiegającą gromadzeniu się nadmiaru tłuszczu w wątrobie, wspomagającą przemianę tłuszczów i cholesterolu. Łączy się z fosforem, kwasami tłuszczowymi i azotem, tworząc fosfolipidy, które przenoszą tłuszcz i 54 budują błony komórkowe. Wraz z choliną tworzy lecytynę. Inozytol w dużych ilościach występuje w mózgu. Jako składnik pokarmu i preparat uzupełniający daje efekt uspokajający. Zawarty jest w zbożach, nasionach i roślinach strączkowych w postaci kwasu fitynowego, który wiąże wapń, żelazo, cvnk i inne minerały, hamując ich wchłanianie. Aby temu zapobiec, należy zboża i strączkowe gotować bądź spożywać w postaci kiełków. Inozytol obniża poziom cholesterolu, ciśnienie krwi, oraz poziom estrogenów, których duża zawartość w organizmie kobiety może prowadzić do guzów sutka. Wpływa także na zdrowie skóry. Jako dodatek pokarmowy powinno się go przyjmować wieczorem przed snem w dawce 2000 mg. Ułatwia zasypianie i działa przeciw-lękowo. Najlepszym naturalnym źródłem inozytolu są podroby mięsne (nerki, wąrtoba), drożdże piwne, zarodki pszenicy, kantalupa (odmiana melona), melasa i masło z orzeszków ziemnych. Nie jest ustalone dzienne zapotrzebowanie organizmu na inozytol, ale wielu specjalistów zaleca dawkę 1000 mg. Preparat dostępny w sklepach ze zdrową żywnością.

Dawkowanie: zalecane dawki to około 5g na dobę.

Inulina

Inulina to naturalny błonnik i probiotyk, który występuje w tkankach roślin. Jej najwyższe stężenie wykryte zostało w korzeniu cykorii. Związek ten ma słodki smak i ma bardzo niski indeks glikemiczny. Tak więc po spożyciu nie powoduje on podwyższenia się poziomu glikozy we krwi. Insulina przyczynia się do poprawienia przyswajalności składników odżywczych przez układ pokarmowy. Ma działanie oczyszczające, reguluje prace gospodarki węglowodanowej, a także odkwasza organizm. Przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi.

Dawkowanie: nie dotyczy.

Ipriflawony

Ipriflawony to grupa składników syntetycznych, które mają działanie podobne do izoflawonów. W suplementacji są one wykorzystywane w celu wspomagania pracy układu kostnego. Wpływają one na gęstość kości, a także zwiększają ich wytrzymałość. Po dotarciu do organizmu ich mechanizm polega na zwiększeniu absorbcji wapnia do układu kostnego. Te składniki można znaleźć zazwyczaj w składzie suplementów diety, które dbają o układ kostny, a także przyczyniają się do regeneracji stawów.

Dawkowanie: brak danych na temat dawkowania.

Irvingia gabonensis

Irvingia gabonensis (Mango afrykańskie) jest to roślina, która znajduje się na terenach Afryki. Jej cechą charakterystyczną jest wysoka zawartość błonnika rozpuszczalnego pokarmowego. Rozpuszcza się on w wodzie, a dzięki temu przyczynia się do opóźnienia opróżniania żołądka. To działanie ma na celu zmniejszenie apetytu i zapewnienie uczucia sytości na długo. Dodatkowo przyczynia się do opóźniania wzrostu glukozy we krwi, a także dba o profil lipidowy. To składnik suplementów, które wspomagają odchudzanie.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych.

Izoflawony sojowe

Izoflawony sojowe to grupa organicznych związków chemicznych, które naturalnie występują w roślinach. Ich działanie jest bardzo zróżnicowane pod względem chemicznym i fizycznym. Stosuje się je w celu obniżenia poziomu cholesterolu we krwi. Mają one działanie ochronne na komórki. Zmniejszają ryzyko rozwoju osteoporozy, a także wspomagają regulację zaburzeń hormonalnych u kobiet. Dbają o prawidłową prace układu krążenia, zapobiegając występowania jego chorób. Niektóre źródła podają, że są to związki, które wykazują sile działanie antyoksydacyjne.

Izoflawony sojowe : zalecana dawka to około 30mg a dobę. 

Izolat białka sojowego

Izolat białka sojowego to proteiny, które pozyskiwane są z roślin, a głównie z nasion soi. Charakteryzuje się ona wysoką zawartością białka, a także obniżoną zawartością węglowodanów, co zwiększa ich wpływ na budowanie tkanki mięśniowej. Różni się on od białka serwatkowego, ponieważ wykazuje on wysoką zawartość argininy i glutaminy. Dzięki temu ma silne działanie anaboliczne i antykataboliczne. W suplementach diety stosuje się go jako dodatek do odżywek białkowych. Stanowi doskonałe źródło białek dla wegetarian i wegan.

Dawkowanie: zależne jest od raków dietetycznych.

Izoleucyna

Izoleucyna to związek chemiczny, który zaliczany jest do grupy aminokwasów rozgałęzionych. Stanowi skład kompleksów BCAA. Jest to izomer leucyny, a także pochodną pirogronianu. Pełni on rolę aminokwasu energetycznego, a jego największą rolą , jest ochrona tkanek mięśniowych przed ich rozpadem. Ten związek ma również udział w procesie regeneracji tkanek. Przyśpiesza ona regenerację tkanek, skóry i paznokci. Przyczynia się do szybszego gojenia się ran. Ma swój udział w procesie krzepnięcia krwi.

Izoleucyna to aminokwas należący do niezbędnych. Jako jeden z trzech aminokwasów o rozgałęzionym łańcuchu zużywana jest przez mięśnie. Wraz z leucyną i waliną wpływa na zwiększanie ich masy i siły, wspomaga leczenie urazów i zwalcza napięcie mięśniowe spowodowane stresem. Izoleucyna potrzebna jest w produkcji hemoglobiny; reguluje także poziom cukru we krwi. Naturalnym jej źródłem są rośliny strączkowe, takie jak soja. Jako dodatek pokarmowy dostępna jest również w formie pojedynczego aminokwasu, ale zazwyczaj formuła preparatu łączy izoleucynę z waliną i leucyną - innymi dwoma aminokwasami o rozgałęzionym łańcuchu.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 2-5g na dobę.

Izomaltuloza

Izomaltuloza jest to połączenie cząsteczek fruktozy z glukozą. To połączenie sprawia, że trawienie tych związków zachodzi znacznie wolniej. Dzięki temu zmniejsza się ich indeks glikemiczny, a to sprawia, że po ich spożyciu nie wzrasta poziom glukozy we krwi. To połączenie zalecane jest w przypadku walki z nadwagą i podczas diety redukcyjnej, ponieważ wtedy szybkość trawienia cukrów ma znaczenie. W suplementacji stosuje się je przy preparatach białkowych i węglowodanowych, a także w innych monopreparatach.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Jabłczan Cytruliny

Jabłczan Cytruliny to to preparat, który łączy w sobie cząsteczki cytruliny z kwasem jabłkowym. Dzięki temu molekuł ten bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie, a także zwiększa się jego aktywność w organizmie. Połączenie to stosuje się w suplementacji sportowej w celu zwiększenia wydajności wysiłkowej, zmniejszenia zmęczenia, a także pozwala na zachowanie równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie. Ten preparat może być stosowany przy suplementacji sportów wytrzymałościowych, jak i przy dyscyplinach siłowych.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 3000-6000mg na dobę.

Jabłczan Glutaminy

Jabłczan Glutaminy jest to połączenie kwasy jabłkowego z glutaminą. Jest to cząsteczka, która ma za zadanie zwiększyć przyswajalność i biodostępność tego aminokwasu, a ma to największy wpływ na układ mięśniowy. Jest to aminokwas endogenny, który jest w niewielkich ilościach syntezowany w organizmie ludzkim. Bierze on udział w produkcji kwasu, który ma silne działanie antyutleniające. Dodatkowo przyczynia się do ochrony jelit. Stosowana jest w suplementacji sportowej w celu zwiększenia wytrzymałości.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5-10g na dobę.

Jabłczan kofeiny

Jabłczan kofeiny to połączenie kwasy jabłkowego z kofeiną, które sprawia, że związek ten lepiej przyswaja się do organizmu przez układ pokarmowy. Kofeina to związek organiczny, który ma silne działanie pobudzające i przyczynia się do stymulacji układu nerwowego, zwiększając energię i zmniejszając uczucie zmęczenia. Kofeina odpowiada za utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi. Przyczynia się również do zwiększenia wchłaniania cukru w jelicie, a dzięki temu może zmniejszyć zapotrzebowanie układu mięśniowego na glikogen.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Jabłczan Kreatyny

Jabłczan Kreatyny to połączenie kwasy jabłkowego z kreatyną. Ma to na celu zwiększenie biodostępności kreatyny, a także poprawienie jej aktywności w organizmie. Ta forma kreatyny sprawia, że jest ona bardziej stabilna i nie przekształca się tak szybko w organizmie do kreatyniny. Poprawia się jej wchłanianie, a także zwiększą bioaktywność. Dzięki temu połączeniu kreatyna jest bardziej wydajna, przyczynia się ona do szybszej odbudowy ATP. Zwiększa ona siłę i wytrzymałość, a także wspomaga pracę nerek.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 3-5g na dzień.

Jabłczan magnezu

Jabłczan magnezu jest to innowacyjne połączenie kwasu jabłkowego z cząsteczkami magnezu. To połączenie ma na celu zwiększenie biodostępności tego pierwiastka, a także przyczynia się do przyśpieszenia i zwiększenia jego wchłaniania. Jego suplementację zaleca się osobom aktywnym fizycznie. Jabłczan magnezu sprawia, że zwiększa się wydajność energetyczna, a także zmniejsza się uczucie zmęczenia. Może również przyczyniać się do odkwaszenia organizmu i walki z bólem mięśni i stawów. Jest to substancja naturalna, która wykazuje liczne korzyści zdrowotne.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Jabłka

Jabłka - są to owoce bardzo pożywne, o właściwościach oczyszczających, bogate w witaminy A i B1. Zawierają także minerały - potas, wapń, fosfor i sód - oraz pierwiastki śladowe. Znajdują się w nich także kwasy hamujące fermentację pokarmów i na-mnażanie bakterii w układzie trawiennym - kwas jabłkowy i kwas winowy. Owoce są bogate w pektynę, która niesie organizmowi wiele pożytków: pomaga zmniejszać poziom cholesterolu i usuwa trujące metale, jak ołów i rtęć, korzystnie wpływa na problemy z jelitami, wiąże substancje radioaktywne i usuwaje z organizmu. Stosowana jest także jako stabilizator (E440b) przy produkcji dżemów i innych przetworów. Jabłka pomagają oczyszczać płuca z flegmy i chronią je przed skutkami dymu tytoniowego; wpływają na zwiększenie odporności organizmu i pobudzają apetyt; oczyszczają wątrobę i pęcherzyk żółciowy.

Jagoda

Jagoda (Vaccinium myrtillus L.) zwana również borówką czarną. Jest to roślina, której owoce i liście są bogate w liczne składniki odżywcze. Zawiera ona między innymi witaminę C, witaminy z grupy B, fosfor, miedź, wapń, żelazo i magnez. Dodatkowo bogate są w kwasy organiczne i flawonoidy. Ich zadaniem jest obniżanie poziomu cukru we krwi, przyczyniają się one również do redukowania poziomu tkanki tłuszczowej i wydalania wolnych rodników z organizmu. Mają działanie wzmacniające, oczyszczające, a także podnoszą witalność.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych wytycznych.

Jagody camu camu

Jagody camu camu ( Myrciaria dubia) to roślina, która rośnie na terenach dorzecza Amazonki. Roślina ta jest bogatym źródłem witaminy C, dzięki czemu wpływa na odporność organizmu, a także wspomaga produkcję kolagenu, który dba o skórę, włosy i paznokcie. Camu Camu ma właściwości przeciwnowotworowe, przyczyniając się do niszczenia komórek nowotworowych. Niszczy wolne rodniki i wpływa spowalnia procesy starzenia się organizmu. Ma działanie przeciwzapalne, dzięki czemu zmniejsza stany zapalne w stawach, a także niweluje ich sztywność i ból.

Dawkowanie: kilka gramów na dobę.

 

Jaja

Jaja - dostarczają więcej składników odżywczych w przeliczeniu na kalorie niż wszystkie inne produkty zwierzęce z wyjątkiem mleka. Zawierają około 73% wody. Średnio l sztuka ma około 6 gramów białka, 5,75 gramów tłuszczu i 0,45 grama węglowodanów. Uważane są za najdoskonalsze źródło wartościowego białka: ubogie w tłuszcz, bogate w witaminę A, niskokaloryczne i tanie. Jaja zawierają znakomicie zrównoważone składniki odżywcze: wiele witamin z grupy B (B1, B2, B6, B12, niacyna i kwas pantotenowy) i wiele składników mineralnych oraz pierwiastków śladowych, jak: żelazo, cynk, selen, fosfor, wapń, magnez, potas i w szczególności siarka. Żółtko jaja bogate jest właśnie w siarkę, zawartą w dwu aminokwasach - cyste-inie i metioninie - które odgrywają istotną rolę w budowaniu odporności organizmu na choroby. Przez wiele lat twierdzono, że spożywanie jaj prowadzi do podniesienia poziomu cholesterolu. To prawda, że w żółtku jaja znajduje się go 275 mg, ale jest on zrównoważony przez obficie występującą w nim lecytynę (1700 mg), która emulguje cholesterol, i wiele innych składników odżywczych, które pomagają w jego przemianie. Jedynie osoby z zaburzeniem zwanym hiperlipoproteinemią powinny unikać wszystkich pokarmów zawierających cholesterol. Uwaga: surowe jaja zawierają awidynę - białko, które wiąże biotynę (witamina z grupy B) i zaburza jej wchłanianie.

Jarząb Pospolity (Sorbus aucuparia, jarzębina)

Jarząb Pospolity

OPIS Niewysokie drzewo (do ok. 10 m wys.), o złożonych liściach, niewielkich, nieprzyjemnie pachnących, białych kwiatach i zebranych w baldachogro-na pomarańczowo-czerwonych owocach, przypominających malutkie jabłka.

POCHODZENIE Europa i południowo-zachodnia Azja. Drzewa są powszechnie sadzone w celach ozdobnych. Surowiec pozyskuje się głównie we wschodniej Europie.

SUROWIEC Dojrzałe owoce (czasem gotowane lub suszone; Sorbi aucupariae fructus).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek osmotycz-nie przeczyszczający, słodzik dla diabetyków.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Owoce są tradycyjnie stosowane w szerokim zakresie schorzeń, m. in. w cukrzycy, szkorbucie, schorzeniach nerek, artretyzmie, biegunkach, hemoroidach, a także jako „czyszczące krew”. Główny składnik czynny (sorbitol) jest współcześnie zwykle syntetyzowany poprzez redukcję glukozy i może być używany jako zastępka cukru dla diabetyków — jest on prawie tak słodki jak sacharoza. Jest też stosowany jako środek żółciopędny w niestrawności i jako łagodnie przeczyszczający w zaparciach. Znajduje zastosowanie w technologii farmaceutycznej jako regulator wilgotności, środek wiążący i plastyfikator, jak też w przemyśle spożywczym. Przygotowanie i dawkowanie Dawka doustna 20-30 g sorbitolu wykazuje działanie przeczyszczające; mniejsze ilości są stosowane jako słodzik.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównym składnikiem czynnym owców jest znany alkohol cukrowy - sorbitol (D-glucytol). Sorbitol występuję w wielu różnych owocach rodziny Rosaceae (jabłkach, gruszkach, śliwkach, czereśniach), lecz owoce jarzębiny zawierają go stosunkowo dużo (ok. 10%). Nasiona zawierają glikozyd cy-janogenny (amygdalinę) i powinno się ich unikać. Owoce zawierają także kwas askorbinowy (ok. 0,13%) i drażniący kwas parasorbowy, ulegający jednak rozkładowi w czasie suszenia, a całkowicie rozkładany podczas gotowania.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Sorbitol wchłania się z jelit, w wątrobie jest metabolizowany do fruktozy. Korzyścią dla diabetyków jest to, że do krwi nie jest uwalniana glukoza. Sorbitol jest znany jako środek osmotycznie przeczyszczający.

Jaśmin

Jaśmin - pnącze o odmianach wiecznie zielonych i zrzucających liście na zimę, pierwotnie rosło w ciepłych rejonach wschodniej półkuli. Roślina ta obecnie jest powszechnie uprawiana w Europie i Ameryce Północnej, głównie ze względu na słodko pachnące białe kwiaty. Kwiaty te mają właściwości lecznicze; aromatyczna herbatka z jaśminu ma działanie kojące skołatane nerwy, ponadto działa napotnie i przeciwgo-rączkowo. Herbata dostępna w sklepach ze zdrową żywnością i sklepach specjalistycznych. W Polsce nazwą jaśmin określa się błędnie krzew jaśminowiec

Jaśmin Żółty (Gelsemium sempervirens)

Jaśmin Żółty

OPIS Jaśmin żółty jest atrakcyjną rośliną pnącą o liściach owłosionych ułożonych naprzeciwległe parami z jasnożółtymi kwiatami. Jest blisko spokrewniony z G. elegans, rośliną trującą, która była używana do popełniania samobójstw i morderstw w Indonezji i Malezji.

POCHODZENIE Ameryka Północna (południowo-wschodnie rejony USA). Roślina jest powszechnie hodowana jako roślina ozdobna.

SUROWIEC Kłącza i korzenie (Gelsemii rhizoma).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Rozkurczowy, przeciwbólowy, uspokajający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Jaśmin żółty lub alkaloidy z niego otrzymane jest głównie wykorzystywany w leczeniu neuralgii (ostry ból wywołany podrażnieniem nerwów), szczególnie w obrębie twarzy i ust. Jest też używany w postaci syropu (w leczeniu kaszlu i astmy) i zewnętrznie w leczeniu różnych bóli spowodowanych uciskiem na nerw. Także jest wykorzystywany w migrenie, zaburzeniach neurologicznych i krwawieniach (hemoroidy, narządy rodne). Świeże kłącza są wykorzystywane w homeopatii w leczeniu migreny, zaburzeniach rytmu serca i niepokoju.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Używane są nalewki (13 kropli lub 0,3 g) lub częściej wyciągi (3 krople).

SUBSTANCJE AKTYWNE Obecne są alkaloidy indolowe w ilości około 0,5% - głównie gelsemina, gelse-weryna, gelsemicyna, gelsedyna, semperwiryna i różne hydroksylowe pochodne. Występują także kumaryny, irydoidy (gelsemidyna, semperozyd) oraz steroidy typu pregnanu.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Alkaloidy (głównie gelsemina) hamują receptory acetylocholinowe (głównie muskarynowe), acetylocholinoesterazę i synaptyczny wychwyt zwrotny dopaminy, noradrenaliny i sero-toniny. Te właściwości wyjaśniają obserwowane działanie rozkurczowe, przeciwbólowe i uspokajające. Roślina i jej alkaloidy (szczególnie gelsemina i gelsemicyna) są bardzo trujące - pojedynczy kwiat lub 1,2—3 g nalewki mogą być śmiertelne dla dziecka. Alkaloidy wywołują zatrzymanie oddychania.

Jasnota biała

Jasnota biała to roślina, której naturalnym środowiskiem, jest strefa umiarkowana. Można ją spotkać na terenach Polski. Jest to roślina bogata w flawonoidy, garbniki, olejki eteryczne i związki mineralne. Preparaty, które zawierają ją w swoim składzie wykazują działanie przeciwzapalne. Przyczyniają się one do regeneracji uszkodzonych tkanek. Doskonale sprawdzają się w walce z infekcjami dróg oddechowych. Regulują pracę układu pokarmowego, a także dróg rodnych. Zaleca się ich stosowanie przy zaburzeniach menstruacyjnych.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych wytycznych.

Jasnota Biała (Lamium album)

Jasnota Biała

OPIS Roślina wieloletnia (do 0,5 m wys.), z rozłożystymi kłączami i wzniesionymi łodygami z liśćmi ząbkowanymi kształtu sercowatego, ułożonymi parami naprzeciwległe. Białe, dwuwargowe kwiaty tworzą nibyokółki w kątach górnych liści. Kiedy nie kwitnie, jest podobna do pokrzywy (Urtica dioica).

POCHODZENIE Europa i Azja; aklimatyzowana w niektórych rejonach Ameryki Północnej. Zbiory przemysłowe są wykonywane we wschodniej Europie.

SUROWIEC Suche kwitnące pędy górne (Lamii albi herba) lub suche płatki (Lamii albiflos, syn. Flores Lamii albi).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Ziele jest używane w leczeniu zaburzeń układu oddechowego (aby pozbyć się kataru i flegmy) oraz w schorzeniach żołądka (wzdęcia, zapalenie żołądka, niestrawność). Szczególnie jest przydatne w upławach (fluor albus), a także w zmianach menopauzalnych i schorzeniach układu moczowo-płciowego. Jest lekiem moczopędnym i „czyszczącym krew”. Gorące okłady są stosowane w obrzękach, stłuczeniach, żylakach i zapaleniach skóry. Donoszono, że ziele jest skuteczne w łupieżu i świądzie skóry głowy oraz jest zawarte w herbatkach uspokajających. Wyciągi są stosowane w lotionach, szamponach, płukankach.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Jako lek wykrztuśny napar jest sporządzany z 1 g suchego ziela często dosładzany miodem i popijany kilka razy dziennie. Dzienna dawka zalecana 3 g. Do nasiadówek używa się 5 g suchych kwiatów.

SUBSTANCJE AKTYWNE Składnikami aktywnymi są glikozydy irydoidowe (lamalbid jako główny związek razem z 6-desoksylamalbidem, karioptyną i albozydami A i B). Zawiera także śluzy, saponiny triterpenowe, garbniki (5-14%), kwasy fenolowe (kwas chlorogeno-wy) i flawonoidy (rutyna, kwercetyna, kemferol).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Doświadczenia wykazały działanie przeciwzapalne, słabe moczopędne i przeciwbakteryjne związane z obecnością irydoidów, garbników i saponin triterpenowych.

Jałowiec (Juniperus Communis)

Jałowiec (Juniperus Communis) - wiecznie zielony krzew lub małe drzewko, rośnie dziko na północnej półkuli w krajach o chłodnym klimacie. Jagód jałowca, bogatych w naturalne cukry, używa się do produkcji dżinu, który częściowo zachowuje niepowtarzalny zapach olejku jałowcowego. Jagody są 56 także przyprawą kuchenną nadającą potrawom specyficzny smak. Robi się z nich napary pobudzające apetyt. Owoce jałowca zawierają składniki gorzkie, które zwiększają wydzielanie soku żołądkowego i poprawiają trawienie, oraz terpeny (olejki eteryczne), które mają działanie bakteriobójcze i wykrztuśne, więc użyteczne są w leczeniu chorób układu oddechowego. Jagody jałowca przynoszą też ulgę w infekcjach przewodu pokarmowego i skurczach żołądka. Uwaga: Nie poleca się stosowania jałowca osobom cierpiącym na choroby nerek.

Jałowiec Pospolity (Juniperus communis)

Jałowiec Pospolity

OPIS Krzew lub małe drzewo (do 5 m wys.) z gęstymi iglastymi liśćmi, niepozornymi kwiatami męskimi i żeńskimi na osobnych roślinach i małymi, okrągłymi, niebieskimi lub czarnymi, połyskującymi szyszkojago-darni.

POCHODZENIE Północne rejony (Europa, Azja i Ameryka Północna); chroniony w Europie Środkowej, ale jagody są zbierane ze stanu naturalnego w kilku krajach.

SUROWIEC Dojrzałe, świeże lub suche żeńskie szysz-kojagody, zazwyczaj zwane owocami (Juniperi fructus) rzadziej suche drewno.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Moczopędny, dezynfekujący, przeciwreumatyczny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Owoce są tradycyjnie używane w zapaleniach dróg moczowych (zapalenie pęcherza), ale także jako lek żołądkowy, wia-tropędny i w niestrawności. Zewnętrznie olejek eteryczny jest używany jako lek drażniący skórę celem pobudzenia krążenia.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napary są robione z 0,5 g świeżych zmiażdżonych owoców na 150 mL wody. Suche wyciągi z drewna są zawarte w licznych herbatkach i preparatach moczopędnych stosowanych na drogi moczowe. Czasami używany jest olejek eteryczny z owoców lub jego alkoholowe rozcieńczenie otrzymane z mieszaniny 0,5 g olejku jałowcowego na 100 g mieszaniny etanol-woda (2:1).

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny (do 2%) zawiera głównie a- i P-pineny (80%), sabinen, limonen, terinen-4-ol, borneol i geraniol oraz seskwiterpeny (kadinen). Ponadto w owocach są obecne fenole (34%) z flawonoidami, garbnikami katechinowymi i pro-antocyjanami. Drewno zawiera diterpeny, seskwiterpeny i lignany (np. cytotoksyczną podofilotoksynę).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Terpinen-4-ol jest głównym składnikiem o działaniu moczopędnym i nie jest toksyczny. Olejek eteryczny nie jest uważany za bezpieczny lek moczopędny, ponieważ działa drażniąco na nerki i może wywołać krwawienia. Związki fenolowe są przeciwutleniaczami.

Jęczmień

Jęczmień - prawdopodobnie pierwsze uprawiane przez człowieka zboże; rośnie we wszystkich krajach o umiarkowanym klimacie w Europie i Ameryce Północnej. Jest pożywny i lekko strawny, stanowi doskonałe źródło błonnika, żelaza, wapnia i białka. Łagodzi stany zapalne i wzmacnia błony śluzowe żołądka ijelit, zmniejsza guzy nowotworowe i obrzęki spowodowane nadmiernym zatrzymywaniem wody w organizmie. Jęczmień przynosi ulgę w bolesnym oddawaniu moczu, pobudza wydzielanie mleka przez karmiące piersią kobiety. Kiełkujące ziarno jęczmienia zawiera jeszcze więcej składników odżywczych, pomaga w niestrawności i wzdęciach, oczyszcza krew. Siewki jęczmienia, które można wyhodować w domu, są bogate w chlorofil, witaminę A i enzymy, co czyni je lekko strawnymi. Właściwości przeciwzapalne zawdzięcza jęczmień wysokiej zawartości mukopolisacharydów - składników tkanki łącznej - i przeciwutleniająco działającego enzymu SOD. Jęczmień zawiera tyle białka, co mięso - około 20 procent. Słód jęczmienny przygotowuje się z kiełkującego ziarna. W trakcie kiełkowania skrobia jest przekształcana w maltozę, która nie niszczy zębów jak zwykły cukier i jest dzięki temu znacznie bezpieczniejszym i bardziej pożywnym słodzikiem. Zmielone palone ziarna jęczmienia są namiastką kawy, polecaną w przypadku przemęczenia. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością.

Jednonienasycone kwasy tłuszczowe

Jednonienasycone kwasy tłuszczowe (MUFA) są to kwasy tłuszczowe, które zaliczane są do grupy monoenowych. Organizm człowieka jest w stanie samodzielnie je syntezować. W mniejszym stopniu stosuje się je w suplementacji. Są one wykorzystywane w celu profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego. Ich zadaniem jest optymalizacja lipidów, a także regulowanie poziomu cholesterolu we krwi. Niektóre źródła podają, że mogą być one wykorzystywane do pomocy przy odchudzaniu. Są więc one polecana dla osób, które mają problem z nadwagą.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Jemioła (Yiscum Album)

Jemioła (Yiscum Album) wiecznie zielona roślina, pasożytująca na gałęziach drzew. W wielu religiach europejskich uważano ją za święte ziele związane z magią i znachorstwem. Liści i jagód używa się do regulacji ciśnienia krwi, zarówno w przypadkach zbyt wysokiego, jak i zbyt niskiego ciśnienia. Jemioła działa też pozytywnie na układ nerwowy, leczy napięcie, bezsenność i depresję. Herbatka z liści i jagód jest środkiem moczopędnym i pobudzającym, także wzmacniającym serce. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością i w sklepach zielarskich, wchodzi w skład mieszanek ziołowych. Uwaga: Jemioła może być trująca i nie powinna być używana w dawkach wyższych niż 4 g świeżej masy, ani też przez dłuższy okres, chyba że pod ścisłą kontrolą zielarza.

Jemioła Pospolita (Viscum album)

Jemioła Pospolita

OPIS Jemioła jest półpasożytniczym krzewem rosnącym na drzewach. Charakteryzują ją skórzaste, żółtozielone liście, niepozorne kwiaty i okrągłe, białe, kleiste owoce. Rozpoznano dotąd trzy podgatunki: jeden - rosnący na drzewach liściastych, drugi - na sosnach i modrzewiach (Pinus i Larix) i trzeci - tylko na jodłach (Abies).

POCHODZENIE Europa i Azja. Surowiec zbiera się ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Świeże lub suszone ziele (Visci herba) lub tylko liście (Visci folium), głównie stosowane do wytwarzania odpowiednich iniekcji.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek cytostatyczny, nieswoiście immunomodulujący (tylko w iniekcjach) .

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Wspomagające leczenie nowotworów, wyniszczające stany zapalne, nadciśnienia, kłopotów z krążeniem i działanie uspokajające. Herbatka z jemioły jest tradycyjnie używana w nadciśnieniu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Odpowiednie przetwory i wyizolowane składniki chemiczne podaje się w iniekcjach. We wspomagającym leczeniu nadciśnienia przyjmuje się 2,5 g suszonego ziela macerowanego w 150 mL zimnej wody przez 10-12 godz. Przed wypiciem można lekko podgrzać. Przyjmuje się dwie filiżanki dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Należy umieć rozgraniczyć między składnikami aktywnymi w iniekcjach i w podaniu doustnym (mogą się nie wchłaniać). Roślina jest bogata w lektyny (ok. 0,1%; glikoproteiny, mogące się wiązać z określonymi łańcuchami cukrowymi; lektyny jemioły I-III = Ml I-III) wraz z odpowiednimi izolektynami. Warta uwagi jest zawartość ok. 0,1% wiskotoksyn (wi-skotoksyny A, B i P), polipeptydów zbudowanych z 46 aminokwasów. Obecny jest także śluz, polisacharydy, fenylopropanoidy, pochodne kwasu kawowego i flawo-noidy. Metabolity wtórne rośliny-gospodarza mogą wpływać na aktywność farmakologiczną leku.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Preparaty jemioły (gl. pektyny i wiskotoksyny) wykazują działanie immunosty-mulujące po wstrzyknięciu w niskim stężeniu; wyższe stężenia powodują gl. efekty cytotoksyczne i przeciwnowtworowe. Badania kliniczne wykazały znaczącą poprawę w leczeniu złośliwych guzów metastazujących. Wartość podania doustnego (dla efektu hipotensyjnego) powinna być udowodniona w sposób przekonujący.

Jesion Wyniosły (Fraxinus excelsior)

Jesion Wyniosły

OPIS Liściaste drzewo (do 40 m wys.) ze złożonymi liśćmi (3-6 listków), niepozornymi kwiatami i skrzydlatymi owocami. Male białe brodawkowate plamki na skrzydełkach oraz czarne pączki liści są charakterystyczne. Jesion mannowy (F. omus) jest małym drzewem z pięcioma-dziewięcioma listkami na liściu i białymi kwiatami.

POCHODZENIE Europa i zachodnio-południowa Azja (E excelsior); Europa i zachodnia Azja (E omus). Surowce są pozyskiwane ze stanu naturalnego (jesion wyniosły) lub z upraw w rejonie Morza Śródziemnego (jesion mannowy).

SUROWIEC Kora młodych gałęzi (Fraxini cortex) i liście (Fraxini folium); F. omus dostarcza manny (Manna cannelata) - wysuszona słodka wydzielina wyciekająca po nakłuciu przez owady lub po nacięciu kory podczas cieplej i suchej pogody.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Przeciwzapalny (F. excelsior); przeczyszczający (F. omus).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Kora jesionu jest tradycyjnym środkiem wspomagającym w leczeniu gorączki i reumatyzmu, podczas gdy liście są używane w leczeniu umiarkowanego bólu stawów, zaburzeń ze strony pęcherza, zaparciach (obecnie w dietach odchudzających). Zewnętrznie jest używany w leczeniu ran i owrzodzeń. Manna jest środkiem przeczyszczającym w przypadkach bolących hemoroidów oraz pęknięciach odbytu lub po zabiegach operacyjnych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Kora i liście jesionu są rzadko obecnie używane. Manna jest podawana dziennie w ilości 20—30 g dla osób starszych i 2—16 g dla dzieci.

SUBSTANCJE AKTYWNE Kora i liście jesionu zawierają garbniki, flawonoidy (rutynę), glikozydy kumary-nowe (izofraksynę, eskulinę), glikozydy sekoirydoido-we, kwasy fenolowe (kwas ferulowy, synapowy) i triterpeny. Manna składa się głównie z D-mannitolu (70—90%), w mniejszej ilości występuje D-glukoza, D--fruktoza i oligosacharydy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wyizolowane kumaryny i irydoidy z jesionu hamują powstawanie prosta-glandyn i leukotrienów, czym można tłumaczyć działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Mannitol jest naturalnym środkiem przeczyszczającym na drodze osmotycznej.

Jeżówka Blada (Echinacea pallida)

Jeżówka Blada

OPIS Mała bylina z krótką prawie nierozgałęzioną łodygą, wąskimi liśćmi zebranymi w kępki. Wysmukłe łodygi kwiatostanowe, do 1 m wysokości, zakończone pojedynczym koszyczkiem kwiatowym o jasnopurpu-rowych zwisłych, długich kwiatach języczkowych (40-90 mm) i białym pyłku. Jeżówka wąskolistna (E. angustifolia) ma rozgałęzione łodygi, troszeczkę krótsze kwiatostany (do 0,6 m), krótkie kwiaty języczkowe (do 38 mm dł.) bardziej rozproszone oraz żółty pyłek. Obydwa te gatunki różnią się od jeżówki purpurowej wielkością. Posiadają nierozgałęzioną łodygę kwiatową, która jest dłuższa od krótko i słabo rozgałęzionej części liściastej rośliny.

POCHODZENIE Ameryka Północna (środkowa część, lecz nie w zachodnich i wschodnich rejonach). E. angustifolia występuje w USA i Kanadzie; E. pallida tylko w USA. Do celów handlowych uprawiana w Ameryce Północnej i Europie.

SUROWIEC Świeże lub wysuszone korzenie (Echina-ceae pallidae radix; Echinaceae angustifoliae radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek o działaniu immunostymulującym.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Preparaty oraz wyciągi przyjmowane są doustnie jako pomocnicze w leczeniu przeziębienia i grypy.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecana dawka dzienna to 900 mg sproszkowanego korzenia (lub odpowiednio w postaci nalewek i suchych wyciągów).

SUBSTANCJE AKTYWNE Korzenie zawierają polisacharydy, alkiloamidy (echinaceina), poliacetyleny (trideka-l-en-3,5,7,9,1 l-pentainę, pontikaepoksyd), kilka pochodnych kwasu kawowego, jak echinakozyd, kwas cykoriowy i cynaryna. Cynaryna jest charakterystycznym związkiem dla E. angustifolia. Również obecne są ślady alkaloidów pirolizydynowych (tussilagi-na).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Efekt immunostymulujący wykazano w badaniach przeprowadzonych in vitro na komórkach układu immunologicznego, obserwując wzrost ich mobilności i fagocytozy. Surowiec wykazuje również właściwości przeciwzapalne, przeciw-bakteryjne i przeciwwirusowe. Wszystkie składniki obecne w korzeniach wydają się brać udział w tych działaniach. Kliniczne badania kontrolne u pacjentów z grypą wykazały jego skuteczność; okres trwania choroby znacznie się skrócił.

Jeżówka Purpurowa (Echinacea purpurea)

Jeżówka Purpurowa

OPIS Bylina (do 1 m wys.) z rozgałęzioną łodygą i szerokimi owłosionymi liśćmi. Piękne, duże purpurowe koszyczki kwiatowe znajdują się na względnie krótkich łodygach. U E. purpurea fragment łodygi, na której znajduje się kwiatostan, jest krótszy niż część liściasta rośliny, a u E. pallida i E. angustifolia odwrotnie

POCHODZENIE Południowe i środkowe stany USA (zob. E. pallida). Roślina jest powszechnie uprawiana w wielu częściach świata.

SUROWIEC Świeży sok z rośliny (wyciskany ze świeżych kwitnących części naziemnych), wysuszone ziele (Echinaceae purpureae herba) lub korzeń (Echinaceae purpureae radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek o działaniu immunostymulującym.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Sok lub wysuszone ziele stosowane są jako środek wspomagający w leczeniu przeziębienia i infekcji układu oddechowego oraz dróg moczowych; zewnętrznie w leczeniu ran, wrzodów i stanów zapalnych skóry. 

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecana dawka dzienna soku ze świeżej rośliny to 6-9 mL. Stosuje się również preparaty w postaci iniekcji. Maści i kremy do stosowania miejscowego zawierają co najmniej 15% soku.

SUBSTANCJE AKTYWNE Jeżówka purpurowa zawiera polisacharydy, z których dwa zostały dobrze poznane: PS I (4-O-metyloglukuronoarabinoksylan) (o masie 35 kilodaltonów) i PS II (kwaśny ramnoarabinogalak-tan) (450 kilodaltonów). Obecne są pochodne kwasu kawowego, jak kwas cykoriowy (aż do 2%, w innych gatunkach brak lub tylko niewielkie ilości). Roślina zawiera również lipofilne poliacetyleny i alkiloamidy (gl. izobutyloamidy, np. echinaceinę).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Właściwości immu-nostymulujące przypisane są obecności polisacharydów. Jednak amidy oraz pochodne kwasu kawowego obecne w wyciągach alkoholowych z surowca również biorą udział w działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwzapalnym. Wiadomo, że polisacharydy są aktywne in vivo tylko po podaniu dożylnym, dlatego ich skuteczność po podaniu doustnym musi być jeszcze odpowiednio udokumentowana. Dla frakcji polisacharydowej - echinacyny B wykazano korzystny wpływ przy gojeniu ran. Większość kontrolnych badań klinicznych wykazuje przynajmniej statystycznie znaczącą poprawę w leczeniu objawów przeziębienia i infekcji.

Jeżyna Krzewiasta (Rubus fruticosus)

Jeżyna Krzewiasta

OPIS Nazwa R. fruticosus odnosi się do gatunku zbiorczego obejmującego ponad 100 oddzielnych gatunków. Jest to rozłożysty, kolczasty krzew (do 3 m wys.) o złożonych liściach z kolcami wzdłuż nerwu i nielicznymi wioskami na spodniej stronie. Kwiaty są białe do jasnoróżowych. Powstają z nich grona czarnych jagód. Malina właściwa (R. idaeus) jest mniej kolczasta, ale ma bardziej biało owłosioną spodnią część liścia, a owoce są różowoczerwone, gdy dojrzeją (w odróżnieniu od jeżyny, dojrzałe owoce oddzielają się od rozrośniętego dna kwiatowego).

POCHODZENIE Europa i rejon śródziemnomorski. Naturalizowana na wszystkich kontynentach. Malina rośnie w Europie, Azji i Ameryce Północnej. Oba gatunki dały początek licznym odmianom ogrodowym, uprawianym dla smacznych owoców.

SUROWIEC Enzymatycznie sfermentowane i wysuszone liście. Wykorzystuje się liście jeżyny (Rubi fruti-cosi folium) i maliny (Rubi idaei folium).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA jest to surowiec ściągający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liście jeżyny są polecane jako surowiec ściągający w leczeniu nieswoistych ostrych biegunek oraz stanów zapalnych jamy ustnej i gardła. Wysuszone i sfermentowane liście wchodzą w skład licznych mieszanek ziołowych. Liście maliny stosuje się gl. ze względu na ich właściwości ściągające (w leczeniu biegunek i w plukankach przy zapaleniach jamy ustnej i gardła) oraz jako składnik komercyjnie dostępnych mieszanek ziołowych. Liście maliny są również tradycyjnie stosowane dla ułatwienia porodu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przygotowuje się napary z 1,5 g liści (jeżyny lub maliny) pite trzy razy dziennie.

SKŁADNIKI AKTYWNE Liście jeżyny zawierają około 10% garbników hydrolizujących (galotaniny, di-meryczne elagotaniny) i flawonoidy. Podobne związki obecne są również w liściach maliny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Obecność garbników w liściach tłumaczy właściwości ściągające i przeciwbiegunkowe. Informacje o innym zastosowaniu są ograniczone. Badania na zwierzętach i ludziach wykazały, że liście maliny nasilają skurcze mięśni macicy.

Jod

Jod to pierwiastek, który należy do mikroelementów. Jest to pierwiastek, który jest niezbędny do prawidłowej pracy i produkcji hormonów tarczycy. Jest on odpowiedzialny za utrzymanie prawidłowych funkcji poznawczych. Przyczynia się również do usprawnienia procesów metabolizmu energetycznego. Poprawia pracę układu nerwowego i wspomaga zachować wysoką kondycję skóry, włosów i paznokci. Zaleca się stosować jod przy zaburzeniach hormonalnych. Suplementy diety z tym pierwiastkiem mogą pomóc utrzymać prawidłową masę ciała.

Jod to niezbędny pierwiastek śladowy, składnik hormonu gruczołu tarczycowego - ty-roksyny. Podobnie jak w przypadku innych pierwiastków śladowych, bardzo nikła ilość jodu wywiera ogromny wpływ na nasze zdrowie. Ludzki organizm zawiera przeciętnie 25 mg tego pierwiastka. Wpływ jodu, poprzez tyroksynę, daje o sobie znać w całym organizmie. Poprawia przemianę materii, pomaga w spalaniu nadmiaru tłuszczu, zapobiega gromadzeniu się cholesterolu i stabilizuje wagę ciała. Wpływa też uspokajająco na układ nerwowy, poprawia jakość włosów, 58 skóry, paznokci i zębów. Reguluje także pobieranie tlenu przez komórki i w ten sposób sprzyja produkcji energii i poprawia funkcjonowanie umysłu. Wszystkie te funkcje jod spełnia przez pobudzanie tarczycy do wytwarzania ty-roksyny. Właściwe działanie gruczołu tarczycowegojest niezwykle ważne dla organizmu. Niedoczynność tarczycy, spowodowana niedoborem jodu, może objawiać się otyłością, przyspieszeniem tętna, rozrostem gruczołu krokowego, obniżeniem ciepłoty ciała, zaparciami, ogólnym osłabieniem, zbyt obfitymi krwawieniami miesiączkowymi, niską odpornością na przeziębienia i infekcje, nerwowością i drażli-wością. Niedobór jodu zwiększa także ryzyko nowotworu sutka i macicy. Badania japońskich kobiet, które spożywały dużo pokarmów pochodzących z morza, bogatych w jod, wykazały, że ich dieta wpływa na niższy niż przeciętny wskaźnik zachorowań na nowotwór sutka. W przypadku stwierdzonej niedoczynności tarczycy lub w trakcie przyjmowania preparatów jodu należy powstrzymać się od spożywania surowych warzyw z rodziny kapustnych, a więc: brokułów, brukselki, kapusty, jarmużu, kalafiora i rzepy, które zawierają czynnik hamujący wchłanianie jodu. Ludzie zamieszkujący obszary, w których gleba zawiera mało jodu i przez to podatni na niedobory tego pierwiastka, powinni przyjmować preparaty jodowe i stosować dietę bogatą w jod. Do najbogatszych w jod naturalnych źródeł należą wodorosty, skorupiaki morskie i cebula. Dostępne dodatki pokarmowe obejmują sól jodowaną, preparaty morszczynu, suszone skorupiaki i tabletki z suszonych gruczołów tarczycowych wołu.

Dawkowanie: dzienna dawka jodu dla dorosłych wynosi 150 mcg, a dla dzieci 120 mcg.

Jodotyrozyna

Jodotyrozyna to substancja, która jest produktem pochodzącym z syntezy hormonów trójjodotyroniny. Jest to składnik, który ma większą aktywność biologiczną, a także biodostępność. Jest to bardziej aktywa forma hormonów T3, czyli tych, które wydzielane zostają przez gruczoł tarczycy. Ich stabilizacja, jest konieczna do prawidłowego anabolizmu tkanek. Wspomagają one również tempo przemian metabolicznych, a także przyczyniają się do regulacji i stymulacji lipolizy.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych dotyczących dawkowania.

Jogurt

Jogurt - coraz bardziej popularyzowany jako zdrowe pożywienie, jogurt przez stulecia był pokarmem wielu długowiecznych narodów świata. Obecnie odkryty ponownie jako probiotyk, jest po prostu mlekiem fermentowanym przy udziale różnych szczepów bakterii, w tym Lactobacillus acidophilus i Bifidobacteńum bifidum. Bakterie sprawiają, że mleko się zsiada, a dzieje się to dzięki przemianie cukru mlecznego w kwas mlekowy. Jedną z największych zalet jogurtu jest to, że wzmacnia j elita, wprowadzając do nich „przyjazne" bakterie i przyczyniając się do wzrostu flory jelit. Bakterie flory jelit wspomagają trawienie i wchłanianie pożywienia, wytwarzają witaminy z grupy B, zapobiegają wzrostowi mikroorganizmów chorobotwórczych i hamują wewnętrzne procesy gnilne; przyczyniają się 59 także do zdrowej kwasowości jelit. Jogurt szczególnie korzystnie działa na ludzi leczących się antybiotykami, tych, którzy jedzą dużo słodyczy, i tych, którzy piją chlorowaną wodę; na wszystkich, u których „zapas" przyjaznych bakteri w taki czy inny sposób został zubożony. Pomaga on także w syntezie witaminy K, zapobiegając wewnętrznym krwotokom, obniża poziom cholesterolu, zmniejsza ryzyko nowotworów, w szczególności nowotworu jelita grubego. Do tych wszystkich zalet jogurtu należy dodaćjego ogromne wartości odżywcze. Jest zasobny w wysokiej jakości białko, witaminy i minerały: zawiera witaminę A, kompleks witamin B, witaminy E i D, jest wspaniałym źródłem łatwo przyswajalnego wapnia, potasu i fosforu, zawiera jedynie umiarkowaną ilość sodu. Jest także lekko strawny - większość białka zostaje strawiona w ciągu godziny. Ma dużą war-tośćjako pożywienie stosowane w przypadkach nieżytów układu pokarmowego, zapalenia jelita grubego, zaparcia, zaburzeń w wydzielaniu żółci, wzdęcia, przykrego oddechu, wysokiego poziomu cholesterolu, migren i wyczerpania nerwowego. Ponadto służy ludziom, którzy nie mogą spożywać mleka w innej formie ze względu na nietolerancję laktozy.

Johimba Lekarska (Pausinystalia johimbe)

Johimba Lekarska

OPIS Johimba to duże drzewo leśne o wysokości do 30 m, o wąskopodługowatych, jasnozielonych prostych liściach, i małych rurkowatych, białych lub żółtawych kwiatach. Owocem jest mala torebka nasienna zawierająca skrzydlate nasiona.

POCHODZENIE Zachodnia i środkowa Afryka (od Kamerunu do Kongo). Drzewo jeszcze nie jest w żadnym stopniu uprawiane, co powoduje niepokój o zachowanie gatunku.

SUROWIEC Kora zbierana z łodyg i młodych gałęzi drzewa (Yohimbe cortex).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Afrodyzjak, środek urologiczny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Wyciągi z kory są tradycyjnymi preparatami pobudzającymi i wzmacniającymi mężczyzn w Afryce tropikalnej. W nowoczesnym ziołolecznictwie stosowana jest w regulacji oddawania moczu i stała się niezwykle popularna w leczeniu impotencji i oziębłości płciowej. Zanotowano dodatkowe działanie przeciwnadciśnieniowe i zmniejszające zmęczenie.

PRZYGOTOWANIE i DAWKOWANIE Średnia i maksymalna dawka dzienna to odpowiednio 3 i 10 g kory. Bezpieczna i skuteczna dawka johimbiny w preparatach pobudzających i wzmacniających seksualnie jest określana na mniej niż 10 mg. Większe dawki: 50-100 mg wywołują halucynacje; przyjęcie więcej niż 10 mg jest uważane za nieprzyjemne i niebezpieczne.

SUBSTANCJE AKTYWNE Kora zawiera kilka mono-terpenowych alkaloidów indolowych typu johimbanu, z których (+)-johimbina jest głównym składnikiem.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Alkaloid johimbina blokuje receptory a-adrenergiczne, wpływając w ten sposób na układ współczulny, co prowadzi do rozszerzenia naczyń i zmniejszenia ciśnienia krwi. Johimbina pobudza ośrodkowo i może ogólnie zwiększać niepokój oraz pobudliwość w obrębie miednicy mniejszej. W wyniku tego zastosowanie w nietrzymaniu moczu (slaby pęcherz) i impotencji jest wiarygodnie wytłumaczone. Johimbina w badaniach na szczurach zwiększała częstotliwość kopulacji, a w podwójnie ślepej próbie u ludzi dała pozytywne rezultaty w leczeniu mężczyzn z dysfunkcją wzwodu.

Johimbina

Johimbina to drzewo, które rośnie na terenach Afryki. Ta roślina zawiera w swoim składzie liczne składniki aktywne, które przyczyniają się do blokowania pewnych receptorów występujących w organizmie człowieka. Dzięki temu przyczyniają się one do poprawy pracy układu współczulnego. Niektóre źródła podają, że jest to składnik, który przyczynia się do przyśpieszenia spalania tkanki tłuszczowej. Dlatego stosuje się ją w składzie spalaczy tłuszczu. Dodatkowo jest to roślina rozszerzająca naczynia krwionośne, dzięki czemu może zwiększać efekt pompy mięśniowej.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 20mg a dobę.

Jojoba Seed extract

Jojoba Seed extract (simmondsin) jest to ekstrakt, który pochodzi z rośliny, która wykazuje solne działanie hamujące uczucie łaknienia. Dzięki temu jej suplementacja może być wykorzystywana w celu zmniejszenia masy ciała i redukcji tkanki tłuszczowej. Dodatkowo jej stosowanie przyczynia się do zwiększenia stężenia hormonu wzrostu w organizmie, co ma wpływ na proces budowania masy mięśniowej, a także wspomaga pracę procesów metabolicznych. W suplementacji stanowi on składnik spalaczy tłuszczu.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych.

Juniper berry fruit

Juniper berry fruit  (Owoce jałowca Juniper berries, Juniperberry) Jest owocem, który składa się z licznych fitosteroli, katechin I kwasów organicznych. To dzięki składowi staje się ona jednym ze składników, który wykorzystywany jest w medycynie ludowej, a także w suplementacji. Wykazuje ona silne działanie wspomagające dla układu trawiennego. Przyczynia się do zmniejszenia dolegliwości wynikających z zaburzeń metabolicznych. W suplementach jest stosowana jako dodatek, który ma ułatwiać i przyśpieszać trawienie.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

 

Kadm

Kadm - metal, pierwiastek wysoce toksyczny - trujący jest już w stężeniu l promila. Kiedy znajdzie się w organizmie, wypiera cynk, gromadząc się w nerkach, wątrobie i naczyniach krwionośnych, skąd nie można go usunąć. 60 W warunkach naturalnych kadm występuje w rudach cynku, ale jest też typowym składnikiem zanieczyszczonego powietrza, powszechnym w pełnych spalin samochodowych miastach. Znajduje się również w dymie z papierosów - dym z paczki dwudziestu papierosów zawiera 20 mg kadmu, z czego połowa zostaje wchłonięta przez palacza. Dobrze znanym źródłem zanieczyszczeń są wytwórnie akumulatorów niklowo-kadmowych, podobnie jak złomowiska starych samochodów oraz huty miedzi i cynku. Kadm jest także składnikiem nawozów fosforowych i w ten sposób może zanieczyszczać rośliny. Innym źródłem kadmu jest często woda pitna, przepływająca przez skorodowane rury, w szczególności zaś woda miękka, przyspieszająca korozję. Kadm jest jednym z czynników wpływających na pojawienie się nadciśnienia, miażdżycy naczyń, udarów i zawałów serca. Wyższe niż u zdrowych ludzi nagromadzenie kadmu w nerkach i wątrobie stwierdza się u chorych z rozedmą płuc. W szczególności palenie papierosów wiąże się z tym schorzeniem z powodu zawartości kadmu w dymie tytoniowym. Toksycznym skutkom kadmu zapobiega dieta bogata w cynk, który wypiera kadm z organizmu, oraz przyjmowanie wysokich dawek witaminy C.

Kadzidłowiec Cartera (Boswellia sacra, kadzidła Cartera)

Kadzidłowiec Cartera

OPIS Niewielkie, mocno rozgałęzione drzewo, z grubymi pędami i gładką korą. Liście złożone z ok. 11 ząbkowanych listków tworzących skupiska na szczytach gałązek. Drobne, jasnożółte, promieniste kwiaty tworzą wysmukłe kwiatostany. W Kenii, Etiopii i Somalii gł. z gatunków B. frereana, B. papyrifera i B. neglecta otrzymuje się kadzidło i żywicę olibanum.

POCHODZENIE Północno-wschodnia Afryka i południowa Arabia.

SUROWIEC Żywica (olibanum) upuszczana jest jakościowo gorsza od tej samoistnie wypływającej z kory.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek antysep-tyczny, wykrztuśny, uspokajający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Żywicę znaną jako olibanum lub frankincense wykorzystuje się już od starożytności w celach religijnych i leczniczych. Pobudza krążenie i działa antyseptycznie, przeciwbólowo, wykrztuśnie i uspokajająco. W zapaleniach stawów nakładana jest w postaci plastrów, stosowana też wewnętrznie w schorzeniach układu oddechowego i moczowego. Olejek eteryczny destylowany z żywicy wykorzystuje się w aromaterapii przy niepokoju i napięciu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Żywica zwykle stosowna jest miejscowo lub do inhalacji.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olibanum zawiera 5-9% olejku eterycznego (a-pinen, felandren, octan 1-okty-lu oraz inne monoterpeny i diterpeny) wraz z ok. 60% materiału żywiczego (głównie pentacykliczne triterpe-ny jak kwas bosweliowy i jego octany). Zawiera także inne triterpeny oraz substancje śluzowe.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Korzystne działanie w leczeniu stanów zapalnych stawów wynikają z hamowania aktywności 5-lipooksygenazy, co zapobiega powstawaniu leukotrienów. Olejek eteryczny zmniejsza odczyn zapalny i wykazuje właściwości antybiotyczne. Przeprowadzono badania kliniczne z bosweliną (olejożywicą z Boswellia serrata - kadzidłowca indyjskiego) w leczeniu zapalenia stawów. Badania na zwierzętach wykazały wyraźne właściwości przeciwzapalne kwasu boswelinowego, ale nie potwierdzono ich z udziałem ludzi.

UWAGI Kadzidłowiec ma gorzki smak i nie posiada zapachu. Zapach uwalnia się wyłącznie wtedy, gdy grudki żywicy umieszczane są na żarzącym się węglu. Żywicy kadzidłowca nie należy mylić z mirrą, wonną żywicą balsamowca mirry pozyskiwaną z gatunków Commiphora (zob. C. myrrha) lub żywicą opopanax.

Kalafior

Kalafior - bardzo pożywne warzywo z rodziny kapustnych (Brassica), bogate w witaminy C, B1 i B2, zasobne w wapń, magnez, fosfor, potas i siarkę. Zazwyczaj sieje gotuje, ale można także jeść na surowo, a czasem w formie marynaty. Warzywo powinno być przechowywane w lodówce. Wybierając kalafior trzeba zwracać uwagę na to, by główka była świeża i zwarta, bez przebarwień. Gdy kwiaty rozdzielają się lub mają plamki, oznacza to, że warzywo jest stare albo zbyt długo było wystawione na słońce. Osoby o wrażliwym układzie trawiennym, u których surowy kalafior czasem powoduje wzdęcia, powinnyjeść warzywo krótko gotowane lub zblanszowane (gotowane na parze)

Kalarepa

Kalarepa - zielone warzywo kapustne, uprawiane ze względu na duże jadalne główki. W smaku jest slodkawo-gorzka, przypomina rzepę. Kalarepa poprawia krążenie krwi, ułatwia trawienie i utrzymuje na stałym poziomie zawartość cukru we krwi, dzięki czemu jest szczególnie wskazana dla cukrzyków i osób z hipoglikemią. Przynosi ulgę w bolesnym oddawaniu moczu, tamuje wewnętrzne krwawienia, oczyszcza krew z trucizn i alkoholu. Sok poleca się jako środek na krwotoki z nosa.

Kale

Kale (jarmuż) to warzywo, które ze względu na swój bogaty skład, posiada liczne właściwości prozdrowotne. Posiada ona w składzie fitosterole, białka, błonnik, a także liczne witaminy i sole minerale. Dzięki temu wykazuje ono właściwości antynowotworowe. Dodatkowo jego spożywanie może przyczynić się do poprawienia pracy układu sercowo-naczyniowego. Jedzenie tych warzyw lub spożywanie suplementów z ekstraktem może zmniejszyć ryzyko rozwoju wrzodów. Składniki w nim zawarte mają korzystny wpływ na narząd wzroku. Mogą być stosowane przy problemach ze wzrokiem, a zapobiegają one występowaniu kurzej ślepoty.

Kalina Śliwolistna (Viburnum prunifolium)

Kalina Śliwolistna

OPIS Zdrewniały, liściasty krzew (do 4 m wys.), o wcinanych liściach, białych kwiatach i czarnych owocach. Jest blisko spokrewniona z kaliną koralową (V opulus). Druga z nich jest także krzewem o wcinanych liściach i okazałych, kulistych kwiatostanach białych kwiatów oraz jasnoczerwonych owocach.

POCHODZENIE Środkowa i wschodnia część USA (V prunifolium); Europa, Azja i rejon śródziemnomorski (V opulus). Oba gatunki są powszechnie uprawiane jako ozdobne krzewy ogrodowe.

SUROWIEC Kora pni kaliny śliwolistnej (Vibumi pru-nifolii cortex). W pewnym stopniu wykorzystywana jest także kora V opulus (Vibumi opuli cortex).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek rozkurczowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Kalina śliwolistna jest używana zwłaszcza w leczeniu skurczów menstruacyjnych, bólów macicznych i w schorzeniach menstruacyjnych. W medycynie ludowej stosowana jest także przeciwko porannym mdłościom kobiet ciężarnych i objawom przekwitania. Spokrewniona z nią kalina koralowa wydaje się być mniej specyficzna w tym zakresie, lecz jest rozpatrywana jako lek na schorzenia menstruacyjne i zapobiegający poronieniom. Stosowana tradycyjnie (zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie) w celu ulżenia bólom żołądka, kolce, skurczom mięśni i wysokiemu ciśnieniu krwi.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar z ok. l g dobrze rozkruszonej kory przyjmuje się trzy razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Kora kaliny śliwolistnej zawiera liczne składniki chemiczne: amentoflawon i inne flawonoidy, triterpenoidy (a- i p-amyryna, kwas olea-nolowy, ursolowy i ich pochodne), kumaryny (eskulina, skopoletyna, skopolina), kwasy organiczne (k. chloro-genowy, izochlorogenowy i salicylowy), glikozyd fenolowy (arbutyna) i sitosterole. Z liści V opulus zostały wyizolowane arbutyna i cztery glikozydy irydoidowe; jej kora zawiera składniki podobne do kory V prunifolium.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Eskuletyna i skopoletyna są znane jako spazmolityki muskulotropowe, ale składniki odpowiedzialne za działanie rozkurczowe w obrębie macicy nie zostały określone.

Kalorie

Kalorie (calor) jest to jednostek, która określa jednostkę ciepła. Obecnie jest to jednostka, która określa energię i jest z nią utożsamiana. Kalorie to określenie dla kaloryczności produktów żywnościowych. Jest to sposób na określenie ile kalorii znajduje się w danym produkcie, co umożliwia nam ustalenie, jaka jest jej energetyczna ilość. Tak więc określimy dzięki temu ile energii będzie miał organizm, po spożyciu takiej ilości kalorii. Wartości energetyczne wykazywane są na etykietach produktów i preparatów. Zapotrzebowanie kaloryczne to określenie na ilość kalorii, jaka jest potrzebna organizmowi w ciągu dnia do prawidłowego funkcjonowania.

Kamozol (rozmaryn, melisa)

Kamozol (rozmaryn, melisa) - przeciwutleniacz hamujący w 80 % powstawanie adduktów DNA z benzo(a)pirenem, wybitnie silnie hamują peroksydację lipidów i ich rozpad pod wpływem promieniowania jonizującego

Kapsaicyna

Kapsaicyna jest to substancja, która nadaje ostry smak. Znajduje się ona przede wszystkim w niektórych przyprawach, a od dłuższego czas stanowi skład suplementów wspomagających odchudzanie. Jest to organiczny związek chemiczny, który posiada działanie antynowotworowe. Chroni ona organizm przed działanie wolnych rodników i zahamowuje rozwój komórek nowotworowych. Zwiększa ona produkcję ciepła w organizmie, ponieważ stymuluje ona wydzielanie dopaminy i adrenaliny. Suplementy z tym składnikiem pozwalają na szybkie pozbycie się tkanki tłuszczowej z brzucha.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Kapsułki

Kapsułki to małe pojemniki, wykonane głównie z żelatyny. Zawierają one produkty lecznicze lub wyciągi w określonych dawkach i chronią je przed powietrzem, światłem i wilgocią. Kapsułki żelatynowe twarde składają się z dwóch połówek, które po napełnieniu proszkiem lub zgranulowanym produktem łączy się szczelnie razem. Oprócz żelatyny powłoczka kapsułek zawiera składniki zmiękczające (glicerol lub sorbitol), wodę, środki barwiące oraz substancje przeciwbakteryjne. Ponieważ żelatyna jest produktem zwierzęcym, specjalny rodzaj kapsułek znanych jako Vcaps® lub vegecaps jest oferowany dla wegetarian. Miękkie kapsułki żelatynowe przybierają różne formy (często sferyczne lub owalne) i zawierają płynne lub półpłynne produkty, tak jak np. wyciągi olejowe, lecz muszą być pozbawione wody.

Kapusta

Kapusta - warzywo to, należące do rodziny kapustnych (Brassica), dostarcza mnóstwo witaminy C - więcej niż pomarańcze. Zawiera również wiele minerałów, w tym jod, siarkę, wapń, magnez i potas. Obfituje w witaminę E, przy czym liście zewnętrzne mają jej więcej (także więcej wapnia) niż wewnętrzne. Surówki z kapusty są wspaniałym pożywieniem. Kapusta zalecana jest w medycynie naturalnej jako warzywo ułatwiające trawienie, leczące zaparcia, zapobiegające przeziębieniom i łagodzące depresję. Zawiera także substancję zwaną witaminą U, stosowaną jako lekarstwo w chorobie wrzodowej: świeży sok z surowej kapusty zalecany jest osobom cierpiącym z powodu wrzodów żołądka i dwunastnicy. Powinno się go pić dwa lub trzy razy dziennie między posiłkami na pusty żołądek. Wiele leczniczych właściwości kapusty, jak na przykład oczyszczanie krwi, przypisuje się zawartości w niej siarki. Utarte liście można stosować zewnętrznie, do okładów, w leczeniu ran, żylaków i owrzodzeń

Kapusta Gorczyca (Brassica nigra, kapusta czarna)

OPIS Ulistniona, jednoroczna roślina zielna wzniesiona do 1 m wysokości z liśćmi lirowatymi do lancetowatych, żółtymi kwiatami i podlugowatymi, gładkimi luszczynami. Gorczyca białą (Sinapis alba) jest bardzo podobna jednak posiada charakterystycznie szorstko owłosione łuszczyny. B. juncea (gorczyca sarepska) nie jest rośliną leczniczą.

POCHODZENIE Europa i Azja (gorczyca czarna); Europa (gorczyca biała); południowa i wschodnia Azja (gorczyca sarepska). Rośliny uprawiane dla zbioru nasion.

SUROWIEC Dojrzałe nasiona (Sinapis nigrae semen) lub olejek z nasion (Sinapis aetheroleum), niekiedy również nalewka (Spiritus sinapis). Z gorczycy czarnej produkuje się musztardę ostrą. Wymieniona w Biblii.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek antybakteryjny, drażniący skórę.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Nasiona gorczycy uznane są za skuteczne w pobudzaniu krążenia i układu trawiennego. Olejek gorczyczny jest nanoszony na skórę jako tradycyjny środek rumieniący w leczeniu bólu reumatycznego. Stosowanie wewnętrzne olejku w zapaleniu oskrzeli, grypie i infekcjach układu moczowego zalecane jest wyłącznie przez krótki czas.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Stosowany w formie spirytusu gorczycznego (Spiritus sinapis) oraz plastrów gorczycznych (wytwarzanych z rozdrobnionych nasion namoczonych w letniej wodzie). Rozcieńczony olejek można wcierać w skórę w sztywności i bólach mięśni.

SUBSTANCJE AKTYWNE W surowcu zgromadzone są glukozynolaty (glukozydy izosiarkocyjanianowe) - syni-gryna w gorczycy czarnej i synalbina w gorzcycy białej. W wyniku hydrolizy pod wpływem enzymu mirozynazy (=tioglukozydazy) powstają z nich składniki olejku gorczycznego, izosiarkocyjanian allilu (zsynigryny) i nielotny izosiarkocyjanianp-hydroksybenzylu (z synalbiny).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Izosiarkocyjaniany olejku gorczycznego tworzą wiązania kowalencyjne z białkami i w ten sposób zmieniają ich właściwości. Posiadają potwierdzone działanie antybakteryjne przeciwko bakteriom gram-dodatnim i gram-ujemnym. Olejek działa drażniąco na skórę zwiększając peryferyjny przepływ krwi. Wywołuje zaczerwienienie skóry i ostry ból ustępuje do 48 godzin.

Kapusta Kiszona

Kapusta Kiszona - zdrowe pożywienie probiotyczne przygotowuje się poprzez fermentację surowej kapusty z solą lub bez soli. Łatwo ją przygotować w domu, upychając pokrojone liście w naczyniu ceramicznym lub szklanym i pozostawiając tak przez tydzień. Można kapustę połączyć z ziołami i warzywami: czosnkiem, marchewką, wodorostami. Rozmaicie przyrządzoną kiszoną kapustę przechowuje się w lodówce, nawet kilka miesięcy; dodanie soli sprawia, że można ją przechowywać dłużej. Kiszona kapusta działa regenerujące najelita i odmładza organizm dzięki temu, że pobudza wzrost flory bakteryjnej jelit. Równoważy także czynność wydzielniczą żołądka, poprawiając trawienie. Kapusta kiszona bez soli pomaga utrzymać prawidłową równowagę kwasowo-zasadową, wzmacnia układ odpornościowy, działa krwiotwórczo i wzmaga energię oraz poprawia samopoczucie. Najlepsze rezultaty osiąga się dodając niewielkie ilości kapusty kiszonej do posiłków.

Kapustne

Kapustne - grupa warzyw, w skład której wchodzą między innymi kapusta, brokuły, brukselka, kalafior, rzepa i kalarepa. Kapustne są bogate w witaminy i minerały, zwłaszcza w siarkę - „pierwiastek urody", który jest składnikiem kolagenu i wzmacnia reakcje odpornościowe skierowane przeciwko zarazkom i wirusom. Kapustne zawierają też substancje o działaniu przeciwnowotworowym: ditiole i indole, które zapobiegają nowotworom piersi i odbytnicy. Znany jest też zbawienny wpływ tej grupy warzyw na wątrobę.

Karagen

Karagen - żelująca substancja pozyskiwana z krasnorostów (glony morskie). W Irlandii tradycyjnie surowcem do wyrobu karagenu jest mech irlandzki (Chondrus crispus -chrząstnica). Karagen jest ważnym składnikiem pożywienia i lekiem na choroby układu oddechowego. Do czasów drugiej wojny światowej nie produkowano go na skalę przemysłową, dopiero brak japońskiego agaru spowodował rozpoczęcie takiej produkcji. Karagen jest mieszaniną kilku różnych substancji koloidowych, a nie jednym określonym związkiem. W jego skład wchodzą zmienne ilości wapnia, magnezu, amoniaku, potasu i innych. Karagen spożywczy charakteryzuje się wysoką masą cząsteczkową. Sprzedaje się go w postaci wysuszonych przezroczystych grudek, które pęczniejąc w wodzie tworzą galaretkę. W niskim stężeniu (do 1%) używa się go w przemyśle jako środka stabilizującego, zagęszczającego i żelującego. Na przykład stabilizuje białka mleka w takich produktach jak: lody, koktajle mleczne i czekolada mleczna (E407). Karagen o niskiej masie cząsteczkowej, nie dopuszczony do produkcji w przemyśle spożywczym, wywołuje kolki i nowotwory u zwierząt. W krajach Unii Europejskiej z jego powodu wywiązała się dyskusja na temat szkodliwości innych postaci tej substancji. Jakkolwiek karagen jest w nikłym stopniu trawiony w kwaśnym środowisku żołądka, małe ilości zdają się nie wyrządzać szkody w organizmie, jedynie spożywanie go w dużych ilościach naraża na uszczerbek na zdrowiu.

Karbiniec Pospolity (Lycopus europaeus)

Karbiniec Pospolity

OPIS Karbiniec jest wzniesioną byliną wysokości ok. 0,5 m. Łodyga jest czworokątna, liście naprzeciwległe, lancetowate, o mocno ząbkowanych brzegach. Kwiaty są małe, białe lub różowe, wargowe i wyrastają w okółkach. L. virginicus jest bardzo podobny do karbińca pospolitego i stosowany zamiennie.

POCHODZENIE Europa i Azja (L. europaeus) , w Ameryce Północnej zdziczały. L. virginicus pochodzi z Ameryki Północnej. Obydwa gatunki spotykane są w pobliżu wody.

SUROWIEC Suszone części nadziemne (Lycopi herba) kwitnących roślin.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek antytyreo-tropowy, w bolesności piersi.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Roślina jest stosowana w nadczynności tarczycy (choroba Gravesa-Basedowa) i związanych z nią objawach, zwłaszcza nerwowości i palpitacji serca. Stosowana jest także w leczeniu bolesności piersi.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Podaje się dawkę 1-2 g suszonego ziela trzy razy dziennie w postaci naparów lub nalewki w ilości 5-10 kropel trzy razy dziennie. Wyciągi wchodzą w skład preparatów handlowych. Każda osoba posiada właściwy dla niej poziom hormonów tarczycy, tak więc dawkowanie powinno być dobrane do indywidualnych potrzeb.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina zawiera fenolokwasy (pochodne kwasu hydroksycynamonowego, kwas kawowy, litospermowy i rozmarynowy), flawonoidy (7--glukozyd luteoliny i inne), garbniki, różne di- i triter-peny oraz niewielkie ilości olejku eterycznego (octan bornylu, kamfen, p-cymol).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Depsydy kwasu hydro ksycynamonowego wydają się odpowiadać za działanie rośliny. Doświadczenia wykazały ich działanie antygo-nadotropowe i antytyreotropowe. Obniżają stężenie prolaktyny w osoczu. W przypadku nagłego przerwania leczenia, wydzielanie prolaktyny może wzrosnąć. UWAGI Wysokie dawki i ciągłe stosowanie ziela karbińca może spowodować powiększenie tarczycy. Rośliny nie wolno podawać osobom leczonym hormonami tarczycy ani osobom z niewydolnością tarczycy. Wyniki badań izotopami radioaktywnymi mogą zostać zniekształcone przez stosowanie preparatów z karbińca. 

Karczoch (Cynara Scolymus)

Karczoch (Cynara Scolymus) - duża, podobna do ostu bylina, pochodzi znad Morza Śródziemnego. Wytwarza jadalne pączki kwiatowe. Obecnie powszechnie uprawiana w krajach o klimacie umiarkowanym. W Stanach Zjednoczonych plantacje karczochów znajdują się przede wszystkim w Kalifornii. Główki kwiatowe je się jako warzywo, wyciągów z liści i korzeni używa się w leczeniu miażdżycy naczyń, żółtaczki i osłabienia pooperacyjnego. Karczoch jest bogaty w wiele witamin i minerałów, pobudza też wydzielanie żółci i działa moczo-pędnie. W niektórych kulturach uważa się go za afrodyzjak.

Karczoch zwyczajny

Karczoch zwyczajny (Cynara scalymus) jest to roślina, która stanowi składnik w medycynie naturalnej, a znana jest ona ze swoich licznych właściwości prozdrowotnych. Stosuje się go do wspomagania zwalczania problemów trawiennych. Stosuje się go w celu zwalczania zaparć i wzdęć. Roślina ta ma działanie żółciopędne. Roślina ta stosowana jest w suplementacji w celu działania ochronnego dla układu krwionośnego. Suplementacja wspomaga usuwanie z organizmu toksyn i złogów. Wykorzystuje się ją przy podwyższonym poziomie cholesterolu w celu jego obniżenia.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Karczoch Zwyczajny (Cynara seo ly mus)

Karczoch Zwyczajny

OPIS Prosto wzniesiona bylina (do 2 m wys.) o wyrastającej co roku grubej łodydze, zakończonej kwiatami. Liście duże, złożone, o srebrzystym wyglądzie. Okazałe koszyczki kwiatowe posiadają zielone okrywo-listki oraz purpurowe kwiaty.

POCHODZENIE Europa (stara roślina uprawna); obecnie powszechnie uprawiana.

SUROWIEC Świeże lub wysuszone liście (Cynarae folium).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek pobudzający wydzielanie żółci, hepatoochronny, obniżający poziom lipidów.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liście karczocha oraz wyciągi są głównie stosowane w zaburzeniach trawiennych. Surowiec znany jako zwiększający przepływ żółci, odtruwający i chroniący wątrobę. Obserwacje z badań na ludziach wykazują, że surowiec obniża poziom triglicerydów oraz cholesterolu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecana dawka dzienna to 6 g surowca (lub odpowiednio w przetworach).

SUBSTANCJE AKTYWNE Liście karczochów zawierają liczne fenolokwasy, jak: kwas kawowy, pochodne kwasu monokawoilochinowego (kwas chlorogenowy i neochlorogenowy) oraz kwasu dikawoilochinowego,jakcynaryna (kwas 1,5-dikawoilochinowy). Zawierają także gorzkie lakotony seskwiterpenowe (aż do 4%), cynaropikrynę. Dodatkowo obecne są różne flawono-idy (rutyna, luteolina) i seskwiterpeny (zwłaszcza ka-riofileni P-selinen).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Właściwości hepato-ochronne zostały przedstawione w badaniach na izolowanych komórkach wątroby. Działanie hepato-ochronne oraz żółciopędne jest przypisywane obecności cynaryny, kwasu chlorogenowego i neochlorogenowego. Uważa się, że cynaryna jest odpowiedzialna za obniżanie stężenia triglicerydów i cholesterolu we krwi. Badania kliniczne wykazały wyraźny efekt żółciopędny i obniżający poziom lipidów ekstraktów z liści (dlatego surowiec odgrywa istotną rolę w leczeniu stwardnienia tętnic). Cynaropikryna jako substancja gorzka i wzmacniająca może być stosowana w celu poprawy łaknienia i trawienia.

UWAGI Nierozwinięte koszyczki kwiatowe są spożywane jako popularna jarzyna. Warto odnotować, że gorzka substancja cynaropikryna jest obecna w liściach, a nie ma jej w dojrzałych koszyczkach kwiatowych.

Kardamon (Elettaria Cardamomum)

Kardamon (Elettaria Cardamomum) - bylina rosnąca dziko w Indiach, ale uprawiana też w innych tropikalnych rejonach świata. W mięsistych strąkach tej rośliny zawarte są nasiona, które wykorzystuje się w kuchni i medycynie. Kardamon ma właściwości wiatropędne, likwiduje wzdęcia, pobudza wydzielanie soków żołądkowych i trawienie. Używany jest jednak głównie jako przyprawa do potraw i dodatek do wódek i lekarstw. W krajach arabskich parzy się kawę z kardamonem. Powszechnie dostępny.

Kardamon Malabarski (Elettaria cardamomum)

Kardamon Malabarski

OPIS Liściasta bylina o gładkich pochwiastych liściach ułożonych wzdłuż grubych mięsistych łodyg. Atrakcyjne kwiaty zebrane na pędach kwiatonośnych, z których rozwijają się małe, zielone, białe lub brązowe 3-komorowe torebki. Każda zawiera kilka brązowych nasion.

POCHODZENIE Indie i Sri Lanka. Powszechnie uprawiana w Indiach, Malezji, Indonezji i Gwatemali.

SUROWIEC Owoce i nasiona (Cardamomifructus) lub olejek z nasion (Cardamomi aetheroleum), rzadko kłącza. Torebki nasienne są zbierane ręcznie przed ich otwarciem i suszone na słońcu. Nasiona kardamonu łatwo zafałszować nasionami innych gatunków; torebki nasienne zaś dużo trudniej. Dlatego jako surowiec wyjściowy preferowane są całe owoce z nasionami, chociaż wiadomo, że torebki nie zawierają olejku eterycznego.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek żółciopędny, przeciwbakteryjny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Nasiona od dawna są stosowane jako przyprawa i są ważnym afrodyzjakiem oraz środkiem w problemach trawiennych, astmie, zapaleniu oskrzeli i schorzeniach dróg moczowych. Surowiec używany jako środek niwelujący przykry zapach z ust, przeciwkaszlowy i zapobiegający nudnościom. Ze środkami rozwalniającymi kardamon stosuje się w leczeniu niestrawności, bólach żołądka, stanach spastycznych i wzdęciach.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecana dzienna dawka to 1,5 g zmiażdżonych lub zmielonych nasion (lub odpowiednio w postaci wyciągów i nalewek).

SUBSTANCJE AKTYWNE Nasiona zawierają olejek eteryczny w ilości ok. 4% suchej masy. Główny składnik to 1,8-cyneol (50% lub nawet więcej), z mniejszą ilością a-terpineolu, borneolu, kamfory, limonenu i octanu oc-terpinylu.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Monoterpeny wykazują aktywność przeciwbakteryjną, przeciwgrzybiczą i przeciwwirusową oraz właściwości spazmolityczne. Obecność tych składników odpowiada za działanie wiatropędne, przeciwskurczowe i wykrztuśne. Wyciągi z owoców pobudzają wydzielanie soków żołądkowych i żółci u szczurów i królików.

Karnityna

Karnityna - aminokwas powstały z lizyny i metioniny, nie należący do niezbędnych. Ułatwia on transport tłuszczów do mitochondriów, które są czymś w rodzaju małych elektrowni obecnych w każdej komórce, gdzie następuje przemiana tłuszczu w energię. Dzięki temu, że karnityna redukuje poziom trójglicerydów, przyjmowanie jej pre-paratówjako dodatku pokarmowego może zmniejszyć dolegliwości spowodowane chorobą wieńcową, a także 65 zabezpieczyć przed zaburzeniami pracy serca. Karnityna przeciwdziała także otłuszczeniu wątroby spowodowanemu przez alkohol, pomaga zmniejszyć wagę ciała, zwalcza zmęczenie i pozwala uwalniać więcej energii. Preparat dostępny w sklepach ze zdrową żywnością

Karnozyna

Karnozyna (beta-alanylo-L-histydyna) jest to organiczny związek chemiczny, który zaliczany jest do grupy składników dipeptydowych. Jest to składnik, który uzyskuje się z połączenia dwóch aminokwasów. Ten związek przyczynia się do regulowania intensywności pracy układu mięśniowego, a jest to możliwe dzięki wspomaganiu ich kurczliwości. Dodatkowo przyczynia się do lepszego odżywienia tkanki mięśniowej, dzięki czemu mają one lepsze warunki do wzrostu. Jest to antyoksydant, który przyczynia się do nasilenia procesów oczyszczających organizm z toksyn i wolnych rodników.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 8g na dobę.

Karotenoidy

Karotenoidy to bardzo słabe przeciwutleniacze, chronią jedynie przed tlenkami azotu; immunostymulują. Wymienia się pośród nich: witaminę A (retinol), alfa i beta-karoten, kryptoksantynę, luteinę (glony), zeaksantynę (kukurydza), neaksantyna (szpinak) oraz likopen (pomidor).

Karotenoidy to powszechnie stosowana nazwa kilkuset barwników roślinnych, które są silnymi przeciwutleniaczami. Karotenoidy pochłaniają szkodliwe promieniowanie słoneczne, powodujące wytwarzanie wolnych rodników w roślinach. Wolne rodniki są skrajnie niebezpieczne nie tylko dla roślin, ale także dla ludzi, z wiekiem powodując u nich choroby zwyrodnieniowe, takie jak zaburzenia pracy serca, nowotwory i ar-tretyzm. Dlatego włączenie do diety świeżych owoców i warzyw zawierających karo-tenoidy pomaga przeciwdziałać uszkodzeniom spowodowanym przez wolne rodniki. Niektóre z karotenoidów, takie jak karoten alfa, beta i gamma, są również prekursorami witaminy A. Do tych karotenoidów, które nie pełnią roli prekursorów witaminy A, należą: likopen, luteina i zeaksantyna. Jest bardzo prawdopodobne, że likopen, substancja występująca przede wszystkim w pomidorach, może zmniejszyć ryzyko rozwoju nowotworu prostaty, a alfakaroten, zawarty w marchewce, stanowi ochronę przed niektórymi rodzajami nowotworów. Sądzi się, że luteina i zeaksantyna zapobiegają chorobom zwyrodnieniowym gałki ocznej, często prowadzącym w starszym wieku do ślepoty. Karotenoidy coraz częściej stosowane są jako dodatki pokarmowe, szczególnie w formie płynnych odżywek.

Karoteny

Karoteny to barwniki roślinne. Związki te w naturze są odpowiedzialne za przeprowadzenie prawidłowych procesów fotosyntezy, a także uczestniczą one w procesie wchłaniania energii. Dają one barwę kwiatom i owocom. Mają one również wpływ na pracę organizmu. Działają przeciwutleniająco, zwiększając odporność organizmu na działanie stresu oksydacyjnego. Dodatkowo wspomagają one pracę układu odpornościowego, dbają o zdrowie i kondycję skóry. Dzięki nim skóra jest bardziej odporna na niekorzystne działanie promieni UV, a dodatkowo ich odpowiednia ilość może przyczyniać się do przyśpieszenia procesu opalania.

Kasztan Jadalny (Castanea sativa)

OPIS Duże liściaste drzewo (do 30 m wys.). Liście lancetowate, ząbkowane na brzegu. Męskie i żeńskie kwiaty zebrane w długie cienkie kotki, z których powstają brązowe jadalne orzechy zebrane w kolczastej okrywie. Kasztana jadalnego nie należy mylić z kasztanowcem (zob. Aesculus hippocastanum), który jest także ważną rośliną leczniczą.

POCHODZENIE Występuje w stanie naturalnym w rejonie Morza Śródziemnego i Kaukazu. Wcześnie został rozpowszechniony w wielu krajach ze względu na jadalne orzechy i jego walory ozdobne. Surowiec leczniczy jest pozyskiwany z plantacji prowadzonych w Europie Zachodniej i Azji Wschodniej.

SUROWIEC Liście (Castaneae folium) lub rzadziej kora.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA środek ściągający, przeciwkaszlowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Wyciągi z liści i kory są tradycyjnym środkiem w leczeniu biegunki. Liście są stosowane również w medycynie ludowej w leczeniu kaszlu, krztuśćca, zapalenia oskrzeli i astmy. Wyciągi stosuje się do płukania gardła w leczeniu stanów zapalnych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Herbaty ziołowe przygotowuje się z 2—4 g posiekanych, wysuszonych liści lub wykonuje odwary z tej samej ilości liści przez ich zagotowanie. Wyciągi z liści są szeroko stosowane w preparatach handlowych i w homeopatii.

SUBSTANCJE AKTYWNE Liście i kora zawierają garbniki w ilości 9%, głównie elagotanoidy (włączając teli-magrandynę II). Kwercetyna, mirycetyna i ich glikozydy rutyna, kwercytryna i mirycytryna są obecne w liściach, łącznie z triterpenoidami takimi jak kwas ursolowy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki bardzo silnie oddziałują z białkami, zmieniając ich właściwości. Na tym opiera się prawdopodobne wyjaśnienie zastosowania garbników w leczeniu biegunek, infekcji i stanów zapalnych. Jednak nie ma konkretnych dowodów na stosowanie liści kasztana jadalnego jako tradycyjnego środka przeciwkaszlowego.

UWAGI Pieczone orzechy kasztana jadalnego są powszechnie sprzedawane na ulicach Europy. We Włoszech mąka z nasion jest stosowana w gospodarstwie domowym. Również w Ameryce Północnej znajdują się podobne gatunki jak C. dentata, zawierające jadalne orzechy. C. sativa, a także inne gatunki dostarczają cennego drewna, a kora jest stosowana w garbarstwie.

Kasztanowiec

Kasztanowiec - rozłożyste drzewo zrzucające liście na zimę, pochodzi z Azji, Europy i Ameryki Północnej. Jest powszechnie sadzone jako drzewo ozdobne. Napar z kory pomaga w biegunce, napar z owoców przynosi ulgę w bronchicie. Nasiona, okryte grubą, skórzastą okrywą, zawierają aescynę i były od dawna używane do leczenia żylaków i hemoroidów. Aescyna zwiększa wydalanie wody z organizmu przy obrzękach i działa przeciwzapalnie. Nowe badania potwierdziły, że aescyna przyjmowana doustnie wpływa korzystnie na żylaki i rozpuszcza skrzepy, a stosowana zewnętrznie goi stłuczenia i siniaki. Uwaga: Aescyna jest lekko trująca. Nasiona i owoce kasztanowca mogą więc być przyczyną zatruć, jeśli są spożywane w dużej ilości. Upieczone nie są już toksyczne.

Kasztanowiec zwyczajny

Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) jest to rodzaj drzew, do których zaliczane jest nawet kilkadziesiąt gatunków roślin. Surowcem o właściwościach prozdrowotnych, jest kora z młodych gałęzi drzewa. To właśnie w niej znajdują się liczne flawonoidy, garbniki i kurkumina. To są związki, które przyczyniają się do uszczelnienia ścian naczyń krwionośnych, a także zwiększają ich elastyczność. Dzięki temu stosowanie wyciągu z tego drzewa zmniejsza ryzyko zakrzepów i zatorów. Roślina ta wykazuje działanie ściągające, a także przeciwutleniające.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Kasztanowiec Zwyczajny (Aesculus hippocastanum, kasztanowiec biały)

Kasztanowiec Zwyczajny

OPIS Kasztanowiec zwyczajny jest liściastym drzewem, wysokim do 30 m, z dużymi, złożonymi liśćmi i atrakcyjnymi białymi kwiatami nakrapianymi różowo. Duże, brązowe, podobne do orzecha nasiona posiadają lśniącą powierzchnię i wytwarzane są w kolczastej torebce. Inne gatunki z rodzaju Aesculus, jak A. glabra, A. octandra, A. pavía i A. x rubicunda znalazły zastosowanie w homeopatii.

POCHODZENIE Kasztanowiec zwyczajny występuje naturalnie od Europy Wschodniej (Bałkany) po środkową Azję (Himalaje). Gatunek leczniczy jest szeroko uprawiany, jednak w ogrodach i parkach znajdujemy kilka jego mieszańców.

SUROWIEC Głównie nasiona kasztanowca (Hippocasta-ni semen); rzadziej liście (Hippocastani folium) lub kora.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwzapalny, wzmacniający żyły i przeciwobrzękowy. Zastosowanie i właściwości Wyciągi z nasion są powszechnie stosowane do leczenia żylaków, owrzodzeń i hemoroidów, jak również innych objawów niewydolności żyl i naczyń limfatycznych, szczególnie nóg. Bywa czasami używany w terapii reumatyzmu i w gorączce. Dawniej sproszkowane nasiona wykorzystywano jako środek piorący.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE We współczesnej fitoterapii stosowane są standaryzowane wyciągi z wysuszonych nasion. Dzienna dawka doustna to 250-750 mg wyciągu suchego (równoważna 15-30 mg escyny) przyjmowana w dwóch porcjach. Nalewki (z nasion, liści lub kory) używane są wewnętrznie i zewnętrznie (do picia, lub płukania w przypadku owrzodzenia jamy ustnej) oraz na skórę jako składniki kremów.

SUBSTANCJE AKTYWNE Nasiona zawierają mieszaninę saponin triterpenowych (określanych wspólnie jako escyna) w ilości do 5% suchej masy. Wyciągi przygotowuje się w celu podniesienia poziomu escyny do wymaganych 16-21%. Główne saponiny są glikozydami dwóch triterpenów, protoescygeniny i baryngtogenolu C. Skórka nasion zawiera także proantocyjanidyny (oligomery epikatechiny i katechiny), wśród których głównym składnikiem jest procyjanidyna B2.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Escyna, a także suchy wyciąg z nasion, posiada potwierdzone działanie przeciw wysiękowe i wzmacniające żyły (uszczelniające naczynia krwionośne). Saponiny i przypuszczalnie garbniki nasion kasztanowca wykazują aktywność przeciwzapalną i przeciwobrzękową. Zwiększają napięcie naczyń i trwałość wlośniczek.

Kava Kava

Kava Kava jest to roślina, która wykorzystywana jest już od lat ze względu na swoje silne właściwości relaksacyjne. Używano jej również w celu przeprowadzenia obrzędów i ceremonii. Cenne składniki znajdują się w jej gęstych i grubych korzeniach. Jest to roślina, która ma największe działanie na układ limfatyczny. Przyczynia się ona do poprawy pracy mózgu, a także ułatwia zachować równowagę emocjonalną. Pozwala na zachowanie uczucia szczęścia i dobrego nastroju. Wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Kawa Arabska (Cojfea arabica)

Kawa Arabska

OPIS Krzew lub małe drzewo (4—7 m wys.), liście ciemnozielone błyszczące, kwiaty niewielkie białe, pachnące, zebrane w wielokwiatowe kwiatostany. Owocem jest jagoda, która w trakcie dojrzewania przybiera barwę żółtą, czerwoną lub purpurową.

POCHODZENIE Etiopia. Do celów handlowych jest uprawiana na dużą skalę w Brazylii, Kolumbii, Indonezji, Wybrzeżu Kości Słoniowej, Meksyku i Kenii.

SUROWIEC Nasiona kawy (zielone lub fermentowane, suszone na słońcu, prażone i mielone; Coffeae semen) lub węgiel leczniczy (Coffeae tostae carbo; Coffeae carbo).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec pobudzający, moczopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Kawa jest używana jako napój pobudzający, co więcej stanowi podstawę rozwoju wielkiego przemysłu. Kofeina, główna substancja aktywna jest składnikiem wielu preparatów stosowanych jako leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i przeciwgrypowe. W mieszaninach pełni specjalne funkcje, np. przeciwdziała senności. Węgiel leczniczy jest przyjmowany doustnie w leczeniu biegunki i łagodnych stanów zapalnych jamy ustnej i gardła.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecana dawka dzienna węgla leczniczego to 9 g. W postaci napoju kawa jest rzadko stosowana w celach leczniczych innych niż zwiększenie aktywności, pobudzenia koncentracji i zmniejszenia zmęczenia.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównie kofeina, oraz inne alkaloidy purynowe (teobromina, teofilina, teakryna). Nasiona kawy zawierają 1-2 % kofeiny (około 150 mg na filiżankę). Również obecne są: kwas chlorogenowy, różne diterpeny i trygonelina.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kofeina łączy się z receptorami adenozynowymi i hamuje fosfodiesterazę. Kofeina jest analeptykiem, działa na układ sercowo--naczyniowy i wykazuje pozytywny efekt inotropowy, objawiający się częstoskurczem i wzrostem wydajności pracy serca (korzystne dla pacjentów z hipotonią). Kofeina wzmaga wydzielanie żołądkowe i ruchliwość przewodu pokarmowego.

Kazeina

Kazeina jest jednym z największych źródeł białek z mleka. Związek ten stosowany jest w suplementacji, a jego skład to w ponad 70% białka. Jest to jeden ze składników budulcowych, który zostaje powolnie trawiony przez organizm ludzki. Dzięki temu pozwala on zaspokoić apetyt, a także ma silne działanie anaboliczne i antykataboliczne. Jej stosowanie zaleca się najczęściej wieczorem, ponieważ wspomaga wtedy regenerację i rozbudowę masy mięśniowej.

Dawkowanie: zalecana dawka w suplementacji to około 1-2,2 na każdy kilogram masy ciała na dobę.

Kelp

Kelp to składnik, który wywodzi się z alg brunatnych. Jest to wyciąg, który jest bogatym źródłem jodu, a dzięki temu korzystnie wpływa na pracę hormonów tarczycy. Dodatkowo związek ten ma korzystny wpływ na pracę układu nerwowego. Wspomaga i przyśpiesza proces dojrzewania komórek ciała. Doskonale wpływa na pracę układu mięśniowego, a także poprawia funkcje poznawcze, ponieważ wpływa na pracę mózgu. Sprawdza się jako preparat, który wspomaga termoregulację organizmu. Zaleca się jego suplementacje osobom aktywnym fizycznie i z zaburzeniami tarczycy.

Kelp to mieszanina wielu gatunków wielkich morskich glonów - brunatnic rosnących w zimnych wodach całego świata. Glony te rosną pod wodą, na skalistych wybrzeżach. Nie spotyka się ich w wodach tropików. W wielu krajach odławia sieje i spożywa, albo suszy i sprzedaje sproszkowane, w tabletkach albo kapsułkach. Kelp zawiera obfitość minerałów i pierwiastków śladowych, ale przede wszystkim jest najbogatszym źródłem jodu: świeży kelp zawiera ponad 200 000 mikrogramówjodu na l kg świeżej masy, podczas gdy suszony około dziesięć razy więcej. Poza jodem, kelp zawiera też węglowodany, zarówno proste jak i długołańcu-chowe. Jednym z nich jest mannitol, który niejest bardzo słodki i działa lekko przeczyszczające. Ponieważ mannitol nie podnosi stężenia cukru we krwi, doskonale nadaje się dla cukrzyków. Poza tym kelp zawiera też niewielkie ilości witamin A, B i C oraz alginian sodu. Substancja ta wiąże promieniotwórczy stront-90, dzięki czemu nie jest on wchłaniany, ale szybko wydalany z organizmu. W ten sposób kelp zapobiega skażeniu organizmu pierwiastkami promieniotwórczymi. Dzięki wysokiej zawartości jodu obniża też ryzyko zachorowania na raka. Niską zachorowalność na raka piersi w Japonii łączy się właśnie z wysokim spożyciem bogatych w jod wodorostów.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 250mg na dobę.

Ketony

Ketony malinowe to związki chemiczne, które zaliczane są do grupy fenolowej. Ich zadaniem jest nasilanie lipolizy. Występują one naturalnie w owocach malin. Stosowane są jako silne przeciwutleniacze, które zwalczają wolne rodniki. Dodatkowo zmniejszają one ryzyko powstawania tłuszczów, regulują poziom cholesterolu we krwi, a także dbają o poziom lipidowy we krwi. Ich stosowanie w suplementacji korzystnie wpływa na procesy odchudzające. Przyczynia się do kontroli masy ciała, a także do redukcji tkanki tłuszczowej.

Dawkowanie: zalecane dawki to około 100-300mg na dobę.

Kiełki

Kiełki - młode pędy wykiełkowanych nasion. Od tysięcy lat kiełki soi są częścią diety Chińczyków. Zawierają dużo chlorofilu oraz witaminy: A, C, D, E, K i kompleks witamin B, a także minerały: wapń, fosfor, potas, magnez i żelazo. Występuje w nich obfitość wysokiej jakości białka i enzymów, dzięki którym są lekko strawne. O kiełkach mówi się, że są najbardziej życiodajnym pożywieniem w świecie, ponieważ spożywa sieje wtedy, kiedy roślina jest tak świeża i żywotna, jak nigdy później, jest bowiem w okresie wzrostu. Każdy, kto regularnie odżywia się kiełkami, doświadcza owej żywotności i przypływu energii. Kiełki działają moczopędnie, pobudzają apetyt i odtruwają organizm. Stosuje sieje przy odchudzaniu, a także w przypadku artretyz-mu, choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, kłopotów z trawieniem. Kiedy ziarna zbóż lub roślin strączkowych zaczynają kiełkować, następują niezwykłe wydarzenia: skrobia i oleje zawarte w nasionach ulegają przemianie w witaminy, białka, enzymy i proste cukry. Na przykład, ilość witaminy C wzrasta sześciokrotnie, tak że na 100 g kiełków soi przypada 120 mg witaminy C, dwa razy więcej, niż wynosi zalecana dawka dzienna. Białko w kiełkach lucerny wzrasta do 16%-31%, a ilość karotenu równa się ilości tej substancji zawartej w marchwi. Spektaku-larnie rośnie zawartość także innych składników odżywczych, witamin B i enzymów, co czyni kiełki strączkowych pożywieniem lekko strawnym. Do najbardziej popularnych należą kiełki lucerny, ponieważ zawierają więcej minerałów niż inne. Korzenie lucerny sięgają do 3 m w głąb, dzięki czemu mają świetny dostęp do minerałów. Dlatego kiełki lucerny zawierają tak skoncentrowane ilości żelaza, wapnia, magnezu, potasu, cynku, fosforu, sodu, siarki, krzemu, chloru i kobaltu. Kiełki są powszechnie dostępne w sklepach spożywczych i ze zdrową żywnością. Z łatwością można je robić w domu z nasion grochu, cieciorki, pszenicy, sezamu i kukurydzy, używając specjalnych pojemników, które kupuje się także w sklepach ze zdrową żywnością.

Kinua (Chenopodium Guinoa)

Kinua (Chenopodium Guinoa) - roślina rosnąca dziko w Ameryce Południowej, w zimnych, wysoko położonych rejonach Andów. Od tysięcy lat uprawiano ją ze względu na skrobiowe orzeszki będące podstawą wyżywienia Azteków. Nazywali ją oni „matką zbóż". Zawartość i jakość białka kinuijest najwyższa spośród wszystkich znanych roślin zbożowych. Ziarno to zawiera ponadto więcej tłuszczu niż inne zboża i więcej wapnia niż mleko. Poza tym kinuajest doskonałym źródłem żelaza, witamin z grupy B, witaminy E i fosforu. W Andach ciągle jeszcze uprawia się tę roślinę i podobnie jak przed wiekami stanowi ona ważny składnik diety Indian. Kinuę eksportuje się też do Stanów Zjednoczonych, gdzie można kupić 68 ziarno, mąkę lub wyroby mączne. Gotuje sieją podobnie jak inne rośliny zbożowe, na przykład ryż. Ziarno to wchodzi w skład mieszanek śniadaniowych

Kmin Rzymski (Cuminum Cyminum)

Kmin Rzymski (Cuminum Cyminum) - pochodzący ze wschodu kmin jest jedną z najstarszych znanych przypraw kuchni azjatyckiej; wchodzi w skład curry. Od wieków uprawiano tę roślinę nad Morzem Śródziemnym, używali jej Rzymianie, powszechnie stosowano ją też w średniowiecznej Europie. Nasiona i olejek z nich wyciskany używane są w lecznictwie jako środek pobudzający wydzielanie soków żołądkowych, wzmagający apetyt i likwidujący wzdęcia. Kmin pobudza też wydzielanie mleka u karmiących piersią. Nasiona są powszechnie dostępne.

Kminek (Carum Carvi)

Kminek (Carum Carvi) - uprawna roślina dwuletnia, której nasiona są powszechnie używane jako dodatek smakowy do potraw, zwłaszcza do chleba. Kminek pobudza apetyt, likwiduje wzdęcia i poprawia trawienie. Wywołuje także krwawienia miesięczne i stymuluje skurcze macicy. Napar sporządza się, zalewając łyżeczkę pokruszonych nasion połową filiżanki wrzątku. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością, zielarskich, spożywczych.

Kminek Zwyczajny (Carum carvi)

Kminek Zwyczajny 

OPIS Kminek jest rzadko rosnącą dwuletnią rośliną o liściach podwójnie pierzastych i białych kwiatach zebranych w baldachy. Owoce drobne, ciemnobrązowe, sierpowatego kształtu.

POCHODZENIE Ziele obecne w Europie Środkowej, basenie Morza Śródziemnego i Azji. Uprawiane w wielu częściach świata.

SUROWIEC Suche dojrzale owoce, znane jako „nasiona kminku” (Carvi fructus) oraz olejek eteryczny (Carvi aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec wiatropędny, żołądkowy, spazmolityczny, wykrztuśny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Głównie w leczeniu niestrawności, stanów skurczowych przewodu pokarmowego i wzdęć u osób dorosłych, jak i dzieci (włącznie z niemowlętami). Kminek jest składnikiem środków przeczyszczających (zapobiega skurczom) oraz mieszanek na kaszel. Liczne inne korzystne efekty są przypisywane temu zielu: pobudza apetyt, jest środkiem odświeżającym oddech, wykrztuśnym i wzmacniającym.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Owoce lub olejek eteryczny stosowane samodzielnie lub w mieszankach z innymi ziołami (owoce mogą być żute). Zalecana dawka dzienna olejku eterycznego to 3-6 kropli

(z odrobiną cukru) lub 1,5-6 g świeżo rozdrobnionych owoców (przyjmowanych wewnętrznie w formie naparów lub innych przetworów). Owoce są często składnikiem herbat ziołowych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Aktywność kminku jest związana z zawartością olejku eterycznego, a w nim karwonu jako głównego składnika (45-65%), łącznie z mniejszą ilością limonenu, dihydrokarwonu, karwe-olu. Owoce zawierają 2-7% olejku eterycznego, aż do 20% oleju, 13% polisacharydów, fenylopropanoidy (kwas kawowy, kwas chlorogenowy), flawonoidy i ich glikozydy (kwercetyna, izokwercytryna) oraz ślady furanokumaryn (bergapten).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Owoce oraz olejek eteryczny mają udowodnione działanie przeciwbakteryjne i spazmolityczne. Efekt żołądkowy i wiatropędny przypisywany jest obecności olejku eterycznego. Kminek jest uważany za najlepszy surowiec wiatropędny (obok anyżu, kolendry i kopru włoskiego).

UWAGI Owoce kminku są popularną przyprawą od czasów starożytnych. Obecnie służą jako przyprawa do chleba, ciasta, sera, kiszonej kapusty i likierów (kmin-kówka).

Kobalt

Kobalt jest pierwiastkiem, który wspomaga prawidłową pracę organizmu ludzkiego. Przyczynia się on do regulowania procesów odpowiedzialnych za tworzenie się erytrocytów. W naturze najczęściej kobalt obecny jest w fasoli, cebuli, kapuście i ostrygach. Niedobór tego pierwiastka w organizmie przyczyniać się może do osłabienia organizmu, pojawienia się problemów z zaparciami, a także zwiększa ryzyko występowania anemii. W suplementacji sportowej ten pierwiastek stanowi składnik wspomagający i uzupełniający. Stosuje się go najczęściej w produktach minerałowych.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 8mg na dobę.

Kocanki Piaskowe (Helichrysum arenarium)

Kocanki Piaskowe

OPIS Mała roślina wieloletnia z wąskimi silnie owłosionymi liśćmi i małymi, żółtymi główkami kwiatowymi zebranymi w wierzchotkę. Nie powinna być mylona z Antennaria dioica, która jest rośliną małą, wieloletnią ze srebrzystymi liśćmi i różowymi lub białymi kwiatami. Dobrze znana jest także H. italicum — gatunek krzewiasty z wąskimi liśćmi i małymi, żółtymi kwiatami — używana jako przykrawa.

POCHODZENIE Środkowa, wschodnia i południowa Europa. Roślina pochodzi ze stanu naturalnego. SUROWIEC Kwitnące główki zebrane i wysuszone przed rozwojem (Helichrysi flos; syn. Flores Stoechados citńnae lub Flores Gnaphalii arenarii).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Żółciotwórczy, moczopędny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Roślina jest używana w zaburzeniach trawienia i jako dodatek do mieszanek ziołowych. Wyciągi są używane preparatach żółciopędnych. Antennaria dioica jest używana w mieszankach ziołowych głównie w leczeniu schorzeń wątroby i biegunkach i jako lek wykrztuśny. Helichrysum italicum ma działanie przeciwzapalne, przeciwwirusowe i przeciwalergiczne i jest stosowana w przewlekłych dolegliwościach płucnych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar jest przygotowywany z 3—4 g posiekanych kwiatów i przyjmowany trzy razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Kwiaty kocanek zawierają kilka flawonoidów. Izosalipurpozyd, będący chalkonen, odpowiedzialny jest za kolor żółty przykwiatków. Naryngenina, 5-O-diglukozyd naryngeniny, helichryzyna A i B mają gorzki smak. Obecne są też glikozydy api-geniny, luteoliny, kemferolu i kwercetyny. Oznaczono również bliżej nieokreśloną mieszaninę o działaniu przeciwbakteryjnym zwaną arenaryną i substancje gorzkie prawdopodobnie laktony seskwiterpenowe.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Aktywność surowca jest słabo poznana i opiera się głównie na zastosowaniu tradycyjnym, ale działanie przeciwbakteryjne, żółciotwórcze i rozkurczowe zostało wykazane. Są doniesienia o pobudzeniu wydzielania dwunastnicy i trzuski.

Koci pazur

Koci pazur (Cat's Claw) jest ziołem, które wykorzystywane jest w medycynie ludowej, a wykazuje ono liczne właściwości lecznicze. Jest to roślina, która najczęściej występuje na terenach Amazonki. Jest ona bogata z bioaktywne związki chemiczne, takie jak kwasy organiczne i alkaidy. Wykazuje ona silne działanie przeciwzapalne. Ma działanie przeciwbólowe. Wspomaga pracę układu odpornościowego, przyczyniając się do zwalczania wirusów i bakterii. Dodatkowo wspomaga oczyszczanie i stymuluje układ immunologiczny.

Dawkowanie: zalecana dawka w suplementacji to około 1000mg na dobę.

Koci Pazur (Uncaria tomentosa, czepota puszysta)

Koci Pazur

OPIS Cierniste pnącze (liana) (do 60 m dł.), o kwitnących pędach przekształconych w wąsy czepne, liściach parami naprzeciwległych i kremowych kwiatach zebranych w główki. Ludowa nazwa odnosi się do cierni przypominających kocie pazury. W Ameryce Łacińskiej pod nazwą uńa de gato i koci pazur znanych jest wiele roślin.

POCHODZENIE Ameryka Południowa i Środkowa. Surowiec pozyskuje się głównie ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Korzeń (Uncariae tomentosae radix) lub kora pędów (Uncariae tomentosae cortex).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wpływający na mechanizmy immunologiczne.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Stosowany jest w różnych schorzeniach, m.in. w AIDS, raku, opryszczce, przewlekłym zmęczeniu, dychawicy, cukrzycy, artre-tyzmie i problemach krążeniowych. Wydaje się środkiem adaptogennym i przypuszcza się, że wpływa na układ immunologiczny, działa przeciwzapalnie, prze-ciwmutagennie, przeciwnowotworowo, przeciwwirusowo i przeciwutleniająco.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecana dawka dobowa wynosi 2-6 g (naparu) lub 20-60 mg standaryzowanego wyciągu (1:10) w preparatach gotowych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Występują tu monoterpenowe alkaloidy indolowe, saponiny triterpenowe (pochodne kwasu chinowego). Rozróżnia się dwa chemotypy - jeden, zawierający głównie pięciopierścieniowe alkaloidy oksindolowe (np. pteropodynę, izopteropodynę, izomitrafilinę) i drugi, zawierający głównie czteropierścieniowe alkaloidy oksindolowe (jak np. rynchoftlina i izorynchofilina).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Badania mvitm wykazały wpływ na układ immunologiczny, działanie przeciwzapalne, przeciwmutagenne, przeciwnowotworowe, przeciwwirusowe i przeciwudeniające, ale powinny być przeprowadzone badania kliniczne, aby sprecyzować liczne wskazania w których U. tomentosa wydaje się skuteczna. Dotychczas jedno badanie z podwójną ślepą próbą przeprowadzone na standaryzowanym wyciągu z korzeni chemotypu pięcio-pierścieniowego wykazało złagodzenie objawów artretyzmu u pacjentów w warunkach klinicznych.

Kocimiętka Właściwa (Nepeta cataría)

Kocimiętka Właściwa

OPIS Jest to bylina (do 1 m wys.), o owłosionych, naprzeciwległych liściach i licznych małych, białych, różowych lub niebieskich kwiatach zebranych w zaokrąglone grona. Wyhodowano wiele odmian różniących się pokrojem rośliny, kolorem kwiatów lub składem olejku eterycznego.

POCHODZENIE Wschodnia część regionu Morza Śródziemnego, wschodnia i południowa Azja.

SUROWIEC Liście lub kwitnące szczyty pędów (Ne-petae catariae herba); olejek eteryczny.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek łagodnie uspokajający i nasenny, poprawiający trawienie.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Herbatka z kocimiętki jest stosowana głównie jako ziołowy lek uspokajający i ułatwiający zasypianie, zazwyczaj przyjmowany przed snem. Poprawia także trawienie, zwiększa wydzielanie potu i zmniejsza objawy biegunek. Medycyna ludowa zaleca go w leczeniu infekcji, bólów zębów i głowy, stresu, kolek, podrażnienia skóry głowy, artretyzmu, reumatyzmu, stanów zapalnych gaiki ocznej, alergii i hemoroidów. Herbatka z kocimiętki była niegdyś powszechnie spożywana jako gorący, rozluźniający napój o wielu zastosowaniach, zanim pojawiła się prawdziwa herbata. Była to główna roślina lecznicza średniowiecznych przyklasztornych ogrodów.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zaleca się picie dwa razy dziennie herbaty ziołowej przygotowanej z 10 g suszonego ziela na szklankę gorącej wody. Stosuje się także nalewki, wyciągi i kapsułki.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny bogaty w nepetalakton (główny składnik); obecne są także kwas nepetalowy, epinepetalakton, kariofylen, cytral, cytronelol, limonen i kamfora. Nepetalakton i składniki pokrewne są irydoidami podobnymi do tych obecnych w kozłku (zob. Valeriana officinalis).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Uspokajające działanie kocimiętki jest przypisywane nepetalaktonowi i składnikom pokrewnym. Nepetalakton i kwas nepetalowy powodują wydłużenie czasu przesypianego przez myszy. Olejek kocimiętki w dużych ilościach powoduje u ludzi stany depresyjne ośrodkowego układu nerwowego.

UWAGI Potoczna nazwa wzięła się z działania, jakie roślina wywiera na koty — reagują one na nią jak na konopie. Nepetalakton ma być afrodyzjakiem i feromonem, co jest związane z kocim zachowaniem godowym, dlatego też kocimiętka jest stosowana przez wytwórców kocich akcesoriów, by skłonić je do zabawy. Ma ona także działanie owadobójcze i odstraszające gryzonie.

Koenzym Q 10 (ubichinion)

Koenzym Q 10 (ubichinion) - przeciwutleniacz o małej, lipofilnej cząsteczce łatwo przenikający błony i cement międzykomórkowy, bierze udział w reakcjach oksydoredukcyjnych dehydrogenaz, cytochromów i białek niehemowych, surowiec o działaniu antyoksydacyjnym, wymiatacz wolnych rodników w środowisku lipidowym. Regeneruje witaminę E.

Koenzym Q10

Koenzym Q10 jest to organiczny związek chemiczny, który wpływa na transport elektrolitów w łańcuchu oddechowym. W naturze ten związek występuje w największych ilościach w łososiu, makreli i sardynkach. Jego zadaniem jest pobudzenie stymulacji metabolizmu. Jego odpowiednie stężenie przyczynia się do obniżenia poziomu cukru we krwi, a także wspomaga proces spalania tkanki tłuszczowej. W suplementacji stosuje się go w celu spowolnienia procesów starzenia się, a także stabilizacji błon komórkowych, dzięki czemu zwiększa się przyswajalność składników odżywczych.

Koenzym Q10 - składnik odżywczy, znajdujący się we wszystkich komórkach roślin i zwierząt. Dostarczany organizmowi wraz z pokarmem, jest niezbędny do życia, bierze bowiem udział w przemianie składników pokarmowych w energię. CoQ10 wyzwala 95% energii potrzebnej do życia i dlatego jego niedobory mogą powodować zmęczenie, nadciśnienie i niewydolność serca. Pełni także wiele innych ważnych funkcji: jest silnym przeciwutleniaczem, przeciwdziała utlenianiu tłuszczów i zapobiega tworzeniu się brunatnych plam na skórze u osób w starszym wieku; wzmacnia i chroni serce, zapewniając jego regularne skurcze, obniża ciśnienie i zapobiega dusznicy bolesnej (angina pectoris). Ponadto okazało się, że dawki uzupełniające CoQ10 powstrzymują zanik dziąseł, który jest jedną z głównych przyczyn utraty zębów. Pomaga on także zmniejszyć wagę ciała dzięki temu, że wyzwala energię, niwelując uczucie zmęczenia. Najbogatszym źródłem koenzymu Q10 okazało się serce wołowe, a także wątroba i nerki. Mniejsze ilości koenzymu zawierają rośliny, takie jak szpinak, lucerna, soja i ziemniaki. Preparaty CoQ10 w kapsułkach są powszechnie dostępne.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 90-200mg na dobę.

Koenzym witaminy B12

Koenzym witaminy B12  ( 5-deoksy-5adenozynolokobalamina, dibenkozyd Dibencozide ) Jest to jedna z najaktywniejszych form witaminy B12. W suplementacji znana jest ona jako dibenkozyd. Jest ona wykorzystywana ze względu na jej działanie, które przyczynia się do zwiększenia łaknienia. Dzięki temu sprawia ona, że sportowcom łatwiej jest spożywać właściwe ilości kalorii w ciągu dnia. Witamina ta przyczynia się również do poprawienia procesów metabolicznych, a bierze ona udział w przemianie białek, węglowodanów i tłuszczów. Niektóre źródła podają, że jest to związek, który może wspomagać budowanie masy mięśniowej.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 100-2000mg na dobę.

Kofeina

Kofeina jest alkaloidem, który zaliczany jest do grupy metyloamin. Naturalnie występuje ona w kawie, herbacie, a także napojach energetycznych. Jest to składnik, który szybko wchłania się do organizmu przez układ pokarmowy. Nie kumuluje się ona w organizmie, a wykazuje ona silne działanie pobudzające. Wpływa ona na ośrodkowy układ nerwowy, dzięki czemu zmniejsza uczucie zmęczenia i znużenia, a sprawia, że zwiększa się uczucie energii. Przyczynia się ona również do zmniejszenia napięcia w mięśniach gładkich i ich naczyniach krwionośnych.

Kofeina to najczęściej stosowany przez społeczeństwa Zachodu środek pobudzający; występuje nie tylko w kawie, ale także w czekoladzie, kakao, herbacie i coli oraz w wielu dostępnych bez recepty środkach stymulujących i przeciwbólowych. Jak się szacuje, dzienne spożycie kofeiny na osobę wynosi 150-225 mg, z czego 75% pochodzi z kawy. Filiżanka kawy zawiera 50-150 mg kofeiny, filiżanka herbaty około 50 mg, a 400 g coli około 35 mg. Jednak osoby, które piją dużo kawy, spożywają znacznie więcej kofeiny, niekiedy nawet do 7500 mg dziennie! Długotrwałe picie kawy w nadmiarze może wywołać objawy „kofeinizmu": lęk, nerwowość, bezsenność, depresję, zaparcia, częstomocz, owrzodzenie dwunastnicy, wysoki poziom cholesterolu, nadciśnienie i chorobę serca. Podejrzewa się także, iż z nadmiernym piciem kawy może się wiązać pojawienie się nowotworów sutka, a z piciem kawy w czasie ciąży - poronienie. Osoby szczególnie wrażliwe mogą odczuwać objawy „kofeinizmu''już po dwu filiżankach kawy dziennie. Kofeina hamuje wchłaniane żelaza, co prowadzi do anemii i może powodować niedobór inozytolu (jedna z witamin z grupy B) oraz wapnia, utrudniając ich absorpcję; ponieważ sprzyja to wzrostowi poziomu cholesterolu, zwiększa jednocześnie prawdopodobieństwo wystąpienia zawału serca. W dwu sytuacjach kawa może okazać się dobrodziejstwem: gorące okłady z kawy pomagają w przypadku stłuczenia (siniaki) i łagodzą skutki ukąszeń owadów; kawę można też stosować leczniczo do lewatywy.

Dawkowanie: bezpieczna dawka to około 500-600mg na dobę.

Kokornak

Kokornak - bylina rosnąca dziko na przypłociach i przydrożach. Surowcem leczniczym są korzenie i kwiaty. Starożytni Egipcjanie używali tej rośliny jako odtrutki na jad węży, naparem zaś leczono wrzody i nowotwory. Co więcej, napary z korzeni i kwiatów działają napotnie, moczopędnie, przeciwgorączkowo oraz przyspieszają wystąpienie opóźniających się krwawień miesiączkowych. Zioło dostępne w większych sklepach ze zdrową żywnością i sklepach zielarskich. Wchodzi też w skład mieszanek ziołowych.

Kokornak Powojnikowaty (Aristolochia clematitis, Asarum europaeum)

Kokornak Powojnikowaty

OPIS Kokomak powojnikowaty jest byliną z prosto wzniesionymi łodygami wyrastającymi z rozłożystego kłącza oraz sercowatymi liśćmi. Wszystkie części rośliny mają nieprzyjemny zapach. Żółte kwiaty posiadają osobliwy wygląd, przypominający kształtem i ułożeniem ludzki płód przed narodzinami, stąd nazwa gatunku od greckiego aristos = najlepszy, lochia = poród. To kolejny przykład doktryny sygnatur, wg której znamienna cecha rośliny dała podstawę potencjalnego zastosowania.

POCHODZENIE Europa Środkowa i Południowa. Powszechnie uprawiany jako roślina ozdobna.

SUROWIEC Cale ziele (Aristolochiae herba), korzeń.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wywołujący poród, poronny, przyspieszający gojenie ran.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Roślinę tradycyjnie stosowano do wywołania porodu oraz w leczeniu owrzodzeń i ran. W przeszłości używana także jako pobudzająca menstruacje i poronna.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Stosowanie wewnętrzne nie jest bezpieczne.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina ta, jak i wiele innych gatunków z rodzaju Aristolochia, zawiera kwasy arystolochiowe I—IV, substancje wysoce trujące obdarzone aktywnością mutagenną i karcynogenną.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kwasy arystolochiowe tworzą addukty z DNA, wywołując guzy i uszkodzenia nerki. Mimo wszystko, związki te wykazują aktywność immunostymulującą i wspomagają leczenie ran. 

UWAGI Gatunki z rodzaju Aristolochia są surowcami w tradycyjnej medycynie wielu krajów świata. A. fangchi (kokornak chiński; guangfangji) i A. kaempferi używane są w tradycyjnej medycynie chińskiej. Inne przykłady to, A. indica (działająca antykoncepcyjnie), A. rotunda (stosowany w Iranie jako środek wzmacniający), A. cymbifera i A. ringens (stosowane w Ameryce Południowej w leczeniu ukąszeń węża, gorączki, wrzodów i kolki) oraz A. serpentaria (wirginijski korzeń wężowy) tradycyjne wykorzystywany w Ameryce Północnej jako środek na ukąszenie węża i w dyspepsji. Kolejnym przedstawicielem tej rodziny jest Asarum europaeum (kopytnik) dawniej używany jako środek wymiotny, obecnie nadal wykorzystywany w homeopatii (<D3 ! ).

Kola nut

Kola nut to orzechy, które pochodzą z wiecznie zielonego drzewa. Roślina ta występuje na terenie lasów tropikalnych Afryki Zachodniej. Orzechy te są źródłem kofeiny, flawonów i licznych fenoli. W związku z tym, jest to roślina, która przyczynia się do zmniejszenia uczucia zmęczenia, a także działa stymulująco i pobudzająco na układ nerwowy. Wykazują one również silne działanie diuretyczne, dlatego stosuje się je w suplementacji sportowej. Stanowią one skład niektórych spalaczy tłuszczu i suplementów termogenicznych.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Kola Zaostrzona (Cola acuminata)

Kola Zaostrzona

OPIS Średniej wielkości drzewo (do 15 m wys.), o dużych liściach i żółtych kwiatach zebranych w wiechy. Owoce zwane orzeszkami zebrane w wielonasienne mieszki. Ważnym z punktu handlowego jest także gatunek Cola nítida (wcześniej pod nazwą C. vera). Różni się tym od C. acuminata, że posiada węższe liście większe żółte kwiaty, czerwonożyłkowane. Nasiona C. acuminata po usunięciu łupiny nasiennej rozpadają się na około cztery nieregularne części, podczas gdy C. nítida na dwie części.

POCHODZENIE Afryka Zachodnia (Nigeria i Sierra Leone do Gabonu); uprawiana też w Ameryce i Azji.

SUROWIEC Nasiona lub orzechy (Colae semen) z łupiną nasienną lub bez.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec pobudzający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Nasiona koli są stosowane w leczeniu psychicznego i fizycznego zmęczenia. Wyciągi łub nalewki są zawarte w różnorakich napojach energetyzujących, a spożywającym je dodają energii. Tradycyjnie świeże nasiona żuje się ze względu na ich pobudzające i wzmacniające właściwości. Wykazują też właściwości ściągające i przyjmuje się, że są skuteczne w leczeniu biegunek, ran i stanów zapalnych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dawka dzienna to 2-6 g orzechów, przyjmowanych w postaci wyciągu lub nalewki. Dawniej stosowane w napojach typu cola, jednak obecnie zastąpiły je sztuczne dodatki.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównym składnikiem jest alkaloid purynowy kofeina (1,5—3%), który jest obecny obok występującej w znacznie mniejszej ilości teobrominy. Również obecne są związki fenolowe (4-6%), jak katechina, epikatechina i procyjanidyny, mogące tworzyć kompleksy z alkaloidami purynowymi.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Orzechy kola wykazują podobny efekt do innych produktów zawierających kofeinę jak kawa, herbata, guarana i herbata paragwajska (matę). Wykazują pobudzający efekt na ośrodkowy układ nerwowy i serce. Doświadczenia na zwierzętach wskazują, że orzechy kola mają właściwości analeptyczne i lipolityczne oraz że pobudzają wydzielanie soków żołądkowych. W badaniach na ludziach surowiec wykazywał działanie chronotropowo dodatnie oraz słabe moczopędne.

UWAGI Ludzie cierpiący na wrzody żołądka lub dwunastnicy oraz nadciśnienie i zaburzenia pracy serca powinni ograniczyć przyjmowanie produktów zawierających ten surowiec.

Kolagen

Kolagen to związek, który naturalnie występuję w organizmie człowieka. Jego synteza wraz z wiekiem spowalnia się, przez co pojawiać się mogą problemy ze stawami, skórą i paznokciami. Jest to składnik, który pozwala na zachowanie jędrności skórze. Suplementacja kolagenem jest zalecana osobom, które mają problemy ze stawami, ponieważ jest to składniki, który sprawia, że stawy i ścięgna stają się bardziej odporne na uszkodzenia, a także wspomaga ich szybką regenerację. Dodatkowo jest regularne spożywanie może zapobiegać powstawaniu zmarszczek.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5g na dobę.

Kolcorośl

Kolcorośl - tropikalna bylina dziko rosnąca w Ameryce Południowej. Z korzenia, zwanego korzeniem sarsaparyli, robi się piwo, napój popularny w Ameryce Północnej, zwłaszcza na środkowym zachodzie. Herbatka z korzenia ma działanie wzmacniające i moczopędne, a także wiatropędne i napotne. Pomaga też w leczeniu przeziębień, gorączki, podagry i reumatyzmu. W hiszpańskiej medycynie ludowej używano sarsaparyli do odmładzania organów płciowych, a także do leczenia chorób wenerycznych, takich jak syfilis i rzeżączka. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością i sklepach zielarskich, wchodzi w skład mieszanek ziołowych.

Kolcorośl Lekarska (Smilax aristolochiaęfolia)

Kolcorośl Lekarska

OPIS Kolcorośl jest lianą (do 4 m dl.), o szerokich liściach (o łukowato wygiętych nerwach na spodniej stronie). Posiada rzucające się w oczy wąsy czepne i male, żółtozielone kwiaty oraz czerwone jagody. Niektóre gatunki z rodzaju Smilax używane są w medycynie tradycyjnej różnych części świata, ale głównym produktem handlowym jest sarsaparyla meksykańska (z S. aristolochiaęfolia, wcześniej znanego jako S. medica), sarsaparyla honduraska (S. regelii, wcześniej S. officinalis i S. utilis), sarsaparyla ekwadorska (S. fe-brifuga) oraz sarsaparyla chińska (S. china).

POCHODZENIE Ameryka Środkowa, północna część Ameryki Południowej. Uprawiana w Ameryce Środkowej.

SUROWIEC Korzenie S. aristolochiaęfolia i kilku innych gatunków, m.in. S. cordifolia, S. regelii i S. tonduzii (Sarsaparilla radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek dermatologiczny (łuszczyca, świąd) i przeciwreumatyczny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Sarsaparyla używana jest tradycyjnie w leczeniu łuszczycy i różnych innych schorzeń skórnych. Jest także stosowana jako lek moczopędny, w reumatyzmie, reumatycznym zapaleniu stawów, trądzie, i schorzeniach wenerycznych. Preparaty zyskały na popularności wśród gimnastyków, ponieważ uważa się, że sarsaparyla powoduje zmniejszenie masy ciała. W Meksyku jest wykorzystwana jako tonik i afrodyzjak. Wyciąg z korzeni jest tradycyjnym składnikiem piwa korzennego i mieszanek ziołowych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zaleca się przyjmowanie odwarów z 1-4 g suchego korzenia/kłącza trzy razy dziennie. Stosowane są też wyciągi i nalewki.

SUBSTANCJE AKTYWNE Korzeń sarsaparyli zawiera 1-3% saponin steroidowych (różne gatunki zawierają: sarsapogeninę, smilageninę, diosgeninę jako główne aglikony). Te zaś mogą być wykorzystywane jako sub-straty dla pólsyntez kortyzonu i innych steroidów (zob. Dioscorea vilbsa). Obecne są też kwasy organiczne, flawonoidy i fttosterole (sitosterol, stigmasterol).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Istnieją pewne przesłanki, że kolcorośl posiada własności przeciwzapalne i jest skuteczna w terapii łuszczycy. Uważa się też że wzmaga apetyt i poprawia trawienie, a ponadto wywiera działanie androgenne i progesteronowe. Zastosowania sarsaparyli spotykają się generalnie ze sceptycyzmem, jako nie posiadające wystarczających dowodów działania.

Kolcowój Chiński (Lycium chínense)

Kolcowój Chiński

OPIS Jest to zdrewniały krzew (do 1 m wys.), z kolczastymi łodygami, na których rosną jasnozielone, nieowłosione lancetowate liście (szersze w dolnej części), z fioletowymi trąbkowatymi kwiatami o dl. 1,5 mm oraz jasnopomarańczowymi lub czerwonymi jagodami dl. ok. 10 mm. Blisko spokrewniony z nim jest kolcowój szkarłatny (L. barbarum = L. halimifolium). Jest to większy krzew (do 3 m), o większych jagodach (do 20mm), o walnolancetowatych liściach (rozszerzonych pośrodku) i dłuższej trąbce korony (2,5-3 mm).

POCHODZENIE Azja Wschodnia(L. chinense), Chiny, głównie prowincja Ningxia (L. barbarum). Obydwa gatunki zdziczałe w Ameryce Północnej (L. barbarum także w Europie), uprawiane w Chinach i Malezji.

SUROWIEC Świeże lub suszone jagody obydwóch gatunków (gou ąi zi — Lycii fructus), obecnie także suszona kora korzeni (Lycii radicis cortex). Liście L. chinense są popularnym warzywem w kuchni chińskiej i są uprawiane na skalę przemysłową.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Tradycyjny lek pobudzający.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Jagody są jednym z najważniejszych leków medycyny tradycyjnej w Chinach. Są stosowane jako środek ogólnie pobudzający, poprawiający krew, zwiększający wytrzymałość, w leczeniu chorób wyniszczających, osłaniający wątrobę i poprawiający wzrok.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecana jest dawka 50 g suszonych jagód dziennie. Jagody są często używane jako składnik potraw duszonych i zup. Napary z korzenia są niekiedy stosowane do obniżania ciśnienia i obniżania temperatury.

SUBSTANCJE AKTYWNE Jagody zawierają duża ilość aminokwasów (do 5%), polisacharydów i karotenoidów (w tym zeakstantynę, fysalien i kryptoksantynę). Jagody posiadają także olejek eteryczny zawierający seskwiterpeny (dehydro-a-cyperon i solawetinon). Wyizolowano z nasion liczne triterpeny i steroidy triterpenowe. Kora jest bogata w poliaminy (kukoamina A) i krótkie peptydy (liciumamid, liciumina A); liście zawierają steroidy, np. witanolid A.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Liciumina A i B blokuje reninę i ACE (konwertaza angiotensynowa); kukoamina A obniża ciśnienie krwi. Badania chińskie wykazują działanie przeciwutleniające, hipoglikemiczne, obniżające poziom lipidów, obniżające ciśnienie i stymulujące układ odpornościowy.

Kolendra

Kolendra - mała roślina jednoroczna pochodząca z krajów śródziemnomorskich. Pięknie pachnących liści używa się do sałatek i innych potraw. Jednakże najważniejszym surowcem medycznym, są nasiona. Napary z nasion kolendry pite po posiłkach przyspieszają trawienie i likwidują wzdęcia. Znany jest też ich zbawienny wpływ na artretyzm i reumatyzm. Napary można pić nie więcej niż trzy razy dziennie. Powszechnie dostępna w sklepach zielarskich, sklepach ze zdrową żywnością, sklepach spożywczych.

Kolendra Siewna (Coriandrum sativum)

Kolendra Siewna

OPIS Roślina jednoroczna o aromatycznych liściach i jasnoróżowych kwiatach zebranych w baldaszki. Liście górne pierzaste; dolne niepodzielone o odmiennym kształcie. Kwiaty brzeżne, w baldaszkach powiększone tak, że przypominają swoim wyglądem koszyczki kwiatowe rodziny Asteraceae. Owoce małe, kuliste (roz-lupki), po dojrzeniu rozpadające się na dwie niełupki.

POCHODZENIE Kolendra pochodzi ze wschodnich rejonów Morza Śródziemnego i zachodniej Azji, jednak od lat jest uprawiana jako przyprawa w wielu częściach świata.

SUROWIEC Dojrzale, wysuszone owoce (Coriandri fructus), często mylnie nazywane nasionami, oraz olejek eteryczny (Coriandri aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek żołądkowy, spazmolityczny, wiatropędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI W lecznictwie stosowany przy utracie apetytu i zaburzeniach trawiennych. Może także być dodawany do środków przeczyszczających aby zmniejszyć bóle powodowane skurczami. Od dawnych czasów owoce były stosowane miejscowo w leczeniu zranień i oparzeń, a olejek był niekiedy składnikiem płynnych preparatów używanych w leczeniu bólu stawów, reumatyzmu i zaburzeń menstruacyjnych. Owoce można żuć, w celu zamaskowania przykrego zapachu po spożyciu czosnku.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Do użytku wewnętrznego 3 g wysuszonych owoców uważa się za odpowiednią dawkę dzienną.

SUBSTANCJE AKTYWNE Za główny składnik czynny owoców uważa się olejek eteryczny. Jest on obecny w stężeniu ok. 1% w przeliczeniu na suchą masę i zawiera linalol jako główny składnik (ok. 60-70%). Obecne są także kumaryny, fenylopropanoidy i triterpeny (koriandrol). Niedojrzałe owoce i liście mają charakterystyczny zapach pluskiew, który pochodzi od transtridecenu.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kolendra posiada udokumentowane działanie spazmolityczne, wiatropędne i przeciwbakteryjne, które związane jest z obecnością olejku eterycznego.

Kombu

Kombu - wodorosty spokrewnione z kelpem. Zawierają wiele minerałów, są szczególnie bogate w jod, co sprawia, że regulują czynność tarczycy i pomagają we wszelkich dolegliwościach związanych z niedoborem tego pierwiastka. Ze względu na wysoką zawartość minerałów kombu wzbogaca przyrządzane potrawy w cenne składniki odżywcze. Potrawy z roślin strączkowych przyrządzane z dodatkiem kombu są łatwiejsze do strawienia. W sklepach ze zdrową żywnością można kupić nibyliście kombu, używane do zup i gulaszy.

Kombucha

Kombucha - na nowo odkryty grzyb, od wieków znany i używany w krajach azjatyckich. Dzięki  właściwościom leczniczym herbatka z niego zdobywa popularność na Zachodzie. Jakkolwiek kombucha nazywanyjest grzybem, w rzeczywistościjest to kolonia drożdży i bakterii rozwijających się na słabej, osłodzonej herbacie. Pod wpływem drożdży herbata fermentuje wytwarzając dwutlenek węgla i alkohol. Po podwojeniu objętości kolonii, kombucha przenosi się na świeżą pożywkę. Ciekłą pozostałość zamraża się i pije. Ciecz ta jest biologicznie czynna, działa bakteriobójczo i przeciw-wirusowo, oczyszcza organizm z toksyn i nasila ich wydalanie. Zawiera witaminy z grupy B oraz kwas glukuronowy, zdolny do oczyszczania wątroby. Kombucha oczyszcza także nerki, poprawia samopoczucie dzięki przypływowi energii, przyspiesza trawienie, upiększa cerę. Chociaż skutki zażywania herbatki z kombuchy mogą być różne u różnych osób, to wielu pacjentów zażywających ten środek donosi o poprawie stanu zdrowia w tak różnych dolegliwościach, jak: łuszczyca, chroniczne zaparcia, przemęczenie, zaburzenia czynności tarczycy, wypadanie włosów i łamliwość paznokci. Ekstrakty w kroplach i gotowa herbata z kombuchy dostępne są w sklepach ze zdrową żywnością. Uwaga: Cukrzycy nie powinni zażywać kombuchy.

Komosa Piżmowa (Chenopodium ambrosioides)

Komosa Piżmowa

OPIS Bylina lub roślina jednoroczna (do 1 m wys.), o liściach lancetowatych i niepozornych kwiatach. Wcześniej uważano, że surowcem leczniczym jest C. anthelminticum, lecz obecnie przeważnie odmiana C. ambrosioides brana jest pod uwagę. Odmiana ambrosioides (Chenopodii herba) zawiera też askarydol i jest używana podobnie jak anthelminticum.

POCHODZENIE Południowa i Środkowa Ameryka (zwłaszcza Meksyk). Uprawiana w klimacie umiarkowanym i tropikalnym Ameryki.

SUROWIEC Głównie olejek eteryczny (Chenopodii aetheroleum). 1 g olejku rozpuszczony w oleju rycynowym (w stężeniu 2,5%) posiada najlepsze właściwości przeciwrobacze.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec przeciw robakom.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Surowiec, gł.olejek eteryczny, znany jest od dawna jako środek stosowany w leczeniu pasożytów przewodu pokarmowego (tęgoryjca dwunastnicy i glisty ludzkiej), zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Używany też jako środek przeciwko ukąszeniom węży, bólom żołądka i jako środek tonizujący oraz przeciwko pasożytom zewnętrznym.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Olejek eteryczny byl popularnym środkiem czerwiopędnym, lecz obecnie rzadko używany. Z chwilą poznania jego właściwości toksycznych jego dawkowanie musi odbywać się pod ścisłą kontrolą. Doustnie, dla dzieci jest to tyle kropel olejku, ile mają lat, lecz nie więcej niż 10. Dla dorosłych ok. 8 kropli co trzy godziny, jednak nie więcej niż 1 g na dzień.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina zawiera do 0,6% olejku eterycznego, którego główny składnik stanowi askarydol 45-70%. Obecny jest także p-cymen (20— 40%), a-terpinen, limonen i kamfora.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Askarydol to znany środek przeciwrobaczy, który unieruchamia i zabija pasożyty. W weterynarii jest używany w leczeniu zakażeń przywrą.

Konopie Siewne (Cannabis sativa)

Konopie Siewne

OPIS Jednoroczne ziele (do 4 m wys.) z charakterystycznymi dloniastosiecznymi liśćmi oraz drobnymi męskimi i żeńskimi kwiatami wyrastającymi na oddzielnych roślinach. Uprawiane są dwa podgatunki - ssp. sativa dla jego włókien i oleju z nasion; ssp. indica jako środek odurzający i roślina lecznicza.

POCHODZENIE Azja; szeroko uprawiane (często nielegalnie) w większości strefy umiarkowanej.

SUROWIEC Kwiatostany żeńskie z towarzyszącymi liśćmi (= marihuana; Cannabis indicae herba)-, żywica z roślin żeńskich (= haszysz) oraz nasiona (huo ma ren tradycyjny lek chiński).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek odurzający, uspokajający, analgetyczny, przeciwwymiotny. 

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Tradycyjnie stosuje się w leczeniu bólu, reumatyzmie i astmie. Ziela używa się w ajurwedzie i tradycyjnej medycynie chińskiej od czasów starożytnych. W XIX w. marihuana służyła jako środek przeciwbólowy, gł. w bólach menstruacyjnych. Obecnie stosowana jedynie w mdłościach wywołanych chemioterapią, w depresji i braku łaknienia u pacjentów z AIDS oraz do obniżenia ciśnienia śródgalkowego w jaskrze. W Chinach wciąż używa się nasion w łagodnej terapii zaparć u osób starszych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Nalewki i wyciągi stosowane są leczniczo w tym samym zakresie (dawka lecznicza: 0,1 g Cannabis indicae herba).

SUBSTANCJE AKTYWNE Liczne fenolowe terpeno-idy (kanabinoidy); efekt halucynogenny przypisywany jest wyłącznie Atetrahydrokanabinolowi (THC). Marihuana zawiera ok. 1%, haszysz ok. 5%. Ponadto fla-wonoidy, alkaloidy i olejek eteryczny z mono- i ses-kwiterpenami.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE THC wywiera wpływ na ośrodkowy układ nerwowy, wywołuje euforię, rozluźnienie, utratę koordynacji i zamazaną mowę. Posiada także właściwości przeciwbólowe, przeciwwymiotne, rozszerzające oskrzela, spazmolityczne i hipotensyjne.

Konwalia

Konwalia - bylina rosnąca dziko w Europie i Ameryce Północnej w wilgotnych, ocienionych miejscach; jest też popularną rośliną ogrodową. Działa rozkurczowo i moczopęd-nie, ale przede wszystkim wzmacnia pracę serca. W większych dawkach działa prze-czyszcząjąco. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością i w sklepach zielarskich. Uwaga: Konwalia może być zażywana tylko pod kontrolą lekarza. Zawiera gliko-zydy, które w zbyt dużych dawkach mogą zaburzać rytm serca i powodować rozstrój żołądka

Konwalia Majowa (Corwallaria mąjalis)

Konwalia Majowa

OPIS Ozdobna bylina rosnąca w dużych skupiskach. Pędy kwiatostanowe otoczone dwoma szerokimi liśćmi. Kwiaty białe, dzwonkowate, intensywnie pachnące, zebrane w jednostronne grono. Owocem są pomarań-czowo-czerwone jagody.

POCHODZENIE Europa, Północno-wschodnia Azja; sprowadzona do Ameryki Północnej; zbierana ze stanu naturalnego w Europie wschodniej. Uprawiana jako roślina ogrodowa.

SUROWIEC Części nadziemne (Corwallariae herba; Convallariae flos) zbiera się podczas rozsadzania, potem suszy i rozdrabnia.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek nasercowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Surowiec stosowany w łagodnej niewydolności serca związanej z wiekiem podeszłym oraz w przewlekłym zespole płucno-- sercowym.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE W postaci standaryzowanego proszku zawierającego 0,2% konwala-toksyny przyjmowanego w trzech dawkach po 0,2 g (dawka dzienna to 0,6 g); również w postaci wyciągów i nalewek.

SUBSTANCJE AKTYWNE Konwalia zawiera liczne glikozydy nasrcowe w ilości 0,1-0,5% suchej masy, oraz saponiny. Zawartość glikozydów nasercowych jest najwyższa w okresie kwitnienia. Głównym składnikiem jest konwalatoksyna (około 40% całej zawartości glikozydów nasercowych) oraz podobne strukturalnie konwalozyd, konwalatoksol, lokundiozyd i wiele innych. Korzenie zawierają toksyczny kwas acetydyno-2-karboksylowy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Konwalatoksyna w działaniu jest podobna do innych glikozydów nasercowych. Hamuje Na+ i K+-ATP-azę i pośrednio zwiększa stężenie wewnątrzkomórkowe jonów Ca++. Wpływa to na wzrost siły skurczu mięśnia sercowego, zwolnienie tętna i przyczynia się do polepszenia wydajności pracy serca. Zwiększa także wydzielanie soli sodowych i potasowych z moczem.

UWAGI Uważa się, że konwalia jako surowiec jest lepiej tolerowana niż naparstnica i wywołuje mniej działań ubocznych.

Koper

Koper - silnie pachnące zioło powszechnie uprawiane i używane w kuchni i medycynie. Młode liście dodane do sałatek i zup wzbogacają ich smak i właściwości odżywcze, z nasion przyrządza się napar. Herbatka z kopru likwiduje wzdęcia, poprawia trawienie i apetyt, pomaga też przy bólach żołądka. Powszechnie dostępny.

Koper Ogrodowy (Anethum graveolens, Apium graveolens)

Koper Ogrodowy

OPIS Koper ogrodowy jest wysmukłą jednoroczną roślina z żywozielonymi, pierzastodzielonymi liśćmi o odcinkach nitkowatych. Baldachy rozwijają się na końcu osi kwiatostanowych, a małe, suche owoce (nielupki) są spłaszczone i posiadają bladobrązowe, wąskie, żeberka brzeżne.

POCHODZENIE Niejasne (prawdopodobnie południowo-zachodnia Azja); roślina uprawiana od starożytności w Egipcie, Azji i Europie.

SUROWIEC Głównie małe, suche owoce (Anethifructus) -często opisywane jako nasiona, ale także nadziemne części (Anethi herba) i olejek eteryczny (Anethi aetheroleum). KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek żołądkowy, wiatropędny i moczopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Owoce kopru ogrodowego znalazły tradycyjne zastosowanie w leczeniu niestrawności, wzdęcia i innych zaburzeń trawiennych oraz jako środek moczopędny. „Nasiona” kopru ogrodowego są szczególnie dobrze znanym składnikiem wody koperkowej (gripe water) podawanej małym dzieciom w bólach kolkowych i wzdęciu. Surowiec posiada bardzo długą historię zastosowania medycznego (wymieniony już w papirusie Ebersa,ok. 1500r.p.n.e.) izwy- _ kle był uważany za środek kojący i uspokajający (ang. nazwa diii, pochodzi od nordyckiego dylla - koić). Koper ogrodowy jest również znaną rośliną kulinarną, a jego świeże liście stosuje się zgodnie z tradycją do przyprawiania ryb.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dzienna dawka wynosi ok. 3 g nierozdrobnionych owoców („nasion”), przyjmowanych w formie naparu lub nalewki i polecanych w dolegliwościach dyspeptycznych. W przypadku olejku eterycznego, odpowiednia dawka dzienna to 0,1-0,3 g.

SUBSTANCJE AKTYWNE Koper ogrodowy zawiera olejek eteryczny w owocach, z karwonem jako składnik główny. Korzystne działanie ziela może być również przypisane flawonoidom, furanokumarynom i kumarynom.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Owoce kopru ogrodowego znane są z właściwości przeciwskurczowych i bakteriostatycznych. Olejek eteryczny natomiast z działania wiatropędnego i moczopędnego.

Koper Włoski

Koper Włoski - bylina, pochodząca z krajów śródziemnomorskich, a obecnie powszechnie uprawiana w Europie i Ameryce Północnej. Napary z nasion i korzeni likwidują wzdęcia, poprawiają 72 trawienie, obniżają apetyt i dzięki temu działają odchudzające. Koper włoski działa też łagodząco na kolki i wrzody żołądka. Nasiona i liście nadają smak daniom rybnym, a pędy są warzywem. Dostępny w sklepach zielarskich i sklepach ze zdrową żywnością - świeży, w postaci syropu i herbatki.

Koper Włoski (Foeniculum vulgare)

Koper Włoski 

OPIS Roślina wzniesiona do wysokości 1,5 m. Liście pierzaste o odcinkach wąskich. Kwiaty drobne żółte zebrane w baldachy złożone. Wyróżnia się dwa podga-tunkipiperitum i vulgare. Wśród podgatunku ssp.vulgare można rozpoznać odmianę pieprzową (var. vulgare) oraz słodką (var. dulce).

POCHODZENIE Rejon Morza Śródziemnego. Uprawiana na całym świecie.

SUROWIEC Suche owoce (Foenicull fructus) i olejek eteryczny (Foeniculi aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Wiatropędny, wy-krztuśny, aromatyczny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Używany od czasów antycznych w leczeniu zaburzeń menstruacyjnych, niestrawności, wzdęciach, kaszlu. Syropy zrobione z owoców lub sok otrzymany ze świeżej rośliny są używane w przewlekłym kaszlu i nieżycie górnych dróg oddechowych zarówno u dorosłych, jak i dzieci. Owoce są tradycyjnym składnikiem wody koperkowej stosowanej u niemowląt. Zewnętrznie stosuje się surowiec w schorzeniach skórnych. Olejek koprowy posiada anyżowy smak.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dzienna dawka owoców to 5—7 g, syropu 10—20 g i olejku koperkowego 0,1—0,6 mL. Syrop koprowy zawiera 0,5 olejku na kg.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek koprowy jest bogaty w fenylopropanoidy, głównie trans-anetol. Wyróżnia się dwa rodzaje olejku: gorzki olejek (30—75% anetolu, 12—33% fenchonu, a-pinen, limonen) i słodki olejek (80—90% anetolu, 1—10% fenchonu, limonen, a-pinen). Owoce kopru zawierają także flawonoidy i fu-ranokumaryny i są przemysłowym źródłem anetolu używanego jako środek smakowy w przemyśle spożywczym (likiery, absynt, ouzo, sambucco) i kosmetycznym.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Olejek koprowy, szczególnie anetol posiada właściwości rozkurczowe, wiatropędne, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i poprawia sprawność układu pokarmowego. Anetol i fenchon działają również sekretolitycznie i stymulująco. Anetol w dużych stężeniach jest toksyczny.

Kora (eort. lub eortex)

Kora jest warstwą ochronną pnia drzew, uformowaną zżywych warstw leżących tuż nad drewnem. Stanowi ona częsty surowiec farmaceutyczny, zewzględu na dużą zawartość związkówaktywnych. Wymienić można liczne przykłady, m.in. kora chinowa (gatunki Cinchona), kora pieprzowca (Warburgia salutaris), kora dębu (gatunki Quercus; Quercus eortex), kora wierzby (gatunki Salix; Salicis cortex).

Kora kasztanowca zwyczajnego

Kora kasztanowca zwyczajnego (Cortex Hippocastani) to surowiec, który w swoim składzie zawiera wiele cennych związków aktywnych. Zawarte są one między innymi w korze, kwiatach i owocach tego drzewa. Aktywne składniki w nim zawarte to między innymi kumaryny, garbniki i flawonoidy. Składniki te wykazują silne działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne. Przyczyniają się one do uszczelniania naczyń włosowatych. Mają właściwości przeciwobrzękowe. Preparaty z wyciągiem z kory stosować można zewnętrznie, a także wewnętrznie.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Korzeń (rad. lub radix)

Korzeń (rad. lub radix). Mięsiste lub zdrewniałe korzenie (lub sama kora korzenia) często stanowią surowiec farmaceutyczny. Korzenie mogą mieć formę włóknistą (pokrzywa, Urtica dioica; Urticae radix) , zwartą i twardą (lukrecja, Glycyrrhiza glabra; Liquiritiae radix) lub mięsistą (hakorośl, Harpagophytum procumbens; Harpagophyti radix) .

Korzeń imbiru

Korzeń imbiru to roślina, która ceniona jest już od wieków i wykorzystuje się ją w medycynie ludowej ze względu na cenne właściwości i bogaty skład. Imbir jest znany jako przyprawa, ale popularność zyskuje jako dodatek suplementów diety. Ma on silne działanie termogeniczne, przyczynia się do zwiększenia ciepłoty ciała, dzięki czemu wspomaga spalane tkanki tłuszczowej. Dodatkowo wykazuje działanie przeciwbólowe, pomaga zwalczać migrenę, a także przyczynia się do łagodzenia dolegliwości bólowych stawów i mięśni.

Dawkowanie: Zalecana dawka to około 500-1000mg na dobę.

Korzeń lukrecji

Korzeń lukrecji jest to surowiec, który pozyskiwany jest z lukrecji chińskiej. Roślina ta zawiera w sobie sapominy, dzięki czemu ma ona działanie wykrztuśne, przyczynia się do pobudzenia czynności wydzielniczych w drogach oddechowych. Wykazuje właściwości antyseptyczne i przeciwzapalne. Przyśpiesza gojenie się ran w przełyku, zapobiega powstawaniu wrzodów trawiennych, a także zwalcza objawy infekcji i alergii. Stosuje się ją przy nieżycie dróg oddechowych, kaszlu i stanów zapalnych.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych. Ze względu na zawartość glikozydów nie może być stosowana w dużych dawkach.

Korzeń pokrzywy

Korzeń pokrzywy (Urtica dioica) to surowiec, który pochodzi z pokrzywy zwyczajnej. Można ją spotkać na terenach Polski. Jest to surowiec, który wykorzystuje się do produkcji niektórych suplementów. W korzeniu pokrzywy znajduje się wiele cennych składników: kwasy organiczne, potas, wapń, lecytyna. Dzięki temu wszystkie te preparaty wykazują działanie przeciwzapalne oraz przyczyniają się do obniżenia poziomu DTH I estrogenów. Dodatkowo wspomagają produkcję testosteronu na wysokim poziomie. W medycynie naturalnej stosuje się pokrzywę w celu zmniejszenia ryzyka zachorowania na przerost prostaty.

Dawkowanie: brak określonych norm.

Kosaciec Niemiecki (Iris germanica)

Kosaciec Niemiecki

OPIS Kosaciec pochodzi od różnych form ogrodowego irysu i pokrewnych gatunków. Są to rośliny wieloletnie z szerokoblaszanymi liśćmi wyrastającymi z pełzającego, mięsistego kłącza. Silna łodyga kwiatowa dochodzi do 0,8 m wysokości i pojawia się na wiosnę z fioletowymi kwiatami. Kwiaty są zazwyczaj rozpoznawane przez trzy wzniesione i trzy zwisie płatki korony. Dodatkowo kłącze jest otrzymywane z I. florentina - kosaciec florentyński, czasami zwany I. germánica var. florentina (ma białe lub kremowe kwiaty) - I. fallida - kosaciec dalmatyński.

POCHODZENIE Europa po Ural.

SUROWIEC Okorowane i pocięte kłącza (Iridis rhi-zoma). Interesujące jest to, że charakterystyczny zapach (jak fiolki) powstaje tylko podczas przechowywania suchego surowca.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Tradycyjny lek wykrztuśny i powlekający.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Surowiec nie jest używany pojedynczo, ale jako składnik wielu preparatów na kaszel w formie herbatek. Dodawany jest do potpurri jako utrwalacz zapachu i do pudrowania włosów i peruk. Niektóre likiery, pasty i proszki do zębów zawierają korzeń jako substancję smakową. Małym dzieciom były dawane korzenie do żucia przy wyrzynaniu się nowych zębów.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Suchy surowiec nie jest sam używany.

SUBSTANCJE AKTYWNE Obecnych jest kilka grup składników: triterpeny (a- i P-irigermanal), izoflawony (irilon i irizolon), aldehydy aromatyczne i seskiterpeny. Szczególne zainteresowanie wzbudza olejek eteryczny, który zawiera iron (10-20%) jako główny składnik zapachowy (pachnie jak fijołki i jest obecny w postaci wielu izomerów i stereoizomerów). Irony powstają tylko pod długim (2-3 lat) przechowywaniu wysuszonych korzeni i są produktami ubocznymi utleniania bicyklo -terpenoidów zwanych iridalami. Obecne są także polisacharydy (skrobia, śluz) do 50%.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Tradycyjne użycie nie zostało potwierdzone badaniami naukowymi.

Kozieradka Pospolita (Trigonellafoenum-graecum)

Kozieradka to roślina jednoroczna, zwana też koniczyną grecką, jest jednym z najdawniej znanych ziół. Nasiona są przyprawą i środkiem ułatwiającym pozbycie się kataru z nosa. Od dawna uważa się, że herbatka z kozieradki powoduje obfitsze wydzielanie mleka przez matki karmiące piersią. Obniża stężenie cukru we krwi: w medycynie ludowej Jemenu jest lekiem na cukrzycę - chorzy piją co rano szklankę wody, w której przez noc moczyły się nasiona kozieradki. Nasiona są dostępne w sklepach zielarskich, sklepach ze zdrową żywnością, aptekach.

OPIS Niewysoka, jednoroczna roślina (do 50 cm wys.), o trójlistkowych liściach i niepozornych bladożóltych kwiatach, wyrastających w kątach liści. Owoce są długimi, cienkimi i często skręconymi strąkami, zawierającymi 10-20 kanciastych nasion (3-5 mm dl.).

POCHODZENIE Region śródziemnomorski, północno-wschodnia Afryka i zachodnia Azja. Uprawiana obecnie gl. we Francji, Turcji, Indiach i Chinach.

SUROWIEC Dojrzale, wysuszone nasiona (Foenu-graeci semen).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek poprawiający trawienie, zmiękczający, wykrztuśny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Nasiona stosuje się gł. w celu przywrócenia łaknienia, w anoreksji, utracie masy ciała, zewnętrznie zaś jako okłady przy zapaleniu skóry, czyrakach, wrzodach i egzemie. Liczne zastosowania tradycyjne to leczenie podrażnionego gardła, wrzodów żołądka, bólu żołądka, cukrzycy starczej, wysokiego stężenia cholesterolu, impotencji i spadku libido. Proszek z nasion używa się jako środek wzmacniający. Nasiona lub pędy są suplementami żywności (w Etiopii np. nasiona do przygotowywania zastępki mleka dla noworodków). Ze względu na swój aromat stosuje się ją na Środkowym Wschodzie, a w Indiach służy jako przyprawa.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przy stosowaniu do wewnątrz polecane jest przyjmowanie dawki 3-18 g nasion (sproszkowanych lub zmielonych). Dla stosowania zewnętrznego przygotowuje się zawiesiny z 50 g nasion na 250 rnL wody (a także żele, mazidła, maści i oleje).

SUBSTANCJE AKTYWNE Nasiona są bogate w śluz (głównie galaktomannany), tłuszczowce, białka (do 30%) i inhibitory proteaz. Obecne są liczne saponiny steroidowe. Najczęstszym ich aglikonem jest diosgeina i jej epimer jamogenina. Obecne są także glikozydy furostanolowe (trigofenozydy A-G). Małe ilości alkaloidu trygoneliny i peptydów steroidowych (fenugrecyna), mogą mieć swój udział we właściwościach leczniczych. Charakterystyczny zapach zależy od obecności 3-hydroksy-4,5-dimetylo-2[5H]-furanonu. Gorzki smak zawdzięczają nasiona kozieradki glikozydom furostanolowym.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Saponiny mogą być odpowiedzialne za obserwowane efekty przeciwcukrzycowe i obniżanie poziomu tłuszczu i cholesterolu. Widoczne jest też działanie sekretołityczne, hiperglike-rniczne, przeciwzapalne, uterotoniczne, kardiotoniczne i słabe przeciwdrobnoustrojowe.

Kozieradka jest to roślina, która znana jest również pod nazwą greckie siano. Rośnie ona na terenach Morza śródziemnego, Europy i Ameryki. Od wieków wykorzystuje się ją w medycynie azjatyckiej. Surowiec ten jest wykorzystywany do profilaktyki cukrzycy, ponieważ wspomaga obniżyć poziom cukru we krwi. Wspomaga zwalczanie chorób narządu wzroku. Dba o prawidłowy poziom cholesterolu we krwi, przyczyniając się do obniżania tego złego. Ma działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Jej suplementacja może zmniejszyć ryzyko rozwoju miażdżycy.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

Kozłek

Kozłek - nazwany też niekiedy Waleriana jest dziko rosnącą rośliną o pachnących kwiatach, uprawianą ze względu na korzenie i olejek eteryczny. Nalewka na olejku jest znanym środkiem o silnym działaniu uspokajającym (likwiduje pobudzenie, wycisza nerwowość, zmniejsza palpitacje serca, spazmy i napady padaczki). Jest też wspaniałym środkiem o działaniu nasennym i przeciwbólowym. Tradycyjnie zażywano jej, by zapobiec omdleniom. Pomaga również w leczeniu wrzodów przewodu pokarmowego i zmniejsza głód nikotynowy. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością, aptekach i w sklepach zielarskich. Wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych. Uwaga: Herbatki z kozika należy używać tylko, jeśli zaleci ją lekarz. Zbyt długie przyjmowanie kozika powoduje depresję.

Kozłek lekarski

Kozłek lekarski (waleriana) to zioło, które wykorzystywane jest w medycynie ludowej i konwencjonalnej. Roślina tak wykazuje silne właściwości uspokajające, a stosuje się ją jako środek wyciszający organizm. Łagodzi napięcie, ułatwia zasypianie i zwiększa odporność organizmu na stres. Dodatkowo działa rozkurczająco, dzięki czemu stosuje się go w przypadku dolegliwości żołądkowych, a także u kobiet przy bolesnych miesiączkach. Najczęściej roślina ta znajduje się w suplementach ułatwiających zasypianie i uspokajających.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 360mg na dobę.

Kozłek Lekarski (Valeriana officinalis)

Kozłek Lekarski

OPIS Kozłek to przedstawiciel gatunku zbiorowego. Jest wzniesioną rośliną zielną, o wonnych, płożących kłączach, licznych korzeniach, pierzastozlożonych liściach i niewielkich białych lub różowych kwiatach, zebranych w szczytowe kwiatostany.

POCHODZENIE Europa i Azja (w Ameryce Północnej wprowadzony), uprawiany w kilku krajach europejskich, Japonii i USA.

SUROWIEC Kłącze z korzeniami (Valerianae radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek uspokajający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Jest znaczącym lekiem uspokajającym i wchodzi w skład licznych preparatów gotowych. Nie uzależnia; polecany gl. w bezsenności, zmęczeniu, słabszych niepokojach nerwowych, objawach przekwitania i zespole napięcia przedmiesiączkowego. Zastosowanie tradycyjne obejmuje wspomagające leczenie bólu trzewnego i kolek skurczowych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dawka dobowa to 10 g suszonych korzeni w porcjach po 2-3 g pięć razy dziennie. Dla użytku zewnętrznego stosuje się kąpiel ze 100 g korzeni na pełną wannę.

SUBSTANCJE AKTYWNE Surowiec zawiera olejek eteryczny (zwykle mniej niż 1%), z octanem bornylu jako głównym składnikiem, oraz (3-kariofilenem, wa-leranonem, izowalerianianem bornylu i kwasem Walerianowym. Walepotriaty (oryginalne pochodne irydo-idowe) obecne są w suszonych korzeniach (0,5-2%) (gl. waltrat i acewaltrat oraz mniejsze ilości innych). Trzy seskwiterpeny cyklopentanowe (kwas walerenowy, kwas acetoksywalerenowy i walerenal) są charakterystyczne tylko dla V officinalis.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Doświadczenia wykazały, że wodne i alkoholowe wyciągi oddziałują przez receptory GABA-A-ergiczne i benzodiazepinowe. Walepotriaty (głównie dehydrowaltrat) działają rozkurczowo. Badania kliniczne potwierdzają skuteczność kozika w zwalczaniu trudności z zasypianiem i słabszych niepokojów nerwowych, gdy jest przyjmowany przez kilka tygodni.

UWAGI Również inne koziki wykazują działanie uspokajające: V edulis (= V mexicana), V faurieri i V jata-mansi (= V wallichii).

Krasnodrzew Kokainowiec (Erythroxylum coca)

Krasnodrzew Kokainowiec

OPIS Krzew jednoroczny (do 1 m wys.), z ciemnozielonymi, owłosionymi liśćmi, małymi białymi kwiatami i jasnoczerwonymi jagodami. Odmiany uprawne stanowią E. coca var. coca (postać dzika z brodawkowaty-mi łodygami) i var. ipadu, razem z dwoma odmianami E. novogranatense (z gładką łodygą).

POCHODZENIE Ameryka Południowa, wschodnie Andy-Peru, Boliwia (E. coca) oraz Peru, Wenezuela i Kolumbia (E. novogranatense var. novogranatense). Roślina jest uprawiana od czasów preinkaskich.

SUROWIEC Liście (Cocaefolium).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Znieczula i odurza. Zastosowanie i właściwości Liście koki są tradycyjnie żute w rejonach Andów celem pozbycia się głodu i zmęczenia. Są także źródłem kokainy, pierwszego przemysłowego w świecie środka znieczulającego, który obecnie nie jest stosowany, ale jest nielegalnie używany przez miliony ludzi. Amerykańska kola była oryginalnie imitacją napoju zawierającego kokainę „Coca des Incas” i toniku winnego „Vin Mariani” (z alkoholem i kofeiną). Najpierw pozbawiono kolę alkoholu, potem kokainy a obecnie również kofeiny.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Czysty alkaloid był używany w medycynie jako środek miejscowo znieczulający, dopóki nie został zastąpiony przez syntetyczne pochodne (najpierw ksylokainę, potem wiele innych). Tysiące ludzi żyjących w Andach nadal używa każdego dnia liści zmieszanych z wapnem do żucia lub w postaci torebek herbacianych i zaparza napar zwany matę de coca. Narkomani zazwyczaj wciągają nosem cienką linię kokainy z płaskiej powierzchni przy pomocy słomki.

SUBSTANCJE AKTYWNE Liście koki zawierają więcej niż 18 alkaloidów tropanowych z kokainą j ako głównym składnikiem (całkowita ilość alkaloidów wynosi 0,1—0,7%), a także w mniejszej ilości higrynę, kusko-higrynę. Młode liście bogate są w cynamoilokokainę. Także w liściach są obecne inne składniki jak dsheksanol, trans-heksanol, salicylan metylu i garbniki.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kokaina jest miejscowym lekiem znieczulającym i narkotycznym. Aktywność polega na blokowaniu kanałów Na+ w neuronach i hamowaniu wychwytu zwrotnego dopaminy i noradrenaliny. Kokaina wywołuje silne uzależnienie psychiczne, ale nie fizyczne.

UWAGI Nie medyczne używanie kokainy jest nielegalne.

Kre-alkalyn

Kre-alkalyn jest formułą monohydratu kreatyny, który jest idealnie dopasowany do potrzeb organizmu człowieka. To sprawia, że kreatyna ma lepszą biodostępność, szybciej wchłania się do organizmu, a także pozwala na błyskawiczne przywrócenie mocy mięśniom w czasie wysiłku fizycznego. Ta formuła kreatyny jest najczęściej stosowana przy suplementach dla sportowców siłowych. Jej spożywanie nie przyczynia się do gromadzenia się wody w tkance podskórnej, jak to jest przy innych formułach kreatyny. Zwiększ wytrzymałość, a także korzystnie działa na siłę.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 1000-5000mg na dobę.

Kreatyna

Kreatyna jest organicznym związkiem chemicznym, który składa się ze struktury kwasu owocowego i guanidyny. W niewielkich ilościach występuje ona naturalnie w organizmie człowieka, a tworzy się ona w procesie przemiany materii. Jest lokowana głownie w mięśniach i ścięgnach. Kreatyna to związek, który jest niezbędny do magazynowania i uwalniania energii, która jest potrzebna podczas aktywności fizycznej.  Dba ona o prawidłowy przebieg syntezy białek mięśniowych, a także reguluje inne reakcje zachodzące w komórkach. Jej spożywanie zwiększa siłę w mięśniach.

Kreatyna to preparat uzupełniający dietę, który ostatnio budzi ogromne zainteresowanie, gdyż okazało się, że zwiększa możliwości sportowców. Po raz pierwszy stwierdzono to u zawodników brytyjskich, którzy zdobyli złoty medal na Igrzyskach Olimpijskich w Barcelonie w 1992 roku. Wkrótce potem kreatynę zaczęli stosować sportowcy USA i od tego czasu stała się ona preparatem powszechnie używanym w sportowym świecie. Kreatyna nie jest steroidem ani narkotykiem. Jest substancją naturalną, synte-zowaną w organizmie z trzech aminokwasów: argininy, metioniny i glicyny. Gromadzi się głównie w mięśniach szkieletowych jako fosfokreatyna, będąc łatwo dostępnym magazynem energii. Kreatyna jest częścią tego systemu, który dostarcza natychmiastowej energii, a jej preparaty pozwalają tę energię wyzwolić. Kreatyna wpływa na zwiększenie masy mięśni, co jest ważne dla osób dbających o budowę ciała; zwiększa także wytrzymałość i siłę, przyspiesza proces zdrowienia, umożliwiając nowe osiągnięcia. Najbogatszym źródłem kreatyny jest mięso, szczególnie wołowe, którego l kg zawiera około 4 g substancji. Zawierają ją także ryby. W zwykłej sytuacji organizm syntezuje około dwu gramów kreatyny dziennie, a kolejne dwa gramy pobiera z pokarmem. W celu poprawienia wyników sportowych przyjmuje się zazwyczaj pięć gramów l do 4 razy dziennie, w zależności od tego, czy chodzi o zwiększenie zawartości kreatyniny w mięśniach, czy też utrzymanie dotychczasowego ich stanu. Wchłanianie kreatyny znacznie się zwiększa, jeśli przyjmuje sieją wraz z pokarmem zawierającym węglowodany uwalniające insulinę, np. z sokiem z winogron. Wegetarianie dostarczają organizmowi niewiele tej substancji.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 1-2g na dobę.

Kreatyna bezwodna

Kreatyna bezwodna jest to związek kreatyny, który jest całkowicie pozbawiony cząsteczek wody. Dzięki temu przyczynia się on do poprawienia absorbcji tego związku w organizmie człowieka. Okazuje się, że to jedna z najlepszych form tego składnika, ponieważ wykazuje on najlepszą skuteczność. Stosuje się go w suplementach dla sportowców zaawansowanych. Jest to preparat, który przyczynia się do zwiększenia energii w mięśniach i pozwala na jej wykorzystanie w czasie treningu. Poprawa wydajność i pozwala na wykonywanie intensywnych bodźców treningowych.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 2g na dobę.

Krokosz Barwierski (Carthamus tinctorius, saflor barwierski)

Krokosz Barwierski

OPIS Krokosz barwierski to prosto wznosząca się, jednoroczna roślina zielna z kolczasto ząbkowanymi liśćmi i atrakcyjnymi, żółtymi koszyczkami, otoczonymi szczeciniastymi listkami okrywy. Owocami są drobne, białe niełupki, z jednym nasieniem (ziarna).

POCHODZENIE Nieznane. Najstarsze znaleziska archeologiczne pochodzą z Mezopotamii. Roślina do celów leczniczych uprawiana w Chinach, natomiast produkcja oleju skupiona jest w Indiach, USA, Meksyku i Etiopii.

SUROWIEC Kwiaty (Carthamiflos), także nasiona i olej z nasion (Carthami oleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wywołujący miesiączkę, przeciwzapalny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI W medycynie chińskiej ważnym surowcem są kwiaty wykorzystywane w leczeniu schorzeń ginekologicznych, stanów zapalnych, chorób serca i gorączki. Stosowane także w bólach brzusznych oraz w oczyszczaniu i leczeniu ran, blizn, obrzęków i urazów stawowych. Olej krokoszowy ma właściwości łagodnie przeczyszczające i używany jest w chorobie Crohna.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Stosowane sąnapary i nalewki z kwiatów oraz surowy lub oczyszczony olej z nasion. Napar z 1 łyżeczki wysuszonych kwiatów w filiżance wrzątku przyjmowany jest dwukrotnie w ciągu dnia.

SUBSTANCJE AKTYWNE Żółty kolor nadają kwiatom glikozydy dichalkonów (kartamina, saflor B, saflo-mina C, hydroksysaflor A i tinktoramina). Występują również rozmaite flawonoidy (gł. glikozydy kwercetyny i luteoliny), a-tokoferol, alkohole triterpenowe (gł. helianol) i polisacharydy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Zarówno kwiaty jak i olej krokoszowy obniżają poziom cholesterolu, a polisacharydy posiadają właściwości immunostymulujące. W badaniach na zwierzętach wykazano działanie nasilające skurcz macicy. Tinktoramina jest silnym antagonistą wapnia. Flawonoidy wykazują działanie anty-oksydacyjne, a-tokoferol aktywność witaminy E, natomiast alkohole triterpenowe przeciwzapalną.

UWAGI Kwiaty są źródłem żółtego i czerwonego barwnika stosowanego jako namiastka szafranu do barwienia masła, likierów, wyrobów cukierniczych i kosmetyków. W porównaniu z innymi olejami, olej krokoszowy zawiera wyższe ilości kwasu linolowego i jest jego źródłem w przemyśle środków dietetycznych.

Kruszyna Pospolita (Rhamnus frangida)

Kruszyna Pospolita

OPIS Krzew (do 3-5 m wys.) z kruchymi gałęziami bez kolców (łac. frangere oznacza „łamać”) i szerokimi liśćmi z łukowatym unerwieniem drugorzędowym. Z małych zielonkawych kwiatów tworzą się niewielkie, dwu-lub trójnasienne owoce (pestkowce), które zmieniają kolor z czerwonego na czarny w miarę dojrzewania. Roślina czasem nazywana jest szaklakiem, stąd może być mylona z szaklakiem amerykańskim (Rhamnus catharticus).

POCHODZENIE Europa, obszar śródziemnomorski (włącznie z Afryką Północną) oraz północno-zachodnia Azja. Surowiec jest zbierany ze stanu naturalnego gl. w Europie Wschodniej i Rosji.

SUROWIEC Wysuszona kora z pnia i gałęzi (Frangu-lae cortex). Świeża kora musi być przechowywana ponad rok zanim się ją wykorzysta (zob. dalej).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec przeczyszczający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Korę stosuje się jako surowiec przeczyszczający. Częściej jednak używa się sproszkowanej kory lub ekstraktu z niej jako składnika złożonych środków przeczyszczających (z przeciw-skurczowymi i masowo przeczyszczającymi).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Pociętą lub sproszkowaną korę wykorzystuje się do przyrządzania Rhamnus frangula L. (= Frangula alnus Mili.) naparów lub odwarów. Około 2 g posiekanej kory zaparza się 150 mL wrzącej wody. Dobowa dawka nie powinna przekraczać 20-30 mg całkowitej ilości antrachinonów.

SUBSTANCJE AKTYWNE W świeżej korze aktywne składniki występują gl. w postaci glikozydów antrono-wych lub diantronowych (ok. 6%). Podczas przechowywania lub w wysokiej temperaturze, związki te są utleniane do glikozydów antrachinonowych, gl. gluko-franguliny A (biglikozyd z glukozą i ramnozą), glu-kofranguliny B (biglikozyd z glukozą i apiozą), frangu-liny A i B (odpowiednie monoglikozydy bez cząsteczki glukozy) i 8-O-glukozydu frangulaemodyny. Obecne są również wolne emodyna, fiscjon i chryzofanol.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Glikozydy antrachino-nowe działają jako nieaktywne związki wyjściowe (prodrugs), które są częściowo przekształcane w aktywne antrony i antranole w jelicie grubym (zob. też Rhamnus catharticus).

Krwawnik

Krwawnik - roślina pospolita rosnąca na przydrożach. Zawiera olejek eteryczny i dwa kwasy, których kombinacja decyduje o ściągających właściwościach naparu z krwawnika, jego intensywnym zapachu i gorzkim smaku. Tradycyjnie herbatkę z tego ziela stosowano i do dziś stosuje się jako środek napotny w przeziębieniach. Napar z krwawnika przynosi ulgę w zaburzeniach trawienia, zatrzymuje wewnętrzne krwawienia i zmiejsza ubytek krwi w zbyt obfitych miesiączkach. Zewnętrznie używa się go jako płukanki do ust w przypadku zapalenia dziąseł, jako środka łagodzącego na rany, jątrzące się hemoroidy, a także jako środka wzmacniającego włosy. Dostępny w sklepach zielarskich. Uwaga: U niektórych osób krwawnik może powodować wysypki

Krwawnik Pospolity (Achillea millefolium, złocień krwawnik)

Krwawnik Pospolity

OPIS Bylina z kilkoma wzniesionymi łodygami wyrastającymi z podziemnego rozbudowanego kłącza. Liście złożone, pierzastosieczne, wiecznie zielone. Kwiaty liczne, drobne, białe do różowych, zebrane w baldokształtne, szczytowe kwiatostany. Występujący w Alpach A. moschata posiada analogiczny skład metabolitów wtórnych jak A. millefolium i jest tradycyjnie stosowany w podobnych wskazaniach.

POCHODZENIE Gatunek zbiorowy występuj ący w licznych odmianach, rosnący naturalnie w Europie i Azji Zachodniej oraz uprawiany w wielu częściach świata jako roślina ozdobna i lecznicza.

SUROWIEC Ziele (Mhlefoui herba) lub kwiaty (Millefoliiflos); niekiedy olejek eteryczny.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwartreptyczny, przeciwgorączkowy, przeciwzapalny, moczopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Ziele stosowane jest tradycyjnie w leczeniu zapalenia stawów, gorączce, przeziębieniu i nadciśnieniu. Obecnie polecany głównie w braku łaknienia i niewielkich dolegliwościach dys-peptycznych. Zewnętrznie, surowiec używany jest jako dodatek do kąpieli leczniczych w wegetatywnej dysfunkcji narządów miednicy mniejszej (bolesny kurcz w dolnej części miednicy u kobiet).

PRZYGOTOWANIE I ZASTOSOWANIE Stosowane są napary lub nalewki, ziele (z kwiatami lub bez) wchodzi w skład mieszanek ziołowych. Do użytku wewnętrznego, Komisja E zaleca dzienną dawkę 4,5 g ziela krwawnika (3 g kwiatów krwawnika lub 3 łyżeczki świeżego soku). Zewnętrznie do nasiadówek używamy 100 g ziela na 20 litrów wody.

SUBSTANCJE AKTYWNE Alkaloidy pirolidynowe (betonicyna i stachydryna), flawonoidy i olejek eteryczny (P-pinen, kamfora, 1,8-cyneol, kariofilen i azuleny - w postaci laktonów seskwiterpenowych jak achillicyna i in.). Ciemno niebieskie azuleny nie występują w świeżym zielu, powstają jako artefakty z „pro-azulenów” w czasie destylacji olejku z parą wodną.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Udokumentowano aktywność przeciwbakteryjną i przeciwzapalną przypisywaną związkom z grupy laktonów seskwiterpenowych i azulenów. Flawonoidy warunkują efekt przeciwskurczowy, natomiast alkaloidy odpowiadają za działanie przeciwgorączkowe i hipotensyjne.

Krwiowiec Kanadyjski (Sanguinaria canadensis)

Krwiowiec Kanadyjski

OPIS Jest to mała roślina zielna (do 0,4 m wys.) produkująca czerwony sok roślinny. Ma pojedyncze liście o wyraźnie zaokrąglonych wcięciach i kwiaty wyrastające wprost z pełzającego, mięsistego kłącza. Atrakcyjne kwiaty mają 4-16 białych płatków i prze-ksztalcają się w dwuklapową torebkę zawierającą liczne nasiona.

POCHODZENIE Ameryka Północna; zbierany gl. ze stanu naturalnego we wschodniej części USA.

SUROWIEC Wysuszone kłącza pozbawione korzeni (Sanguinariae canadensis rhizoma).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec antybiotycz-ny, przeciwzapalny, wykorzystywany w higienie uzębienia.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Roślina ma działanie wymiotne, wykrztuśne i rozkurczające. Wykorzystywana w leczeniu stanów zapalnych oskrzeli i astmy oraz w innych chorobach dróg oddechowych (kaszel, krup, zapalenie krtani, zapalenie gardła). Dawniej stosowano ją zewnętrznie w owrzodzeniach, brodawkach i zmianach nowotworowych skóry. Mimo toksyczności wchodzi w skład kilku preparatów wykrztuśnych, syropów na kaszel i leków żołądkowych. Obecnie ekstrakt z krwiowca stosuje się w płukankach do jamy ustnej i pastach do zębów przeciwdziałających tworzeniu płytki nazębnej i zapaleniom dziąseł.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Pije się napar z ok. 0,5 g wysuszonego kłącza (lub równoważnej ilości ekstraktu bądź nalewki) trzy razy dziennie. Dawka wymiotna wynosi 1-2 g.

SUBSTANCJE AKTYWNE Występują alkaloidy izo-chinolinowe (do 9%) z sangwinaryną (typ benzofen-antrydyny) jako głównym składnikiem (ok. 50%) i kilka innych, jak chelerytryna, sangwilutyna, allo-kryptopina, protopina, berberyna, koptyzyna.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Aktywność biologiczną przypisuje się gl. sangwinarynie, która może łączyć się z DNA, wiązać się z białkami (włączając różne receptory) i wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne. Kontrolowane próby kliniczne wykazały dużą skuteczność w hamowaniu tworzenia płytki nazębnej. Działanie wykrztuśne i wymiotne przypisać można prawdopodobnie alkaloidom (drażnienie nervus vagus, zob. także Psychotria ipecacuanha).

Krwiściąg Lekarski (Sanguisorba officinalis)

Krwiściąg Lekarsk

OPIS Jest wieloletnim zielem (do 1 m wys.), z pierzasto-dzielnymi liśćmi i smukłą, rozgałęzioną łodygą kwiatową, z której wyrastają zwarte, okrągłe kwiatostany główkowe z niepozornymi, purpurowowymi kwiatami. Roślina wcześniej znana jako Poterium officinalis. Krwiściąg mniejszy (Sanguisorba minor), o podobnym zastosowaniu leczniczym, jest znacznie mniejszy od krwiściągu lekarskiego i bywa dodawany do sałatek, serów lub masła ziołowego. S. anistroides był stosowany w cukrzycy.

POCHODZENIE Europa i Azja (S. officinalis) lub południowe i środkowe obszary Europy (S. minor). Sam guisorba officinalis jest naturalizowany z Ameryce Północnej. Oba gatunki są powszechnie uprawiane w ogrodach ziołowych.

SUROWIEC Głównie stosuje się wysuszone podziemne części rośliny (Sanguisorbae rhizoma et radix), czasem wysuszone części nadziemne (Sanguisorbae herba). 

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec ściągający, hamujący krwawienie, przeciw hemoroidom.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Korzenie krwiściągu lekarskiego są skuteczne w ostrej biegunce. Ziele ma też działanie hamujące krwawienia i jest stosowane we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, w krwawieniach macicznych i zewnętrznie przeciw hemoroidom, różnym chorobom skóry (zranienia, owrzodzenia, oparzenia, egzemy) i różnym zapaleniom błon śluzowych (jest składnikiem płukanek i past do zębów). Głównym, tradycyjnym zastosowaniem jest hamowanie krwawienia, co odzwierciedla nazwa rośliny sanguis (krew) i sorbeo (wchłaniam).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar z 2-6 g surowca może być przyjmowany trzy razy dziennie (również w postaci ekstraktu lub nalewki). Ekstrakty wchodzą też w skład maści i lotionów do użytku zewnętrznego.

SUBSTANCJE AKTYWNE Korzeń zawiera garbniki hydrolizujące i skondensowane, gł. pochodne kwasu galusowego i elagowego (np. kwas 3,3’,4-trimetoksy-elagowy, gambiryna A, gambiryna B, sanguiina, eu-genina). Ponadto występują flawonoidy (rutozyd, kwercetyna, kemferol), oligomeryczne proantocyjanidyny oraz różne monodesmozydowe saponiny triterpenowe, włączając glikozydy kwasu pomolowego (znany także jako sangwisorbina).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Obecność garbników i saponin tłumaczy działanie ściągające, przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, hamujące krwawienie i przeciwbiegunkowe (zob. też Quercus robur).

Kryptoksantyna

Kryptoksantyna jest to związek chemiczny, który zaliczany jest do grupy karetonoidów. Naturalnie występuje on w źywności pochodzenia roślinnego. Jest to jeden z barwników, który znajduje się w skórce jabłka i pomarańczy. W organizmie pełni on rolę prowitaminy A, która wykazuje silne działanie przeciwutleniające dlatego wspomaga wydalać wolne rodniki z ustroju. To przyczynia się do zmniejszenia ryzyka zachorowania na różne formy raka. Ten związek znajduje się w składzie niektórych kompleksów witaminowych, a także preparatów odżywczych i funkcjonalnych.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Krzem (Silicium)

Krzem to pierwiastek niemetaliczny, najobficiej występujący w skorupie ziemskiej, w organizmie ludzkim znajdują się jedynie jego śladowe ilości w postaci krzemionki (dwutlenku krzemu). Mimo to krzemionka obecna jest w niemal każdej tkance ciała; jest niezbędna dla wzrostu komórek. Szczególnie skoncentrowana jest we włosach, w paznokciach i w tkance łącznej. Hamuje siwienie, zapewnia skórze gładkość i elastyczność, a także zapobiega łamaniu się paznokci. Dlatego substancja ta jest składnikiem różnych preparatów kosmetycznych. Trzeba jednakże dokonać rozróżnienia między rozpuszczalną w wodzie krzemionką a budzącymi kontrowersje krzemowymi implantami piersi. Mimo podobieństwa nazw naturalna krzemionka różni się znacznie od krzemowego implantu. Jest on polimerem zawierającym budzące wątpliwości węglowodory, które podejrzewa się o wywoływanie raka. Krzemionka i żel krzemionkowy mają opinię środków korzystnie oddziałujących w przypadku wielu zaburzeń zdrowotnych, np. zgagi, choroby wrzodowej, nieżytu żołądka, zapalenia jelita grubego, żylaków, zapalenia oskrzeli, miażdżycy naczyń, zaniku dziąseł, wysypki uczuleniowej i wielu innych. Do najlepszych naturalnych źródeł krzemionki należy ziele skrzypu, owies, proso, jęczmień, pełne ziarno pszenicy i czerwone buraki. Preparaty krzemionki zarówno do użytku wewnętrznego, jak i zewnętrznego można kupić w sklepach ze zdrową żywnością pod różnymi postaciami: tabletek rozpuszczalnych, tabletek do ssania, kapsułek, proszku i żelu. Wszystkie są opatrzone informacją o sposobie użycia.

Krzem (z łac. silicium) - pierwiastek chemiczny w układzie okresowym położony w grupie IV (węglowców) - jest drugim, po tlenie, najbardziej rozpowszechnionym wagowo pierwiastkiem na Ziemi (27%). W stanie wolnym nie występuje. Ze względu na duże powinowactwo do tlenu występuje tylko w stanie związanym. Najbardziej znane postaci występowania krzemu to piasek i kwarc (krzemionka Si02) oraz glinokrzemiany. Po raz pierwszy otrzymał go 1822r. szwedzki chemik J. Berzelius, przez redukcję czterofluorku SiF4 metalicznym potasem. Krzem, podobnie jak węgiel tworzy duże cząsteczki (silikony, siloksany), jednak to nie atomy krzemu łączą się ze sobą (wiązanie Si-Si- jest dużo słabsze niż C-C). Najczęściej występują układy siloksanowe Si-O-Si (z bardzo mocnymi wiązaniami Si-O) lub silazanowe Si-N-Si. Wiązania C-Si spotyka si.ę rzadko (np. silanach), przeważają wiązania poprzez tlen Si-O-C.

Krzem jest makro elementem, uczestniczy w procesach wzrostu włosów i paznokci, ma ogromne znaczenie dla mineralizacji kości, nadaje strukturalną trwałość całej tkance skórnej - odpowiada za sprężystośćć i elastyczność naskórka oraz skóry właściwej, a także za odporności naskórka, błon śluzowych, tkanki łącznej. Występuje we wszystkich płynach ustrojowych i tkankach, zmniejsza przepuszczalność naczyń włosowatych, przyspiesza procesy gojenia. Niedobór krzemu prowadzi do wypadania włosów, próchnicy zębów, paradontozy. Badania in vivo wykazały, że dodanie krzemu do diety zwiększa mineralizację kości, nawet przy diecie nisko wapniowej.

Krzem to pierwiastek, który naturalnie występuje w warzywach i owocach. Jego spożywanie przyczynia się do tworzenia nowych ścian komórkowych, a także dba o zdrowie stawów i kości. Krzem jest głównym składnikiem, który dobroczynnie wpływa na stan zdrowia paznokci, skóry i włosów. Przyczynia się on do syntezy kolagenu elastyny, co wpływa na szybką regenerację naskórka i zwalczania stanów zapalnych. Zaleca się jego suplementację w przypadku złamań u urazów aparatu ruchu. Wspomaga leczenie i szybką regenerację.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Krzyżownica Wirginijska (Polygala senega, krzyżownica senega)

Krzyżownica Wirginijska

OPIS Niewielka bylina dorastająca do 0,5 m wysokości  o wzniesionej, prawie nierozgalęzionej łodydze, wyrastającej z rozgałęzionego korzenia. Liście naprzemian-ległe, małe, lancetowate, prawie bez ogonków. Małe, białe kwiaty zebrana są w kłosy na szczycie pędu. Każdy kwiat ma 5 przypominających płatki nierównych działek kielicha i mały pęczek na koniuszku każdego płatka. Polygala jest powszechnie stosowana w tradycyjnym lecznictwie. Dla przykładu P fruticosa i P vir-gata są popularne w medycynie Zulu, a P amara i gatunki pokrewne używane są w medycynie ludowej Europy Środkowej jako surowce wykrztuśne, żołądkowe i młekopędne.

POCHODZENIE Ameryka Północna (wschód i środkowy zachód USA i prawie cała Kanada). Korzenie nadal zbierane są ze stanu naturalnego. Roślina uprawiana jest na ograniczoną skalę. Korzenie rośliny wykorzystywane były przez kanadyjskich Indian Seneca do leczenia ukąszeń przez grzechotniki (stąd angielska nazwa zwyczajowa - senega snakeroot).

SUROWIEC Wysuszone, pokrojone na kawałki korzenie (Polygalae radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec wykrztuś-ny, sekretolityczny i przeciwkaszlowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Korzeń krzyżowni-cy stosuje się głównie w leczeniu suchego kaszlu, który towarzyszy zapaleniu oskrzeli (szczególnie przewlekłemu), przewlekłej astmie, innym stanom zapalnym dróg oddechowych, rozedmie. Stosowany jest także w mieszankach w leczeniu infekcji gardła.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Pije się napary z suchego korzenia (0,5-1 g) trzy razy dziennie. Stosuje się także płynne wyciągi (0,3—1 mL na dobę) lub nalewki (2,5-5 mL na dobę). Surowiec często znajduje się w mieszankach na kaszel i zapalenie oskrzeli.

SUBSTANCJE AKTYWNE Korzenie zawierają saponiny triterpenowe typu bidesmozydów, z presenegeniną jako aglikonem, w stężeniu do 12%. Są to głównie se-negasaponiny A-D (presenegeniną jest główną sapo-geniną). Obecne są również salicylan metylu i kwasy organiczne.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Mechanizm działania nie został do końca poznany. Działanie przeciwzapalne, przeciwkaszlowe i wykrztuśne przypisuje się jednak saponinom i salicylanowi metylu (zabacz również Gyp-sophila paniculata).

Ksysmalobium Faliste (Xysmalobium undulatum)

Ksysmalobium Faliste

OPIS Wieloletnia bylina (do 1 m wys.), o grubych wzniesionych pędach kwiatowych wyrastających z tęgich korzeni. Roślina posiada duże liście, ułożone parami naprzeciwległe (po złamaniu wydzielają sok mleczny), okrągławe grona żółtobrązowych kwiatów i duże owłosione torebki, zawierające liczne nasiona opatrzone puchem lotnym.

POCHODZENIE Południowa Afryka, częściowo uprawiana.

SUROWIEC Suszone korzenie (Uzarae radix) zbierane są ze stanu naturalnego z roślin dwu- i trzyletnich. Kategoria TERAPEUTYCZNA Środek przeciwbiegunkowy, rozkurczowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Uzara jest stosowana we współczesnym ziołolecznictwie w leczeniu silnych biegunek o nieznanym pochodzeniu oraz w mniejszym zakresie w łagodzeniu skurczów poporodowych. Jest istotnym lekiem ludowym południowej Afryki i używana była od dawnych czasów jako lek w biegunce i kolkach. Zanotowano też liczne inne zastosowania tradycyjne, m.in. leczenie skurczów żołądka, bólów głowy, puchliny (jako lek moczopędny) i nieregularnych miesiączek. Sproszkowany korzeń aplikowany jest na otarcia i rany. Inne rośliny z tej rodziny, takie jak Asclépios crispa i różne gatunki Pachycarpus również mają gorzkie korzenie i są stosowane w medycynie ludowej w sposób analogiczny do uzary.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Po dawce początkowej 1 g korzenia (75 mg sumy glikozydów), dawka dobowa wynosi 45-90 mg sumy glikozydów. Dla dzieci odpowiednia jest dawka 15-30 mg. Osiągalne są nalewki lub wyciąg suchy o oznaczonej zawartości glikozydów. W medycynie ludowej w leczeniu bólu głowy używa się naparów lub wdycha się proszek. Proszek stosuje się też bezpośrednio na rany i ropnie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Korzeń zawiera liczne glikozydy nasercowe, z których głównym i najlepiej poznanym jest uzaryna (aglikon: uzarygenina).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Uzaryna wykazuje potwierdzone działanie przeciwbiegunkowe - hamuje perystaltykę jelit, wpływając na mięśnie gładkie trzewi. Uzaryna hamuje aktywność pompy sodowo-potasowej, jak inne kardenolidy. Z powodu niskiej biodostępności po podaniu doustnym efekty naparstnicowe mogą wystąpić dopiero po bardzo dużych dawkach. Dlatego też glikozydy Asclepiadaceae wykazują niską toksyczność i są raczej bezpieczne w podaniu doustnym.

Kudzu

Kudzu (Pueraria lobata) to rodzaj rośliny, który stosuje się w przypadku uzależnień. Wykorzystuje się ją przede wszystkim w czasie terapii uzależnień od alkoholu. Niektóre źródła podają, że roślina ta może przyczynić się do ułatwienia walki z uzależnieniem od nikotyny. Roślina ta zawiera w sobie cenne izoflawony, które mają działanie zbliżone do estrogenów. Dlatego spożywanie suplementów z tą substancją zalecana jest kobietom w okresie menuopauzy, a także w przypadku obniżenia poziomu estrogenów. Roślina ta ma dodatkowo działanie rozgrzewające, odmładzające i regenerujące.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 500mg na dobę.

Kuklik Pospolity (Geum urbanum)

Kuklik Pospolity

OPIS Kuklik pospolity jest wzniesioną rośliną wieloletnią z liśćmi złożonymi z szerokich, ząbkowanych listków. Małe kwiaty są żółte. Szczególnie charakterystyczne są owoce złożone z licznych czerwonawych nielupek i oddzielnych owocolistków zakończonych hakowato. Inne gatunki lecznicze to G. rivale i G. ja-ponicum.

POCHODZENIE Europa, Azja i Północna Ameryka. Roślina jest zbierana ze stanu naturalnego, głownie w Europie wschodniej i południowo-wschodniej. SUROWIEC Kłącza i korzenie (Caryophyllatae rhizo-ma).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Ściągający, przeciwbiegunkowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Kłącze jest tradycyjnym środkiem używanym w biegunkach i w braku apetytu. Jest stosowane jako lek ściągający (do płukania gardła) i w zapaleniach błony śluzowej jamy ustnej, odmrożeniach, hemoroidach i innych chorobach skóry. Jest także pomocne w schorzeniach żołądkowych oraz jest dodatkiem do likierów, koniaków, past i płu-kanek do zębów.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE W leczeniu lekkich biegunek przygotowuje się napar z połowy lub z całej łyżeczki do herbaty pokrojonego korzenia na szklankę wody i stosuje się kilka razy dziennie. Inne źródła polecają dawkę 1—4 g w postaci naparu trzy razy dziennie. Zęby przygotować płukankę do ust, należy dodać jedną łyżeczkę od herbaty ziół do zimnej wody i gotować kilka minut.

SUBSTANCJE AKTYWNE Składnikami aktywnymi są garbniki (do 30%). Obecne są różne kompleksy galoi elagotanoidów (gemina A, D; pedunkulagina) oraz skondensowane garbniki katechinowe, jak również kwasy fenolowe (kawowy, chlorogenowy, elagowy, galusowy). Obecne są niewielkie ilości olejku eterycznego (0,15%) zawierającego eugenol jako główny składnik i mirtenol jako składnik w mniejszej ilości.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki są dobrze znanymi związkami ściągającymi i antyseptycznymi. Blokują białka poprzez wiązanie się z nimi za pomocą grup hydroksylowych. Eugenol wykazuje działanie przeciwbakteryjne.

Kukurydza

Kukurydza - jest to roślina zbożowa, podobnie jak pszenica, ryż, jęczmień i proso, od tysięcy lat stanowiąca podstawowe pożywienie Indian Ameryki Środkowej. Jej wartość odżywcza i różnorodność zastosowań sprawiły, że kukurydza stała się nie tylko jedną z głównych upraw w USA, ale także jedną z najważniejszych w świecie. Mąka kukurydziana, powszechnie stosowana w kuchni, jest bardzo ważnym składnikiem diety w przypadku celiakii. Świeżo zerwana i ugotowana kolba kukurydzy ma delikatny słodki smak, który szybko traci po okresie żniw. Dostarcza witamin A, B1, B2, niacyny i składników mineralnych, takich jak żelazo, miedź, fosfor i magnez. Jedwabista wiecha z czubka kolby może służyć jako składnik naparu łagodzącego dolegliwości dróg moczowych i mającego działanie moczopędne, co bywa ważne w przypadku kamieni nerkowych. Ale by napar poskutkował, trzeba wypijać kilka kubków dziennie.

Kukurydza Zwyczajna (Zea mays)

Kukurydza Zwyczajna

OPIS Kukurydza jest okazałą roczną trawą (do 3 m wys.), o grubej łodydze i szerokich, płachtowatych liściach. Kwiaty męskie zebrane są na końcach gałązek, podczas gdy kwiaty żeńskie tworzą w kątach liści grube kłosy, zakończone długimi, wiotkimi znamionami słupków, widocznymi jako tzw. broda.

POCHODZENIE Ameryka Środkowa (obecnie rozprzestrzeniona na całym świecie).

SUROWIEC Słupki i znamiona zebrane przed dojrzeniem (Maidis stigma). Pyłek kukurydzy jest składnikiem (3%) mieszaniny pyłków używanej do produkcji wyciągów - resztę stanowią pyłek żyta (Secale cereale, 92%) i tymotki (Plileumpratense, 5%). Tak zwany kwiat traw stanowi nadziemną część różnych traw.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek moczopędny (słupki i znamiona); urologiczny (wyciąg z pyłków); pobudzający łaknienie (surowy pyłek); stosowany przy lokalnych puchlinach wodnych (kwiat traw).

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Znamiona kukurydzy stosowane są jako słaby lek moczopędny w leczeniu schorzeń dróg moczowych, a także w odchudzaniu i leczeniu zapalenia pęcherza moczowego, reumatyzmu i artretyzmu. Znamiona kukurydzy są znane w Chinach jako yu mi shu w leczeniu puchliny. Wyciąg z pyłków stosowany jest przeciwko objawom przerostu gruczołu krokowego, podczas gdy pyłek jako taki przyjmowany jest w osłabieniu i towarzyszącej mu utracie łaknienia. Kwiat traw używany jest zewnętrznie w postaci gorących kompresów w leczeniu artretyzmu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar ze znamion (0,5 g na 150 mL wody) przyjmuje się kilka razy dziennie. Wyciąg z pyłków używany jest w dobowej dawce 80-120 mg (najwyżej przez trzy miesiące). Dawka dobowa 30—40 g surowego pyłku zalecana jest w osłabieniu.

SUBSTANCJE AKTYWNE Znamiona kukurydzy zawierają nieco olejku eterycznego (z karwarkolem i innymi terpenami) i niezbadane bliżej saponiny, flawonoidy, gorycze, polifenołe, cukry, śluz i sole potasowe. Aktywność pyłku wiązana jest z obecnością steroli.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Doświadczenia potwierdziły działanie moczopędne znamion kukurydzy, dotychczas przypisywane wysokiej zawartości potasu. Skuteczność pyłku przeciw przerostowi gruczołu krokowego potwierdzono badaniami klinicznymi (więcej o aktywności fitosteroli zob. Cucurbita pepo).

Kulczyba (Strychnos nux-vomica, wronie oko)

Kulczyba

OPIS Wiecznie zielone drzewo (ok. 25 m wys.), o kolczastych gałęziach i szerokich, wyraźnie trójnerwowych liściach oraz małych, rurkowatych kwiatach. Wytwarza duże żółte owoce, zawierające do ośmiu guzikowatych nasion.

POCHODZENIE Południowa Azja. Jest zbierany ze stanu naturalnego, a także uprawiany w równikowych regionach Azji i zachodniej Afryki.

SUROWIEC Dojrzałe nasiona (Strychni semen).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek pobudzający, goryczowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Kulczyba nie jest już używana we współczesnej medycynie, z wyjątkiem homeopatii. Stosowano ją dawniej jako środek pobudzający, goryczowy, przeciwbólowy (w nacieraniach). Aktualnie używa się głównie nasion w charakterze trutki na gryzonie i inne zwierzęta.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Największa dawka dobowa strychniny to 20 mg, a największa jednorazowa -10 mg. Dawki powyżej 60 mg są śmiertelne. Z powodu dużej toksyczności, stosowanie kulczyby, nawet jako leku goryczowego, nie jest bezpieczne.

SUBSTANCJE AKTYWNE Nasiona zawierają monoterpenowe alkaloidy indolowe (1-3%). Dwa główne związki to strychnina i jej metoksylowana pochodna - brucyna.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Strychnina działa hamująco na receptory glicynowe (neuroreceptory hamujące), co w efekcie pobudza wszystkie części ośrodkowego układu nerwowego. Objawami zatrucia są lęk, światlowstręt i wrażliwość na dźwięki, drgawki i ostatecznie śmierć przez uduszenie z powodu skurczu przepony.

UWAGI Różne gatunki Strychnos są używane jako trucizny do strzał i leki tradycyjne w Afryce i południowo-wschodniej Azji. Miąższ owoców jest zwykle jadalny i dosyć smaczny, podczas gdy nasiona mogą być bardzo toksyczne. Spokrewniony ze S. nux-vomica bób św. Ignacego (S. ignatii) jest nadal używany w homeopatii. Kilka południowoamerykańskich gatunków (S. castelnaei, S. toxifera) jest źródłem kurary, zawierającej czwartorzędowe dimeryczne alkaloidy indolowe (toksyferyna C i in.). Blokują one cholinergiczne receptory nikotynowe, co prowadzi do porażenia mięśni szkieletowych. Jest to zjawisko wykorzystywane w chirurgii w celu zapobiegania kurczeniu się tychże mięśni. Związki te wchodziły w skład trucizn do strzał południowoamerykańskich Indian.

Kumaryny

Kumaryny to organiczne związki chemiczne, które zaliczane są do grupy beznopironów. Te związki wykryte zostały w ponad 80 gatunkach roślin. Jest to związek, który wykazuje silne działanie rozkurczowe, dzięki czemu wspomaga zwalczanie bólu mięśni, a także łagodzi bóle menstruacyjne. Dodatkowo to substancje o działaniu przeciwzapalnym. Można je stosować w przypadku zapalenia i bólu stawów. Łagodzą one objawy dolegliwości i zwalczają ich przyczyny. Kumaryny działanią przeciwutleniająco, dlatego wspomagają walkę z wolnymi rodnikami.

Kumaryny występują jako związki wolne lub w połączeniu z cukrami (glikozydy). Zaliczamy je do flawonoidów. Działają przeciwzakrzepowo, przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczno i uspokajająco. Występują w korzeniu arcydzięgla, zielu nostrzyka i zielu połonicznika.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 2mg na każdy kilogram masy ciała.

Kurkuma

Kurkuma (Curcuma longa) jest rośliną, która w największych ilościach produkowana jest na rejonach Azji. Od wieków znane są jej właściwości prozdrowotne i wykorzystuje się je w medycynie ludowej. W suplementacji wykorzystuje się kłącza kurkumy. To surowiec, który wykazuje działanie pobudzające na wątrobę. Ma działanie rozkurczowe, bakteriobójcze i przeciwzapalne. Jej stosowanie spowalnia procesy starzenia się, a także obniża poziom szkodliwego cholesterolu we krwi. Kurkuma może być wykorzystywana do walki ze stanami zapalnymi stawów.

Kurkuma - znana także jako ostryż popularna przyprawa korzenna wyrabiana z korzeni azjatyckiej rośliny. W tradycyjnej medycynie chińskiej i indyjskiej używano ostryżu do leczenia zapaleń i zwichnięć. Kurkuma zawiera żółty barwnik - kurkuminę, która jest składnikiem biologicznie czynnym. Od wieków znano jej właściwości i stosowano ją nie tylko do przyprawiania potraw, ale też jako środek konserwujący i barwiący. Kurkuminoidy z ostryżu to grupa seskwiterpenów - związków organicznych o wyjątkowych właściwościach przeciwutleniających i przeciwzapalnych. Opóźniają one postęp chorób związanych ze starzeniem, zapobiegając uszkodzeniom spowodowanym przez wolne rodniki, opóźniają wzrost komórek rakowych, chronią wątrobę przed truciznami, rozpuszczają kamienie w woreczku żółciowym, obniżają poziom cholesterolu, łagodzą obrzęki stawów i zwiększają ich giętkość, uśmierzają bóle menstruacyjne. Badania na nosicielach wirusa HIV udowodniły zbawienny wpływ substancji czynnych z ostryżu w leczeniu AIDS. Zewnętrznie stosuje się ostryż w okładach, w połączeniu z lipą jest to świetny, od dawna znany domowy sposób na zwichnięcia, bóle mięśni i zapalenie stawów. Dostępny jako dodatek odżywczy w postaci kapsułek.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 120 mg na dobę.

Kurkuminoidy

 Kurkuminoidy - związki pozyskiwane z ostryżu (Curcuma longa) o silnym działaniu hamującym wytwarzanie wolnych rodników, wychwytującym wolne rodniki oraz przeciwzapalnym.

Kwas alfa linolenowy

Kwas alfa linolenowy (ALA) to kwas tłuszczowy, który zaliczany jest do grupy wielonasyconych kwasów tłuszczowych omega-3. To kwasy, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest to jeden z najlepszych antyoksydantów, dzięki czemu chroni organizm przed wolnymi rodnikami. Dzięki temu zmniejsza ryzyko rozwoju miażdżycy. Dodatkowo kwas ten wykazuje silne działanie przeciwbólowe i antybakteryjne. Pomaga zwalczać stany zapalne w ustroju i reguluje poziom cukru we krwi. Wspiera on wydajność tlenową w mięśniach, a także zwiększa ilość glikogenu w ich komórkach.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Kwas Arachidonowy

Kwas arachidonowy jest to kwas tłuszczowy, który zaliczany jest do grupy kwasów omega-6. To kwasy, które są zbudowane z podwójnych wiązań w łańcuchu węglowym. Jest to kwas tłuszczowy, który często znajduje się w suplementach dla sportowców, ponieważ jego spożywanie przyczynia się do poprawienia zdolności wysiłkowych. Wpływa korzystnie na masę mięśniową, a także na skład ustroju. Dzięki temu zwiększa wydajność i siłę. Wspomaga on organizm podczas wysiłku fizycznego.

Kwas Arachidonowy -  jeden z podstawowych kwasów tłuszczowych, pełniący wiele zadań w organizmie, przyczyniający się do tworzenia prostaglandyn (PG). Prostoglandyny to substancje hormonopodobne, które pobudzają i kontrolują wiele funkcji ciała. PGE2 przyspiesza agregację płytek krwi i zwiększa zatrzymywanie wody, ale nadmiar PGE2, powstający głównie po spożyciu produktów zwierzęcych, może wzmagać ból i stany zapalne. Kwas arachidonowy uwalnia leukotrieny - substancje, które wspomagają gojenie ran i urazów, jednak ich nadmiar może pobudzić zapalenie stawów, w szczególności reumatoidalne, astmę, łuszczycę i liszaj rumieniowaty. Syntezę PGE2 hamuje aspiryna i preparaty steroidowe osłabiające proces agregacji płytek krwi, ból i gorączkę. Aspirynajest obecnie lekiem stosowanym w profilaktyce prze-ciwzawałowej. Ponieważ jednak hamuje ona także działanie PGE1 - prostaglandy-ny, która neutralizuje działanie PGE2, wydaje się, że lepszym wyjściem jest zwiększanie poziomu w organizmie PGE1, substancji o naturalnym działaniu przeciwzapalnym. Można to uzyskać zażywając olejek z wiesiołka i rezygnując ze spożywania produktów zwierzęcych (z wyjątkiem niektórych ryb).

Dawkowanie: zalecana dawka do osiągnięcia efektów to około 2g na dobę.

Kwas askorbinowy

Kwas askorbinowy jest to związek chemiczny, który występuje w naturze. Jest to witamina C, która ulega uszkodzeniu na skutek działania temperatury i światła słonecznego. Jest to składnik o działaniu przeciwutleniającym, niweluje wolne rodniki i pomaga je wydalać z organizmu. Bierze ona udział w aktywacji niemal wszystkich enzymów w ustroju. Przyczynia się do poprawienia asymilacji żelaza, a także bierze udział w syntezie kolagenu, dlatego korzystnie wpływa na kondycję skóry i stawów. Wzmacnia pracę układu immunologicznego.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 40-90mg na dobę.

Kwas Asparaginowy

Kwas asparaginowy (DAA) to związek chemiczny, który występuje w organizmie człowieka i zaliczany jest on do białkowych aminokwasów. Wytwarzanie tego związku zachodzi w mózgu, a występuje on również w jądrach. Wpływa on na koncentrację, a także poprawia sprawność umysłową. Przyczynia się do lepszego wykorzystywania wapnia przez organizm. Jego suplementacja może przyczynić się do zwiększenia i przyśpieszenia produkcji testosteronu, a także zwiększa poziom libido, dzięki czemu korzystnie wpływa na sprawność seksualną i fizyczną.

Kwas Asparaginowy - aminokwas nie należący do niezbędnych, działający chelatyzująco: może wiązać metale toksyczne w organizmie ludzkim, takie jak ołów i rtęć, oraz wspomagać ich wydalanie. Kwas asparaginowy wraz z fenyloalaniną tworzy popularny aspartam -160 razy słodszy od cukru i stosowany głównie w napojach dietetycznych oraz do sporządzania słodziku.

Dawkowanie: zalecane dawki to około 2-6g na dobę.

Kwas chlorogenowy

Kwas chlorogenowy ( kwas kawoilochinowy) jest silnym antoksydantem, który występuje w tkankach roślin. Stosuje się go jako środek na odchudzanie. Przyczynia się on do zmniejszenia ilości cukru, który wchłania się w przewodzie pokarmowym. Obniża on również poziom cukru we krwi, co okazuje się przydatne w profilaktyce cukrzycy. Przyczynia się do zwiększenia odporności organizmu na stres, niweluje działanie wolnych rodników, a także ułatwia ich wydalanie z ustroju, dzięki czemu wykazuje działanie przeciwnowotworowe.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Kwas cytrynowy

Kwas cytrynowy to składnik, który wykorzystywany jest w produktach żywnościowych. Jest to substancja, która ma silne działanie zakwaszające. Ma wpływ na smak produktu spożywczego. Stosuje się go również w suplementacji, jako dodatek, który poprawia smak. Przyczynia się on również do zwiększenia trwałości, dzięki czemu wydłuża się data przydatności produktów, w których jest stosowany. Związek ten, mimo że uznawany jest za konserwant, to ma bezpieczne działanie na organizm człowieka i nie wpływa niekorzystnie na zdrowie nawet przy długotrwałym stosowaniu.

Dawkowanie: nie dotyczy.

Kwas d-asparaginowy

Kwas d-asparaginowy jest to związek, którego działanie różni się w zależności od jego formy. W tym przypadku stosowany jest on jako środek, który przyczynia się do zwiększenia poziomu testosteronu we krwi. Podwyższa on poziom tego hormonu z tygodnia na tydzień. Działa on w centralnej części układu nerwowego, dzięki czemu przyczynia się do uwalniania kormunu luteinizującego i hormonu wzrostu. Wpływa na prawidłowe funkcjonowanie jąder i prowadzi do poprawienia się jakości odbierania bodźców między gruczołami płciowymi.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Kwas dokozapentaenowy

Kwas dokozapentaenowy (DPA) to kwas tłuszczowy, który zaliczany jest to grupy niezbędnych kwasów nienasyconych omega-6. Stosuje się go w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego. Suplementacja tym kwasem, jest polecana, ponieważ ma on korzystny wpływ na pracę układu nerwowego. Jego odpowiednie stężenia przyczyniają się do poprawienia funkcji poznawczych. Dodatkowo jest to kwas, który stosuje się w profilaktyce nowotworu prostaty. Jego działanie jest korzystne nawet u osób chorych. Spowalnia procesy starzenia się, dba o skórę i zwiększa witalność.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Kwas ferulowy

Kwas ferulowy to składnik chemiczny, który rozpuszcza się w wodzie i etanolu. Stanowi on pochodną kwasy cytrynowego. Występuje on naturalnie w zbożach, orzechach i burakach. Jest to silny antyoksydant, dzięki czemu wspomaga on niwelowanie działania wolnych rodników, a także dba o wygląd skóry, spowalniając procesy starzenia. Dodatkowo zwiększa on odporność organizmu i skóry na niekorzystne działanie promieniowania słonecznego. Stosuje się do najczęściej w kosmetyce, jako składnik kremów do opalania. Jego spożywanie korzystnie wpływa na skórę i ciała.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Kwas fitynowy

Kwas fitynowy - inaczej sześciofosforan inozytolu -jest formą jednej z witamin grupy B. Będący składnikiem otrębów, ziarna, nasion i strączkowych, kwas fitynowy wiąże się z wapniem, magnezem, żelazem, cynkiem i innymi minerałami, zaburzając ich wchłanianie w organizmie. Aby więc zapobiec niedoborom tych pierwiastków, należy zahamować działanie kwasu fitynowego, co osiąga się przez zaczynianie chleba, pieczenie i kiełkowanie ziarna. Uwaga: Jedzenie dużych ilości surowych otrębów może spowodować niedobór wapnia i innych minerałów. Można temu zapobiec uzupełniając dietę preparatami multiwitaminowymi. KWAS FOLIOWY Jest to jedna z rozpuszczalnych w wodzie witamin z grupy B, częściowo syntezo-wana przez florę bakteryjną jelit. Chociaż organizm potrzebuje niewielkich ilości kwasu foliowego, mierzonych w mikrogramach, należy on do bardzo ważnych witamin. Wraz z witaminą B12 pełni kluczową rolę w tworzeniu czerwonych krwinek, zapobiegając anemii. Jest również bardzo istotnym czynnikiem w syntezie kwasów nukleinowych (DNA), zapewniając prawidłowy podział komórek. W szczególności odgrywa niezmiernie ważną rolę w rozwoju nerwów u płodu, ajego niedobór u ciężarnej kobiety może spowodować u jej dziecka rozszczep kręgosłupa. Kwas foliowy ma jeszcze wiele innych dobroczynnych działań, m.in. pobudza wydzielanie substancji trawiennych w żołądku i tym samym usprawnia proces trawienia, zwiększa poziom estrogenów - hormonów żeńskich - i poprawia laktację, sprzyja prawidłowemu przebiegowi procesów umysłowych i emocjonalnych, pomaga w wytwarzaniu przekaźników nerwowych w mózgu (substancje przenoszące informacje między komórkami nerwowymi), podnosi poziom histaminy, łagodząc zaburzenia nerwowe. Przeciętna dieta człowieka Zachodu jest zwykle uboga w kwas foliowy, a co więcej, łatwo ulega on zniszczeniu w organizmie: jego przeciwnikami są antybiotyki, pigułki antykoncepcyjne i środki rozkurczowe. Szczególnie podatne na niedobór kwasu foliowego są kobiety ciężarne i karmiące oraz stosujące środki antykoncepcyjne w pigułkach. Powinny one zatem stosować preparaty uzupełniające. Niedobór może objawiać się niedokrwistością megaloblastyczną, depresją, psychozą i napadami padaczkowymi, miażdżycą naczyń, osteoporozą, trądzikiem, utratą apetytu i owrzodzeniem języka. Nazwa kwasu wywodzi się z łaciny: folium oznacza listowie - i rzeczywiście, najlepszym naturalnym źródłem kwasu foliowego są zielone warzywa liściaste, takie jak szpinak, jarmuż i liść buraka. Poza tym kwas foliowy występuje w drożdżach piwnych, mączce sojowej, zarodkach pszenicy, fasoli, szparagach, wątrobie, żółtku jaja, całych ziarnach i awokado. Zalecaną dawką dzienną dla dorosłych jest 200 mcg, dla dzieci 100 mcg i 400 mcg dla kobiet w ciąży. Uwaga: Nadmierne ilości kwasu foliowego mogą zamaskować niedokrwistość spowodowaną niedoborem witaminy Bjg, ponieważjest z nią blisko spokrewniony; z tego powodu obie te witaminy powinno się przyjmować jednocześnie.

Kwas foliowy

Kwas foliowy to witamina B9, witamina B11, a także folacyna. Jest to składnik, który jest niezbędny w każdej komórce organizmu, ponieważ dba on o prawidłowe ich funkcjonowanie. Jest to grupa 20 związków, które są pochodnymi pteryny. Ten składnik bierze udział w syntezie kwasy nukleinowego, a więc dba o prawidłowe tworzenie DNA. Reguluje funkcjonowanie i proces wzrostu wszystkich komórek. Wspomaga dojrzewanie, chroni przed anemią, a także przyczynia się do regulacji poziomu homocysteiny.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 0,4mg na dobę.

Kwas galusowy

Kwas galusowy wydobywany jest z roślin. Mają one działanie antywirusowe, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Dba on o prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego, a także wspomaga zwalczanie i wydalanie toksyn z organizmu. Stosuje się go najczęściej w płukankach na zęby. Dba o zdrowie cery, wspomagając zwalczanie trądziku, łojotoku, a także atopowego zapalenia skóry. Jest to składnik, który występuje w żywności i suplementach, jedynie jako dodatek. Ma on najlepsze działanie jako dodatek przeciwutleniający.

Dawkowanie: nie dotyczy.

Kwas gamma-linolenowy

Kwas gamma-linolenowy to kwas tłuszczowy, który zaliczany jest do grupy kwasów omega-6. Pełni on kluczową rolę w organizmie człowieka, przyczyniając się do wzmocnienia układu immunologicznego. Kwas ten wykazuje działanie przeciwzapalne, dlatego można go stosować w celu zmniejszenia bólu mięśni i stawów. Jego spożywanie może mieć korzystny wpływ na włosy, skórę i paznokcie. Pozwala na zachowanie witalności. Jest stosowany zazwyczaj w suplementach, które wspomagają urodę, wzmacniają odporność. Stanowi dodatek do preparatów bogatych w Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 2g na dobę.

Kwas Glutaminowy

Kwas glutaminowy (glutamic acid) to związek chemiczny, który zaliczany jest do grupy aminokwasów. Jest on składnikiem, który znajduje się w niemal wszystkich preparatach białkowych. Jest to składni, który ma za zadanie zwiększać i poprawiać smak produktu. W przemyśle spożywczym, jest to substancja, która ma smak słono-słodki. Jest to składnik, który ma korzystny wpływ na pracę organizmu. Wpływa on na procesy myślowe, a także przyczynia się do zmniejszenia ryzyka rozwoju chorób neurologicznych. Dodatkowo ma korzystne działanie na pracę mózgu i wspomaga przepływ informacji między neuronami.

Kwas Glutaminowy to aminokwas, nie należący do niezbędnych, ale opisywany jako „paliwo dla mózgu". Zwykle dostarczany jest do organizmu wraz z pokarmem, a najwięcej znajduje się go w pszenicy. Kwas glutaminowy oczyszcza tkankę mózgową, łącząc się w mózgu z toksycznym amoniakiem. Z niego powstaje glutamina, która dla mózgu jest swoistym „dopalaczem". Poprawia funkcjonowanie mózgu, łagodzi zmiany nastroju i pomaga w leczeniu alkoholizmu, przynosi dobre rezultaty w przypadku migrenowych bólów głowy i w przezwyciężaniu „głodu słodyczy". Kwas glutaminowy działa pośrednio uspokajająco, ponieważ z niego tworzy się kwas gammaamino-masłowy GABA - neuroprzekaźnik o właściwościach uspokajających. Jednakże lepiej niż kwas glutaminowy wchlanianajest przez organizm glutamina, toteż właśnie ona służy jako preparat uzupełniający odżywianie. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością.

Kwas guanidynopropionowy

Kwas guanidynopropionowy ( Guanidynopropionian Guanidino propionic acid, Guanipro(guanidinopropionic acid)Jest to pochodna guanidyny. Występuje ona w organizmie ludzkim i związana jest ona z gospodarką insulinową. Dodatkowo wpływa na pracę metabolizmu glukozy. Wspomaga transport składników odżywczych do miejsc docelowych, dzięki czemu tkanki mięśniowe są lepiej odżywione. Składnik ten wykorzystywany jest jako dodatek do stacków keratynowych, stawnowi składnik preparatów przed ttreningowych. Jest prekursprem tlenku azotu, dzięki czemu zwiększa jego stężenie we krwi.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych.

Kwas hialuronowy

Kwas hialuronowy  jest to związek chemiczny, który stosowany jest w preparatach wspomagających i poprawiających wygląd. Zadaniem tego związku, jest łączenie włókien kolagenowych, a także przyczynienie się do wiązania cząsteczek wapnia. Ma to na celu zwiększyć jędrność skóry i zadbać o jej prawidłowe nawilżenie i odżywienie. Jest to składnik, który łagodzi stany zapalne, a także opóźnia proces starzenia się skóry, dzięki czemu na skórze później pojawiają się zmarszczki. Może być on stosowany do powiększenia ust, czy wypełnienia zmarszczek.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Kwas jabłkowy

Kwas jabłkowy jest to związek chemiczny, który zaliczany jest do grupy kwasów karboksylowych i stanowi on jeden z kwasów owocowych. Jest on najczęściej wykorzystywany w kosmetyce, ponieważ dba on o zdrowie i kondycję skóry. Jego stosowanie przyczynia się do zmniejszenia zmarszczek, a także zapobiegnięcia ich powstawaniu. Dodatkowo jest to kwas, który rozjaśnia koloryt skóry i poprawia jej strukturę. Nadaje jędrności i elastyczności skórze, przyczynia się do zmniejszenia widoczności gruczołów łojowych. Jest to preparat, który stosuje się zewnętrznie.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Kwas kapronowy C6

Kwas kapronowy C6 jest to związek, który zaliczany jest do grupy kwasów tłuszczowych. Jego źródłami są przede wszystkim produkty żywnościowe, takie jak produkty pochodzenia mlecznego i tłuszcz kokosowy. Można do stosować dożylnie, dzięki czemu dociera on do wątroby. Wpływa na poziom cholesterolu we krwi, zmniejszając ryzyko rozwoju miażdżycy. Wykazuje właściwości antyseptyczne, dzięki czemu ogranicza rozwój bakterii i grzybów. Wykazuje wysoki potencjał energetyczny. Jest stosowany w suplementach funkcjonalnych i odżywkach energetycznych.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych

Kwas Kaprylowy

Kwas Kaprylowy - jest to naturalny kwas tłuszczowy, otrzymywany z oleju kokosowego. Ze względu na właściwości stosuje się go w leczeniu grzybicy. Wchłania się w jelitach, dlatego powinien mieć postać tabletek powlekanych lub preparatu „retard" - z opóźnionym działaniem, by dotarł przez żołądek do jelit w całości. Kwas kaprylowy można kupić w sklepach ze zdrową żywnością.

Kwas kaprylowy C8

Kwas kaprylowy C8 to związek, który należy do kwasów tłuszczowych. Jego źródłem jest przede wszystkim tłuszcz mleczny, a także olej kokosowy. Jest to związek, który wykazuje działanie pobudzające. Jego spożywanie zwiększa wytrzymałość, a także wspomaga procesy metabolizowania. Stosuje się go w preparatach dla sportowców, które dodają sił i zwiększają możliwości fizyczne. Kwas ten wpływa na zdrowie układu sercowo-naczyniowrgo. Stanowi składnik preparatów dbających o witalność i zdrowie.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych.

Kwas kaprynowy C10

Kwas kaprynowy C10 jest to związek zaliczany do grupy kwasów tłuszczowych. Wydobywa się do z tłuszczu mlecznego, a także tłuszczu kokosowego. Stosuje się go najczęściej w suplementach diety, które mają zwiększać wytrzymałość i siłę. Dbają o organizm w czasie wykonywania wysiłku fizycznego. Kwas ten wpływa na pracę metabolizmu i zapobiega zaburzeniom. Do jego wchłaniania dochodzi w układzie limfatycznym, dzięki czemu stanowi on źródło mitochondriów, które są niezbędne do zachowania zdrowotności.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 300-1000mg na dobę.

Kwas linolowy

Kwas linolowy to kwas tłuszczowy, który zaliczany jest do grupy związków omega-6. Jego źródłem są oleje roślinne. Jest to niezbędny nienasycony kwas tłuszczowy, który ma niezastąpioną rolę w organizmie człowieka. Uczestniczy on w procesie przemian biochemicznych, a także reguluje wszystkie czynności fizjologiczne. Jego stosowanie może mieć korzystny wpływ na skórę. To składnik, który dba o prawidłowy rozwój i regenerację uszkodzonych tkanek. Może być stosowany już u dzieci. Jego stosowanie może opóźniać procesy starzenia się skóry.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Kwas liponowy

Kwas liponowy - jest to jeden z mniej znanych składników odżywczych, który zyskuje obecnie coraz większą popularność dzięki swoim właściwościom zdrowotnym. Spełnia wiele funkcji podobnych do tych, które pełnią witaminy. Wytwarzany w organizmie nie zawsze w wystarczającej ilości, jest silnym przeciwutleniaczem i koenzymem zawierającym siarkę. Tejego właściwości sprawiają, że dodaje energii; odgrywa istotną rolę w przemianie cukru zawartego we krwi w energię. Pomaga zatem w przypadku cukrzycy, ponieważ normalizuje poziom cukru we krwi. Kwas liponowy rozpuszcza się zarówno w wodzie, jak i w tłuszczach, jest zatem przeciwudeniaczem o szerokim zakresie oddziaływania. Wzmaga zarazem aktywność innych przeciwudeniaczy, takich jak witaminy: rozpuszczalna w wodzie witamina C i rozpuszczalna w tłuszczu witamina E. Neutralizując wolne rodniki kwas liponowy chroni komórki i pomaga zapobiegać chorobom zwyrodnieniowym związanym z wiekiem, takim jak choroby serca, nowotwory, cukrzyca, artretyzm, zaćma, a także między innymi choroba Alzheimera. Wiąże metale toksyczne, takie jak ołów, kadm, rtęć i usuwa je z organizmu. Preparaty kwasu liponowego dodają energii i opóźniają proces starzenia. Stosowanie ich jako dodatku odżywczego jest szczególnie ważne w starszym wieku, kiedy to proces syntezy tego kwasu w organizmie ulega osłabieniu. Uzupełnianie diety kwasem liponowym jest szczególnie wskazane dla osób z cukrzycą. Zawierają go w dużej ilości drożdże i wątroba. Preparaty kwasu liponowego dostępne są w skjepach ze zdrową żywnością

Kwas Metyl Tetradecyltiooctowy

Kwas Metyl Tetradecyltiooctowy to zmodyfikowany kwas tłuszczowy, który zawiera w swojej cząsteczce siarkę. Niektóre źródła podają, że ten związek ma korzystny wpływ na metabolizm lipidów, a także przyczynia się do zwiększenia aktywności enzymów, które są odpowiedzialne za lokalizowanie kwasów tłuszczowych w wątrobie. Wspomaga transport kwasów tłuszczowych, a także dba o ich utlenianie. Jego spożywanie może mieć korzystny wpływ na gospodarkę insulinową, a także przyczynia się do redukcji tkanki tłuszczowej.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Kwas oleinowy

Kwas oleinowy jest zaliczany do grupy niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Jest to związek, który wpływa na funkcjonowanie organizmu ludzkiego. Ma największe działanie na pracę układu sercowo-naczyniowego. Przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi, dzięki czemu zmniejsza ryzyko rozwoju miażdżycy. Dodatkowo reguluje pracę układu nerwowego, dbając o funkcje poznawcze, zachowanie pamięci i utrzymanie koncentracji. Wpływa również na pracę układu pokarmowego, dbając o metabolizm i proces utleniania kwasów tłuszczowych. Stosuje się go w suplementach prozdrowotnych.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Kwas palmitynowy

Kwas palmitynowy to związek, który należy do grupy kwasów tłuszczowych nienasyconych. Jego największym źródłem są tłuszcze pochodzenia zwierzęcego. To w mięsie znajduje się najwięcej tego związku. Jest to związek, który ma wpływ na zdrowie układu odpornościowego. Dba o prawidłową pracę układu nerwowego, wspomagając funkcje poznawcze i proces zapamiętywania nowych informacji. Doskonale wpływa na organizm sportowców. W suplementacji, jest to składnik, który stanowi punkt odniesienia do prawidłowej diety dla osób aktywnych fizycznie.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Kwas Pantotenowy

Kwas Pantotenowy - znany jest także jako witamina 65. Chociaż znajduje się on w małych ilościach w większości pokarmów, jego niedobory występują powszechnie. Kwas pantotenowy bierze udział w 80 różnych działaniach metabolicznych, takich jak przemiana cukru i produkcja adrenaliny. Pomaga także utrzymać odpowiedni poziom cukru we krwi, wzmaga energię, szczególnie w sytuacjach stresujących - dlatego często witaminę 65 nazywa się „witaminą stresu". Stosuje sieją także w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów i alergii. Kwas pantotenowy jest istotnym składnikiem mleczka pszczelego i ikry dorsza -jego stosowanie wpływa na płodność i reprodukcję. Niedobór witaminy 65 objawia się m.in.: stresem, drażliwością lub depresją, niskim poziomem cukru we krwi, zmęczeniem, niestrawnością, zaparciem, owrzodzeniem, artretyzmem i alergią. Do jej najlepszych źródeł należy mleczko pszczele, ikra dorsza, drożdże piwne, podroby, kiełkująca pszenica, pełne ziarno, fasole, melasa i orzechy. Witamina 65 jest dostępna oddzielnie lub łącznie z innymi witaminami z grupy B w tabletkach B complex, a także w preparatach multiwitaminowych.

Kwas para-aminobenzoesowy

Kwas para-aminobenzoesowy jest to substancja witaminowa, której zadaniem jest wspomaganie pracy metabolizmu, a także wspomaganie metabolizmu białek. Jego spożywanie przyczynia się do zwiększenia przyswajalności kwasu pantotenowego. Dodatkowo ma on korzystny wpływa na wygląd skóry i przyczynia się do poprawy jej wyglądu. Ten składnik pomaga utrzymać naturalny kolor włosów na dłużej, co oznacza, że zapobiega siwieniu i zmniejsza ryzyko nadmiernego wypadania włosów. W Suplementacji stosuje się go w preparatach poprawiających kondycję włosów i skóry.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 50mg na dobę.

Kwas R-alfa-liponowy

Kwas R-alfa-liponowy (R-ALA) to związek chemiczny, który przyczynia się do zwiększenia wrażliwości komórek na insulinę. Reguluje on poziom cukru we krwi, a to ma wpływ na likalizację glukozy, a także proces dostarczania tlenu. Jego spożywanie zwiększa syntezę tlenku azotu, dzięki czemu przyczynia się do rozszerzenia naczyń krwionośnych. Ma on korzystny wpływa na narząd wzroku, jego prawidłowe stężenie w organizmie zwiększa odporność na stres. Zmniejsza on aktywność wolnych rodników i działa jak anabolik.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 100mg na dobę.

 

Kwas rozmarynowy (kwas kamozowy)

Kwas rozmarynowy (kwas kamozowy) - przeciwutleniacz hamujący w 80 % powstawanie adduktów DNA z benzo(a.)pirenem, wybitnie silnie hamują peroksydację lipidów i ich rozpad pod wpływem promieniowania jonizującego. Bakteriostatyczny, konserwujący i przeciwutleniający kwas rozmarynowy [rosmaric acid] jest kwasem fenolopropenowym wchodzącym w skład wielu ekstraktów roślinnych z rodziny Lamiaceae (np. w skład szałwi, rozmarynu, melisy, bazy lii, hyzopu, majeranku, mięty, oregano, Prunella vulgaris, pachnotki, żywokostu). Dzięki czterem grupom -OH kwas rozmarynowy okazał się doskonałym antyoksydantem, kontrolującym stres oksydacyjny i likwidującym wolne rodniki (np. DPPH). Dzięki aktywnemu atomowi tlenu wykazuje właściwości antyalergiczne oraz inhibujące enzymy: hialorunidazę i beta-heksoaminidazę. Hamuje także NADPH-vit C i Fe(2+)-cysteinę, które zapoczątkowują procesy utleniania w wielu tkankach. Kwas rozmarynowy wykazuje także właściwości przeciwwirusowe, przeciwzakrzepowe, antyhormonalne. Hamuje także cytokinozależną proliferację komórek. Kwas rozmarynowy działa przeciwzapalnie

Kwas Stearynowy

Kwas Stearynowy jest to związek, który zaliczany jest do grupy niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Jego źródłem są tłuszcze pochodzenia zwierzęcego. Jego spożywanie ma korzystny wpływ na pracę układu nerwowego. Wspomaga pracę mózgu, zwiększa koncentrację i ułatwia zapamiętywanie. Dodatkowo jest to związek, który wpływa korzystnie na pracę układu odpornościowego. Niektóre źródła pokazują, że w przeciwieństwie do innych kwasów tłuszczowych spożywanie tego może przyczynić się do zwiększenia poziomu cholesterolu we krwi.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Kwas Tauroursodeoksycholowy

Kwas Tauroursodeoksycholowy (TUDCA) to związek, który stosowany jest w celu usunięcia toksycznych związków z organizmu. Ten związek przyczynia się do ochrony wątroby przed niekorzystnym działanie czynników. Stosuje się go w przypadku dolegliwości z układu pokarmowego. Jest to kwas, który przyczynia się do regeneracji komórek wątrobowych, a także wspiera produkcję kwasy żółciowego. Jego spożywanie sprawia, że zmniejsza się ilość wchłanianego cholesterolu w jelicie cienkim. Ma działanie anaboliczne i dzięki temu stosuje się go w suplementacji sportowej.

Dawkowanie:  zalecana dawka to około 250mg na dobę.

Kwas ursolowy (UA, urson, prunol, micromerol, malol)

Kwas ursolowy (UA, urson, prunol, micromerol, malol) jest kwasem fenolowym, trójterpenem pentacyklicznym, czyli związkiem zbudowanym z pięciu pierścieni heterocyklicznych opatrzonych grupami -COOH i -OH. W przyrodzie występuje zawsze w towarzystwie swojego izomeru - kwasu oleaionowego (oleanowego) OA). Związki te występują w wielu roślinach kosmetycznych, m.in. w : rozmarynie, czarnej jagodzie, czarnym bzie, mięcie pieprzowej, lawendzie, oregano, tymianku. Są również syntetyzowane chemicznie. Przez długi okres czasu uważano, że nie wykazują żadnej aktywności leczniczej. Kwas ursolowy i jego sole sodowe i potasowe były używane jedynie jako emulgatory. Po dokładnych badaniach okazało się jednak, że jest to również związek o bardzo cennych właściwościach przeciwzapalnych, przeciwnowotworowych (chroni przed rakiem skóry), przeciwwirusowych i antybakterynych.

Kwasy Nukleinowe

Kwasy Nukleinowe - są to szczególne cząsteczki, w których zakodowana jest informacja dotycząca cech dziedzicznych człowieka (kod genetyczny). Kwasy nukleinowe obecne są we wszystkich komórkach, nadzorują ich wzrost, namnażanie i funkcjonowanie. W cząsteczkach DNA (kwas dezoksyrybonukleinowy) znajduje się wzór białek charakterystycznych dla danego osobnika, od których zależą cechy genetyczne, a niektóre cząsteczki RNA (kwas rybonukleinowy) działająjak posłaniec (messenger), który na nici DNA pomaga budować odpowiednie, charakterystyczne dla danej komórki białko. Kwasy nukleinowe są podatne m.in. na szkodliwe działanie wolnych rodników, które utleniają je i zmieniają wiązania cząsteczek, zniekształcając zakodowaną w nich informację. Zniekształcenie informacji może prowadzić do mutacji, czyli takiej zmiany, w wyniku której komórki zaczynają się namnażać i funkcjonować nieprawidłowo, a w efekcie powstać może nowotwór lub organizm 81 przedwcześnie starzeje się. Ochroną dla DNA i RNA mogą być witaminy i inne składniki odżywcze niwelujące działanie silnych utleniaczy. Preparaty zawierające kwasy nukleinowe, służącejako dodatki odżywcze, można kupić w sklepach ze zdrową żywnością. Uwaga: Kwasów nukleinowych w postaci dodatków odżywczych nie zaleca się osobom cierpiącym z powodu skazy moczanowej, jeśli stwierdza się u nich wysoki poziom kwasu moczowego.

Kwasy organiczne o krótkim łańcuchu

Kwasy organiczne o krótkim łańcuchu - są naturalnie wytwarzane w jelitach, przez florę bakteryjną, z błonnika dostarczanego wraz z pożywieniem. Trzy kwasy: octowy, propionowy i masłowy spełniają istotne funkcje. Kwasy octowy i propionowy gromadzą się w wątrobie i uczestniczą w produkcji energii, masłowy zaś jest istotnym źródłem energii dla aktywności metabolicznej jelita grubego. Działa on przeciwnowotworowo i wydaje się odpowiedzialny za właściwości przeciwrakowe błonnika. Kwas masłowy stosuje się w lewatywie w leczeniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Ilość kwasów tłuszczowych o krótkim łańcuchu w jelicie grubym zależy od rodzaju błonnika dostarczonego w diecie. Pektyny (z jabłek), guma guar i błonnik z roślin strączkowych wytwarzają więcej tych kwasów niż otręby owsiane i błonnik kukurydzy.

Kwasy polienowe sprzężone

Kwasy polienowe sprzężone - kwas oktadekatrienowy [octadecatrienoic acid], który został wykryty w kilku formach zależych od gatunku roślny, z której został pozyskany:

- Kalendowy [Calendic acid] o dwóch wiązanich trans i jednym cis (8tl0t,12c) pozyskiwany jest oleju tłoczonego z nasion Calendula officinalis - nagietka lelarskiego. 60% KT zawartych w oleju to właśnie kwas kalendowy. Nagietek od setek lat stosowany jest jako specyfik przeciwzapalny, leczący rany i antyseptyczny..

- Punikowy [Punicic acid] zwany również trichozanowym [trichosanic acid] pozyskiwany z ansion granatu Punica granatum i Trichosanthes anguina. Kwas pimikowy jest aktywny biologicznie - w zależności od stężenia wykazuje albo antyoksydacyjne albo prooksydacyjne właściwości . Zanotowano, że kwas punikowy hamuje agregację płytek krwi (poprawia krążenie i działa przeciwzakrzepowo) oraz wpływa na metabolizm kwasu arachidonowego.

Kwasy tłuszczowe nienasycone

Kwasy tłuszczowe nienasycone to związki, które charakteryzują się podwójnym wiązaniem między atomami węgla. Dzieli się je na kwasy tłuszczowe jednonasycone i kwasy tłuszczowe wielonasycone. Kwasy jednonasycone występują w olejach i tłuszczach pocjofzenia roślinnego. Wspierają one regulację poziomu cholesterolu we krwi. Kwasy wielonasycone mają więcej źródeł i właściwości. Mają one wpływ na pracę układu sercowo-naczyniowego. Wpływają one na układ immunologiczny i regulują poziom cholesterolu we krwi. Stosuje się je w suplementach diety prozdrowotnych i funkcjonalnych.

Kwasy tłuszczowe Omega-3 nienasycone

Kwasy tłuszczowe Omega-3 nienasycone - jest to rodzaj niezbędnych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Obejmują one EPA (kwas eikozapentaenowy) i DHA (kwas dokozaheksaenowy), znajdujące się głównie w rybach oceanicznych, jak łosoś, makrela i sardynka, oraz ALA (kwas alfa-linolenowy), zawarty przede wszystkim w nasionach lnu. Kwasy tłuszczowe omega-3 są bardzo ważne dla zdrowia organizmu: zmniejszają lepkość i gęstość krwi, poziom cholesterolu, ciśnienie krwi i pomagają w stanach zapalnych. Przeciwdziałają zawałom i udarom. ALA w organizmie może ulec przemianie w EPA i podobnie - EPA w DHA. DHA jest szczególnie istotny dla rozwoju mózgu w dzieciństwie. Jednak stwierdzono, że to EPAjest najbardziej korzystny dla zdrowia spośród wszystkich kwasów nienasyconych omega-3. Stanowi on dla organizmu najlepsze źródło do produkcji prostaglandyn, które pomagają w stanach zapalnych, dobrze działa w przypadku choroby serca i zapalenia stawów; dlatego pacjentom z tymi dolegliwościami często zaleca się stosowanie w diecie ryb oceanicznych zamiast mięsa. EPA jest dostępny w formie kapsułek w sklepach ze zdrową żywnością.

Kwercetyna

Kwercetyna jest to związek chemiczny, który stosowany jest w suplementacji. Jego największe zalety to silne działanie przeciwalergiczne i przeciwzapalne. Uważa się, że jest to związek, który ma silne działanie przeciwutleniające, dzięki czemu wspomaga wydalanie wolnych rodników z organizmu. Jego wysokie stężenia przyczyniają się do niszczenia komórek nowotworowych dzięki czemu zmniejszają one ryzyko rozwoju niektórych nowotworów. Stosuje się ją w suplementach, które wspomagają zwalczanie alergii, a także preparatów prozdrowotnych i przeciwutleniających.

Kwercetyna - jeden z najbardziej aktywnych bioflawonoidów, coraz bardziej popularna, jako że ma dobroczynny wpływ na nasze zdrowie. Stwierdzono, że jest silnym przeciwutleniaczem, neutralizuje wolne rodniki, które są przyczyną zwyrodnieniowych chorób związanych z wiekiem, takich jak choroby serca, nowotwory i artretyzm. Istnieją doniesienia o silnym, przedłużonym działaniu przeciwzapalnym kwercetyny i o przyspieszaniu przez nią gojenia się ran. Stwierdzono także, iż działa ona przeciwwirusowo, w szczególności w przypadku opryszczki wargowej. Ma także właściwości przeciwnowotworowe, a badania wykazały, że może hamować rozprzestrzenianie się złośliwych komórek w przypadkach nowotworów sutka, jajników i w leukemii. Hamuje również uwalnianie histaminy, co jest korzystne dla osób z alergią. Z dodatkowych badań wynika, że kwercetyna opóźnia początek zaćmy, a ponieważ zwiększa wydzielanie insuliny, jest też użyteczna w przypadku cukrzycy. Występuje w obfitości w owocach i warzywach, w skórce cytrusów, w cebuli, czosnku i w wodorostach. Preparaty kwercetyny dostępne są w sklepach ze zdrową żywnością w formie kapsułek. Uwaga: Wysokie dawki kwercetyny mogą spowodować biegunkę.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Kwiaty

Kwiaty są bardzo popularne w tradycyjnej medycynie. Przykładami mogą być goździki (pączki kwiatowe Syzygium aromaticum; Caryophylli flos) , kwiaty rumianku (Matricaria recutita; Matricariae flos) , kwiaty rumianu rzymskiego (Chamaemelum nobile; Chamomillae romanae flos). Czasami wykorzystuje się również części kwiatów, np. kielichy ketmii szczawiowej (Hibiscus sabdariffa; Hibisci flos), pręciki szafranu (Crocus sativus; Croci stigma), znamiona słupków ("wąsy") kukurydzy (Zea mays; Maidis stigma) lub nawet pyłek (pollinae). Używa się również całych kwiatostanów, np. "szyszki" chmielowe (Humulus lupulus; Lupuli strobulus).

Kłącze (rhiz. lub rhizoma)

Kłącze stanowią zdrewniałe lub mięsiste, przedłużone, podziemne łodygi, często rosnące równolegle po podłoża, z których powyżej gruntu wyrastają łodygi i liście, a poniżej korzenie. Powinno się wyraźnie rozróżniać kłącza od korzeni (radix) .Jest wiele przykładów roślin leczniczych, z których wykorzystuje się kłącza, np. kawa-kawa (PiPer methysticum; Kava-kava rhizoma) lub imbir (Zingiber officinale; Zingiberis rhizoma). 

L-alanylo-l-glutamina

L-alanylo-l-glutamina jest to związek, który łączy w sobie dwa aminokwasy glutaminę i alaninę. W medycynie stosuje się je w przypadku niskiego stężenia azot. W suplmenetacji  największe jej korzyści odczuwają sportowcy, ponieważ ma ona silne działanie anaboliczne. To połączenie sprawia, że zwiększa się stabilność i przyswajalność tych aminokwasów. Jego spożywanie poleca się szczególnie osobom, które są aktywne fizycznie i prowadzą wyczerpujący tryb życia. Ten związek wchodzi w skład suplementów treningowych, które wspomagają regenerację.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5g na dobę.

L-asparaginian l-ornityny

L-asparaginian l-ornityny jest to połączenie dwóch soli. Przyczynia się do regulacji procesy regeneracji komórek wątroby. Jest również składnikiem, który ma swój udział w procesie regulacji procesów fizjologicznych. Dba o prawidłowy przebieg przemian metabolicznych, a także nasila syntezę tlenku azotu. Jest to prekursor aminokwasy niebiałkowego, czyli argininy. Bierze on udział w cyklu metabolicznym i pomaga wydalanie mocznika i azotu. Stymuluje procesy regeneracyjne. Jest w składzie suplementów diety prozdrowotnych i Boosterów.

Dawkowanie: zalecana dawka to okołu kilkudziesięciu mg na dobę.

L-Cytrulina

L-Cytrulina jest to związek, który stosowany jest w zwalczaniu uczucia zmęczenia, a także zmniejsza osłabienie mięśni. Stosuje się ją w celu zwalczenia problemów z zaburzeniami erekcji, a także wspomaga regulowanie ciśnienia tętniczego. Związek te ma korzystny wpływ na pracę układu sercowo-naczyniowego. Jest ona potrzebna do poprawienia wyników sportowych, a także przyczynia się do zwiększenia energii i modelacji ciała. Jest aminokwasem, który bierze udział w cyklu mocznikowym. Obniża uczucie zmęczenia i zwiększ wytrzymałość tlenową.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

L-DOPA

L-DOPA jest to składnik, który pozyskiwany jest głównie ze świerzbowca właściwego. Jest to roślina, która ma nadprzeciętna zawartość tego aminokwasu. Dodatkowo jest to źródło związku, który wykazuje większą odporność i skuteczność. Jest to składnik, który stosowany jest w suplementacji sportowej. Przyczynia się do poprawy funkcji poznawczych. Pomaga ona przekroczyć barierę krew-mózg. Dodatkowo stosuje się ją do zwiększenia stężenia testosteronu, a także do poprawy kondycji i funkcji seksualnych.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 100-600mg na dobę.

L-Karnityna

L-Karnityna jest to substancja, której zadaniem jest wspomaganie przemiany kwasów tłuszczowych w energię. Wspomaga ona transport kwasów tłuszczowych do mitochondriów, gdzie dostarcza energię, która wykorzystywana jest w czasie wysiłku fizycznego. Jest to składnik, który wykorzystuje się przy produkcji suplementów diety na odchudzanie. Jest ona stosowana ze względu na jej silne działanie. Pomaga ona zrzucić zbędne kilogramy, a także przyczynia się do neutralizacji wolnych rodników w organizmie. Jej spożywanie poprawia wytrzymałość, wspomaga regenerację.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

L-selenometionina

L-selenometionina jest to organiczna forma selenu. To połączenie selenu z melatoniną. Połączenie to miało na celu poprawienie przyswajalności obu związków z układu pokarmowego. Niektóre źródła podają, że dodatkowo poprawiła się biodostępność tych składników. Selen jest składniki, który ma znaczący wpływ na przebieg procesów biochemicznych. Jego zadaniem jest ochrona organizmu przed działanie stresu oksydacyjnego. Przyczynia się do poprawy pracy tarczycy, a także wspomaga układ immunologiczny i mózg. W suplementacji stosuje się go w celu poprawy pracy tarczycy i serca.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

L-teanina

L-teanina jest aminokwasem, który buduje wszystkie ustroje białkowe. Występuje ona w zielonej herbacie, jako wolny aminokwas. Jej działanie jest wszechstronne, a najbardziej docenia się jej działanie rozluźniające. Pomaga ona zmniejszyć napięcie i stres. Dodatkowo korzystnie wpływa na pracę układu nerwowego, przyczyniając się do poprawy koncentracji i wspomaga procesy uczenia się oraz przyswajania i zapamiętywania nowych informacji. Jego spożywanie zwiększa uczucie czujności, a jednocześnie pozwala na zachowanie czujności. Zmniejsza uczucie otępienia i senności.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 200-400mg na dobę.

Lactobacillus acidophilus

Lactobacillus acidophilus jest to szczep bakterii, które stanowią niezbędne pałeczki kwasu mlekowego, które wpływają na zdrowie. Ich miejscem lokalizacji jest głównie śluzówka jelita cienkiego. Z łatwością wchłaniają się one do organizmu przez układ pokarmowy. Można jest stosować przy dolegliwościach układu pokarmowego, a także di poprawienia kondycji układu moczowo-płciowego. Jest w stanie syntezować kwasy organiczne, które zwiększają odporność organizmu na działanie i obecność patogenów. Dodatkowo wspomaga prawidłowe krążenie i korzystnie wpływa na strukturę kości.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Lactobacillus brevis

Lactobacillus brevis to zbiór bakterii kwasu mlekowego. Wyróżnia się ich aż 16 rodzajów, a ich stosowanie może okazać się pomocne do uprawnienia układu odpornościowego. Stosuje się je przy zwalczaniu infekcji pochwy, a także zakażeniach układu moczowego. Niektóre źródła podają, że stosowanie tego szczepu bakterii może skutecznie zwalczać zakażenie z patogeniami. Dodatkowo zmniejszają one dolegliwości związane z infekcjami bakteryjnymi. W suplementacji stosuje się je najczęściej do wzmocnienia odporności i w trosce o zdrowie układu moczowo-płciowego.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Laktoza

Laktoza - cukier mleczny otrzymywany przez odparowywanie mleka krowiego. Jest to disa-charyd - dwucukier złożony z glukozy i galaktozy. W kwaśnym mleku (takjak i w jogurcie) laktoza ulega przemianie w kwas mlekowy. Mleko ssaków zawiera 4%-7% laktozy. Organizm noworodka nie jest w stanie zaabsorbować laktozy bez udziału enzymu laktazy, rozkładającego laktozę na jej wchłanialne składniki: glukozę i ga-laktozę. Są jednakże przypadki, kiedy po odstawieniu od piersi i wejściu w okres dorastania organizm traci zdolność do wydzielania laktazy - wówczas ludzie nie są w stanie trawić mleka i produktów mlecznych. Stan tan znany jest jako „nietolerancja laktozy". Dolegliwość ta dotyka 70%-90% żółtych i czarnych Amerykanów oraz Indian, a także dorosłych pochodzących z rejonu morza Śródziemnego. Odpowiedni wskaźnik dotyczący mieszkańców zachodu i północy Europy jest niższy o 15%. Nietolerancja laktozy objawia się dolegliwościami brzusznymi, wzdęciem i biegunką - nawet po wypiciu najmniejszej ilości mleka. Ludzie cierpiący z powodu takich objawów, a chcący pić mleko, mogą przyjmować enzym laktazę jako dodatek pokarmowy. Preparaty zawierające laktazę dostępne są w sklepach ze zdrową żywnością.

Lawenda

Lawenda - wiecznie zielony krzew, pochodzący z krajów śródziemnomorskich. Od wieków uprawiano lawendę ze względu na pachnące kwiaty. Napar i olejek eteryczny otrzymany z kwiatów mają działanie uspokajające, przynoszą ulgę w przykurczach i bólach mięśni. Leczy się nimi także wzdęcia, bóle i zawroty głowy. Olejku lawendowego używa się w aromaterapii i w przemyśle perfumeryjnym. Dostępny w większych sklepach ze zdrową żywnością w dziale aromaterapia.

Lawenda Wąskolistna (Lavandula angustifolia)

Lawenda Wąskolistna 

OPIS Krucha wieloletnia krzaczasta roślina (do 1 m wys.), z wąskimi, srebrnymi liśćmi i małymi purpurowo-niebieskimi kwiatami na pojedynczych łodyżkach. W uprawach przemysłowych wykorzystuje się głównie mieszańce między L. angustifolia i szerokolistną L. la-tifolia. Używane są także lawenda francuska (L. denta-ta) i hiszpańska (L. stoechas).

POCHODZENIE Zachodnie rejony Morza Śródziemnego. Przemysłowa produkcja olejku jest w wielu rejonach, także w Europie Wschodniej.

SUROWIEC Suche kwiaty (Lavandulae flos) i olejek eteryczny, destylowany ze świeżych kwitnących części górnych tuż przed rozwojem kwiatów (Lavandulae aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Uspokajające, rozkurczowe, przeciwbakteryjne.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Kwiaty lawendy są używane jako lek wyciszający w niestrawności i niewielkich zaburzeniach nerwowych jak bezsenność, drażliwość jelit na tle nerwowym. Olejek jest stosowany miejscowo jako słaby antyseptyk i stymulant w leczeniu ran, oparzeń, oparzeń słonecznych i bóli mięśniowych. W aromaterapii jest popularny w bólach głowy, migrenie, napięciach i załamaniach nerwowych. Jest także wykorzystywany na dużą skalę w produktach kosmetycznych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny (1-3%) zawiera monoterpeny (do 75% octanu linalolu i lina-lilu; ponadto cis-P-ocymen, trans-P-ocymen, 1-terpinen-4-ol, małe ilości limonenu, 1,8-cyneolu, kamfory, a-terpineolu), seskwiterpeny i 3-oktanon. Liście zawierają kwas rozmarynowy (około 12%), kumaryny (umbeliferon), triterpeny i kwasy fenolowe.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Lipofilne monoterpeny wchodzą w reakcję z biobłonami i wpływają na aktywność kanałów jonowych, przekaźników i receptorów. To może tłumaczyć działanie uspokajające, rozkurczowe i przeciwbakteryjne olejku.

Lawsonia Bezbronna (Lawsonia inermis)

Lawsonia Bezbronna

OPIS Wiecznie zielony krzew (do 5 m wys.), z wąsko-podługowatymi, nakrapianymi liśćmi; ma małe, pachnące, białe lub czerwonawe kwiaty i czarne jagody. Stosowana jest również L. alba.

POGRODZENIE Indie, Środkowy Wschód, region Morza Śródziemnego. Roślina jest uprawiana na dużą skalę, zwłaszcza w Egipcie i Indiach.

SUROWIEC Sproszkowane liście (Hennae folium). Kategoria terapeutyczna Środek ściągający, przeciwdrobnoustrojowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Liście henny są tradycyjnym lekiem w Indiach, Arabii i Północnej Afryce. Są stosowane głownie w leczeniu ran, otarć i zakażeń skóry, także w plukankach w bólach gardła; wewnętrznie stosowane w leczeniu biegunek, dyzenterii, wrzodów żołądka i w tasiemczycach. Uważane są również za środek przeciwpadaczkowy i poronny. Obecnie są używane głównie jako barwnik włosów i paznokci (a także tradycyjnie dłoni i stóp, zwłaszcza dla panien młodych). Sproszkowane liście są w różnych stężeniach dodawane do szamponów i farb do włosów w celu nadania rudawej lub brązowej barwy, zależnie od naturalnego koloru włosów. Liście indygo (lndigofera tincto-ria) są niekiedy dodawane do henny dla uzyskania naturalnego brązowego lub czarnego koloru. Dla procesu barwienia ważna jest wilgoć i ciepło. Lawson wywiera długotrwały efekt barwiący na skórę i włosy poprzez chemiczne wiązanie się z białkami.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Stosuje się odwary i napary, a także pastę ze sproszkowanych liści, nakładaną na skórę lub włosy.

SUBSTANCJEAKTYWNE Najważniejszym składnikiem jest lawson: 2-hydroksy-l,4-naftochinon, który uwalnia się w świeżych liściach podczas hydrolizy glikozydu (1% lawsonu w sproszkowanych liściach). Innym ważnym składnikiem są garbniki (do 10%), pozostałe pochodne naftochinonu, kumaryny, flawonoidy, fenolokwasy, sterole i ksantony, z których wszystkie mogą posiadać pozamedyczne zastosowania.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Działanie ściągające przypisuje się garbnikom. Lawson, jak inne naftochinony, jest silnym utleniaczem i może wchodzić w interakcje z różnymi składnikami komórki, zwłaszcza z białkami, co by wyjaśniało jego działanie antybakte-ryjne, przeciwgrzybicze, przeciwamebowe i przeciwko pasożytom wewnętrznym.

LDL

LDL - skrót od angielskiego Iow density lipoproteins, co oznacza lipoproteiny o niskiej gęstości. Jest to niebezpieczna postać nośnika cholesterolu, który transportuje cholesterol z krwi do tkanek, sprzyjając odkładaniu się tej substancji, zapychaniu tętnic, miażdżycy naczyń i chorobom serca. Obniżenie poziomu LDL we krwi oznacza zmniejszenie ryzyka zawału.

Lebiodka

Lebiodka - znana także jako oregano - bylina pochodząca z obszaru Morza Śródziemnego, powszechnie używana jako przyprawa. Napary z liści, kwiatów i łodyg pomagają w bólach brzucha, kolce, bólach głowy, nerwowości, kaszlu, krztuścu i innych chorobach układu oddechowego. Oregano działa też napotnie, likwiduje wzdęcia, ułatwia odrywanie flegmy. Herbatka z lebiodki łagodzi bóle podbrzusza i reguluje cykl menstruacyjny u kobiet. W tym celu należy ją pić trzy lub cztery dni przed spodziewanym dniem wystąpienia krwawienia. Uwaga: Nie powinno się używać lebiodki w czasie ciąży

Lebiodka Pospolita (Origanum vulgare)

Lebiodka Pospolita

OPIS Oregano jest aromatyczną byliną (do 0,9 m) o owłosionych naprzeciwległych liściach i białych lub różowych kwiatach zebranych w końcach pędów. Jest bardzo podobne do majeranku (O. majorana) i oba te gatunki (obydwa są popularnymi przyprawami) są często mylone. Niektóre gatunki, takie jak O. compactum, stosowano w medycynie ludowej O. dictamnus, O. he -racleoticum, O. onites i O. syriacum. O. syriacum to wymieniany w Biblii hyzop (wspomniany przy ukrzyżowaniu) . O. dictamnus — lebiodka kreteńska (po grecku dktamon), ma wełniste liście i duże podsadki kwiatowe. W mitologii greckiej tego zioła użyła Afrodyta, by uleczyć rany trojańskiego bohatera Eneasza.

POCHODZENIE Od Europy po środkową Azję (O. vulgare), region Morza Śródziemnego (O. majorana), Środkowy Wschód (O. syriacum) i Kretę (O. dictamnus). Oregano, a w mniejszym stopniu majeranek, są przemysłowo uprawiane jako przyprawy (oregano nadaje charakterystyczny zapach pizzy). Lebiodkę kreteńską i gatunki pokrewne wyhodowano jako rośliny ozdobne. Roślina ta nadal jest popularnym lekiem w Grecji, a zwłaszcza na Krecie, gdzie prawdopodobnie występuje endemicznie.

SUROWIEC Suszone części nadziemne (oregano - Ori-gani vulgaris herba; majeranek - Majoranae herba); olejek eteryczny (olejek oregano - Origani vulgaris aetheroleum; olejek majeranku - Majoranae aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek żołądkowy, wykrztuśny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Oregano, majeranek i lebiodka kreteńska są stosowane głównie w leczeniu zapalenia oskrzeli, nieżytów, przeziębień i grypy, kolek oraz dyspepsji. Zioła te, lub ich rozcieńczone olejki, są niekiedy stosowane miejscowo w higienie jamy ustnej, leczeniu przekrwienia jamy nosowej, ran i swędzenia skóry. Olejki są też stosowane w aromaterapii.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Stosuje się trzy razy dziennie herbatę ziołową z 1-2 g suszonego ziela. Olejek nigdy nie powinien być przyjmowany do wewnątrz.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek oregano i lebiodki kreteńskiej zawiera karwakrol (40-70%), f>-cymen iy-ter-pinen, podczas gdy olejek majeranku zawiera głównie terpinen-4-ol, a-terpineol, sabinen, linalol i karwakrol.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Olejki eteryczne gatunków Origanum wpływają na błony biologiczne i są przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe, rozkurczowe i przeciwzapalne.

Lecytyna

Lecytyna - woskowata substancja, obecna we wszystkich komórkach organizmu i różnych pokarmach. W jej skład wchodzi związek grupy witamin B: cholina. Lecytyna jest niezbędna dla organizmu: stanowi 30% suchej masy tkanki mózgowej i 73% tłuszczu wątroby. Lecytyna pomaga w przenoszeniu tłuszczu w organizmie i wraz z cholesterolem wytwarza żółć. Ma znaczną zdolność emulgowania, dzięki czemu wspomaga rozpuszczanie małych kamieni żółciowych, wpływa na zmniejszenie rozmiaru cząsteczek tłuszczu we krwi, obniżenie poziomu cholesterolu i zapobiega miażdżycy naczyń. Mówi się o lecytynie, że jest „pożywieniem mózgu", gdyż jej składnik - cholina - ulega w mózgu przemianie w neuroprzekaźnik, który ma wpływ na funkcjonowanie intelektu i pamięć. Preparaty lecytyny mogą być użyteczne dla ludzi parających się pracą umysłową, a jej najlepszym naturalnym źródłem są nie przetworzone, świeże oleje roślinne, żółtko jaj, orzechy, nasiona i soja. W formie płynnej, granulek i kapsułek dostępna w aptekach i sklepach ze zdrową żywnością.

Len

Len - jednoroczna roślina, której nasiona nazywane są siemieniem lnianym. Len jest jedną z najstarszych upraw, początkowo uprawiany na Bliskim Wschodzie, około roku 1000 znany był już w Europie, a potem sprowadzono go także do Ameryki Północnej. Obecnie uprawia się go powszechnie ze względu na włókno i olej. Surowcem leczniczym są nasiona. Tradycyjnym sposobem przeciw zaparciu jest zjedzenie l lub 2 łyżek dojrzałych, namoczonych lub zmielonych nasion i popicie dużą ilością wody. Nasiona pęcznieją i pobudzają ruch robaczkowy jelit. Z nasion sporządza się wywar, który 85 działa łagodząco na przewód pokarmowy, stosuje się go też w niedomaganiach układu oddechowego i moczowego. Olej lniany jest najbogatszym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, kwasu linolowego i linolenowego. Kwasy te muszą być przyswajane z pożywienia, są niezwykle ważne dla prawidłowego działania układu odpornościowego i zapobiegają chorobom serca. Olej lniany pomaga pozbyć się kamieni żółciowych. W tym celu należy pić l łyżkę oleju lnianego i po zażyciu leżeć przez pół godziny. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością, w sklepach zielarskich i w aptekach.

Len Zwyczajny (Linum usitatissimum)

Len Zwyczajny

OPIS Jest to wzniesiona roślina jednoroczna (do 1 m wys.), o wiotkiej łodydze z małymi, nieowlosionymi liśćmi i niebieskimi kwiatami. Torebka nasienna zawiera czerwonobrązowe gładkie nasiona. Z niektórych upraw pozyskuje się włókna lniane, inne dla nasion lub oleju lnianego.

POCHODZENIE Rejon M. Śródziemnego i Europa Zachodnia. Len od czasów starożytnych znany jest jako roślina uprawna (prawdopodobnie wyprowadzony został z L. angustifolium), o dużych, niepękających torebkach nasiennych i dużych nasionach.

SUROWIEC Dojrzale i wysuszone nasiona (Lini semen, siemię lniane).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Pęczniejący środek przeczyszczający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Całe lub zgniecione nasiona lnu zwiększają objętość mas kałowych w leczeniu chronicznych zaparć, objawów zespołu jelita drażliwego, kolek skurczowych i zapalenia uchyłków jelita grubego oraz miejscowo w leczeniu stanów zapalnych. Śluz wspomaga leczenie stanów zapalnych żołądka i jelit.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Łyżkę stołową całych lub zgniecionych (nie mielonych) nasion zalewa się 150 mL wody i stosuje 3 x dz. Kataplazmy lub okłady można przygotowywać z 30-50 g zmielonych nasion.

SUBSTANCJE AKTYWNE Duże ilości (6-10%) śluzu obecne są w brzegowej części zewnętrznych komórek okrywy nasiennej. Nasiona zawierają 35—45% oleju (zawierającego kwas linolowy i a-linolenowy, ALA), 20-25% białek i 25% błonnika. Obecne są również sterole i triterpeny (cholesterol, kampesterol, stigma-sterol i inne), a także do 1% mono- i diglikozydów cyjanogennych (odpowiednio linamaryny i lotaustra-liny oraz linustatyny i neolinustatyny).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Śluz powoduje zwiększenie objętości zawartości jelita grubego (powodując stymulację ruchów perystaltycznych) i zmiękcza stolec. W przypadku stosowania zgniecionych nasion, olej zwiększa działanie nawilżające i łagodzące. Osoby z nadwagą powinny przyjmować jedynie całe nasiona, by uniknąć dostarczania zbędnych kalorii. Glikozydy cyjanogenne uwalniają cyjanowodór (HCN), który jest szybko unieczynniany w organizmie i nie ma niebezpieczeństwa zatrucia. Siemię lniane obniża stężenie triglicerydów i cholesterolu. Zaobserwowano również działanie przeciwbakteryjne, hipoglikemiczne i przeciwnowotworowe.

Lepiężnik Różowy (Petasites hybridus)

Lepiężnik Różowy

OPIS Jest to rozrośnięta bylina o podziemnych kłączach i bardzo dużych liściach, od spodu szarawo owłosionych. Różowe lub rzadziej żółte rurkowate kwiaty pojedyncze zebrane są w małe, tarczowate główki tworzące duże grona wzdłuż łodygi kwiatowej. Roślina kwitnie na wiosnę, przed pojawieniem się liści.

POCHODZENIE Europa i południowo-zachodnia Azja; zawleczony do Ameryki Północnej. Surowiec uzyskuje się głównie ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Suszone liście (Petasitidis folium) lub kłącza (Petasitidis rhizoma).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwskur-czowy, przeciwbólowy, przeciwmigrenowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Kłącza są wykorzystywane w leczeniu skurczowych bólów głowy oraz w stanach skurczowych przewodu pokarmowego, moczowego (zwłaszcza w przypadku kamieni nerkowych i żółciowych) i skurczu oskrzeli. Liście nie są już obecnie używane, lecz były zwyczajowym lekiem przeciw kurczom nerwowym (jako środek uspokajający), bolesnym miesiączkom, bólom (także głowy) i kolkom. Były także stosowane w leczeniu ran i chorób skóry.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Wykorzystuje się głównie standaryzowane wyciągi pozbawione alkaloidów pirolizydynowych (PA), które mogą być usunięte metodami chromatografii jonowymiennej; inną metodą jest ekstrakcja C02 (takie wyciągi zawierają seskwiter-peny, lecz nie zawierają PA). Wyciągi i opatentowane preparaty stosowane są jako środki uspokajające, rozkurczowe oraz działające przeciw bólom głowy.

SUBSTANCJE AKTYWNE Działanie kłączy i liści jest przypisywane głównie petazynie i izopetazynie (0,36% suchej masy liści) i kilku podobnym seskwiterpenom (estry alkoholi seskwiterpenowych typu eremofilanu). Z toksykologicznego punktu widzenia interesująca jest obecność, w małych ilościach (do 0,05%), wielopierścieniowych alkaloidów pirolizydynowych o jednostkach 1,2-dehydro-necyny, takich jak senecionina, senkirkina i integermina.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Seskwiterpeny hamują tworzenie leukotrienów i wykazują działanie rozkurczające i przeciwbólowe. Kontrolowane badania kliniczne potwierdziły skuteczność leczenia pacjentów z chronicznymi bólami głowy i migrenami.

Leucyna

Leucyna - jeden z niezbędnych aminokwasów; odgrywa zasadniczą rolę w wykorzystywaniu białka przez organizm. Jest także jednym z trzech aminokwasów o rozgałęzionym łańcuchu i dlatego nieodzowna jest do rozwoju i odnowy tkanki mięśniowej. Zaleca się przyjmowanie leucyny w okresie rekonwalescencji po długim leżeniu. Ponieważ jednak obniża ciśnienie, należy ją brać w umiarkowanych ilościach.

Lignany

Lignany - związki spokrewnione z ligniną, ale o małej masie cząsteczkowej. Zaliczane czasem do flawonoidów. Niektóre mogą mieć działanie zbliżone do estrogenów.

Lignina

Lignina - inaczej drzewnik, to rodzaj włókna znajdującego się głównie w pożywieniu roślinnym, takim jak: pełne ziarno, fasola, groch, marchew, pomidory i ziemniaki. Jako pokarm wywołuje wiele dobroczynnych skutków, działa bowiem przeciwnowotwo-rowo, przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwgrzybiczo. Wpływa także na obniżenie zbyt wysokiego poziomu cholesterolu i zapobiega tworzeniu się kamieni żółciowych, ponieważ wiąże się z kwasami żółciowymi. Lignina roślinna ulega w jelitach przemianie w dwa składniki o charakterze laktonu i diolu, które chronią przed nowotworami. W szczególności oba te składniki zapobiegają nowotworowi jelita grubego i sutka.

Ligniny

Ligniny - bardzo złożone związki zbudowane między innymi ze skondensowanych alkoholowych pochodnych fenylopropenolu. Występują w ścianach komórkowych starego drewna, czasem spotykane też w bardzo młodych częściach roślin (np. kiełkach zbóż).

Lipidy

Lipidy - ogólna nazwa wszystkich tłuszczów i substancji tłuszczopodobnych, znajdujących się w organizmie. Termin ten obejmuje wolne kwasy tłuszczowe, trójglicerydy, cholesterol, kwasy żółciowe i fosfolipidy. Jeśli brakuje ochrony ze strony enzymów i przeciwutleniaczy zawartych w pokarmie, lipidy łatwo ulegają utlenieniu, tworząc w organizmie niebezpieczne nadtlenki i wolne rodniki, które atakują komórki i DNA, przyczyniając się do zawałów serca, nowotworów i innych chorób zwyrodnieniowych związanych z wiekiem.

Liść (fol. lub folium)

Wykorzystywane są same liście, bądź liście z szypułkami i gałązkami (herba). Czasem wyszczególnione są również łodyżki (stip., stipes lub stipites) lub nawet wierzchołki pędu (summ. lub summitates). Przykładem wykorzystania tylko liści może być miłorząb japoński (Ginkgo biloba; Ginkgo folium) . Kwiaty (jIos).

Lizyna

Lizyna - niezbędny aminokwas, potrzebny do formowania białek w organizmie. Skutecznie tłumi aktywność wirusa zwykłej opryszczki, toteż preparaty lizyny wskazane są do leczenia tej dolegliwości. Lizyna jest także potrzebna do formowania kolagenu, dolnych warstw skóry i tkanki łącznej. Niezbędnajest także do wchłaniania wapnia. Ponieważ ziarna, orzechy i nasiona nie zawierają tego aminokwasu, jej preparaty pomagają zapobiec niedoborom wapnia, co szczególnie dotyczy wegetarian i osób starszych. Lizyna łączy się także z metioniną, tworząc karnitynę, ważny aminokwas, który pomaga w odchudzaniu i zapobiega chorobom serca. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością.

Lotos Orzechodajny (Nelumbo nucífera)

Lotos Orzechodajny

OPIS Lotos jest rośliną wodną o grubym, mięsistym kłączu rosnącym w mule i dużych, parasolowatych liściach wyrastających na długich ogonkach. Duże, pojedyncze woskowate kwiaty są atrakcyjne, pachnące, zwykle czerwone lub różowe, lecz czasami białe. Charakterystyczne są także miseczkowate owoce, zawierające po kilka twardych, lecz jadalnych nasion.

POCHODZENIE Od południowej Azji (głównie Indie, Tybet i Chiny) po tropikalną Australię. W dawnych czasach został wprowadzony do Nilu w Egipcie, lecz już tam nie występuje. Uprawiany jako roślina jadalna i lecznicza w Chinach od czasów starożytnych. Jest popularny jako roślina ozdobna w stawach i jeziorach w wielu częściach świata. Jest to święta roślina hindu-istów i buddystów i jest symbolem witalności i czystości.

SUROWIEC Większość części rośliny stosuje się w tradycyjnym lecznictwie chińskim i ajurwedyjskim, np. liście (he ye lub Nelumbinis folium), kłącza (ou jie), nasiona (lian zi), zarodki (lian zi xin), a nawet pręciki kwiatów (lianxu).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Liście i kwiaty: ściągające, przeciwkrwotoczne; kłącza, nasiona i zarodki: łagodzące i tonizujące.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liście i kwiaty są stosowane w leczeniu wielu zaburzeń układu krwionośnego, jak krwotok miesiączkowy i hemoroidy, lecz również w gorączce, biegunce i schorzeniach nerwowych. Pasty stosuje się na skórę w stanie zapalnym. Nasiona są spożywane jako jedzenie albo preparat tonizujący i mają dodatkowo wykazywać działanie w mdłościach, niestrawności, zaburzeniach nerwowych i bezsenności. Lotos jest tradycyjnym chińskim antidotum w zatruciach grzybami.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Doustnie dziennie stosuje się 5-8 g kłącza lub nasion. Liście, kwiaty i pręciki są rzadko stosowane pojedynczo, zazwyczaj w mieszankach złożonych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina jest wyjątkowo bogata w alkaloidy (takie jak nucyferyna, neferyna, lotusyna, remeryna i anonaina). Liście i kwiaty zawierają flawonoidy (kwercetyna i izokwercytryna).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Badania na zwierzętach wykazały depresyjne działanie na ośrodkowy układ nerwowy, a także działanie przeciwzapalne, hipoglikemiczne i przeciwgorączkowe.

UWAGI Kłącza (chińska maranta) i nasiona są popularnym pożywieniem w Chinach.

Lubczyk Ogrodowy (Levisticum officinale)

Lubczyk Ogrodowy 

OPIS Jest to duża bylina (do 2 m wys.), z szerokimi, klapowato złożonymi liśćmi i małymi żółtymi kwiatami, zebranymi w podwójne baldachy.

POCHODZENIE Wschodnie regiony M. Śródziemnego. Roślina uprawiana od czasów starożytnych, zdziczała w Europie i Ameryce Północnej. Dla celów przemysłowych pozyskiwana z upraw.

SUROWIEC Suszone kłącze i korzeń (Levistici radix), czasem również owoce i liście.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wiatropędny, moczopędny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Głównym zastosowaniem korzenia jest działanie moczopędne w leczeniu obrzęków, zapalenia dolnych dróg moczowych oraz zapobieganie kamicy nerkowej. Tradycyjnie był stosowany w celu poprawiania trawienia (jako środek żołądkowy i wiatropędny), a także jako środek wykrztuś-ny i wywołujący miesiączkę. Lubczyk jest też stosowany jako przyprawa i składnik kropli żołądkowych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar przygotowuje się przez zalanie wrzątkiem 1,5—3 g suchego korzenia. Gdy jest stosowany jako środek moczopędny, napar stosuje się dwa do trzech razy dziennie, jako żołądkowy pół godziny przed posiłkiem. Korzeń lubczyku jest składnikiem różnych mieszanek, zwłaszcza urologicznych i nasercowych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Korzenie zawierają olejek eteryczny (ok. 1% suchej masy), w którym do 70% stanowią alkiloftalidy. Związki te, mające charakterystyczny zapach, to głównie 3-butyloftalid oraz cis- i trans-ligustylid, a także inne ftalidy (lakton ligustynowy, se-danenolid i angeolid - dwa ostatnie są izomerami cisi trans-, jak również dimerami). Inne składniki olejku to mono- i seskwiterpeny (a- i P-pinen, pentacykloheksa-dien, a- i P-felandren, myrcen i inne), jak również kumaryny i furanokumaryny (bergapten, kumaryna, psoralen, umbeliferon) i poliacetyleny (falkaryndiol). Potwierdzono występowanie kwasów organicznych, takich jak ferulowy, kawowy, angelikowy i izowalerianowy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Ligustylid i butylo-dienoftalid działają rozkurczająco, podczas gdy ftalidy zwykle stymulują wydzielanie śliny i soków żołądkowych. Butyloftalid i sedanenolid mają działanie uspokajające. Jest mało prawdopodobne, by furanokumaryny wywoływały uczulenie na światło, ponieważ są słabo rozpuszczalne w wodzie i dlatego praktycznie nie występują w naparze.

Lucerna Siewna (Medicago sativa)

Lucerna Siewna

OPIS Lucerna jest byliną o trzylistkowych liściach, gronach małych kwiatów o barwie od żółtej przez niebieską do fioletowej i charakterystycznie skręconych strąkach.

POCHODZENIE Pochodzi z południowo-zachodniej Azji (Turcja), ale uprawiana jest od wielu stuleci w Europie, a także w umiarkowanej i tropikalnej części Ameryki Północnej i Aftyki. Stała się jedną z najważniejszych roślin paszowych.

SUROWIEC Liście i łodygi (Medicago sativae herba), a także nasiona i kiełki.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wzmacniający (prawdopodobnie obniżający poziom cholesterolu).

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Lucerna jest lepiej znana jako roślina paszowa i pożywienie, niż jako roślina lecznicza. Kiełki (skiełkowane nasiona) są popularną zdrową żywnością, a rozdrobnione suszone ziele może być podawane rekonwalescentom jako suplement diety i środek wzmacniający, ponieważ jest bogate w minerały i witaminy. Uważa się też, że obniża poziom cholesterolu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Podaje się około 5-10 g suszonego ziela trzy razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Liście i nasiona zawierają wiele składników chemicznych, np. kwasy organiczne, wolne aminokwasy, aminokwasy niebiałkowe (zwłaszcza kanawanina), stachydrynę, kumaryny (medikagol), izoflawonoidy (kumestrol, genisteina i in.), saponiny (glikozydy hederageniny, kwas medikagenowy i soja-sapogenol), steroidy (głównie P-sitosterol, nieco kam-pesterolu, stigmasterolu i in.).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Badania na zwierzętach wykazały, że saponiny zmniejszają jelitowe wchłanianie cholesterolu (i obniżają jego stężenie we krwi) oraz zapobiegają miażdżycy tętnic. W badaniach na ludziach dowiedziono, że 40 g nasion 3 X dz. normalizuje stężenie cholesterolu w osoczu pacjentów z hiperlipoproteinemią. U niektórych osób także wysokie stężenie manganu (45,5 mg/kg) wydaje się obniżać cholesterol. Kumestrol i genisteina mają udokumentowane działanie estrogenne.

UWAGI Bardzo duże ilości lucerny w diecie mogą powodować objawy układowego tocznia rumieniowatego (SLE) lub odwracalnej pancytopenii. Dlatego też należy unikać spożywania nadmiernej ilości nasion, zwłaszcza u osób, u których wystąpił wcześniej SLE. W USA lucerna jest zaliczana do GRAS.

Lukrecja

Lukrecja - zwana niekiedy słodkim drzewem bylina pochodząca z południowej Europy i Azji, uprawiana także w innych rejonach. Korzeń zawiera glikozyd (glycyryzynę), który działa na korę nadnerczy; jest pięćdziesiąt razy słodszy od cukru, toteż często używa się go do słodzenia żywności i leków. Arabowie mieszkający na Środkowym Wschodzie przyrządzają intensywny napar nazywany soos. Napój ten podaje się chłodny, leczono nim zaburzenia trawienia. Herbatka i napar z lukrecji są moczopędne i lekko przeczyszczające. Mają też działanie wykrztuśne, powodują oderwanie zalegającej w płucach wydzieliny. Używane są do leczenia przeziębień, kaszlu i przekrwienia błon śluzowych. Lukrecja działa też łagodząco i zmiękczająco, stosuje sieją w leczeniu wrzodów żołądka. Co więcej, korzeń lukrecji zawiera prekursory hormonów żeńskich - estrogenów i w krajach azjatyckich używany jest w leczeniu ginekologicznym, na przykład nieregularnych miesiączek. Lukrecja dostępna jest w sklepach ze zdrową żywnością - sproszkowana, w kapsułkach, jako syrop i cukierki.

Lukrecja Gładka (Glycyrrhiza glabra)

Lukrecja Gładka

OPIS Lukrecja jest rośliną wieloletnią (do 1 m wys.) z rozwiniętymi kłączami i łodygami oraz purpurowymi lub białymi kwiatami. Lukrecja chińska (G. uralensis) jest tak samo używana jak zwykła lukrecja.

POCHODZENIE Rejon Morza Śródziemnego do Azji Środkowej; uprawiana w wielu rejonach świata. SUROWIEC Suche korzenie (lóąuińtiae radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Wykrztuśne, przeciwzapalne, rozkurczowe.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Od czasów antycznych, ziele było używane we wrzodach żołądka i dwunastnicy, wzdęciach, kaszlu i zewnętrznie w chorobach skóry. Korzenie są ważnym źródłem kwasu glicycyryzynowego, który posiada właściwości przeciwzapalne. Jest stosowany zewnętrznie w takich chorobach, jak śwąd, oparzenia słoneczne i ukąszenia owadów. Lukrecja jest też wykorzystywana jako środek słodzący celem ominięcia nieprzyjemnego smaku preparatów leczniczych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar z 1-1,5 g posiekanego korzenia na 150 ml gotującej się wody. Odwary i wyciągi są stosowane w preparatach zarówno jako składniki aktywne, jak i poprawiające smak.

SUBSTANCJE AKTYWNE Obecne są flawonoidy, izoflawonoidy oraz chalkony. Główne flawonoidy i chalkony występujące w świeżych korzeniach (likwirytyna i izolikwirytyna) ulegają hydrolizie podczas suszenia. Główną saponiną triterpenową jest kwas glicyryzynowy (2—15%) i jego aglikon kwas gliceretynowy, który występuje z kwasem 24-hydroksyglicyretynowym (50— 100 razy słodszy niż cukier) i inne saponiny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Działanie przeciwzapalne kwasu glicyryzynowego i gliceretynowego jest związane z łączeniem się tych związków z receptorami kortykosteroidów, np. glikokortykosteroidów, aldosteronu; wykazuje też działanie wykrztuśne i pobudzające wydzielanie. Lukrecja posiada także działanie przeciw-wirusowe, przeciwbakteryjne, ochronne na wątrobę, przeciwutleniające, przeciwhistaminowe i immunostymulujące.

Lulecznica Kraińska (Scopolia carniolica)

Lulecznica Kraińska

OPIS Wieloletnie ziele (do 0,5 m wys.) o wzniesionych łodygach, wyrastających każdego roku z kłącza. Podłużne, miękkie liście mają długie ogonki i pofalowany brzeg blaszki liściowej. Małe, purpurowo-brązowe, dzwonkowate kwiaty wyrastają z pachwin liściowych.

POCHODZENIE Południowo-wschodnia Europa (wschodnie Alpy, Karpaty). Roślina czasem sadzona jest w ogrodach. Jest także komercyjnie uprawiana dla alkaloidów tropanowych.

SUROWIEC Zwykle wysuszone kłącza (Scopoliae rhi-zoma). Również liście mogą być używane jako surowy materiał do ekstrakcji alkaloidów.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec przeciw-skurczowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Lulecznicę używa się w stanach skurczowych układu pokarmowego, w tym dróg żółciowych oraz dróg moczowych. Czasem stosuje się ją zewnętrznie w łagodzeniu bólów reumatycznych. Wskazania podobne jak dla At ropa belladonna.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dawka powinna być starannie dobrana i kontrolowana, żeby nie przekroczyć 3 mg sumy alkaloidów (średnia pojedyncza dawka 0,25 mg; maks. pojedyncza dawka 1 mg).

SUBSTANCJE AKTYWNE Wysuszone kłącze zawiera 0,3-0,8% alkaloidów tropanowych. Głównym składnikiem jest L-hioscyjamina. Ponadto niewielkie ilości L-skopolaminy i atropiny (mieszanina racemiczna hio-scyjaminy) i atroscyny (mieszanina racemiczna skopolaminy). Liście zawierają hioscyjaminę, skopolaminę, kuskohigrynę i 3a-tigloilooksytropan (do 0,5% całkowitych alkaloidów).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Alkaloidy tropanowe z kłącza lulecznicy mają działanie parasympatykolityczne, przez co powodują rozkurcz mięśni gładkich przewodu pokarmowego (zob. także Atropa belladonna i Datura stramonium).

Lulek Czarny (Hyoscyamus niger)

Lulek Czarny

OPIS Lulek jest rośliną jednoroczną lub dwuletnią do wysokości 0,5 m, z miękko owlosiną łodygą oraz szarozielonymi, owłosionymi liśćmi. Kwiaty kształtu dzwonkowatego, płatki korony szarożólte z ciemnofio-letowymi żyłkami. W Europie mniej używane są lulek biały (H. albus) i lulek egipski (H. muticus). Ten ostatni występuje od Egiptu po Iran, ma większą zawartość alkaloidów do 1% i jest używany w przemyśle do otrzymywania alkaloidów tropanowych.

POCHODZENIE Europa i Azja (H. niger). Roślina jest pospolitym chwastem i została zawleczona do Ameryki Północnej.

SUROWIEC Liście (Hyoscyamifolium). Nasiona (Hyo-scyami semen) lub korzenie (Hyoscyami radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Rozkurczowy, odurzający.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Liście lulka i wyizolowana hioscyjamina (i jej racemat atropina) są stosowane we współczesnej medycynie głównie do leczenia stanów skurczowych przewodu pokarmowego. Czasami używany jest w uspokajających mieszankach ziołowych i produktach złożonych. Liście były używane w astmie do palenia, podobnie jak liście Atropa i Datura. Lulek posiada długą i interesująca historię (jako środek odurzający, np. podczas operacji lub halucynogenny w czarach). Był używany od czasów starożytnych w leczeniu bólu i zaburzeń układu nerwowego, jak manie i histerie.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Używane są standaryzowany proszek z lulka (zawierający 0,5-0,7 mg wszystkich alkaloidów) i czysta hioscyjamina. Zalecana dawka dzienna: 3 g proszku (1,5-2,1 mg wszystkich alkaloidów); maksymalna dawka pojedyncza: 1 g proszku (0,5-0,7 mg wszystkich alkaloidów).

SUBSTANCJE AKTYWNE Substancjami aktywnymi są alkaloidy tropanowe hioscyjamina i skopolamina. Alkaloidy występują w stężeniu 0,04-0,15% suchej masy w liściach i do 0,3% w nasionach.

EFEKT FARMAKOLOGICZNY Alkaloidy tropanowe są parasympatykolitykami i mają działanie rozkurczowe i uspokajające na centralny układ nerwowy (zob. Atropa i Datura). Możliwe są zatrucia.

Maca

Maca  (Lepidium meyenii)  jest to roślina, która występuje na terenach Peru. Stosuje się ją w suplementacji ze względu na jej bogaty skład i liczne właściwości. Jest to roślina, która zawiera wiele aminokwasów, tłuszczy i błonnika pokarmowego. Ma ona silne działanie przeciwutleniające, dzięki czemu zwalcza wolne rodniki. Przyczynia się do wzmocnienia układu nerwowego, a także zwiększa poziom libido u mężczyzn. Preparaty z tym składnikiem stosuje się w celu poprawy koncentracji, poprawy samopoczucia i zwiększenia witalności.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Mączek Kalifornijski (mączek kalifornijski)

Mączek Kalifornijski

OPIS Roślina jest atrakcyjnym zielem o rozczłonkowanych szarozielonych liściach i dużych, jasno pomarańczowych kwiatach kształtem przypominających tulipana, które zamykają się na noc. Cztery płatki opadają z kwiatu po jego zapyleniu i tworzy się zalążnia w formie kapsuły, która otwiera się uwalniając nasiona.

POCHODZENIE Kalifornia w USA. Jest szeroko uprawiana jako roślina ogrodowa i jest chwastem w niektórych częściach świata.

SUROWIEC Suche części naziemne (Eschscholziae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Uspokajająca.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Ziele lub preparaty z niego otrzymane są używane do leczenia umiarkowanej bezsenności u dorosłych i dzieci. Jest także używany w nerwowości, bólach neuralgicznych i zaburzeniach wątrobowych. Indianie Ameryki Północnej używali mleczka roślinnego przeciw bólowi zębów i przeciwko pasożytom wewnętrznym.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar z rośliny może być zrobiony z 0,5—1 g suchego ziela na filiżankę zagotowanej wody. Dostępne są preparaty standaryzowane oraz w postaci kapsułek.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina zawiera liczne alkaloidy izochinolino we, które odpowiedzialne są za działanie. W częściach nadziemnych zawartość alkaloidów wynosi około 0,5—1,2%, podczas gdy w korzeniach jest dużo większa (co najmniej 2%). Głównymi alkaloidami są kalifornidyna i escholizyna, razem z pro-topiną i tylko śladowe ilości alkaloidów pochodnych benzofenantrydyny i aporfiny. W korzeniach głównymi alkaloidami są chelerytryna, sangwinaryna, allokryp-tyna i protopina.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Działanie rozkurczowe, uspokajające zostało potwierdzone na zwierzętach. Zmniejsza się czas zasypiania i podnosi się jakość snu. W przypadku protopiny, doświadczalnie wykazano,że ma działanie przeciwbakteryjne, antyarytmiczne. Interesujący je fakt, że ten alkaloid zwiększa związanie GABA przez receptory.

Mącznica

Mącznica - zwana jest także niedźwiedzią jagodą. Wiecznie zielona krzewinka z rodziny wrzo-sowatych. Ma małe, gorzkie listki i soczyste, ale mdlę w smaku jagody. Liście zawierają taniny, które mają działanie ściągające, oraz glikozydy, które są znakomitym środkiem odkażającym i bakteriobójczym. Przed wynalezieniem antybiotyków stosowano mącznicę jako środek bakteriobójczy w schorzeniach dróg moczowych. Ściągający napar z liści niesie ulgę w biegunkach i krwawieniach. Mącznica działa też moczopędnie, obniża poziom kwasu moczowego, dzięki czemu łagodzi bóle spowodowane przez kamienie i piasek nerkowy, a także przewlekle zapalenie pęcherza. Dostępna w większych sklepach ze zdrową żywnością oraz w sklepach zielarskich. Uwaga: Zbyt częste zażywanie mącznicy może spowodować bóle żołądka.

Mącznica Lekarska (Arctostaphylos uva-ursi, mącznica garbarska)

Mącznica Lekarska

OPIS To wiecznie zielona krzewinka z małymi jasnozielonymi liśćmi. Łodygi płożą się tuż nad ziemią, są gładkie i mają czerwonawo-brązową, łuszczącą się korę. Delikatne, białe lub różowawe, dzwonkowate kwiaty przekształcają się w jasnoczerwone jagody.

POCHODZENIE Gatunek szeroko rozprzestrzeniony w strefie arktycznej i pospolity w Europie, Azji oraz Ameryce Północnej. Liście zbierane są ze stanowisk naturalnych.

SUROWIEC Liście (Uvae ursi folium).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek odkażający drogi moczowe.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Mącznica lekarska stosowana jest tradycyjnie jako antyseptyk układu moczowego, głównie w leczeniu infekcji i stanów zapalnych dolnych dróg moczowych. Charakterystycznymi wskazaniami są również: zapalenie pęcherza, dysuria, zapalenie miedniczek nerkowych i lithuria (nadmiar moczanów w moczu).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Wysuszone liście przyjmowane są w postaci naparu i powszechnie występują w gotowych mieszankach ziołowych na choroby nerek i pęcherza. Najmniejsza dawka jednorazowa to 3 g wysuszonych ziół (lub przetwory w równoważnej dawce 100210 mg pochodnych hydrochinonu), najwyższa dawka dzienna to 3 g ziół przyjmowane cztery razy w ciągu dnia (lub 400-840 mg hydrochinonów).

SUBSTANCJE AKTYWNE Liście mącznicy zawierają glikozyd fenolowy o nazwie arbutyna obok innych pochodnych hydrochinonu. Sama arbutyna nie jest aktywna, ulega przemianom metabolicznym do pochodnych hydrochinonu (takich jak glukuronid hydrochinonu i siarczan hydrochinonu). Przyjmuje się (nie wykazano doświadczalnie), że związki te ulegają hydrolizie w alkalicznym moczu do aktywnego hydrochinonu, dlatego też dwuwęglan sodu może być przepisywany jako składnik terapii. Liście mącznicy zawierają także duże ilości garbników (galo- i elagotanoidów) oraz hiperozyd (flawon), monotropeinę (glukozyd irydoidowy) i triterpeny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Hydrochinon działa na bakterie i grzyby, posiada właściwości antyseptyczne i ściągające na śluzówkę dróg moczowych. Maks. działanie po 3-4 godz. od podania, jednak stężenie w moczu musi przekraczać 60 pg/mL. Aktywność hydrochinonu wykazano w badaniach na zwierzętach.

Magnez

Magnez jest pierwiastkiem, który bierze udział w ponad 300 procesach biochemicznych, które zachodzą w organizmie człowieka. Odpowiada on za prawidłową pracę układu odpornościowego i reguluje reakcje układu nerwowego i mięśniowego. Bierze udział w budowę kości i zębów, a także przyczynia się do zmniejszenia rozwoju nadciśnienia tętniczego. Stosowanie tego preparatu ma na cele zwalczać drażliwość, stany lękowe, zawroty głowy, bóle mięśni, a także bezsenność i depresję.

Magnez to pierwiastek o właściwościach zasadowych - alkaliczny. Jest ważnym minerałem, który wraz z wapniem i fosforem znajduje się głównie w kościach. Jego mniejsze ilości we krwi aktywują setki enzymów i biorą udział w różnych reakcjach biochemicznych. Dzięki magnezowi mocne są kości i szkliwo zębów, poza tym magnez działa kojąco na układ nerwowy, reguluje bicie serca, usprawnia trawienie i dobrze wpływa na stan prostaty u mężczyzn; rozpuszcza wapń, dzięki czemu nie tworzą się kamienie nerkowe; reguluje funkcję gruczołu tarczycowego. Minerał ten poprawia kontrolę nad trzymaniem moczu w starszym wieku i zapobiega moczeniu się dzieci. Zapasy magnezu w organizmie uszczupla alkohol, słodycze i nadmierna konsumpcja mleka wzbogaconego witaminą D. Niedobory magnezu objawiają się zaburzeniami pracy serca, nerwowością, słabością mięśni, ich drgawkami i przykurczami, przerostem prostaty, zmęczeniem, moczeniem się nocnym i kamicą nerkową. Najlepszym naturalnym źródłem magnezu są zielone warzywa, figi, cytryny, kukurydza, jabłka i surowe zarodki pszenicy, jak również dolomit.

Dawkowanie: normalna dieta dorosłego powinna zawierać 350 mg tego pierwiastka, dieta dziecka 250 mg, a kobiet w ciąży i karmiących - 450 mg dziennie.

Magnolia bark

Magnolia bark to roślina, która wykorzystywana jest w tradycyjnej medycynie chińskiej. Jest zadaniem jest wspomaganie pracy całego organizmu, a szczególnie poprawa funkcjonowania układu nerwowego. Przyczynia się ona do poprawienia pamięci, ułatwienia uczenia się. Jej spożywanie może pomagać walczyć z bezsennością, a także zmniejsza ryzyko rozwoju chorób neurologicznych. Dodatkowo składnik ten stosowany jest w suplementach wspomagających pracę dróg oddechowych, a także zwalczanie stanów zapalnych. Może być stosowany do redukcji tkanki tłuszczowej.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 400mg na dobę.

Maitake

Maitake - odkryty na nowo, znany w starożytności grzyb, pochodzący z północno-wschod-niej Japonii. Wysoko ceniony w japońskiej kuchni i zielarstwie. W medycynie ludowej krajów Orientu 90 stosowany w celu poprawy samopoczucia, zachowania zdrowia i młodości, zapewnienia długowieczności. Maitake wyrasta w kępkach u podstawy drzew, w przeszłości wymieniano go na czyste srebro o tej samej wadze. Grzyb ten zawiera wiele ważnych witamin i minerałów, takich jak witaminy B1, B2, B3, C i D, wapń, magnez, potas i białka. Nowsze badania wykazały, że poza wymienionymi składnikami odżywczymi w skład maitake wchodzi także klasa polisacharydów, takich jak beta-glukan, a w zasadzie jego D-frakcje. Te złożone polimery cukrowe obecne w wyciągu z Grifolafrondosa wzmacniają system odpornościowy organizmu. Większość przeprowadzonych przez japońskich naukowców badań wskazuje na przeciwnowotworowe właściwości D-frakcji beta-glukanu. Dalsze badania nad anty-rakowym działaniem wyciągu z tego grzyba są prowadzone w amerykańskim Centrum Badań nad Rakiem. Przeprowadzone w Nowym Jorku na grupie ochotników cierpiących na nadciśnienie badania udowodniły, że doustne przyjmowanie dwóch 500-mg kapsułek z maitake dziennie przez sześć tygodni zaskutkowało obniżeniem ciśnienia krwi. Dr Abram Ber, homeopata z Phoenix w Arizonie, donosił o leczeniu nadciśnienia większymi dawkami: 3 gramy maitake dziennie przez pierwszy tydzień, 4 gramy przez drugi tydzień, potem 5 gramów dziennie aż do obniżenia do właściwego poziomu i ustabilizowania ciśnienia. Inne badania udowodniły zdolność tego grzyba do hamowania wzrostu włókniaków macicy, zapobiegania cukrzycy, a nawet zrzucenia wagi bez zmiany diety. Jak widać, szereg badań wskazuje na niezwykłe wręcz właściwości maitake, dotychczas najskuteczniejszego z grzybów stosowanych w lecznictwie. Kapsułki i tabletki, podobnie jak czysta D-frakcja, są dostępne w sklepach ze zdrową żywnością w postaci wyciągów. Zazwyczaj zażywa sieje doustnie. Dawki powinny być uzgadniane z lekarzem mającym praktykę w stosowaniu Grifolafrondosa.

Majeranek

Majeranek - silnie pachnące zioło, może być rośliną jednoroczną lub wieloletnią, pochodzi z północnej Afryki i południowo-zachodniej Azji. Obecnie jest powszechnie uprawianą przyprawą kuchenną. Herbatka z majeranku działa wiatropędnie, likwiduje kolki i wzdęcia u dzieci. Oprócz podania majeranku, ból brzuszka u dzieci można złagodzić masując podbrzusze okrężnymi ruchami. Olejku eterycznego z majeranku używa się też zewnętrznie w leczeniu artretyzmu, gośćca, reumatyzmu i żylaków. Roślina ta ma działanie uspokajające, koi smutek. Dostępny w sklepach spożywczych i warzywniczych. Uwaga: Nie powinno się stosować majeranku w trakcie ciąży

Mak

Mak - roślina jednoroczna, rośnie dziko w Azji i Europie, łatwo zauważyć jej jaskrawo czerwone kwiaty. Jakkolwiek nasion i oleju makowego używano z dawien dawna w kuchni, zwłaszcza do wypieków, należy podkreślić trujące właściwości nasion. Łatwo twardniejący na powietrzu sok wydzielany przez uszkodzone niedojrzałe makówki to opium. Zawiera ono 25 alkaloidów, niektóre silnie uzależniające, między innymi przeciwbólową morfinę, kodeinę i heroinę. Uwaga: Zarówno roślina, jak i przetwory z niej wytwarzane są trujące i powinny być używane tylko z polecenia lekarza.

Mak Lekarski (Papaver somniferum)

Mak Lekarski

OPIS Jest to wzniesiona roślina jednoroczna (do 1,5 m wys.), o nagich szarozielonych liściach, atrakcyjnych białych, czerwonych lub purpurowych kwiatach i charakterystycznych okrągłych owocach z wieloma nasionami barwy od szarawej do czarnej.

POCHODZENIE Południowo-wschodnia Azja; roślina uprawna od czasów starożytnych, o niepewnym pochodzeniu, uprawiana w Europie, Afryce Północnej i Azji od wieków. Rozróżnia się dwa typy - uprawiany na opium (legalna produkcja głównie w Indiach i Turcji) oraz na nasiona i olej z nasion.

SUROWIEC Suszony sok mleczny. Opium otrzymywane jest poprzez płytkie nacinanie niedojrzałych makówek - wypływający biały sok mleczny szybko brązowieje, jest zbierany i suszony. Światowe zapotrzebowanie na opiaty sięga 200 ton tych alkaloidów rocznie

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwbólowy, euforyzujący (morfina, kodeina); przeciwkaszlo-wy (kodeina, noskapina).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Czyste alkaloidy stosowane są obecnie w standaryzowanych lekach przeznaczonych do użytku doustnego i pozajelitowego - głównie w leczeniu silnego bólu (np. nowotworowego) i w lekach ptzeciwkaszlowych (w terapii uciążliwego, suchego kaszlu). Sproszkowane opium i wyciąg: straciły na znaczeniu. Morfina może być przekształcona w heroinę, ważną substancję odurzającą. Opium i morfina powodują zatwardzenia (wykorzystywane działanie przeciwbiegunkowe).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Czystą morfinę podaje się w dawkach 10-40 mg dziennie. Kodeinę stosuje się w dawkach 30 mg co 4 godziny.

SUBSTANCJE AKTYWNE Mak lekarski i opium zawierają wiele alkaloidów izochinolinowych. Morfina jest najważniejszym alkaloidem opium (10—12%), następnie (-)-noskapina (= narkotyna, 2-10%) i kodeina (2,5— 10%). Większość czystych alkaloidów uzyskanych przez ekstrakcję przekształcana jest chemicznie w kodeinę.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Morfina moduluje receptory endorfinowe i wykazuje silne działanie przeciwbólowe, lecz niestety jest wysoce uzależniająca. Kodeina jest efektywnym środkiem przeciwbólowym (choć jest mniej aktywna od morfiny, jest też słabiej uzależniająca). Ma działanie przeciwkaszlowe. Noskapina jest specyficznym środkiem przeciwkaszlowym.

UWAGI Suszone płatki maku polnego (E rhoeas) są zwyczajowym środkiem uspokajającym, lecz obecnie są stosowane głównie w herbatkach ziołowych, dla poprawy ich wyglądu.

Maltodekstryny

Maltodekstryny jest to składnik, który składa się z cząsteczek glukozy. Pozyskuje się ją przy procesie hydrolizy skrobi. Stosuje się ją w suplementach, które mają wspomagać walkę z tkanką tłuszczową. Ma ona wspomagać eliminację tłuszczów z organizmu. Jest ona również stosowana jako składnik wiążący. Dzięki temu sprawia, że łatwo przyswaja się do organizmu i jednocześnie poprawia przyswajalność innych składników odżywczych. Pozwala ona na szybką regenerację, a także uzupełnia zapasy glikogenu w mięśniach.

Dawkowanie: zalecane dawki to około 20-70g na dobę.

Mangan

Mangan (Mn) to pierwiastek, który ma kluczową rolę w organizmie ludzkim. Jest on potrzebny do przeprowadzenia syntezy wielu enzymów. Ten pierwiastek odpowiada za prawidłowy przebieg metabolizmu białek, tłuszczów i węglowodanów. Jest składnikiem niezbędnym do przemian energetycznych. Zwiększa on przyswajanie witamin. Przyśpiesza syntezę cholesterolu korzystnie wpływa na pracę mięśni. Dodatkowo jest spożywanie wspiera rozwój i wzrost komórek, a także reguluje pracę hormonów tarczycy.

Mangan - pierwiastek zaliczany do metali ciężkich. Mangan jest pierwiastkiem śladowym o szerokim spektrum oddziaływania. Stanowi składnik wielu enzymów, na przykład tych, które biorą udział w przemianie cukru, potrzebny jest do wytwarzania tyrok-syny, hormonu gruczołu tarczycowego. Pomaga także w syntezie cholesterolu i tłuszczu, jak również odgrywa istotną rolę w produkcji matczynego mleka i hormonów płciowych, wzmaga płodność i potencję u mężczyzn. Mangan można stosować w zapobieganiu cukrzycy i zaburzeń nerwowomięśniowych. Jego najlepszym naturalnym źródłem są pełne ziarna, orzechy, zielone warzywa liściaste i herbata.

Dawkowanie: dzienne zapotrzebowanie ocenia się na 2,5 mg do 5 mg, chociaż karmiące matki powinny przyjmować do 9 mg. W krajach, w których panuje obyczaj picia herbaty, średnio jedna trzecia dziennej dawki pochodzi z tego napoju. Preparaty manganu można kupić w sklepach z suplementami; pierwiastek ten występuje także w preparatach multiwitaminowych.

Marchew

Marchew - powszechnie występujące warzywo korzeniowe, jedno z najbogatszych źródeł beta-karotenu, prekursora witaminy A. Marchew zasobna jest także w witaminy B1 i B2 oraz minerały: potas, sód i krzem. Istnieją dowody, że wspomaga nocne widzenie, hamuje rozwój zaćmy, dobrze wpływa najelita i chroni przed nowotworami. Uważa się także, iż pomaga w leczeniu infekcji płuc, układu trawiennego i dróg moczowych. Regularne spożywanie marchwi surowej lub gotowanej poprawia wygląd skóry i wchłanianie wapnia; ponadto gotowana marchew dobrze służy osobom, które mają kłopoty z trawieniem. Sok, sam w sobie bardzo smaczny, stanowi także dobry dodatek do mniej smacznych soków, np. z selera czy buraków. Uwaga: Należy ograniczyć spożywanie soku z marchwi do czterech filiżanek dziennie, gdyż inaczej może wystąpić przebarwienie skóry.

Marchew siewna

Marchew siewna (Daucus carota) jest to roślina, której wyciąg stosuje się w suplementach diety. Zawiera ona w sobie wiele składników odżywczych. Jest bogatym źródłem witaminy A, dzięki czemu stanowi przeciwutleniacz, który zwalcza wolne rodniki i wykazuje działanie przeciwnowotworowe. Jej spożywanie ma korzystny wpływa na prace narządu wzrostu. Wspomaga prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. Jest to jedna z najbardziej popularnych marchewek i stosuje się ją do tworzenia naturalnych suplementów o działaniu odżywczych i prozdrowotnym.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Marchew Siewna (Daucus carota)

Marchew Siewna

OPIS Roślina dwuletnia z pojedynczyą wzniesioną łodygą i pierzastymi liśćmi. Kwiaty drobne, białe, owoce suche, małe zebrane w charakterystyczne baldachy otoczone przez drobno rozgałęzione pokrywy baldachów. Marchew zwyczajna D. carota ssp. carota ma chudy biały niejadalny korzeń podczas gdy marchew uprawna D. carota ssp. sativa posiada gruby mięsisty korzeń palowy.

POCHODZENIE Europa do Azji Środkowej, gdzie jest zbierana ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Części naziemne (Dauci carotae herba) lub wysuszony korzeń (Dauci carotae radix; syn. Radix Dauci); czasami również owoce (Dauci carotae fructus; syn. Fructus Dauci) lub olejek z owoców.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek moczopędny, wiatropędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Marchew siewna tradycyjnie stosowana jest w leczeniu schorzeń nerek i pęcherza, w tym kamieni oraz piasku w nerkach oraz zapaleniu pęcherza. Zwiększa także wydalanie moczanów, ponadto używana jako środek przeciwrobaczy. Ziele i owoce są stosowane w przypadku niestrawności, skurczów, wzdęć i dny (skazy moczanowej). Sok z marchewki jest ważnym napojem prozdrowotnym, ponieważ zawiera wysoki poziom karotenu, który jest przekształcany w wątrobie w witaminę A.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar z 2-4 g ziela przyjmuje się trzy razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Skład chemiczny owoców i olejku z nich otrzymywanego jest lepiej poznany niż składniki zawarte w liściach. Liście zawierają flawonoi-dy i furanokumaryny (5-metoksypsoralen i 8-metoksyp-soralen). Owoce charakteryzują się wysoką zawartością flawonów (apigenina, luteolina i chryzyna), flawonoli (kwercytyna, kemferol) i olejku eterycznego zawierającego monoterpeny (a-pinen, (3-pinen, geraniol, limonen, a-terpinen, terpinen-4-ol i inne) oraz seskwiter-peny ((3-bisabolen, kariofilen, (3-elemen, karotol i dau-kol) i fenylopropanoidy (azaron).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Efekt moczopędny wywoływany przez surowiec nie został potwierdzony zarówno w badaniach na ludziach jak i na zwierzętach. Jeden z głównych składników olejku terpinen-4-ol ma jednak udokumentowaną aktywność moczopędną (składnik ten jest obecny w olejku jałowcowym i działa diuretycznie poprzez drażnienie nerek).

Maści, pasty i żele

Maści, pasty i żele są półpłynnymi preparatami, przeznaczonymi do zewnętrznego stosowania. Zawierają substancje lecznicze zawieszone w odpowiednim nośniku (wodne lub olejowe rozpuszczalniki). Uwaga: Chociaż nowoczesne formy galenowe, tak jak tabletki czy pigułki, są wygodną i łatwą do przyjęcia postacią leku, trudno jest dostarczyć odpowiednią dawkę wyciągu w tej formie - zwłaszcza gdy wyciąg zawiera kilka składników, które wymagają większej dawki do optymalnego działania. Dlatego napar lub herbata może okazać się najbardziej odpowiednią formą zapewniającą prawidłowe dawkowanie.

Massularia acuminate

Massularia acuminate(stem) jest to roślina, która słynie w suplementach diety, jako składnik, który wspomaga poprawienie funkcji seksualnych. Stosuje się ja również w suplementach dla sportowców, ponieważ jej stosowanie przyczynia się do ułatwienia budowania beztłuszczowej masy ciała. Jej suplementacja przyczynia się do zwiększenia wytrzymałości mięśniowej. Niektóre źródła podają, że dodaje sił i dba o organizm w czasie wysiłku fizycznego. Stosuje się ją w preparatach dla sportowców, a także zwalczających zaburzenia erekcji.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Mateina

Mateina (kofeina) jest to związek, który znajduje się w liściach mate. To alkaloid, który wykazuje silne działanie na organizm ludzki. Ma ona największy wpływ na pracę układu nerwowego, a doprowadza ona do blokowania receptorów w mózgu. Dzięki temu zmniejsza ona uczucie zmęczenia, a zwiększa energię. Dodatkowo przyspiesza akcję serca, wspomaga pracę mięśni i zwiększa ich wytrzymałość. Jej stosowani przyczynia się do poprawienia zdolności wysiłkowych, a także przyspiesza regenerację. W suplementach stosuje się ją jako składnik preparatów na odchudzanie i przed treningowych.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 100-200mg na dobę.

Męczennica Cielista (Passiflora incarnata, kwiat „Męki Pańskiej”)

Męczennica Cielista

OPIS Jest to wieloletnie zdrewniałe pnącze (liana), które wspina się z pomocą spiralnych wąsów. Posiada nagie, wcinane liście, duże przylistki i pojedyncze, bardzo charakterystyczne otwarte, biało-fioletowe kwiaty o rzucających się w oczy częściach, które dały początek potocznej nazwie „męczennica”. Początkowo przez katolickich misjonarzy w Ameryce Południowej była nazywana „lekcją Drogi Krzyżowej”. Liczne płatki tarczowatego przykwiatka były uważane za symbol korony cierniowej, pięć pręcików oznaczało pięć ran, trzy znamiona słupka - gwoździe, pięć działek kielicha i pięć płatków były symbolem dziesięciu apostołów (wykluczając Judasza i Piotra). Owocem jest charakterystyczna wielonasienna jagoda z soczystym miąższem.

POCHODZENIE Wschodnia i południowa część Ameryki Północnej. Jest też uprawiana na ograniczonym obszarze.

SUROWIEC Cała suszona roślina, głównie liście i cienkie łodygi (Passiflorae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek uspokajający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Męczennica jest głównie stosowana jako łagodny środek uspokajający w leczeniu nerwowości, niepokoju, bezsenności i zaburzeń żołądkowo-jelitowych na tle nerwowym, zwłaszcza u dzieci.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Można przygotowywać napar z 2 g dobrze rozdrobnionego zioła. Pije się dwie do trzech filiżanek w ciągu dnia, lub jedną do dwóch przed snem (maksymalna dawka dzienna wynosi 4-8 g surowca). Wyciągi wchodzą w skład wielu preparatów i mieszanek uspokajających, także kardiotonicznych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina zawiera flawono-idy (C-glikozydy apigeniny i luteoliny, witeksynę i izowiteksynę), pochodne y-pironu (maltol i etylomaltol), poliacetyny (passikol) i glikozyd cyjanogenny (gyno-kardyna). Wcześniejsze doniesienia wymieniały alkaloidy indolowe typu harminy. Powtórne badania z użyciem czułych metod HPLC nie potwierdziły jednak tych informacji.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Męczennica w badaniach na zwierzętach wykazała działanie uspokajające, nasenne i rozkurczowe. Nie jest jeszcze jasne, które składniki są za nie odpowiedzialne; alkaloidy (3-karbo-linowe są inhibitorami MAO i wiążą receptory serotoninowe; Mogłyby być uznane za substancje uspokakające, lecz ich obecność poddawana jest w wątpliwość. Maltol i etylomaltol działają uspokajająco i przeciwdrgawkowo na ośrodkowy układ nerwowy.

Melaleuca Alternefolia

Melaleuca Alternefolia - drzewo pochodzące z Australii, uprawiane ze względu na wartościowy olej, który uzyskuje się z liści przez destylację z parą wodną. Olejek ten jest skutecznym środkiem odkażającym, grzybobójczym i bakteriobójczym. Aborygeni australijscy od wielu lat kąpali się w leczniczych wodach bagien, gdzie rosną korzenie tego drzewa. Pulpę z rozgniecionych liści przykładali na obolałe miejsca. Brytyjscy podróżnicy odkryli to drzewo w 1700 roku; kapitan Cook nazwał je „tea tree" (drzewo herbaciane), gdyż zaobserwował, że miejscowa ludność parzy herbatę z liści tej rośliny. Przeprowadzone od tego czasu badania udowodniły obecność w liściach 48 składników biologicznie czynnych, z których najcenniejszy jest terpin-4-ol. Chociaż nie zbadano dokładnie składu chemicznego wszystkich tych substancji, udowodniono ich dobroczynny wpływ na gojenie ran, zapalenia skóry, krost i zakażeń ropnych. W trakcie drugiej wojny światowej naparów z „drzewa herbacianego" używali australijscy żołnierze. Od tego czasu stosowano z dobrym skutkiem napary z tego drzewa w leczeniu dolegliwości takich jak: zapalenie pęcherza, zwichnięcie kostki, wysypki, ukąszenia owadów, poparzenia słoneczne, skaleczenia, grzybice, łupież i swędzenie skóry głowy. Obecnie olejek z „drzewa herbacianego" wchodzi w skład kosmetyków, między innymi szamponów, odżywek do włosów, dezodorantów, pasty do zębów, płukanek do ust, maści wysuszających trądzik i leczących grzybice oraz płynów do higieny intymnej.

Melaleuka Skrętolistna (Melaleuca alternifolia, drzewo herbaciane)

Melaleuka Skrętolistna

OPIS Średniej wielkości drzewo o przypominającej papier korze, wąskich liściach i białych szczotkowatych kwiatostanach. Długie, okazałe pręciki występują w pięciu pęczkach w każdym kwiecie. Drzewa herbacianego nie należy mylić ze zwykłą herbatą chińską (Camellia sinensis).

POCHODZENIE Australia (głównie Nowa Południowa Walia); uprawiany przeważnie w Australii. Jest zwyczajowym lekiem Aborygenów.

SUROWIEC Olejek eteryczny (Melaleucae aetheroleum) uzyskiwany z liści przez destylację z parą wodną.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwdrob-noustrojowy, wykrztuśny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Olejek stosuje się w maściach i kremach na ugryzienia owadów, rany, otarcia, trądzik, zakażenia skóry, infekcje grzybicze (w tym grzybica stóp i pleśniawka). Jest też bardzo popularny w aromaterapii, ponieważ może być nakładany bezpośrednio na skórę i nie podrażnia błon śluzowych. Rozcieńczony olejek jest niekiedy stosowany do płukania jamy ustnej w zapaleniach błon śluzowych, zapaleniu migdałków, gardła i zatok oraz w leczeniu nieżytów górnych dróg oddechowych. Olejku używa się też jako antyseptyku i konserwantu w kosmetykach.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Czysty lub rozcieńczony olejek używany jest zewnętrznie, często w połączeniu z innymi składnikami. Stosowanie wewnętrzne powinno odbywać się pod nadzorem lekarza.

SUBSTANCJE AKTYWNE W olejku zidentyfikowano ponad 60 terpenoidów; w dobrej jakości olejku 1-ter-pinen-4-ol powinien stanowić co najmniej 30% całkowitej ilości terpenoidów. Występują także a- i y-ter-pinen (ok. 40%), oraz 1,8-cyneol (=eukaliptol; maks. 15% w dobrej jakości olejku).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Monoterpeny reagują z błonami biologicznymi i białkami błonowymi, co wyjaśnia obserwowane przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe działanie olejku. Niektóre badania kliniczne wykazały pozytywne rezultaty w leczeniu trądziku i zakażeń grzybiczych.

Melasa

Melasa - gęsty syrop, będący produktem ubocznym rafinacji cukru trzcinowego; wytrąca się podczas oddzielania się kryształów cukru od soku z trzciny cukrowej. Melasa bogata jest w składniki odżywcze, a uboga w cukier - zagęszczenie składników odżywczych jest w niej 30 razy większe niż w soku z trzciny. Jest zatem wspaniałym źródłem minerałów i pierwiastków śladowych, takich jak: żelazo, wapń, potas, magnez, miedź, chrom, mangan, molibden i cynk. Jedna łyżka stołowa melasy dostarcza tyle wapnia co szklanka mleka i tyle żelaza co dziewięć jaj. Zawiera także dużo witamin z grupy B, jest ponadto pożywieniem o działaniu alkalizującym. Stwierdzono, że wywiera dobroczynny wpływ na wiele dolegliwości, takich jak niedokrwistość, zmęczenie, artretyzm, choroba wrzodowa i zapalenie jelita grubego. Działa także przeczyszczające i stosuje sieją przeciw zaparciom. Lepszajest melasa pozbawiona siarki niż konserwowana siarką; surowa czarna melasa jest lepsza niżjej bardziej poszukiwane słodsze odmiany. Normalna porcja dzienna to jedna do trzech łyżeczek do herbaty. Melasa dostępna jest w sklepach ze zdrową żywnością. Uwaga: Po wypiciu melasy należy umyć zęby, aby uniknąć próchnicy.

Melatonina

Melatonina jest to naturalny składnik, który produkowany jest w organizmie człowieka. Najczęściej stosuje się ją w suplementach, które pomagają w walce z bezsennością. Jednak stosowanie takich preparatów przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu, a także ciśnienia tętniczego krwi. Stosowanie suplementów z tym związkiem, będzie ułatwiało zasypianie, dzięki czemu korzystnie wpłynie na procesy regeneracyjne zachodzące w organizmie w czasie spoczynku. Dodatkowo wspomaga pracę układu sercowo-naczyniowego.

Melatonina - naturalny hormon wydzielany przez szyszynkę, gruczoł dokrewny znajdujący się w śródmózgowiu. Dokładnie rzecz biorąc melatonina produkowana jest przez enzymy szyszynki, odpowiednio aktywowane światłem i brakiem światła. Szyszynka zwiększa wydzielanie hormonu w ciemności, co wywołuje sen. Jako naturalny środek nasenny melatonina weszła na scenę we wczesnych latach dziewięćdziesiątych XX wieku, a jej preparaty w dawkach od l mg do 3 mg są powszechnie stosowane w USA podczas podróży samolotem na duże odległości, gdy z powodu różnicy czasu dochodzi do bezsenności. Wiele wskazuje na to, że melatonina także łagodzi depresje. Stwierdzono, iż jest silnym przeciwutleniaczem, dzięki czemu pobudza aktywność układu immunologicznego oraz produkcję przeciwciał i innych komórek tego układu, które zwalczają w szczególności choroby zwyrodnieniowe związane z wiekiem, takie jak zaburzenia pracy serca i nowotwory. Melatonina jest szeroko stosowana w USA jako dodatek odżywczy i można ją kupić w sklepach z suplementami.

Dawkowanie: zalecana dawka to 3-10 mg na dobę.

Melisa

Melisa - bylina pochodząca znad wschodnich brzegów Morza Śródziemnego, obecnie rozpowszechniła się w całej niemal Europie. Uprawiana jest głównie ze względu na pachnące cytryną liście używane jako przyprawa. Napary z liści łagodzą ból, między innymi zębów, likwidują wzdęcia, skurcze żołądka, niestrawność i kolkę. Działają też napotnie i obniżają gorączkę, więc używa się ich w leczeniu przeziębień. Tradycyjnie używano melisy do leczenia nerwowości, przygnębienia i bezsenności. Twierdzi się także, że zioło to wywołuje opóźniające się krwawienia miesiączkowe i przynosi ulgę w bólach menstruacyjnych. Z liści można zaparzać aromatyczną herbatkę o działaniu odprężającym i uspokajającym. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością, w sklepach zielarskich i aptekach.

Melisa lekarska

Melisa lekarska (Melissa officinalis) jest to roślina, którą wykorzystuje się w medycynie naturalnej. Jest to również składnik suplementów, które wspomagają radzenie sobie ze stresem, mają działanie uspokajające, a także wspomagają zasypianie. Roślina ta dodatkowo może wspomóc prawidłową pracę układu trawiennego. Jej spożywanie zwiększa produkcję soku żołądkowego, dzięki czemu ułatwia trawienie i zwiększa apetyt. Można ją stosować przy stanach zapalnych, bólu brzucha i kolce. Wspomaga koncentrację i pamięć, a także zmniejsza ryzyko demencji starczej.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Melisa Lekarska (Melissa officinalis)

Melisa Lekarska

OPIS Jest to bylina zielna (do 0,9 m wys.), o kanciastej łodydze, naprzeciwległych liściach, karbowanych wzdłuż unerwienia i kremowych lub białych kwiatach.

POCHODZENIE Wschodnie regiony Morza Śródziemnego i Azja Mniejsza; uprawy przemysłowe prowadzone są głównie w południowo-zachodniej, środkowej i wschodniej Europie.

SUROWIEC Suszone liście Melissa officinalis subsp. officinalis (Melissae folium) i olejek eteryczny (Melissae aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek uspokajający, wiatropędny, rozkurczowy, przeciwwirusowy

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Obecnie melisa stała się popularnym środkiem uspokajającym i łagodzącym, głównie w leczeniu łagodnej bezsenności oraz zaburzeń trawienia na tle nerwowym u dorosłych i dzieci. Uważa się, że pobudza apetyt. Wyciągi wykazują działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybowe oraz przeciwwirusowe (także wobec wirusa opryszczki) i są składnikiem maści i kremów do użytku miejscowego.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Można stosować filiżankę herbaty ziołowej z melisy (1,5—4,5 g suszonych liści) kilka razy dziennie. Dostępnych jest wiele preparatów, głównie doustnych. Melisa jest często składnikiem pomocniczym, wobec czego wtedy praktycznie nie wykazuje efektu terapeutycznego.

SUBSTANCJE AKTYWNE Surowiec zawiera co najmniej 0,05% olejku eterycznego (złożonej mieszanki mono- i seskwiterpenów), którego głównymi składnikami są cytronelal (ok. 30-40%) i cytral. Cytral w rzeczywistości składa się z dwóch związków: cytralu a (geranial) i cytra-lu b (neral) w stosunku 4:3. Najważniejsze seskwiterpe-ny to germakren D i P-kariofylen. Ziele zawiera także ok. 4% kwasu rozmarynowego, fenolokwasy, triterpeny, glikozydy monoterpenowe i flawonoidy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Olejek eteryczny ma działanie rozkurczowe i uspokajające, jak też przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, co jest prawdopodobne biorąc pod uwagę właściwości biochemiczne lipofilnych monoterpenów posiadających grupy aldehydowe. Wyciągi wodne zawierające kwas rozmarynowy mają działanie wirustatyczne (zwłaszcza przeciw Herpes simplex) , a także przeciwhormonalne i antytyreotropowe.

UWAGI Melisa ma długą tradycję stosowania jako roślina lecznicza w Europie, wiązaną z pszczołami i miodem, stąd też nazwa rośliny (łacińskie mel - miód).

Menachinon

Menachinon jest znana pod nazwą witamina K2. Jest to substancja niezbędna dla zachowania kondycji organizmu ludzkiego. Występuje ona naturalnie w żywności, ale stosuje się ją również w suplementach diety. Ta forma witaminy K2 łatwo się przyswaja, a także zmniejsza dolegliwości i ryzyko występowania skutków ubocznych. Ten składnik jest odpowiedzialny za regulowanie pracy gospodarki wapniowej. Ma ona zmniejszać ryzyko zwapnienia tętnic, a także rozwoju osteoporozy. Dzięki jej suplementacji wapń odkłada się we właściwych miejscach i dba o mineralizację kości i zębów.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Menachinon-7

Menachinon-7 (witamina K2 MK7) jest to składnik, który ma niezastąpiony wpływ na pracę organizmu. Jego suplementacja zapobiega zwapnieniu tętnic, a także zmniejsza ryzyko rozwoju osteoporozy. Witamina ta dba o rozwój i prawidłową mineralizację kości i zębów. Jest stosowanie przyczynia się do prawidłowej lokalizacji wapnia i odkładania się go w odpowiednich miejscach. Dodatkowo dba ona o krzepnięcie krwi. Stosuje się ją w suplementach diety, które dbają o układ immunologiczny, układ kostny, a także układ krążenia.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Methoxyisoflavone

Methoxyisoflavone jest to składnik, który stosuje się w celu zmniejszenia ryzyka rozwoju osteoporozy. Jest to składnik, który ma za zadanie zmniejszać działanie kortyzolu w organizmie człowieka. Tak więc jest to składnik o działaniu anabolicznym. Dodatkowo jego stosowanie ma dobry wpływ na pracę organizmu sportowca, ponieważ wspiera ona syntezę białek mięśniowych. W praktyce rzadko kiedy stosuje się ja w suplementacji sportowej, a częściej w preparatach, które dbają i zdrowie kości.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 200mg na dobę.

Metionina

Metionina jest to organiczny związek chemiczny, który zaliczany jest do grupy aminokwasy kodowanych. Jej podstawowym źródłem są pokarmy białkowe, mięso, ryby i jajka. W suplementacji znajduje się ona najczęściej w składzie odzywek białkowych i węglowodanowych. Jest stosowanie zaleca się w celu poprawy pracy wątroby, a także jako preparat, który wspiera metabolizm. Jest to aminokwas, którego suplementacja wspomaga poprawę kondycji włosów, skóry i paznokci. Może być ona stosowana do zapobiegania kamicy nerkowej.

Metionina to niezbędny aminokwas potrzebny do syntezy białka w organizmie. Zawiera siarkę i jest hydrofobowy, co oznacza, że zdradza podobieństwo do tłuszczów. Pomaga w tworzeniu lecytyny, która emulguje tłuszcze i rozkłada ich zapasy w organizmie, zapobiegając gromadzeniu się ich w wątrobie i tętnicach. W ten sposób zmniejsza się ryzyko chorób serca i krążenia. Metionina oczyszcza organizm z toksyn, łącząc się z pierwiastkami toksycznymi, takimi jak ołów, kadm i rtęć, które następnie wraz z nią zostają wydalone. Zapobiega to wielu związanym z obecnością tych pierwiastków stanom chorobowym, na przykład nadciśnieniu, depresji, uszkodzeniu nerek. Jest też metionina silnym prze-ciwutleniaczem, gdyż neutralizuje wolne rodniki, które uszkadzają komórki, powodując wiele chorób zwyrodnieniowych związanych z wiekiem, takich jak choroby serca, nowotwory i cukrzyca. Metionina wzmacnia także mięśnie i zapobiega wypadaniu włosów. Jest dostępna w postaci preparatów w sklepach ze zdrową żywnością.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5g na dobę.

Miedź

Miedź jest pierwiastkiem, który naturalnie występuje w organizmie człowieka. Jest ona produkowana w nerkach, sercu, wątrobie i mózgu. Jest to pierwiastek, który wykazuje wiele właściwości na ludzki organizm. Jest on odpowiedzialny przede wszystkim za prawidłowy wzrost, a także wspiera rozwój organizmu. Bierze on udział w procesie produkcji melaniny, dzięki czemu zapobiega utracie koloru włosów, czyli siwieniu, a także dba o koloryt skóry i paznokci. Jego suplementacja korzystnie wpływa na kości i stawy.

Miedź pierwiastek metaliczny, występujący w organizmie jako śladowy, wspomagający wchłanianie żelaza. Wchodzi też w skład wielu enzymów i zmniejsza poziom histaminy, łagodząc uczulenia. Chociaż jest pierwiastkiem niezbędnym, organizm potrzebuje go bardzo mało, i nawet niewielki jego nadmiar może być niebezpieczny, gdyż powoduje takie zaburzenia, jak depresja, artretyzm, nadciśnienie i zawał serca. Wśród najbardziej podatnych na te dolegliwości są ludzie pijący wodę przechodzącą przez miedziane rury, palacze i kobiety stosujące pigułki antykoncepcyjne. Pomocne w takich przypadkach są preparaty cynku, które zmniejszają poziom miedzi w organizmie, a najlepszym naturalnym źródłem cynku są warzywa strączkowe, ziarno pszenicy, soja, suszone śliwki, wątroba, owoce morza i melasa.

Dawkowanie: zalecane dawki to około 3mg na dobę.

Mierznica Czarna (Ballota nigra, Ballota africana)

Mierznica Czarna 

OPIS Mierznica czarna jest prosto wzniesioną byliną (do 1 m wys.) z żywozielonymi, na krzyż ległymi liśćmi i fioletowymi kwiatami zebranymi w gęste nibyokólki. W pełni wykształcona roślina przybiera charakterystyczne ńoletowawe lub czarne zabarwienie i wydziela nieprzyjemny zapach. Znanych jest kilka odmian tego gatunku. Najbardziej popularną formą, stosowaną w lecznictwie tradycyjnym jest Ballota nigra ssp. foetida, wcześniej uważana za odrębny gatunek (B. feotida).

POCHODZENIE Roślina jest rodzimą w Europie i Azji oraz została naturalizowana w Ameryce Północnej. Surowiec pochodzi głównie ze stanowisk naturalnych. SUROWIEC Kwitnące szczyty pędów (Ballotae nigrae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek spazmoli-tyczny, uspokajający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Jest to tradycyjny środek wyciszający, stosowany w leczeniu objawowym kaszlu i zaburzeń nerwowych (gl. łagodnych postaci bezsenności) u dorosłych i dzieci. Stosowany także w leczeniu skurczów żołądka, mdłości i niestrawności na tle nerwowym.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar z wysuszonego ziela (2—4 g) przyjmuje się trzy razy dziennie, wyciągi płynne (1:1 w 25% alkoholu) 1-3 mL trzy razy dziennie oraz nalewki (1:10 w 45% alkoholu) 1-2 mL trzy razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina zawiera laktony diterpenowe typu labdanu jak ballotenol (główny składnik), ballotinon, 7-a-acetoksymarubina i preleosybi-ryna (prefuranoid). Obecne są także glikozydy flawo-noidowe, fenylopropanoidy (kwas chlorogenowy) i śladowe ilości olejku eterycznego.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Nie przeprowadzono badań doświadczalnych i klinicznych, które by potwierdziły tradycyjne wskazania.

UWAGI Ballotenol wykazuje podobieństwo do hispa-nolonu (wykrytego w afrykańskiej mierznicy Ballota africana) i marubiny (wykrytej w szancie zwyczajnej, Marrubium vulgare). Mierznica afrykańska posiada szerokie zastosowanie tradycyjne. Głowienka pospolita (Prunella vulgaris, także z Lamiaceae) wykorzystywana jest w Europie w tradycyjnym leczeniu ran, a w Chinach nadal w dolegliwościach wątroby i pęcherzyka. STATUS Farm.; lek tradycyjny.

Mieszanki

Mieszanki to produkty lecznicze zawierające dwa lub więcej składników roślinnych lub ziołowych, które działają pojedynczo, addytywnie lub nawet synergistycznie w celu odnowy, poprawy lub podtrzymania zdrowia. W tradycyjnej medycynie chińskiej i afrykańskiej rośliny lecznicze są stosowane przeważnie w mieszankach, a bardzo rzadko w postaci pojedynczych składników.

Mięta pieprzowa

Mięta pieprzowa to roślina, która od wieków jest wykorzystywana w medycynie ludowej. Ma ona również zastosowanie w przemyśle spożywczym, a także w suplementacji. Jej liście są surowcem bogatym w olejki eteryczne, które mają korzystny wpływ na pracę organizmu. Dodatkowo w jej składzie znajdują się garbniki i liczne flawonoidy, które mają silne działanie naturalnych przeciwutleniaczy. Dzięki temu jej stosowanie przyczynia się do niwelowania działanie wolnych rodników, spowalnia procesy starzenia się organizmu, a także zmniejsza ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych.

Mięta pieprzowa najlepiej rośnie na glebach wilgotnych. Powszechnie uprawiana w strefach klimatu umiarkowanego Europy i Ameryki Północnej. Ziele zawiera mentol i jest stosowane zarówno jako aromatyczna przyprawa, jak też herbatka. Jest również znane ze swoich właściwości wiatropęd-nych, dzięki czemu pomaga w przypadku wzdęcia, a także niestrawności. Mentol ponadto pobudza apetyt i ułatwia trawienie. Działa uspokajająco i można go stosować w zapobieganiu skurczom lub łagodzeniu ich. Co więcej, mięta pieprzowa działa przeciwwirusowo; stwierdzono, że zawarta w niej tanina hamuje aktywność wirusów grypy, a także zwykłej opryszczki. Olejek miętowy stosuje się w przypadkach podrażnienia jelit. Powszechnie dostępna.

Mięta pieprzowa ma czerwonawo-fioletowe, zwykle nagie łodygi (do 0,9 m wys.) i liście oraz kwiaty (niezmiennie liliowo-różowe) zebrane w gęste grona na końcach łodyg. M. X piperita var. citrata ma zastosowanie w perfumerii.

POCHODZENIE Mięta pieprzowa nie występuje w naturze, jest bezpłodnym potrójnym mieszańcem między M. aquatica i M. spicata (druga zaś jest mieszańcem M. snaveolens i M. longifolia). Większość rocznej produkcji (ponad 3000 ton) olejku pochodzi z USA.

SUROWIEC Świeże lub suszone liście (Menthae pipe-ritae folium) i olejek eteryczny uzyskany przez destylację z parą wodną (Menthae piperitae aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Liście: żółciotwórcze, wiatropędne; olejek: przeciwbakteryjny, chłodzący, wiatropędny, żółciopędny, rozkurczowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Roślina jest stosowana w leczeniu zaburzeń trawienia i jako środek poprawiający nieprzyjemny smak innych ziół. Znajduje zastosowanie w przypadkach dolegliwości spastycznych (także zespole jelita drażliwego), schorzeniach woreczka żółciowego i dróg żółciowych oraz nieżytach dróg oddechowych. Olejek ma działanie przeciwdrobnoustrojowe, przeciwwirusowe i lekko znieczulające, może być stosowany miejscowo do zmniejszania bólu, także bólu głowy (lecz nie migrenowego) i stanów zapalnych błon śluzowych jamy ustnej.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Liście stosuje się jako napar, a olejek stosuje się doustnie (dawka dobowa 6-12 kropel) lub jako składnik opatentowanych leków i preparatów o przedłużonym uwalnianiu w leczeniu jelita spastycznego. Kilka kropel olejku można wcierać w chore części ciała (czoło i skronie w razie napięciowego bólu głowy).

SUBSTANCJE AKTYWNE Działanie jest przypisywane głównie składnikom olejku eterycznego, który zawiera mentol (30-40% lub więcej), (-)-menton (15— 25%), octan (-)-mentylu (do 10%), (-)-mentofuran (najlepiej mniej niż 5%, ponieważ ma nieprzyjemny zapach). Karwon i pulegon powinny być nieobecne.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Badania na zwierzętach i próby kliniczne potwierdzają większość zastosowań leczniczych podanych powyżej. Efekt chłodzący wynika z obecności mentolu, który oddziałuje na receptory zimna.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Mięta Polna (Mentha arvensis)

Mięta Polna 

OPIS Jest rośliną kłączową o owłosionej łodydze (do 0,6 m wys.) i wyraźnie owłosionych, szerokich i okrągłych liściach. Kwiaty są zwykłe fioletowe, rzadko białe, wyrastają w szerokich gronach w kątach liści. Od mięty pieprzowej (M. X piperita) odróżnia ją jasnozielony kolor, kutnerowate liście i łodygi oraz rozproszone kwiatostany (zob. M. X piperita i M. spicata).

POCHODZENIE Eurazja. Jest to jedyny gatunek mięty, który rośnie w strefie subtropikalnej - inne wymagają bardziej umiarkowanego klimatu. Hodowle przemysłowe prowadzi się w Chinach, Brazylii, Indiach i Paragwaju.

SUROWIEC Olejek eteryczny (Menthae arvensis aetheroleum). Destylowany jest z łodyg i liści, głównie do produkcji czystego mentolu. Najbardziej popularną metodą uzyskiwania krystalicznego mentolu jest stopniowe ochładzanie olejku o 2°C dziennie od 35°C do 5°C-część mentolu krystalizuje, a jego zawartość w olejku spada do ok. 30-45%. Taki olejek o obniżonej zawartości mentolu ma zastosowanie w medycynie, produkcji past do zębów i gum do żucia.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwbak-teryjny, ochładzający, wiatropędny, żółciopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Olejek mięty polnej jest szeroko stosowany, wewnętrznie i miejscowo, w wielu dolegliwościach. Tradycyjnie jest używany w Europie w leczeniu wzdęć, zaburzeń żołądkowo-jelitowych i woreczka żółciowego oraz nieżytów górnych dróg oddechowych. Olejek jest stosowany miejscowo w przypadku mięśnio bóli i nerwobóli. Jest także środkiem rozmiękczającym, zmniejszającym świąd, oraz szeroko stosowanym w higienie jamy ustnej.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Do użytku wewnętrznego zaleca się dawkę dobową 3-6 kropel. W inhalacjach 3-4 krople dodaje się do gorącej wody, natomiast kilka kropel można wetrzeć w skórę. Preparaty przeznaczone do stosowania donosowego powinny zawierać 1-5% olejku. Maści i kremy do użytku zewnętrznego zwykle zawierają 5-20% olejku eterycznego.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek pozbawiony części mentolu zawiera mentol (30-45%), menton (17-35%), izomenton (5-13%), octan mentylu (2-7%) ilimonen (1,5-7%). Inne składniki powinny występować w niskich stężeniach: karwon (główny składnik olejku mięty zielonej) - 2% i pulegon (główny składnik olejku mięty polnej) - 1,5%.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Badania potwierdzają większość działań wymienionych w kategorii terapeutycznej.

Mięta Zielona (Mentha spicata, mięta kłosowa)

Mięta Zielona 

OPIS Mięta jest kłączową rośliną zielną o liściach podługowatych, żywozielonych, zwykle nagich liściach z mocno ząbkowanym i falistym brzegiem oraz z wydłużonymi kłosami białych kwiatów. Zewnętrznie jest podobna do mięty polnej (M. awensis), lecz odróżnia się od niej białymi kwiatami i charakterystycznym, niechlodzącym zapachem (brak mentolu). Gatunkiem często uprawianym w ogrodach jest M. spicata var. crispa (wcześniej uważana za odrębny gatunek M. crispa). Innym europejskim gatunkiem jest mięta polej (M. pulegium), pełzające ziele o drobnych liściach i charakterystycznym zapachu.

POCHODZENIE Mięta ogrodowa pochodzi z Europy jako hybryda między M. suaveolens (mięta wonna, odmiana Vańegata znana jest jako mięta ananasowa) iM. kmgifolia (mięta długolistna). Przemysłowe uprawy w celu pozyskania olejku skoncentrowane są w USA (stany Waszyngton, Oregon i Idaho), lecz suszone liście wytwarza się także w Egipcie i krajach Europy Wschodniej.

SUROWIEC Liście (Menthaecrispaefolium) lub olejek eteryczny (Menthae cńspae aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Liście: środek żołądkowy, wiatropędny; olejek: przeciwdrobnoustrojowy, ułatwiający oddychanie.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liść mięty zielonej jest stosowany - podobnie jak mięta pieprzowa -w leczeniu zaburzeń trawienia, lecz w innych wskazaniach już nie. Olejek jest używany głównie do inhalacji w leczeniu nieżytów, jest też składnikiem płynów do płukania ust, past do zębów i gum do żucia.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przyjmuje się ok. 1—1,5 g suszonych liści na filiżankę wrzącej wody, trzy razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek mięty zielonej zawiera co najmniej 50% karwonu jako główny składnik, a także małą ilość limonenu. Innych składników powinno być mniej niż 2% każdego, a pulegonu mniej niż 0,5%. Liście zawierają także flawonoidy i garbniki. Pulegon, główny składnik olejku mięty polej, ma działanie poronne i jest hepatotoksyczny (przyjęcie 30 mL może być śmiertelne). Stosowany jest przeciw pasożytom zewnętrznym.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Liść mięty zielonej ma ograniczone zastosowanie w medycynie, lecz olejek jest ważny w higienie jamy ustnej.

Migdałecznik Chebułowiec (Terminalia chebula)

Migdałecznik Chebułowiec

OPIS Drzewo liściaste (do 25 m wys.), o dużych, podłużnych liściach, spodem owłosionych. Niewielkie żółte kwiaty, zebrane w kwiatostany wyrastające z kątów liści, charakteryzuje nieprzyjemny zapach. Owocami są duże pestkowce żółkniejące łub brązowiejące w miarę dojrzewania. Niektóre gatunki Terminalia stosowane są w medycynie tradycyjnej różnych części świata. Szczególnym zainteresowaniem cieszą się w medycynie ajurwedyjskiej kora T. arjuna z Indii (kardiotoniczny) i owoce T bellirica z Indii i Indonezji. Dojrzale lub niedojrzale owoce drugiego z nich, znane jako orzechy bedda lub bahira (hindi), znajdują liczne zastosowania w azjatyckiej medycyjnie ludowej (głównie jako środki goryczowe i antyseptyczne w leczeniu rozmaitych nie-domagań przewodu pokarowego i dróg oddechowych.

POCHODZENIE Od Indii do Chin i Malezji (T che-buła).

SUROWIEC Suszone, dojrzale owoce (mirobalany czarne, My robalani fructus; abhaya w sanskrycie), rzadziej kora.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek ściągający, przeczyszczający, żołądkowy i antyseptyczny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Czarne mirobalany są tradycyjnie używane przeciwko problemom z trawieniem i stanom zapalnym śluzówek. Owoce stanowią element klasycznej mieszanki medycyny ajurwedyjskiej zwanej triphala (trzy owoce). Mieszanka owoców T. chebula, T. bellirica i Phyllanthus emblica jest tam znanym panaceum i środkiem ogólnie tonizującym. Suszone owoce stosowane na dużą skalę jako przemysłowe źródło garbników dla przemysłu skórzanego.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dawka dobowa wynosi 3—9 g, zwykle przygotowanych jako odwar w mieszance z innymi ziołami.

SUBSTANCJE AKTYWNE Surowiec zawiera dużą ilość garbników galoilowych (w tym terchebulinę, terflawinę A, korylaginę, punikalaginę i kwas chebu-linowy), a także saponiny triterpenowe.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Korzystne działanie w leczeniu schorzeń układu pokarmowego zawdzięczają mirobalany obecności ściągających i przeciwdroboustrojowych garbników. Doświadczalnie wykazano własności kardiotoniczne i zdolność obniżania stężenia cholesterolu.

Mikroelementy

Mikroelementy - pierwiastki śladowe, które nie budują wprawdzie głównego zrębu ciała człowieka (jak węgiel, tlen, wodór czy wapń), ale bez których nasz organizm nie potrafi się obejść. Są one składnikami enzymów (np. selen jako składnik peroksydazy glutationowej) i. innych związków pełniących kluczowe funkcje w organizmie oraz w poszczególnych jego uszczelniającą włosowate naczynia żylne. Niektóre rośliny bogate w saponiny działają na organizm człowieka jak hormony (np. ignam, który wykorzystywano do wyrobu pigułek antykoncepcyjnych)

Mikroelemnenty

Mikroelemnenty to śladowe pierwiastki, które mają korzystny wpływa na pracę organizmu człowieka. Są one niezbędne do prawidłowego funkcjonowania ustroju. Ich niedobór może doprowadzić do wielu zaburzeń fizjologicznych. W organizmie człowieka wchodzą one w skład enzymów, a także związków i płynów ustrojowych. Biorą one udział w procesie budowania tkanek. Wpływają na tkankę kostną. Są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania i rozwoju narządów wewnętrznych. Ich niedobór można uzupełnić stosując suplementację preparatami mikroelementowymi.

Dawkowanie: zalecana dawki to około 100mg na dobę.

Mikronizowany Monohydrat

Mikronizowany Monohydrat kreatyny MicronTec to zaawansowana forma kreatyny stosowana w suplementacji. Dzięki zastosowanej technologii doszło do maksymalnego rozdrobnienia produktu, dzięki czemu poprawiła się jego przyswajalność do organizmu, rozpuszczalność w wodzie, a także aktywność tego związku. Jest to idealne rozwiązanie dla osób, które szukają najwyższej jakości odżywki. Zaleca się jej stosowanie u sportowców zaawansowanych, a jej stosowanie przyczynia się do zwiększenia możliwości fizycznych w organizmie. Dodatkowo może wydłużyć się czas treningu, a to przyspieszy proces osiągnięcia celów.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Mikronizowany Monohydrat kreatyny MicronTec

Mikronizowany Monohydrat kreatyny MicronTec to zaawansowana forma kreatyny stosowana w suplementacji. Dzięki zastosowanej technologii doszło do maksymalnego rozdrobnienia produktu, dzięki czemu poprawiła się jego przyswajalność do organizmu, ropuszczalność w wodzie, a także aktywność tego związku. Jest to idealne rozwiązanie dla osób, które szukają najwyższej jakości odżywki. Zaleca się jej stosowanie u sportowców zaawansowanych, a jej stosowanie przyczynia się do zwiększenia możliwości fizycznych w organizmie. Dodatkowo może wydłużyć się czas trenigu, a to przyspieszy proces osiągnięcia celów.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Mio-inozyto

Mio-inozytol to alkohol cukrowy, który jest niezbędny do prawidłowego rozwoju organizmów zwierzęcych. Jest to jednak związek, który syntezowany jest w ludzkim organizmie. Największe stężenie tego związku obserwuje się w sercu, mózgu i jajnikach. Jest to składnik, który może być stosowany w suplementacji dla kobiet, ponieważ zmniejsza on ryzyko rozwoju zespołu policystycznych jajników, a także zmniejsza dolegliwości związane z tym schorzeniem. Może być ona stosowana w przypadkach problemów z zajściem w ciąże. Jest to składnik, który zawarty jest w preparatach, kórę wspomagają płodność.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Miód

Miód - naturalny, nie gotowany jest dobrym substytutem cukru. W rzeczywistości jest słodszy od cukru i szybciej wchłaniany przez organizm. Kolor i smak miodu zależą od kwiatów, z pyłków których został wytworzony. Słodycz miodu wynika z połączenia cukrów prostych: glukozy, fruktozy, maltozy i sacharozy. Poza cukrami zawiera witaminy z grupy B, niektóre minerały i enzymy, właściwie zrównoważone, w przeciwieństwie do zawartych w cukrze rafinowanym. Od wieków miód stosowany jest jako lekarstwo, tradycyjnie używany w przypadkach bólu gardła i kaszlu, w chorobie wrzodowej żołądka, bolesnych owrzodzeniach jamy ustnej i warg, w nadciśnieniu i w zaparciach. Działa także uspokajająco. Zewnętrznie można go stosować na rany i oparzenia.

Miodla Indyjska (Azadirachta indica)

Miodla Indyjska

OPIS Wiecznie zielone drzewo (do 10 m wys.), z dużymi pierzastozłożonymi liśćmi. Listki w zarysie sierpowate mają ząbkowany brzeg blaszki. Niepozorne białe kwiaty wytwarzane są w lecie.

POCHODZENIE Uważa się, że drzewo to występuje rodzimie w Sri Lance, Indiach i Birmie. Obecnie szeroko uprawiane w wielu częściach tropikalnych Starego Świata, włączając Indonezję i Afrykę.

SUROWIEC Kora, liście, gałązki, nasiona. Kategoria TERAPEUTYCZNA Środek dermatologiczny (przypuszczalnie przeciwmalaryczny, antykoncepcyjny, przeciwartretyczny).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Miodla indyjska stosowana jest w medycynie ajurwedyjskiej w leczeniu infekcji skórnych i ran. Używana także w wielu innych dolegliwościach jak problemy żołądkowe, hemoroidy, malaria i pasożyty jelitowe. Wykorzystywana do produkcji mydeł, płynów i past do zębów.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zasadniczo stosuje się napary (dawkowanie nie jest ściśle określone) .

SUBSTANCJE AKTYWNE Właściwości lecznicze miodli indyjskiej związane są z gorzkimi triterpenami (limo-noidami), pośród których głównym składnikiem jest azadirachtyna. Obecne są także garbniki i flawonoidy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Azadirachtyna jest skutecznym antyfidantem, który zaburza przemianę larw owadów w wyjątkowo niskim stężeniu. Badania nad miodlą w głównej mierze skupione były na właściwościach owadobójczych, obecnie jednak zostały poszerzone o zastosowania medyczne. W kilku pracach naukowych wykazano działanie przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne wyciągów z liści i nasion miodli indyjskiej, prawdopodobnie związane z obecnością limono-idów. Frakcja lotna oleju z nasion (oznaczona NIM-76) wykazała w testach in vitro właściwości plemnikobójcze. Działanie to przypisano występującym w surowcu różnorodnym kwasom tłuszczowym oraz ich estrom metylowym. Opublikowano wiele prac badawczych dotyczących właściwości leczniczych miodli indyjskiej i jej wyciągów w szerokim zakresie wskazań i dolegliwości.

Miodunka Plamista (Pulmonaria officinalis)

Miodunka Plamista

OPIS Miodunka jest pokrytą szczecinką byliną (do 0,3 m wys.), z dużymi, wyraźnie biało nakrapianymi liśćmi. Rurkowate kwiaty, zmieniające kolor z czerwonego na niebieski w trakcie dojrzewania, zebrane są w małe sierpiki. Interesujące jest, że roślina od wieków stosowana była w chorobach płuc ze względu na na-krapiane liście przypominające chore płuca (zgodnie z filozofią zapisaną w europejskiej filozofii Doctrine of signature).

POCHODZENIE Europa. Roślina powszechnie uprawiana.

SUROWIEC Liście (Pulmonariae folium). Kategoria terapeutyczna Jest to surowiec wykrztuśny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Roślina stosowana głównie w lecznictwie ludowym. Jej współczesne znaczenie jest niewielkie. Ma działanie wykrztuśne. Czasami liście stosuje się także w chorobach układu pokarmowego i moczowego. Zewnętrznie miodunkę stosuje się przy hemoroidach i zranieniach.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE z 1,5 g rozdrobnionych i wysuszonych liści przygotowuje się napar stosowany w chorobach oskrzeli. Słodzi się go miodem i popija małymi łykami kilka razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Surowiec zawiera głównie śluzy, flawonoidy (O-glikozydy kwercetyny i kemfero-lu), ok. 4% garbników skondensowanych, ok. 2% garbników galusowych, do 5% kwasu krzemowego i do 1,2% alantoiny (związek ten występuje także w Symphytum officinale i innych gatunkach z rodziny Boraginaceae). Podejrzewano, że miodunka, jak inne rośliny z tej rodziny (zob. także Symphytum) może zawierać toksyczne alkaloidy pirolizydynowe. Jednakże wnikliwe badania roślin pochodzących z różnych stanowisk nie wykazały obecności tych związków.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Działanie łagodzące wynika z obecności śluzów. Za działanie moczopędne odpowiadają flawonoidy i kwas krzemowy. Alantoina przyśpiesza ziarninowanie i tworzenie nowego naskórka, stąd zastosowanie w leczeniu ran, oparzeń, owrzodzeń i egzemy. Inne zastosowania w lecznictwie ludowym nie znajdują wytłumaczenia naukowego.

Mirt Zwyczajny (Myrtus communis)

Mirt Zwyczajny

OPIS Jest to wiecznie zielony krzew (do 3 m wys., w zależności od uprawy), o małych, ciemnozielonych, błyszczących liściach, atrakcyjnych białych kwiatach przypominających kwiaty gatunków Eucalyptus i jagodach barwy od purpurowej do czarnej.

POCHODZENIE Nieznane. Roślina jest uprawiana od czasów starożytnych i obecnie znajduje się ją od regionu Morza Śródziemnego do południowej Azji. Mirt jest symbolem czystości i byl powszechnie stosowany w rytuałach starożytnej Grecji. Olejek eteryczny jest wytwarzany głównie w Maroku, Tunezji, Libanie, krajach byłej Jugosławii i na Korsyce.

SUROWIEC Liście (Myrti folium), olejek eteryczny (Myrti aetheroleum) lub dojrzałe owoce.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wykrztuśny, ściągający, odkażający drogi moczowe.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liście mirtu i jego olejek są obecnie mało znane, lecz były stosowane od czasów starożytnych jako składnik syropów na kaszel w infekcjach w obrębie klatki piersiowej, w za-parciach, zapaleniu zatok i schorzeniach dróg moczowych (odkaża). Olejek i liście są także stosowane zewnętrznie w leczeniu ran, trądziku, hemoroidów i chorobach dziąseł. Olejek stał się popularny w aromate-rapii. Frakcja olejku — mirtol — jest szeroko stosowana jako lek wykrztuśny. Lekarstwo wykrztuśne (oparte tylko na mirtolu) jest skutecznym środkiem.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Olejek: 0,2 g; liście: napar z 15-30 g na litr wody.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny (0,3— 0,5%): 1,8-cyneol (12-45%), a-pinen (15-38%), mir-tenol, octan mirtenylu (4-20%), kamfen, nerol, geraniol i dipenten. Liście zawierają także składniki gorzkie i garbniki. Mirtol jest frakcją olejku zawierającą głównie 1,8-cyneol, limonen, i a-pinen. Olejek najlepszej jakości pochodzi z Korsyki. Liście bogate są w galotaniny (8%), garbniki skondensowane (14%) i floroglucydy (mirtukomulon A,B).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Olejek wykazuje działanie spazmolityczne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i działa przeciw pasożytom zewnętrznym (wszy, pchły). Biorąc pod uwagę własności biologiczne mo-noterpenów obecnych w olejku (uszkadzanie błon komórkowych, wpływ na białka błonowe), zastosowania lecznicze wydają się wiarygodne (zob. Eucalyptus globulus).

Mirycetyna

Mirycetyna- jest to związek chemiczny, który zaliczany jest do grupy flawonoidów. Występuje on naturalnie w warzywach i owocach. Jego spożywanie może przyczynić się do wielu korzyści zdrowotnych. Związek ten ma silne działanie przeciwutleniające. Dzięki temu wspomaga on usuwać wolne rodniki z organizmu. Jednocześnie przyczynia się do zwiększenia potencjału organizmu w procesie walki z chorobami zapalnymi. Obniża ona poziom cukru we krwi, dzięki czemu można ją stosować w profilaktyce cukrzycy.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Miswak (Salvadora pérsica)

Miswak

OPIS Salvadora pérsica jest krzewem lub niewielkim drzewem (do 5 m wys.), z naprzeciwległymi, jasnozielonymi, mięsistymi liśćmi i małymi zielonymi kwiatami zebranymi w krótkie grona. Owocami są jadalne, okrągłe jagody o śr. do 10 mm, które w miarę dojrzewania zmieniają kolor z różowego na czerwony. W Arabii drzewo powszechnie znane jako arak rośnie na terenach depresyjnych i zasolonych. Owoce są słodkie, ale mają pieprzowy posmak, stąd określenie „musztardowe nasiona” wspominane już w Biblii.

POCHODZENIE Afryka, Arabia i Indie.

SUROWIEC Korzenie (w kawałkach ok. 100-200 mm di. i 10 mm śr.). Znane są pod nazwą siwak lub bardziej popularnie miswak i sprzedawane w lokalnych sklepach jako wykałaczki do czyszczenia zębów lub żucia.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec stosowany w higienie uzębienia.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Miswak jest powszechnie używany w krajach arabskich jako substytut szczoteczki do zębów, a żucie surowca jest zabiegiem zastępującym szczotkowanie zębów. Ekstrakt z korzenia, tzw. ekstraktem „peelu” (peelu jest określeniem rośliny w języku urdu) dodawany jest do komercyjnych past do zębów. Publiczna opieka dentystyczna jest powszechnie akceptowana i rozwijana, ale dotyczy tylko mężczyzn, gł. ze starszego pokolenia.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Aby zastosować korzeń, należy zedrzeć korę ze szczytu (na odległość ok. 10 mm) i żuć końcówkę, aż to rozdziału włókien. Szczotkuje się przez pocieranie zębów w pozycji pionowej od granicy dziąseł do granicy tnącej zęba.

SUBSTANCJE AKTYWNE W korzeniu występują glikozydy lignanowe (liriodendryna i salwadorazyd), razem z glikozydami benzylowymi (salwadozyd), glikozydami fenolowymi (syringina) i glikozydami fitosterolowymi. Występują też salwadorycyna (alkaloid indolowy), salwadomocznik i tiodiamina (pochodne mocznika), żywica, krzemionka, trietylamina, witamina C - wszystkie te składniki odgrywają rolę w utrzymaniu zdrowych zębów i dziąseł.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Ekstrakt z korzenia ma silne działanie przeciwbakteryjne i przeciw płytce nazębnej. Badania na ludziach potwierdziły korzystne działanie w higienie jamy ustnej.

Miłek Wiosenny (Adonis vernalis, gorzekwiat)

Miłek Wiosenny

OPIS Niewielka bylina z pierzastosiecznymi liśćmi i dużymi, żywo żółtymi kwiatami rozwijającymi się wczesną wiosną.

POCHODZENIE Europa (włączając Wyspy Brytyjskie), zachodnia i wschodnia Syberia.

SUROWIEC Nadziemne, kwitnące części (Aidonidisherba). Surowiec pochodzi głównie z Europy Wschodniej i Rosji.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek pobudzający pracę serca.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Surowiec stosowany jest niekiedy jako stymulujący serce, na tej samej drodze co inne surowce kardenolidowe jak naparstnica. Rozważany szczególnie wtedy, gdy kondycja serca związana jest z dolegliwościami nerwowymi. Używany tradycyjnie m.in. w leczeniu kamicy pęcherza moczowego i kamicy nerkowej.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Stosowany jest standaryzowany proszek (znacznie rzadziej słaba nalewka), jednak aby uniknąć skutków niepożądanych dawkowanie powinno być ostrożne i kontrolowane. Sproszkowane ziele zawiera około 0,25% glikozydów nasercowych i standaryzowane jest na aktywności odpowiadającą 0,2% cymaryny (zob. dalej). Przeciętna dawka dzienna sproszkowanego miłka wynosi 0,6 g. Zgodnie z Komisją E, najwyższa dawka jednorazowa oraz dawka dzienna nie powinny przekraczać odpowiednio 1 g i 3 g surowca.

SUBSTANCJE AKTYWNE W surowcu występuje kilka glikozydów nasercowych (kardenolidów) w stężeniu od 0,2-0,5%. Głównym składnikiem czynnym jest cymaryna (hydrolizuje do K-strofantydyny i D-cymarozy) wraz z występującą w mniejszej ilości adonitoksyną (jej hydroliza dostarcza adonitoksygeninę i L-ramnozę) oraz 26 kolejnymi kardenolidami. Obecne są również flawonoidy (C-glikozydy flawonu).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wykazuje działanie inotropowo dodatnie i tonizujące na układ krwionośny. Kardenolidy hamują aktywność Na+, K+-ATP-azy i wyraźnie podnoszą stężenie komórkowych jonów Ca++, wywołując skurcz mięśnia. Wiadomo, iż nasilają skurcz mięśnia sercowego bez wzrostu tętna.

Miłorząb (Ginkgo Biloba)

Miłorząb (Ginkgo Biloba) - drzewo dwupienne, o którym sądzi się, że gatunek ten istniał już przed 200 milionami lat. W jego liściach wykryto ostatnio substancje opóźniające starzenie się mózgu. Silne przeciwutleniacze, flawony, które stanowią 47% wyciągu z miłorzębu, hamują procesy utleniania tłuszczów, chroniąc tym samym błony komórek mózgu przed zniszczeniem. Składniki czynne zawarte w wyciągu z miłorzębu poprawiają ukrwienie i zwiększają dopływ tlenu do komórek mózgu. Sądzi się, że wyciąg z miłorzębu może być użyteczny w leczeniu chorób degene-racyjnych, takich jak na przykład demencja starcza, których przyczyną jest słabe ukrwienie mózgu. Badania wykazały, że miłorząb jest skuteczny w leczeniu chorób podeszłego wieku, chorobie Alzheimera i przy krótkotrwałych zanikach pamięci. Kapsułki z wyciągiem z miłorzębu dostępne są w sklepach ze zdrową żywnością i w aptekach. Aby osiągnąć jakikolwiek efekt leczniczy, należy zażywać je co najmniej przez trzy miesiące.

Miłorząb Japoński (Ginkgo biloba)

Miłorząb Japoński 

OPIS Duże drzewo (do 35 m wys.) z męskimi i żeńskimi szyszkami powstającymi na oddzielnych drzewach. Liście wachlarzowate, na wierzchołku wcinane, o unerwieniu dichotomicznym. Owoce żeńskie posiadają zapach zepsutego masła, ale ich wewnętrzna część jest jadalna i bardzo poszukiwana w Chinach („białe orzechy”).

POCHODZENIE Chiny. Bardzo popularne drzewo ozdobne i uprawiane na dużą skalę do celów handlowych w Chinach, Francji i USA. „Żyjący relikt”, który nie zmienia się od 200 milionów lat.

SUROWIEC Liście (także nasiona).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Zaburzenia krążenia centralnego i obwodowego.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Szczególnie używane są wyciągi z liści w leczeniu różnych zaburzeń ze strony krążenia mózgowego oraz w demencji (takie jak utrata pamięci, spadek sił życiowych, choroba Alzheimera). Jest także stosowany w leczeniu pacjentów z zaburzeniami krążenia obwodowego (bóle przy chodzeniu) . Liście są częścią chińskiej medycyny od przynajmniej 2800 lat i nadal są używane do wzmocnienia serca, płuc i w odmrożeniach. Nasiona mają zastosowanie przeciwkaszlowe i wykrztuśne w medycynie chińskiej i japońskiej.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Szeroko stosowane w ńtoterapii specjalne wyciągi alkoholowo--wodne są otrzymywane celem pozbycia się substancji nieaktywnych. Zalecana dzienna dawka waha się od 120 do 240 mg wyciągu, a czas leczenia powinien być nie krótszy niż 6—8 tygodni.

SUBSTANCJE AKTYWNE Flawonoidy (głównie glikozydy flawonolowe i niezglikozydowane bioflawono-idy), rzadkie laktony diterpenowe (znane jako ginkgo-lidy A, B, C, J i M) i seskwiterpeny (bilobalid).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wyciągi wykazują szeroki zakres działania biologicznego, takie jak hamowanie czynnika agregacji płytek krwi (PAF) i acetylo-cholinoesterazy. Badania kliniczne wykazały skuteczność wyciągów z miłorzębu w leczeniu pacjentów z demencją i zaburzeniami krążenia obwodowego.

MK-2866

MK-2866 ((2S)-3-(4-cyanophenoxy)-N-[4-cyano-3-(trifluoromethyl)phenyl]-2-hydroxy-2-methylpropanamide,ostaryna) jest to składnik, który zaliczany jest do grupy modularotów receprotów androgennych. Dzięki temu wykazuje on silne działanie anaboliczne, które w porównaniu to testosteronu jest kilkakrotnie silniejsze. Stosuje się go w suplementach diety, które mają wspomagać tworzenie się nowych komórek mięśniowych. Dodatkowo ich stosowanie przyczynia się do poprawienia mineralizacji kości. Ten składnik sprawia, że zmniejsza się poziom cholesterolu we krwi, co ma korzystny wpływ na pracę układu sercowo-naczyniowego.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

MK-677

MK-677 jest to składnik, który stanowi jeden z najsilniejszych anabolików stosowanych w suplementacji sportowej. Jego stosowanie przyczynia się do zwiększenia stężenia hormonu wzrostu w organizmie, dzięki czemu dochodzi do redukcji tłuszczowej masy ciała, a wzrostu tkanki mięśniowej. Ten składnik stosowny jest w suplementacji sportowej, ponieważ wyróżnia się on wysoką stabilnością, a także doskonale wchłania się do organizmy. Stosuje się go w cel poprawienia funkcji fizycznych, a także w celu poprawienia osiągnięć sportowcyh.

Dawkowanie: zalecana dawki to około 10mg na dobę.

Mleczko królewskie

Mleczko królewskie (Royal Jelly) Jest to składnik organiczny, który pozyskiwany jest z gruczołów gardzielowych pszczół. W składzie tej substancji znajduje się wiele cennych składników takich jak: witaminy z grupy B, aminokwasy, kwasy tłuszczowe, minerały i enzymy. Stosowanie tego mleczka może działać bakteriobójczo. Wykorzystuje się je w suplementacji sportowej w celu wsparcia funkcjonowania układu immunologicznego. Dodatkowo stymuluje ono wydzielanie testosteronu i pozytywnie wpływa na nastrój i samopoczucie. Jego stosowanie wzmacnia odporność i poprawia witalność.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Mleczko pszczele

Mleczko pszczele - gęsta substancja, wytwarzana z pyłku i miodu przez pszczoh-robotnice opiekujące się larwami. Jest to pożywienie, którym robotnice karmią królową pszczół, czyniąc ją zdolną do złożenia jaj. Mleczko pszczele zawiera witaminy z grupy B i jest szczególnie zasobne w kwas pantotenowy, witarninę B, która uwalnia od stresu i zapewnia płodność i zdolność do reprodukcji. V mleczku znajdują się także witaminy A, C, D i E, wraz z minerałami, hormonami, aminokwasami oraz składnikami o właściwościach antybiotyków, działającymi przeciwbakteryjnie, z których nie wszystkie do tej pory wyizolowano. Mleczko pszczele jest znanym środkiem wzmacniającym układ odpornościowy, pomaga także w takich dolegliwościach, jak: zmęczenie, słaby popęd seksualny, choroby wątroby, choroba wrzodowa żołądka, choroby nerek i problemy ze skórą. Substancja łatwo się psuje, dlatego zwykle można ją kupić wymieszaną z miodem lub w kapsułkach. Najlepiej przechowywać mleczko pszczele w lodówce i zażywać na pusty żołądek

Mniszek

Mniszek - znany także jako mlecz i dmuchawiec - bylina o jaskrawo żółtych kwiatach, rośnie dziko w całej strefie klimatu umiarkowanego. Roślina ta - od korzenia po kwiaty -jest bogata w składniki odżywcze, ponadto ma działanie wzmacniające, moczopędne i łagodnie przeczyszczające. Napary z mniszka pobudzają wydzielanie żółci, a także łagodzą objawy żółtaczki i kamicy nerkowej. Przynoszą też ulgę w obrzękach i oczyszczają organizm z trucizn. Ze świeżych młodych liści, zbieranych jeszcze przed rozwinięciem kwiatów, można przyrządzać sałatki lub wyciskać sok. Dostępny w postaci herbadu w sklepach ze zdrową żywnością

Mniszek lekarski

Mniszek lekarski (mieszek pospolity) jest to roślina, która występuje powszechnie na terenie Europy. Jest ona wykorzystywana od wieków w medycynie ludowej, ze względu na to, że ma ona bardzo silne i znaczące działanie na organizm człowieka. Jest to roślina, która przyczynia się do regulowania pracy układu trawiennego. Ułatwia ona procesy trawienne, a także wspomaga odbudowywanie naturalnej flory bakteryjnej jelit. Jej stosowanie pomaga utrzymać prawidłową masę ciała, a także wspomaga odchudzanie.

Dawkowanie: dzienna dawka nie powinna przekraczać 4g.

Mniszek Pospolity (Taraxacum officinale, mniszek lekarski)

Mniszek Pospolity

OPIS Wieloletnia bylina, o grubym palowym korzeniu i rozetce głęboko wcinanych liści. Pojedyncze żółte koszyczki wytwarzane są na samodzielnych pędach. Niewielkie brązowe owoce (nielupki) mają aparat lotny umożliwający rozprzestrzenianie z wiatrem. Wszystkie części rośliny wydzielają po złamaniu lub zranieniu gorzki sok mleczny. Mniszek pospolity jest gatunkiem zbiorowym podgatunków i ras trudnych do identyfikacji (nazwa T officinale jest nadawana taksonom gatunku zbiorowego). Dandelion jest zangielszczeniem francuskiej nazwy opisowej dent de lion (lwi ząb) odnoszącej się do kształtu liści.

POCHODZENIE Cała półkula północna (pospolity chwast); uprawiany również na sałatki. Surowiec leczniczy pochodzi głównie ze wschodniej Europy.

SUROWIEC Świeże lub suszone liście, korzenie (Ta-raxaci radix cum herba). Młode liście spożywane są jako sałatka (w Europie „sałatka wiosenna”), korzenie zaś zbiera się jesienią, gdy są bogate w inulinę, a po wysuszeniu i upaleniu stanowią namiastkę kawy.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek goryczowy, moczopędny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Mniszek jest używany głównie jako środek moczopędny, lecz za sprawą goryczy może pobudzać łaknienie i być skutecznym w leczeniu niedomagań żołądka, wątroby, woreczka żółciowego, a poza tym chorób reumatycznych. Zewnętrznie stosuje się go w egzemach i schorzeniach skóry. Wysoka zawartość inuliny decyduje o przydatności mniszka w cukrzycy.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przyjmuje się 4-10 g ziela w postaci naparu lub nalewki trzy razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Główne składniki to lak-tony seskwiterpenowe (tetrahydrorydentyna B, (3-D--glukozyd taraksakolidu i inne), pochodne fenolokwa-sów (taraksakozyd) i triterpeny (taraksasterol i jego pochodne). Obecne są też sole potasowe (do 4,5%) i inulina (do 40% jesienią).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Istnieją dowody na działanie moczopędne (stąd nazwa francuska) i żółcio-pędne (wynikające z obecności gorzkich seskwi- i tri-terpenów). Wyciągi wykazują umiarkowaną aktywność przeciwzapalną.

UWAGI Przewlekle narażenie na kontakt skóry z sokiem może zaowocować zapaleniem skóry.

Molibden

Molibden to pierwiastek, który w organizmie człowieka lokalizowany jest w wątrobie, zębach, kościach i nerkach. Występuje on w ludzkim ustroju w śladowych ilościach, a pełni on bardzo ważną funkcję. Jego stosowanie ma za zadanie umożliwiać produkcję enzymów, które są niezbędne do przyswajania cukrów u tłuszczy. Jest więc składnikiem, który jest potrzebny do dostarczenia energii do komórek. Wpływa on również na przyswajanie żelaza. Jego spożywanie zmniejsza ryzyko anemii. Korzystnie wpływa na płodność u mężczyzn.

Molibden to pierwiastek metaliczny, w organizmie ludzkim występuje śladowo. Bogate w molibden jest surowe pożywienie. Wchodzi on w skład kilku ważnych enzymów. Chroni zęby przed próchnicą, przeciwdziała niedokrwistości, sądzi się również, że zabezpiecza przed nowotworem przełyku; poprawia potencję u starszych mężczyzn. Ponieważ mielenie pełnego ziarna oraz rafinowanie cukru powodują utratę większości zawartego w tych pokarmach molibdenu, dieta na nich oparta może spowodować niedobory. Najlepszym naturalnym źródłem molibdenu są rośliny strączkowe, pełne ziarno zbóż, ciemnozielone liście warzyw liściastych. Zrównoważona dieta powinna zaspokajać zapotrzebowanie organizmu na ten pierwiastek.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5mg na dobę.

Monohydrat kreatyny

Monohydrat kreatyny Jest to najpopularniejsza forma kreatyny, którą stosuje się w suplementacji sportowej. To w niej są połączone cząsteczki wody i kreatyny. Dzięki temu tworzą się związki, które mają dobrą przyswajalność, a także zaczynają działać już zaraz po ich spożyciu. Stosuje się ją w nieco większych dawkach, by miała, jak najlepsze działanie i dawała zadowalające efekty. Jej stosowanie przyczynia się do zwiększenia wytrzymałości i siły w mięśniach, a także poprawienia wyników sportowych.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5g na dobę.

Monohydrat kreatyny CreapureJest

Monohydrat kreatyny CreapureJest to innowacyjna formuła kreatyny, która produkowana jest na terenach Niemiec. Jest ona wyjątkowa, ponieważ jest dodatkowo rozdrobniona, co doskonale wpływa na jej rozpuszczalność. Dodatkowa rozpuszczalność sprawia, że kreatyna lepiej przyswaja się do organizmu. Dociera ona do mięśni, a dzięki temu wpływa na procesy anaboliczne tkanek mięśniowych. Przyczynia się ona do zahamowania procesu katabolizmu. Dodatkowo może ona zmniejszać uczucie zmęczenia. Stosuje się ją w suplementacji sportowej do zwiększenia masy mięśniowej.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5-10g na dobę.

Monometionina cynku

Monometionina cynku jest to innowacyjna forma cynku w postaci chelatu aminokwasowego. Jest to połączenie jonów cynku z cząsteczkami metioniny. Ten związek wykorzystywany jest w suplementacji, a jego spożywanie daje wiele korzyści zdrowotnych. Przyczynia się do poprawienia pracy układu hormonalnego. W suplementacji sportowej to połączenie, jest wykorzystywane w preparatach ZMA. Jego zadaniem, jest poprawienie pracy organizmu, a także wspieranie go podasz wysiłku fizycznego. Cynk dba o wysokie stężenie testosteronu, wpływa na procesy regeneracji mięśni.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

MSM

MSM (Metylosulfonylometan) jest to związek chemiczny, który stanowi organiczny związek siarki. Jej formuła sprawia, że ten składnik doskonale rozpuszcza się w wodzie. Zdecydowanie największa ilość siarki jest magazynowana w kościach, mięśniach i skórze. Związek ten stosowany jest w suplementacji, a jego zażywanie przyczynia się do detoksykacji organizmu. Ma on również działanie anaboliczne, dzięki czemu wspiera odbudowę tkanek. Działa przeciwbólowo na mięśnie, przyczynia się do zmniejszenia bólów migrenowych, a także przyśpiesza gojenie się ran.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 5-10mg na dobę.

Muszkatołowiec

Muszkatołowiec - wiecznie zielone drzewo tropikalne, pochodzące z Moluków, obecnie uprawiane w Indonezji, Indiach Zachodnich, Brazylii, Indiach i na Cejlonie ze względu na pachnące nasiona, używane jako przyprawa kuchenna, nazywana też gałką muszkatołową. Zmielone nasiona poprawiają apetyt, pobudzają trawienie i likwidują wzdęcia. Są też lekkim halucynogenem. Gałka muszkatołowa w postaci całych lub zmielonych nasion jest dostępna w sklepach spożywczych. Uwaga: Używanie gałki muszkatołowej w ilościach większych niż do przyprawiania potraw może być niebezpieczne. Objawami przedawkowania są bóle żołądka, zawroty głowy i halucynacje.

Muszkatołowiec Wonny (Myństica fragrans, Myństica fragrans)

Muszkatołowiec Wonny

OPIS Muszkatołowiec jest wiecznie zielonym drzewem wysokości do 20 m, Osobniki żeńskie wytwarzają jasne, żółtobrązowe mięsiste owoce, rozpadające się po dojrzeniu na połówki. Wewnątrz jest duże, twarde nasienie, otoczone szczególną, jaskrawoczerwoną os-nówką, która tworzy cienką, siatkowatą osłonkę.

POCHODZENIE Południowo-wschodnia Azja, wywodzi się z wyspy Ambon w archipelagu Moluków. Roślina została wprowadzona na Mauritius, Malezję, Sri Lankę, Sumatrę i Karaiby. Większość światowej produkcji przemysłowej pochodzi z Malezji, Indonezji i Karaibów (Grenada).

SUROWIEC Suszone wyłuskane nasiona (Myństicae semen), suszona osnówka (Macis — Myństicae arillus) i olejek eteryczny (Myństicae aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwskurczowy, ułatwiający trawienie (pobudzanie ośrodkowe).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Gałka i osnówka stosowane są w leczeniu zaburzeń trawienia takich jak wzdęcia, skurcze żołądka i biegunka, oraz w nieżytach dróg oddechowych. Olejek muszkatołowy jest zwyczajowo stosowany jako środek zaradczy w zwalczaniu bólów.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Małe ilości sproszkowanego surowca (0,3-1 g) przyjmuje się trzy razy dziennie z niewielką ilością wody. Większe dawki mogą spowodować bóle i zawroty głowy. Dawki większe lub równe 5 g są niebezpieczne i mogą prowadzić do zaburzeń psychicznych, halucynacji, palpitacji serca i poronienia.

SUBSTANCJE AKTYWNE Galka i osnówka zawierają olejek eteryczny (do 15% suchej masy). Głównymi składnikami są sabinen, a-pinen i P-pinen (80%) i mi-rystycyna (10%), a także inne fenylopropanoidy: ele-micyna, eugenol, izoeugenol, metyloeugenol, safrol i inne. Nasiona zawierają do 70% oleju tłustego (znanego jako masło muszkatołowe) oraz wiele lignanów i neolignanów.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Surowiec ma potwierdzone działanie przeciwdrobnoustrojowe i przeciwzapalne (udowodniono blokowanie tworzenia prostaglan-dyn). Olejek eteryczny jest znany z działania spazmo-litycznego oraz łagodzącego skurcze żołądka i wzdęcia. Działanie uzależniające i halucynogenne przypisywane jest myristycynie i elemicynie, które są przekształcane do pochodnych podobnych do amfetaminy.

Mydlnica Lekarska (Saponaria officinalis)

Mydlnica Lekarska

OPIS To wieloletnia roślina zielna (do 0,5 m wys.), z ulist-nioną łodygą wyrastającą z cienkiego, podziemnego kłącza. Jasnozielone liście są naprzeciwległe. Rurkowate kwiaty zebrane są w grona na szczycie łodygi.

POCHODZENIE Europa i Azja (naturalizowana w Ameryce Północnej); popularna ogrodowa roślina ozdobna, komercyjnie uprawiana gt. w Chinach, Iranie i Turcji.

SUROWIEC Wysuszone korzenie i kłącza (Saponariae rubrae radne), rzadziej ziele.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec wykrztuśny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Mydlnica jest tradycyjnie stosowana w leczeniu kaszlu, zapaleniu oskrzeli i innych chorobach dróg oddechowych. W medycynie ludowej ziele i korzenie używa się jako surowce moczopędne i przeciwreumatyczne, a także zewnętrznie w leczeniu chorób skóry, jak egzema. Wysuszone kłącza lub ziele (lub ekstrakty z nich) są składnikami kilku komercyjnie dostępnych, niezbyt popularnych dziś, mieszanek przeciwkaszlowych. Dawniej mydlnicę używano w gospodarstwach domowych jako detergent i substytut mydła. Nazwa Saponaria wywodzi się z łac. słowa sapo (mydło).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar można przygotować z 0,4 g wysuszonego kłącza (nieco większa dawka w przypadku części nadziemnych). Zalecana dawka dobowa dla kłącza wynosi 1,5 g.

SUBSTANCJE AKTYWNE Wszystkie części rośliny są bogate w saponiny (glikozydy triterpenowe); do 8% w przeliczeniu na suchą masę. Głównym składnikiem jest kwas kwilajowy, ale stwierdzono też obecność sa-ponariazydów A-H i gipsogeniny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Efekt farmakologiczny wynika z podrażnienia nerwu błędnego w błonie śluzowej żołądka, co na drodze reflektorycznej zwiększa wydzielanie wody w drzewie oskrzelowym. Saponiny mogą wywoływać efekt przeciwzapalny przez działanie kortykomimetyczne.

UWAGI Innym bogatym w saponiny surowcem jest kora otrzymywana z Quillaja saponaria (rodzina Ro-saceae). Zawiera ona tzw. kwilaja saponiny - kompleks acetylowanych saponin triterpenowych. Ekstrakt z tej rośliny jest dodawany do szamponów i kosmetyków do skóry, ponieważ działa przeciwświądowo i nawilżająco. Obniża również poziom cholesterolu we krwi, jednak jest trujący w użyciu wewnętrznym

Myristic acid - C14

Myristic acid - C14 ( kwas mirstynowy) Jest to związek, który zaliczany jest to grupy nienasyconych kwasów tłuszczowych. Niektóre źródła podają, że jego spożywanie może przyczynić się do pogorszenia stosunku lipoprotein w ludzkim organizmie. Jego suplementacje stosuje się w celu zwiększenia wydajności i poprawienia witalności. Jest to składnik odżywczy, który ma wpływ na pracę układu nerwowego, dba o funkcje poznawcze, koncentrację i pamięć. Jest również stosowany, jako składnik dodający energii.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

N-acetyl-l-cysteina

N-acetyl-l-cysteina (NAC) jest to związek, który zaliczany jest do grupy aminokwasów endogennych. Jest to aminokwas, który charakteryzuje się specyficzna budową i zalicza się on do związków reaktywnych. Jest on niezbędny do syntezy glutationu, czyli silnego przeciwutleniacza. Wpływa również na syntezę białe, enzymów i niektórych koenzymów. Przydaje się w suplementacji do detoksykacji organizmu. Jest uznawany za niezbędny aminokwas, jego spożywanie przyczynia się do poprawienia elastyczności skóry. Spożywanie tego preparaty wpływa ogólnie na poprawienie funkcjonowania całego ustroju.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 500-1000mg na dobę.

N-acetyl-l-glutamina

N-acetyl-l-glutamina to jedna z form glutaminy, która jest stosowana w suplementacji. Uważa się ją za jedną z najlepszych, ponieważ charakteryzuje się ona doskonałą przyswajalnością, a także może być przyjmowana w mniejszych dawkach, a jej działanie będzie takie samo. W suplementacji związek ten jest stosowany w celu zahamowania procesów katabolicznych. Wpływa on również na wiele procesów zachodzących w organizmie człowieka. Przyczynia się przed wszystkim do poprawienia i wzmocnienia pracy mięśni. Dodatkowo suplementacja będzie miała korzystny wpływ na pracę jelit.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

N-acetyl-L-tyrozyna

N-acetyl-L-tyrozyna jest to aminokwas, który stosowany jest w suplementacji. Jego rolą jest wspomaganie procesu produkcji dopaminy, adrenaliny i noradrenaliny. Dzięki temu wpływa on za dobry nastrój, spokój i dobre samopoczucie. Ma również wpływ na poczucie bezpieczeństwa. Jego spożywanie przyczynia się do zwiększenia energii, a także zdobycia motywacji do działania. Ten składnik znajduje się w suplementach, które mają działanie nootropowe. Zwiększają odporność organizmu na stres, a także przyczyniają się do poprawienia zdrowia psychicznego, fizycznego i umysłowego.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 300mg na dobę.

N-Metyl-Fenyletylamina

N-Metyl-Fenyletylamina jest to związek, który zaliczany jest do grupy neuromodulatorów, które naturalnie występują w organizmie ludzkim. Mają one działanie stymulujące i naśladują one działanie adrenaliny. Wykorzystuje się go w suplementacji ze względu na jego silne działanie pobudzające. Suplementacja tym związkiem dodaje energii, a także zmniejsza uczucie zmęczenia. Ma również możliwość zwiększania poziomu dopaminy w ustroju, co gwarantuje dobry nastój i samopoczucie. Suplementy mają działanie pobudzające i wspierają organizm w trakcie wysiłku fizycznego.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

N-metylo-tyramina

N-metylo-tyramina jest to pochodna aminokwasu tyrozyny. W naturalnej postaci występuje ona w produktach pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Stosuje się ją w suplementacji, a może być wykorzystywana w spalaczach tłuszczu, a także preparatach, które mają za zadanie zwiększać wydajność organizmu. Suplementacja tym związkiem przyczynia się do przyśpieszenia rozkładu tłuszczy, a także wspomaga proces lipolizy. Związek ten zwiększa pojemność serca, a dzięki temu przyśpiesza on transport składników odżywczych do miejsc docelowych.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

NAC (N-Acetylo-Cysteina)

NAC (N-Acetylo-Cysteina) - silny przeciwutleniacz, który chroni organizm przed uszkodzeniami spowodowanymi działaniem wolnych rodników. Wzmacnia odporność na choroby przez zwiększanie ilości komórek układu odpornościowego we krwi. Zwalcza także wirusy i dlatego badano jego możliwości hamowania rozwoju wirusa HIV. Zazwyczaj zaleca się NAC w przypadku bronchitu. Wiadomo także, że jako substancja zawierająca siarkę oczyszcza wątrobę z toksyn i wspomaga jej funkcjonowanie. Preparaty NAC dostępne są w sklepach ze zdrową żywnością i w aptekach.

NADH

NADH (zredukowany beta-dinukleotyd nikotynoamidoadeninowy) jest to związek, który znany jest również pod nazwą koenzymy 1. Jest to substancja, która syntezowana jest z nikotynamidu i kwasy adenylowego. Jest to związek, który znajduje się w organizmie człowieka i odpowiada on za regulowanie wielu reakcji chemicznych. W suplementacji stosuje się go, ponieważ jest głównym nośnikiem energii w organizmie. Dzięki temu usprawnia funkcjonowanie ciała i umysłu. W sporcie stosuje się ją w celu zwiększenia energii życiowej.

Dawkowanie: zalecana dawki to około 10mg na dobę.

Nagietek Lekarski (Calendula officinalis)

Nagietek Lekarski

OPIS Jest to jednoroczna lub dwuletnia aromatyczna roślina zielna z delikatnie, gruczolowato owłosionymi liśćmi i żółtymi bądź pomarańczowymi koszyczkami kwiatowymi.

POCHODZENIE Europa Środkowa, Wschodnia i Południowa; popularna roślina ogrodowa lub cięte kwiaty. Surowiec pochodzi ze wschodniej Europy i północnej Afryki (Egipt).

SUROWIEC Koszyczki {Calendulae flos) lub olejek eteryczny. Surowcem są również same kwiaty języczkowe (Calendulae flos sine calyce) lub całe kwiatostany (Calendulae flos cum calyce).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwzapalny, przeciwskurczowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Używany głównie zewnętrznie w leczeniu trudno gojących się ran, oparzeń, suchości skóry, egzemy, pleśniawek w jamie ustnej oraz hemoroidów. Przyjmowany wewnętrznie działa przeciwzapalnie i rozkurczowo, stosowany także w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. Uważa się, że poprawia trawienie, pobudza produkcję żółci, leczy wrzody trawienne i reguluje zaburzenia menstruacyjne. Wysuszone kwiaty wchodzą w skład mieszanek ziołowych, poprawiając ich wygląd.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Miejscowo używane są napary, nalewki, kremy, mikstury i maści zawierające 2-5 g surowca/100 g preparatu. Dwa lub trzy X dz. może być przyjmowane ok. 1-2 g wysuszonych kwiatów zaparzonych w filiżance wrzątku.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównymi składnikami są flawonoidy w ilości do 0,8% (O-glikozydy kwercetyny, kemferolu i izoramnetyny), wraz z kilkoma bidesmozydami i monodesmozydami saponin (do 10%) oraz hy-droksylowanymi i estryfikowanymi triterpenami (tarak-sasterolem, faradiolem, heliantriolem). Olejek eteryczny zawiera przede wszystkim monoterpeny (kadinol, a-jonon, (3-jonon i in.). Obecne są również kumaryny (skopoletyna), karotenoidy i polisacharydy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Saponiny, triterpeny i flawonoidy odpowiedzialne są za działanie przyspieszające gojenie ran, a także właściwości przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe. Wyciągi znane są także z działania pobudzającego ziaminowanie tkanek i wykazują właściwości immunostymulujące oraz estrogenne.

UWAGI Liście i kwiaty języczkowe są jadalne, jednak wyciągi z nagietka nie powinny być zażywane w wysokich dawkach ani przez długi czas.

Nalewka (tinctura)

Nalewka (tinctura) to nazwa, która odnosi się do alkoholowych roztworów (zwykle zawierających 30-70% wody) przygotowywanych z roślinnych surowców leczniczych. Mieszanina ziół jest ekstrahowana przez określony czas, po którym całość wyciska się i/lub filtruje, aby oddzielić płyn od stałej części. Nalewki przyrządza się przy użyciu 70% etanolu, po czym rozcieńcza czystą wodą do określonego stężenia czy stosunku surowca do wyciągu. Zamiast alkoholu można jako rozpuszczalnik stosować glicerynę.

Naparstnica wełnista

Naparstnica wełnista (Digitalis lanata) Jest to roślina, która znana jest również pod nazwą pałecznik wełnisty. Znajduje się ona na terenach Europy i Azji. W tej roślinie znajdują się liczne związki chemiczne, flawonoidy, a także glikozydy. Jest to roślina, którą stosuje się w suplementach neotropowych. Wykazuje ona korzystne działanie na pracę serca, a także dba o prawidłowe funkcjonowanie mięśnia sercowego. Przyczynia się do poprawienia krążenia krwi, a dzięki temu poprawia ukrwienie wszystkich narządów. Stosuje się ją najczęściej przy niewydolności.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Naparstnica Wełnista (Digitalis lanata)

Naparstnica Wełnista

OPIS Dwuletnia roślina z gładkimi lancetowatymi liśćmi i długą łodygą, zakończoną kwiatostanem o żółtych lub kremowych kwiatach. Korona i kielich są charakterystycznie owłosione. D. purpurea (naparstnica purpurowa) tworzy gęstą rozetę liści odziomkowych w pierwszym roku i wysmukłą łodygę (do 2 m wys.), zakończoną kwiatostanem w drugim roku. Dwa inne gatunki o żółtych kwiatach są rzadko używane: o małych kwiatach naparstnica żółta D. lutea i dużych kwiatach naparstnica zwyczajna D. grandiflora.

POCHODZENIE Środkowa i południowo-wschodnia Europa (naturalizowana w Ameryce Północnej); naparstnica purpurowa występuje w stanie naturalnym w rejonie Morza Śródziemnego i Europie. D. lanata i D. purpurea są uprawiane do celów leczniczych (a naparstnica purpurowa również jako roślina ozdobna w ogrodach). SUROWIEC Liście (Digitalis lanatae folium lub Digitalis purpureae folium).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek pobudzający pracę serca.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Naparstnice są źródłem glikozydów nasercowych, używane od 1785 r. w leczeniu objawów niewydolności mięśnia sercowego, wzmożonego napięcia i zaburzeń rytmu serca. Typowym objawem niewydolności serca jest obrzęk, określany w starej terminologii jako puchlina - objaw puchnięcia nóg związany z nagromadzeniem się nadmiaru płynów.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Surowiec nie jest stosowany w postaci nieprzetworzonej, lecz w postaci preparatów zawierających czyste glikozydy nasercowe. Leki w postaci (tabletek lub kropli) do przyjęcia doustnego czy w postaci iniekcji są wydawane tylko z przepisu lekarza. Dawka wacha się od 0,1—2 mg na dzień (czasami w kilku mniejszych dawkach). Leczenie jest dostosowane specjalnie dla indywidualnego pacjenta.

SUBSTANCJE AKTYWNE Gatunki Digitalis zawierają mieszaniny glikozydów nasercowych (aż do 80), tzw. kardenolidów - D. lanata zawiera digoksynę, lanatozy-dy, gitoksynę i pokrewne związki (około 1,5%), a D. purpurea gł. digitoksynę i purpureaglikozydy (aż do 0,4%) • Rośliny te są również bogate w saponiny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kardenolidy wybiórczo hamują Na+, K+-ATP-azę i pośrednio zwiększają stężenie Ca++ w komórkach mięśnia sercowego. W konsekwencji siła i wydajność skurczu mięśnia sercowego wzrasta.

Napary (infusum)

Napary (infusum) to preparaty, które otrzymuje się przez dodanie gorącej przegotowanej wody do wymaganej ilości surowca leczniczego i macerację przez pięć-dziesięć minut przed odcedzeniem. Takie postępowanie można swobodnie odnieść do otrzymywania „herbaty”.

Naringina

Naringina ( Naryngina Grapefruit (98%Naringin)(Fruit & Rind), Naringin(citrus), Naryngenina ) Jest to składnik, który zaliczany jest do grupy glikozydów. Stanowi on jeden z najlepszych falowonoidów, który stosowany jest w suplementacji. W organizmie człowieka przekształca się ona do formy związku, który ma silne działanie antyutleniające. Jej spożywanie obniża poziom cholesterolu we krwi. Dodatkowo może przyczynić się do redukcji tkanki tłuszczowej. Wspomaga obniżanie poziomu kortyzolu, a także hamuje katabolizm. Wykorzystuje się go w suplementacji sportowej.

Dawkowanie: brak wytycznych na temat dawkowania.

Naryngenina

Naryngenina jest to pochodna flawonu. Występuje ona w grejpfrutach. Jest to składnik, który powoduje gorzki smak tego owocu. Dla organizmu człowieka stanowi silny antyutleniacz, który przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi. Dodatkowo jest suplementacja poprawia ukrwienie narządów i przydaje się przy redukcji tkanki tłuszczowej. Jej stosowanie przyczynia się do obniżenia ryzyka rozwoju nowotworów. W suplementacji stanowi składnik preparatów prozdrowotnych, ziołowych, a także witaminowych.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Nasiona kakaowca

Nasiona kakaowca to surowiec, który znany jest przede wszystkim w produktach superfood. Jest on bogaty w liczne składniki odżywcze. Słyną one przede wszystkim z wysokiej zawartości antyutleniaczy, które przyczyniają się do zwalczania miłych rodników. Można jest stosować przy wielu dolegliwościach. Suplementacja przyczynia się do zwiększenia witalności i poprawienia wydajności organizmu. Zmniejsza ona zmęczenie. Przyczynia się do poprawienia nastroju, a także pomaga przy problemach z koncentracją i pamięciom. Ich spożywanie sprawia, że zwiększa się popęd seksualny.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Nasturcja Większa (Tropaeolum mąjus)

Nasturcja Większa

OPIS Nasturcja jest rośliną wieloletnią (w krajach o klimacie bezmroźnym), o grubych pędach i specyficznych tarczowatych liściach na długich ogonkach. Efektowne, kapturowate kwiaty są zwykle pomarańczowe lub żółte i mają wydatną ostrogę u podstawy. Nasiona są kuliste i pękate. Rośliną wytwarzającą podobne metabolity wtórne jest rukiew (obecnie Rorippa nasturtium-aquaticum, choć jeszcze do niedawna znana jako Nasturtium officinale). Zarówno nasturcja, jak i rukiew są popularnymi roślinami warzywnymi, wykazującymi też właściwości lecznicze.

POCHODZENIE Peru (Tropaeolum). Odmiany hodowlane nasturcji są znane w ogrodnictwie. Rukiew jest kosmopolityczną rośliną terenów wilgotnych.

SUROWIEC Świeże lub suszone liście (Tropaeoli herba). W wypadku rukwi - świeże lub suszone części nadziemne (Nasturtii herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek antybio-tyczny, moczopędny, żólciopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Stosuje się ją jako naturalny antybiotyk w zakażeniach dróg moczowych i oddechowych. Zewnętrznie jest skuteczna w grzybicach (w tym w drożdżycy) i może być używana jako rumieniąca przy mięśniobólach. Świeża rukiew (Rorippa) stosowana jest w medycynie ludowej jako środek moczopędny i tonizujący, podczas gdy z suchego ziela sporządza się wyciągi dodawane do gotowych mieszanek żólciopędnych. Jest też używana w nieżytach dróg oddechowych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE W przypadku rukwi zaleca się: ok. 4-6 g suszonego, 20-30 g świeżego ziela lub 60-150 g świeżego soku z liści. Podobne dawki są odpowiednie w przypadku Tropaeolum.

SUBSTANCJE AKTYWNE Tropaeolum: benzylogluko-zynolat (glukotropeolina) hydrolizujący pod wpływem mirozynazy do izotiocyjanianu benzylu (olejku gor-czycznego). Rorippa: glukozynolat fenyloetylowy (glu-konasturcyna) przekształcany do izotiocyjanianu fenyloetylowego.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Olejki gorczyczne są łatwo wchłaniane i tworzą z białkami wiązania kowalencyjne. To zapewne wyjaśnia ich aktywność przeciw-wirusową, przeciwgrzybiczą i przeciwbakteryjną. Dodatkowo izotiocyjanian benzylu jest czynnikiem prze-ciwnowotworowym, lecz również drażniącym.

UWAGI Rukiew chińska (Rorippa montana) stosowana jest w analogiczny sposób do omówionych w leczeniu schorzeń dróg oddechowych.

Nasturtium officinale

Nasturtium officinale (rukiew wodna) jest to roślina, która znana jest ze swoich licznych właściwości prozdrowotnych. Jej działanie wykorzystywane jest już od starożytności w medycynie ludowej. Roślina ta zaliczana jest do rodzaju kapustowatych, które są dzikorosnącymi w Polsce. Zawiera ona w sobie liczne składniki odżywcze, które przyczyniają się do opóźnienia procesów starzenia się organizmu. W suplementacji stosuje się ją przy zaburzeniach pracy wątroby, a także przy dolegliwościach zapalnych dróg oddechowych. Może wspomagać zwalczanie zaparć i wzdęć.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Nattokinaza

Nattokinaza jest to naturalna substancja mająca prozdrowotne właściwości, która pozyskiwana jest ze sfermentowanej soli. Wykorzystuje się ją w suplementacji, do oczyszczania organizmu z metali ciężkich i składników szkodliwych przemiany materii. Jest to składnik, który bogaty jest w witaminy z grupy B, dzięki czemu korzystnie wpływa na pracę układu nerwowego. Ma również zbawienny wpływ na układ kostny i jego mineralizację, zmniejszając przy tym ryzyko rozwoju osteoporozy. Jego spożywanie przyczynia się do zwiększenia energii, wyszczuplenia sylwetki i opóźnienia procesów starzenia.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych.

Nawłoć Pospolita (Solidago virgaurea)

Nawłoć Pospolita

OPIS Wysokie (do 1 m wys.) ziele, o podłużnych liściach i koszyczkach kwiatowych zebranych licznie na końcach pędów. Jasnożółte koszyczki są stosunkowo duże, z kwiatami rurkowymi o dl. 6-10 mm. Inne gatunki stosowane z podobnych wskazań to nawłoć późna, S. gigantea var. serotina (o gładkich pędach i kwiatach rurkowych) i nawłoć kanadyjska, S. canadensis (o pędach owłosionych i drobnych kwiatach rurkowych).

POCHODZENIE Umiarkowane regiony Europy, Azji, północnej Afryki i Ameryki Północnej (S. virgaurea); Ameryka Północna, choć rośliny są szeroko rozpowszechnione w Europie (S. gigantea, S. canadensis). Surowiec (pochodzący z wszystkich trzech gatunków, często mieszanych ze sobą) zbierany jest ze stanu naturalnego, głównie w zachodniej Europie. S. virgaurea jest uprawiana na niewielką skalę.

SUROWIEC Suszone, nadziemne części, zebrane w czasie kwitnienia (Solidaginis virgaureae herba). Nazwy So-lidaginis herba używa się, gdy nie jest sprecyzowane pochodzenie botaniczne surowca, a Serotinae herba w przypadku surowca pochodzącego z nawłoci późnej.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek moczopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Nawłoć jest głównie stosowana jako lek moczopędny i odkażający drogi moczowe, w infekcjach nerek i pęcherza moczowego, jak też w kamicy nerkowej. Bywa włączana w skład mieszanek przeciwkaszlowych i przeciwreumatycznych. Zewnętrznie stosuje sie ją do płukania ust i gardła w stanach zapalnych śluzówek oraz na skórę, przy trudno gojących się ranach.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zaleca się napar z 2-3 g ziela na filiżankę wody. Jako środek moczopędny przyjmuje się 3-5 razy dziennie - zalecana dawka dobowa to 6-12 g ziela.

SUBSTANCJE AKTYWNE Nawłoć zawiera złożoną mieszaninę flawonoidów (w tym glikozydów kwercetyny, izokwercetyny i kemferolu), mono- i bidesmozy-dowe saponiny triterpenowe (np. pochodne kwasu polygalowego - wirgaureasaponiny 1-3), glikozydy fenolowe (np. bidesmozydy: lejokarpozyd i wirgaureo-zyd A), kwasy organiczne i polisacharydy oraz olejek eteryczny (ok. 0,5%) zawierający monoterpeny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Ziele wykazuje działanie moczopędne (zwykle przypisywane obecności lejokarpozydu), a także przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwgrzybicze i lekkie przeciwskurczowe. Są one wiązane z obecnością w surowcu saponin i związków fenolowych.

Neuroprzekaźniki

Neuroprzekaźniki - są to szczególne substancje chemiczne, przenoszące informacje między komórkami mózgu. Tak ważne funkcje, jak uczenie się, zapamiętywanie, sen i emocje zależą od zdolności komórek mózgu do produkowania i dostarczania neuroprzekaźników, jak również do odpowiadania na przekazywane informacje. Neuroprzekaźniki wytwarzane są ze składników pokarmowych absorbowanych z pożywienia. Na przykład, acetylocholina, potrzebna w procesach uczenia się, zapamiętywania i długoterminowego planowania, powstaje w organizmie z choliny, jednej z witamin B, która znajduje się w żółtkach jaj, ziarnie, roślinach strączkowych, zielonych warzywach liściastych, i z lecytyny, substancji bogatej w fosfatydy-lacholinę. Inny neuroprzekaźnik, noradrenalina, potrzebna jest w stanie pełnego czuwania, do uprawiania seksu, uczenia się i poruszania. Powstaje w mózgu z feny-loalaniny i tyrozyny, dwu aminokwasów, które znajdują się w mięsie, jajach i serze. Niedobór noradrenaliny może spowodować stres, depresję i osłabić popęd płciowy. Do innych przekaźników należą dopamina, GABA (kwas gamma-aminomasło-wy), melatonina i serotonina. Niektóre neuroprzekażniki, jak noradrenalina, działają pobudzająco, gdy inne, na przykład serotonina, dają efekt uspokajający

Niagen

Niagen (Rybozyd nikotynamidu) jest to pochodna witaminy B3. Jest ona niezbędnym składnikiem odżywczym, który ma wpływ na szereg procesów metabolicznych w organizmie człowieka. Wspomaga ona pracę układu nerwowego. W suplementacji wykorzystuje się ją w celu aktywacji ilości białek, a także w procesie wydłużenia ich żywotność. Dzięki suplementacji mogą opóźnić się procesy starzenia. W suplementacji sportowej ten składnik służy do przyśpieszenia regeneracji, a także regulacji pracy układu nerwowo-mięśniowego.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych

 

                                                                   

Niepokalanek Pieprzowy (Vitex agnus-castus)

Niepokalanek Pieprzowy

OPIS Krzew lub niskie drzewo (do 5 m wys.), o charakterystycznych owłosionych liściach, złożonych z dziewięcioma podłużnymi listkami odchodzącymi promieniście z nasady ogonka. Podłużne kwiatostany złożone są z fioletowych lub niebieskich (rzadko białych) kwiatów, zaś owoce są małe, twarde i czteronasienne.

POCHODZENIE Południowa Europa i Azja (głównie region Śródziemnomorski). Jest uprawiany jako gatunek ozdobny i został wprowadzony do rejonów równikowych.

SUROWIEC Dojrzałe, suszone owoce (Agni casti fru-ctus).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek ginekologiczny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Owoc i wyciągi z owoców są wykorzystywane w różnych schorzeniach menstruacyjnych, w tym w zespole napięcia przedmie-siączkowego, zatrzymaniu miesiączkowania, niedoczynności ciałka żółtego oraz w przypadłościach menopauzalnych i mastodynii. Od dawnych czasów niepokalanek był postrzegany jako symbol dziewictwa. Owoców, zwanych też mnisim pieprzem, używano jako antyafro-dyzjaku (nazwę zawdzięcza tradycyjnie temu, że pomagał średniowiecznym mnichom wytrwać w celibacie). Owoce wykorzystuje się w homeopatii do leczenia impotencji, depresji i niedostatecznej produkcji pokarmu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Terapię prowadzi się używając wyciągów suchych lub płynów (naparów lub nalewek). Zalecana dawka różni się w zależności od ekstraktu, odpowiadając 30-40 mg suchego owocu; wg wskazań niemieckiej komisji E - do 3 g rozdrobnionych owoców (lub równoważnika) w ciągu dnia.

SUBSTANCJE AKTYWNE Owoc zawiera glikozydy irydoidowe (agnuzyd, aukubinę), flawony i flawonole (kastycynę, penduletynę, chryzofenol-D), diterpeoidy (witeksylakton, rotundifuran) i nieco (ok. 1,2%) olejku eterycznego z 1,8-cyneolem, limonenem i pinenem.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Dobroczynne działanie niepokalanka przypisywane jest diterpenom z owocu, wykazującym aktywność dopaminergiczną w obrębie przysadki mózgowej, powodującą zahamowanie wydzielania prolaktyny. Badania na zwierzętach i kontrolowane badania kliniczne dają naukowe podstawy aktywności leku w leczeniu chorób ginekologicznych (włączając zespól napięcia przedmiesiączkowego, zatrzymanie miesiączkowania i niedoczynność ciałka żółtego).

Nitrosigine

Nitrosigine (Krzemian inozytolu argininy) jest to zaawansowana formuła aminokwasy, który stosowany jest w suplementacji sportowej. Jego spożywanie ma przyczyniać się do zwiększenia efektu pompy mięśniowej. Ten związek jest stosowany przy produkcji Boosterów tlenku azotu w organizmie. Przyczynia się więc do rozszerzenia naczyń krwionośnych, co prowadzi do przyśpieszenia przepływu krwi, a także ułatwia transport tlenu i składników odżywczych do miejsc docelowych. Suplementacja sprawia, że regeneracja po treningowa zachodzi sprawniej, a dodatkowo widoczny jest efekt pompy mięśniowej.

Dawkowanie: najlepiej spożywać przed lub w czasie treningu zgodnie z zaleceniami producentów.

Nori

Nori - wodorost o włóknistych, bladych nibyliściach. Zawiera największe ilości białka ze wszystkich wodorostów (48% suchej masy), jest też bogaty w jod, sód, witaminy A, B3 i niacynę (B3). Leczy zaburzenia tarczycy, obniża poziom cholesterolu, przynosi ulgę w bolesnym oddawaniu moczu, obniża zbyt wysokie ciśnienie krwi i poprawia trawienie. Sprzedaje się go w kawałkach w sklepach ze zdrową żywnością i używa do gotowania potraw.

Norwalina

Norwalina to związek chemiczny, który zaliczany jest do grupy rozgałęzionych niebiałkowych aminokwasów. Nie występuje on w organizmie człowieka, a jest on niezbędny do tworzenia się profilu aminokwasowego. Stosuje się ją w suplementacji do poprawienia pracy układu mięśniowego. Jej suplementacja przyczynia się do dezaktywacji hormonu, który prowadzi do rozpadu tkanek. Stosuje się ją również do zwiększenia poziomu hormonu wzrostu, co ma ogromne znaczenie w fazie budowania masy mięśniowej. Dodatkowo jest suplementacja zwiększa stężenie tlenku azotu w organizmie.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 500-200mg na dobę.

Nostrzyk Zółty (Melilotus officinalis)

Nostrzyk Zółty

OPIS Jest to roślina o trójlistkowych, piłkowatych liściach, małych żółtych kwiatach zebranych w zbite, podłużne grona i małych, niemal okrągłych, nie-pękających strąkach. Stosowane są także M. albus, M. ałtissimus i M. indicus.

POCHODZENIE Szeroko rozpowszechniony w Europie, Azji i Afryce Północnej, obecnie jako chwast przydrożny w wielu częściach świata.

SUROWIEC Świeże lub suszone liście i kwitnące pędy M. officinalis i M. ałtissimus (Meliloti herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwobrzę-kowy, wzmacniający żyły.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Wyciągi stosowane są w leczeniu niewydolności żylnej i limfatycznej, łamliwości naczyń włosowatych, żylakach, świądzie, skurczach łydek, ostrych atakach hemoroidów. Dostępne są preparaty do stosowania miejscowego oraz doustne w leczeniu łagodnych zaburzeń snu i pracy układu trawiennego.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE W dawkowaniu wewnętrznym podaje się odpowiednik 3-30 mg kumaryny (1-7,5 mg pozajelitowo). W dawkowaniu zewnętrznym powinna zostać zachowana efektywna dawka ziela.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównym (do 1%) składnikiem czynnym jest kumaryna, utworzona enzymatycznie z melilotozydu (glukozyd kwasu 2’-hydroksycyna-monowego) podczas suszenia lub uszkodzenia tkanek rośliny. Obecna jest także melilotyna (3,4-dihydroksy-kumaryna), fenolokwasy (kwas kawowy, ferulowy), monoterpeny, saponiny triterpenowe (sojasapogenol), i flawonoidy. Grzybowe zakażenia rośliny mogą prowadzić do utworzenia fitoaleksyn. Dikumarol, znany antykoagulant (związek zmniejszający krzepliwość krwi), powstaje z kwasu hydroksycynamonowego podczas nieprawidłowego suszenia (jest nieobecny w świeżym ani odpowiednio suszonym zielu).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kumaryna wykazuje działanie przeciwobrzękowe, przeciwwysiękowe oraz przyspiesza gojenie ran. Zwiększa też przepływ żylny (oraz limfatyczny) i zmniejsza przepuszczalność naczyń kapilarnych, nie ma jednak działania przeciwzakrzepowego. Kumaryna podawana przez długi czas w dużych dawkach (200-500 mg/kg) może u szczurów wywoływać nowotwory. W przypadku stosowania leków przeciwzakrzepowych stosowanie preparatów z nostrzyka jest ryzykowne.

UWAGI Syntetyczne antykoagulanty typu kumaryny (np. warfaryna, fenprokumon) powstały na modelu dikumarolu.

Oberżyna

Oberżyna - roślina tropikalna, znana też jako bakłażan i gruszka miłosna. Owoce nie są mą-czyste w smaku i świetnie komponują się z innymi składnikami potraw. Są niezastąpionym dodatkiem do sosów, potrawek i sałatek. Bakłażany zawierają duże ilości błonnika, niewiele tłuszczu oraz bogactwo składników odżywczych, takich jak witaminy A i C, niacyna i kwas foliowy, a także minerały: żelazo, wapń, magnez i potas. Warzywo to jest bogatym źródłem bioflawonoidów, które dzięki działaniu przeciwutleniającemu zapobiegają nowotworom żołądka. Ponadto śluzy roślinne obniżają poziom cholesterolu, a wysoka zawartość potasu zapobiega nadmiernemu zatrzymywaniu wody w organizmie. Bakłażany hamują krwawienie, tradycyjnie używano ich w leczeniu hemoroidów i krwotoków. Właściwości ściągające tej rośliny przydają się też w leczeniu biegunki. Filiżanka pokrojonego w kostkę ugotowanego bakłażana zawiera tylko 27 kalorii, 3 mg sodu i śladowe ilości tłuszczu, ale dzięki wysokiej zawartości błonnika zapewnia uczucie sytości i jest doskonałym składnikiem diet odchudzających. Najlepiej kupować świeże bakłażany, ciężkie, o gładkiej skórce, wolnej od zadrapań i uszkodzeń.

Octacosanol

Octacosanol jest to organiczny związek, który występuje naturalnie w świecie roślinnym. Zalicza się go do grupy alkoholi. W roślinach pełni on rolę filtra ochronnego. Przyjmuje się go do organizmu przez układ pokarmowy, a tam wykazuje wiele cennych właściwości. Niektóre źródła podają, że jest to składnik, który przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu LDL. Może być również stosowany w profilaktyce choroby Parkinsona. W suplementacji sportowej wykorzystuje się go ze względu na jego działanie wzmacniające i regenerujące.

Dawkowanie: na temat dawkowania niewiele wiadomo.

Octan cynku

Octan cynku jest to połączenie chemiczne, gdzie cynk jest w postaci soli tego pierwiastka, a połączony został z kwasem octowym. To połączenie sprawia, że jest to jedno z najlepszych źródeł jonów cynku. A co ciekawe octan cynku jest związkiem dobrze tolerowanym przez organizm człowieka. W organizmie człowieka dochodzi do rozpadu tego związki do kationów cynku. Najlepiej przyjmować go na czczo w dni treningowe. Cynk jest pierwiastkiem, który korzystnie wpływa na pracę układu odpornościowego i hormonalnego.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Oczar

Oczar - wiecznie zielone drzewo rosnące dziko w Ameryce Północnej. Obecnie uprawia sieje w wielu innych rejonach klimatu umiarkowanego na całym świecie, także na Wyspach Brytyjskich. Tradycyjnie obdarzano oczar właściwościami magicznymi, stąd jego angielska nazwa „orzech czarownicy". Liście oczaru mają właściwości ściągające, wzmacniające i uspokajające. Wywar jest środkiem przeciw biegunce. Wywarem można też odkażać jamę ustną, a także stosować go jako płukankę w leczeniu stanów zapalnych pochwy. Wyciągi z oczaru służą wyłącznie do użytku zewnętrznego. Można nimi przemywać skórę w miejscach stłuczeń, ukąszeń owadów i lżejszych oparzeń słonecznych. Okłady pomagają w leczeniu hemoroidów. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością i w sklepach zielarskich.

Oczar Wirginijski (Hamamelis virginiana)

Oczar Wirginijski 

OPIS Oczar wirginijski jest krzewem lub niewielkim drzewem (do 2—3 mwys.) (rzadko do 10 m) z cienkimi odgałęzieniami oraz zygzakowatym wzorem pomiędzy węzłami. Charakterystyczne liście są szerokie, ząbkowane. Żółte kwiaty mają długie, wąskie płatki pojawiające się tuż przed wiosną i rozwijające się powoli w zdrewniałe i owłosione torebki. Z oczarem wirginijskim nie może być mylona leszczyna pospolita (Corylus avellana), gatunek europejski używany w podobnych wskazaniach.

POCHODZENIE Ameryka Północna (Kanada i wschodnie stany USA). Roślina rośnie w ogrodach i parkach. Europy. Oczar jest zbierany ze stanu naturalnego w USA.

SUROWIEC Liście, kora i gałązki (Hamamelidis folium et cortex).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Ściągający, przeciw-krwotoczny, przeciwzapalny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Oczar jest używany w leczeniu biegunek i do płukania ust oraz gardła w stanach zapalnych dziąseł i krtani. Jest stosowany także w różnych schorzeniach skóry, żył i krwawień jak rany, stłuczenia, nadmierne krwawienia menstruacyjne, hemoroidy i miejscowe obrzęki.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Ok. 0,1—l g surowca kilka razy dziennie. Jest często składnikiem maści leczących rany, schorzenia skórne i pomocniczo w hemoroidach. Szczególnie popularna jest „woda oczarowa” (np. w kosmetykach), otrzymywana przez destylację z wodą gałązek do której dodany jest etanol. Używana jest po rozcieńczeniu 1:3 z wodą lub bez.

SUBSTANCJE AKTYWNE Zarówno liście, jak i kora zawiera do 10% garbników. Kora zawiera głównie mieszaninę garbników hydrolizujących i katechinowych, podczas gdy liście zawierają proantocyjanidyny, elagotanoidy i 0,5% olejku eterycznego (safrol, jo-non).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki silnie reagują z białkami i posiadają działanie ściągające, anty-septyczne, przeciwkrwotoczne i przewhemoroidalne.

Odtłuszczone mleko

Odtłuszczone mleko w proszku jest to preparat, który stosowany jest często w suplementacji. Dzięki temu, że jest to źródło białek w niskotłuszczowej postaci, doskonale nadaje się dla osób, które mają problemy z nadwagą lub przebywają na diecie redukcyjnej. Jest to białko mleka, które dostarcza do organizmu cenne aminokwasy, dzięki czemu wspomaga budowanie i regenerację tkanek. Doskonale wpływa na organizm sportowców, ale może być stosowany u każdego. Zaleca się jego stosowanie u dzieci powyżej dwunastego miesiąca życia.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Odwary (decoctum)

Odwary (decoctum) to preparaty, których przygotowanie polega na dodaniu do zimnej wody wymaganej ilości surowca leczniczego. Następnie całość podgrzewa się do momentu zagotowania i gotuje na wolnym ogniu przez pięć-dziesięć minut i odcedza.

Ogórecznik lekarski

Ogórecznik lekarski jest to roślina, która pochodzi z terenów krajów śródziemnomorskich. Wpływa ona korzystnie na organizm człowieka, ponieważ dostarcza mu cenne składniki takie, jak flawonoidy, sole mineralne, witaminę C, śluzy, kwasy organiczne i garbniki. Może byś stosowana zewnętrznie i wewnętrznie w postaci suplementów. Suplementy z tą rośliną stosuje się najczęściej w celu zwalczenia problemów z otyłością. Ma ona również działanie detoksykacyjne, dzięki czemu wspomaga wydalanie toksyn i wolnych rodników. U kobiet zaleca się jej stosowanie w przypadku napięcia przedmiesiączkowego.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych wytycznych. 

Ogórecznik Lekarski (Borago officinalis)

Ogórecznik Lekarski

OPIS Okazała, jednoroczna roślina zielna, wysoka do ok. 0,5 m, z dużymi, owłosionymi liśćmi i niebieskimi kwiatami.

POCHODZENIE Północna Europa i obszar śródziemnomorski; powszechnie uprawiany jako roślina kulinarna.

SUROWIEC Kwiaty (Boraginis flos), kwitnące szczyty łodyg (Boraginis herba) oraz olej z nasion.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek ogólnie wzmacniający, łagodzący podrażnienia.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Kwiaty ogórecznika lub ziele ogórecznika są tradycyjnie stosowane jako moczopędne, napotne, wykrztuśne, przeciwzapalne, zmiękczające, a także jako łagodnie uspokajające i przeciwdepresyjne. Olej z nasion znany pod nazwą handlową „oleju ogórecznikowego” wykazuje podobieństwo do „oleju wiesiołkowego” (zob. dalej).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Około 2 g wysuszonego ziela na filiżankę wrzątku, przyjmowane trzy razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Ogórecznik zawiera związki śluzowe (ok. 11%) oraz niewielkie ilości (0,004%) alkaloidów pirolizydynowych (PA) (m.in. amabilinę, supinidynę, likopsaminę i intermedynę). Olej z nasion wykazuje wysoki poziom nienasyconego kwasu y-lino-lenowego (akronim GLA), niezbędnego kwasu tłuszczowego. Olej ogórecznikowy zawiera ok. 21% GLA (dla porównania olej wiesiołkowy 9%; zob. Oenothera biennis), kwas linolowy (30-40%), kwas olejowy (ok. 15%) oraz jest wolny od alkaloidów.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe wpływają na reaktywność stresową i jej skutki. 1,3 g oleju z nasion/dz. (przyjmowana przez 28 dni) wspomaga układ sercowo-naczyniowy. GLA jest stosowany w leczeniu egzemy i neurodermatoz (zob. Oenothe-ra). Właściwości łagodzące mogą być przypisywane związkom śluzowym. PA alkilują DNA i znane są z właściwości hepatotoksycznych i karcynogennych.

Ogórek

Ogórek - powszechnie występujące warzywo, pochodzi wprawdzie z południowej Azji, ale uprawiane jest jako roślina jednoroczna w wielu częściach świata. Jej owoc można przechowywać w occie; zazwyczaj spożywa się świeże surowe ogórki, będące znakomitym dodatkiem do różnych sałatek. Ogórek ma właściwości moczopędne, dzięki czemu pomaga usunąć z organizmu nadmiar wody. Zawiera także enzymy, które rozkładają białko i oczyszczają jelita. Sok z ogórka pomaga w zwalczaniu wewnętrznych stanów zapalnych żołądka, nerek i gardła. Najlepiej jeść ogórki ze skórką, bogatą w chlorofil i krzem. Ogórek rozdrobniony i zmiksowany pół na pół z gliceryną z dodatkiem esencji różanej wygładza spierzchnięte ręce i wargi.

Okra

Okra jest to warzywo, które posiada wiele cennych właściwości. Przede wszystkim jest ono niskokaloryczne, a jego skład to w większości woda. Dodatkowo dostarcza do organizmu cenne węglowodany i białka. To warzywo wykazuje silne właściwości antyoksydacyjne, dzięki czemu przyczynia się do neutralizacji wolnych rodników. Dodatkowo jest bogatym źródłem wapnia, dzięki czemu dba o prawidłową mineralizację kości i zębów. Jest bogate w kwas foliowy i wspiera rozwój niemowląt.

Okra to niedojrzałe owoce piżmianu (Abelmoschus esculentus) pochodzącego z Afryki. Na dużą skalę uprawia sieje w południowych Stanach Zjednoczonych. W kuchni krajów Środkowego Wschodu niedojrzałe strąki piżmianu są popularnym warzywem. Okra jest bogata w witaminy A i C, wapń, fosfor, potas i magnez. Zawiera duże ilości śluzów, które nawilżają jelita, lagodzą podrażnienia związane z wrzodami dwunastnicy i obniżają poziom cholesterolu.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Oktakozanol

Oktakozanol - składnik oleju z zarodków pszenicy. Wzmaga energię, wytrzymałość i siłę poprzez zwiększanie wykorzystania tlenu w mięśniach w czasie wykonywania ćwiczeń. Okta-kozanol pomaga także w przypadku dystrofii mięśni i innych zaburzeń nerwowo-mięśniowych. Jest dostępny sam lub w połączeniu z innymi dodatkami odżywczymi w sklepach ze zdrową żywnością.

Oktopamina

Oktopamina jest to organiczny związek chemiczny, który w naturze występuje w owocach pomarańczy gorzkiej. Związek ten ma wpływ na układ adrenergiczny i dopaminergiczny. Wykazuje silne właściwości termogeniczne, a dodatkowo przyczynia się do zmniejszenia apetytu. Stosuje się go najczęściej w suplementacji jako środek na odchudzanie. Jego stosowanie może pomóc kontrolować masę ciała, a także wspomagać organizm osoby aktywnej fizycznie. Nie wskazana jest ona dla osób, które mają problemy z nadciśnieniem tętniczym.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Oleander Pospolity (Nerium oleander)

Oleander Pospolity

OPIS Jest to krzew lub małe drzewo (do 5 m wys.),O podługowatych, jasnozielonych skórzastych liściach z wystającym nerwem głównym. Kwiaty są atrakcyjne, pachnące, zwykle różowe, lecz powstało już wiele odmian ogrodowych o barwnych i pełnych kwiatach.

POCHODZENIE Region Morza Śródziemnego, szeroko uprawiany.

SUROWIEC Liście (Oleandri folium).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wzmacniający pracę serca; w leczeniu chorób skóry.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Liście oleandra lub napar z nich zrobiony są tradycyjnie stosowane w leczeniu zaburzeń pracy serca, zwłaszcza jako substytut naparstnicy lub ouabainy, jakkolwiek są bardzo trujące. Roślina była także stosowana zewnętrznie w leczeniu wysypek i świerzbu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Ze względu na trudności w standaryzowaniu preparatów ziołowych, stosowanie oleandra w samoleczeniu uważa się za niebezpieczne. Wpływ na to ma łatwość krzyżowania zmienność geograficzna. Niegdyś dostępny byl standaryzowany w jednostkach zwierzęcych sproszkowany liść oleandra (Oleandri pulvis normatus), o aktywności równoważnej 0,5% zawartości oleandryny.

SUBSTANCJE AKTYWNE Liść oleandra zawiera wiele glikozydów nasercowych (kardenolidów) (1-2%); aglikony to digitoksygenina, gitoksygenina, oleandry-genina, adynerigenina, neriagenina, oleagenina i uza-rygenina. Obecne są także glikozydy flawonoidów (neriina, rutyna), glikozydy pregnanu, pięciopierścienio-we triterpeny, saponiny, garbniki i olejek eteryczny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kardenolidy hamują ATP-azę sodowo-potasową, w ten sposób zwiększając stężenie Ca++ w komórkach mięśnia sercowego. W wyniku tego oleandryna (być może także inne kardenolidy) zwiększa silę skurczów mięśnia sercowego, obniżając tętno. Ma ona mieć słabsze działanie niż digitoksyna i ouabaina. Dodatkowo kardenolidy wykazują działanie moczopędne.

UWAGI Tewecja (Thevetia peruviana) jest pokrewną rośliną z Ameryki Południowej, zawierającą liczne glikozydy nasercowe (głównie tewetynę A i B, niegdyś dostępne w handlu jako pobudzająca pracę serca tewetyna). Nasiona (Thevetiae semen) zawierają około 10% kardenolidów.

Olej czosnkowy

Olej czosnkowy to esencja z czosnku. Jest to związek, który na bardzo korzystne działanie na organizm człowieka. Bogaty jest w cenne składniki odżywcze, takie jak witaminy, sole mineralne i kwasy tłuszczowe. Stosuje się do w suplementacji do wzmocnienia organizmu. Ma działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze i antywirusowe. Doskonale wspomaga pracę układu odpornościowego. Pomaga w odchudzaniu, dba o zdrowie układu trawiennego. Najczęściej jest stosowany w suplementach witalnych, prozdrowotnych i przeciwutleniających.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 500mg na dobę.

Olej kokosowy

Olej kokosowy to produkt, który stosowany jest w przemyśle, farmakologii i kosmetyce. Jest bogaty w kwasy tłuszczowe, które mają korzystny wpływ na organizm człowieka. Niektóre źródła podają, że olej ten przyczynia się do podniesienia poziomu dobrego cholesterolu. Dodatkowo jest bogatym źródłem kwasu laurowego, dzięki czemu wykazuje działanie bakteriobójcze i ma działanie wzmacniające dla układu odpornościowego. Stosuje się o w walce z grzybicą. Jego spożywanie dodaje energii, a także wspiera pracę mózgu.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Olej lniany

Olej lniany to jeden z najzdrowszych olejów pochodzenia roślinnego. Jest on bogatym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6. Jest stosowany w profilaktyce chorób układu krążenia, a także chorób serca. Stosuje się go najczęściej do walki z zaburzeniami gospodarki hormonalnej. Jego spożywanie może wspomóc walkę z depresją, pomaga wyregulować cykl menstruacyjny, a także doskonale wpływa na kondycję włosów i skóry. W suplementacji stosuje się go najczęściej w celu poprawienia witalności organizmu, wsparcia układu odpornościowego i układu krążenia.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Olej palmowy

Olej palmowy jest to olej roślinny, który produkowany jest z miąższu palmy oleistej. W czystej postaci jest to produkt, który bogaty jest w cenne witaminy i sole mineralne. Jednak w przemyśle jest on utwardzany, ze względu na to może mieć szkodliwy wpływ na organizm człowieka. W przemyśle najczęściej stosuje się go do produkcji słodyczy. Jest trwały i tani, a doskonale komponuje się z kakao, dzięki czemu można go stosować do czekolad, czy na przykład ciast. Jednak jego stosowanie może przyczynić się do rozwoju miażdżycy.

Olej rybi

Olej rybi to częsty składnik suplementów diety, które wspomagają prawidłową pracę całego organizmu. Są one bogate w cenne kwasy tłuszczowe, a także liczne witaminy rozpuszczalne w tłuszczach. Ze względu na to mają one silne działanie przeciwutleniające i wspomagają zwalczać wolne rodniki. Mają doskonały wpływ na pracę układu immunologicznego. Dodatkowo korzystnie wpływają na profil lipidowy, przyczyniają się do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi. Mogą być stosowane jako dodatek do diety wspomagającej pamięć i koncentrację.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Olej rzepakowy

Olej rzepakowy jest to olej roślinny. Jest uważany za zdrowy, ponieważ bogaty jest w nienasycone kwasy tłuszczowe. Wszystkie te kwasy mają korzystny wpływ na pracę mięśnia sercowego. Dodatkowo wspomagają prawidłową pracę układu immunologicznego i krwionośnego. Przyczyniają się one do zmniejszenia poziomu cholesterolu we krwi. Dbają o zdrowie nerek, wątroby, mózgu i serca. Stosuje się go w suplementacji, w celu wzmocnienia organizmu, a także poprawy jego pracy. Może być stosowany na skórę w celu poprawienia jędrności.

Olej rzepakowy produkowany jest z nasion rzepaku, zawiera dużą ilość jednonienasyconego tłuszczu -kwasu oleinowego. Olej ten jest bezpieczniejszy i zdrowszy niż inne oleje roślinne, ponieważ zawiera zaledwie 6% nasyconych kwasów tłuszczowych, za to aż 10% nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 i 60% jednonienasyconych kwasów tłuszczowych. Z oleju tłoczonego z nasion rzepaku wyrabia się olej jadalny, margarynę i sosy do sałatek.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Olej sezamowy

Olej sezamowy jest to olej roślinny, który ma korzystny wpływ na pracę organizmu ludzkiego, a znalazł on zastosowanie w kuchni, kosmetyce i medycynie. Stosuje się go w profilaktyce chorób nowotworowych. Może być używany do regulowania pracy układu hormonalnego. Jego mała dawka przyczynia się do zwiększenia poziomu estrogenów, jeżeli jest to konieczne, a jednocześnie może obniżać ich aktywność. Ma działanie przeciwutleniające, dzięki czemu chroni organizm przed wolnymi rodnikami. Wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu krwionośnego.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Olej sojowy

Olej sojowy jest to olej roślinny, który wykazuje korzystne właściwości na organizm ludzki. Wykorzystuje się go w farmakologii i kosmetyce. Jest to olej bogaty w cenne nienasycone kwasy tłuszczowe. Jego spożywanie może przyczynić się do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi, a dzięki temu zmniejsza ryzyko rozwoju miażdżycy. Dba o zdrowie serca i wzmacnia odporność organizmu. Można go stosować w celu poprawy pracy układu pokarmowego, nerek i narządów rozrodczych.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Olej słonecznikowy

Olej słonecznikowy jest to jeden z najpopularniejszych olejów roślinnych. Jest on najczęściej stosowny w kuchni. Nie jest jednak wysokiej jakości, ponieważ ma on niski profil nienasyconych kwasów tłuszczowych, przez co jego działanie na układ krążenia jest znikomy. Jest jednak bogaty w witaminę E, dzięki czemu dba o zdrowie skóry, a także wspiera płodność kobiet. Ma działanie przeciwutleniające, dzięki czemu wspomaga walkę organizmu z wolnymi rodnikami. Dodatkowo jest bogatym źródłem fitosteroli, co ma wspomagające działanie na organizm człowieka.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Olej z dyni

Olej z dyni jest to cenny olej roślinny tłoczony na kino. Jest on bogaty w cenne składniki odżywcze i ma korzystny wpływ na pracę całego organizmu. Znakomicie wpływa na skórę i włosy poprawiając ich wygląd. Ma silne działanie nawilżające i natłuszczające. Jego spożywanie może przyczynić się do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi. Dodatkowo działa wzmacniająco na układ odpornościowy, a także poprawia działanie układu nerwowego, dzięki czemu wspomaga pamięć, koncentrację i naukę.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Olej z kryla arktycznego

Olej z kryla arktycznego jest to olej bogaty w cenne kwasy tłuszczowe omega-3. Dzięki temu dba on o pracę układu krwionośnego. Jest to olej, który ma silne właściwości przeciwutleniające. Dzięki czemu ma on działanie przeciwnowotworowe i przyczynia się do sprawnego wydalenia wolnych rodników z organizmu. W suplementacji stosuje się go w celu obniżenia poziomu cholesterolu we krwi, a także do wzmocnienia pracy serca i całego układu naczyniowego. Jego długotrwałe stosowanie ma korzystny wpływ na pracę układu immunologicznego.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Olej z nasion czarnego kminu

Olej z nasion czarnego kminu jest to olej roślinny pozyskiwany z rośliny potocznie nazywane czarnuszką. Jego zastosowanie było już cenione w starożytności. Jest to olej, który ma korzystny wpływ na pracę układu trawiennego. Przyczynia się do zwalczania problemów z zaparciami, a dodatkowo wspomaga usuwanie z organizmu toksycznych substancji przemiany materii. Stosuje się go również do wzmocnienia odporności organizmu i walki z nieświeżym oddechem. W suplementacji ma działanie wzmacniające i regenerujące.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Olej z nasion czarnej porzeczki

Olej z nasion czarnej porzeczki  jest to olej roślinny, który bogaty jest w cenne nienasycone kwasy tłuszczowe. Dzięki temu korzystnie wpływa na pracę układu nerwowego i reguluje pracę układu immunologicznego. Jego spożywanie ma zbawienny wpływ na układ naczyniowo-sercowy, ponieważ przyczynia się on do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi. Dodatkowo jet on bogaty w witaminę E, cenne flawonoidy i kwas fenolowy, czyli składniki, które mają silne działanie przeciwutleniające.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Olej z nasion konopii

Olej z nasion konopii jest to olej roślinny, który pozyskiwany jest z konopi siewnej. Jest to preparat, który zawiera w sobie wiele cennych składników. Przede wszystkim jest to źródło nienasyconych kwasów) tłuszczowych, czyli składników, które mają wpływ na większość zachodzących w organizmie procesów. Zwalczają one dolegliwości sercowe, nadciśnienie, a nawet cukrzyce. Dodatkowo wspomagają one utrzymanie kondycji włosów, skóry i paznokci. Przyśpieszają one gojenie się ran. W olejku konopnym znajdują się cenne witaminy, które wzmacniają odporność i kości.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Olej z ogórecznika

Olej z ogórecznika to olej roślinny, który wykazuje korzystne działanie na pracę organizmu człowieka. Stosuje się go zw względu na jego kojące działanie. Wspomaga on regenerację błon śluzowych jamy ustnej. Korzystanie wpływa na przełyk i żołądek, a także jelita. Jego stosowanie przyczynia się do poprawy pracy układu krążenia, a także zmniejsza ryzyko rozwoju miażdżycy. Dodatkowo wspomaga on układ immunologiczny. Jest on bogaty w cenne kwasy tłuszczowe, a także liczne witaminy.

Olej z ogórecznika to także dietetyczne źródło kwasu gamma-linolenowego. Kwas ten występuje w nim nawet w większym stężeniu niż w powszechniej używanym oleju z wiesiołka. Zawartość kwasu gamma-linolenowego w oleju z ogórecznika może sięgać nawet do 20%. Ogórecznik pochodzi z obszaru Morza Śródziemnego. Na Wyspy Brytyjskie przywędrował wraz z Rzymianami. Ostatnio przeprowadzone badania udowodniły, że olej z ogórecznika dodawany do potraw powoduje obniżenie wysokiego ciśnienia krwi w ciągu siedmiu tygodni. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych wytycznych.

Olej z zarodków pszenicy

Olej z zarodków pszenicy - produkowany z zarodków znajdujących się we wnętrzu ziarna -jest najbogatszym źródłem witaminy E, a więc witaminy płodności i zarazem przeciwutleniacza. Jest także najbogatszym źródłem oktakozanolu, rodzaju długołańcuchowego alkoholu, który m.in. dodaje energii, zwiększa wytrzymałość i siłę organizmu oraz odporność na stres, łagodzi objawy artretyzmu i poprawia funkcjonowanie serca. W wyniku eksperymentów przeprowadzonych z żołnierzami Marynarki Wojennej USA stwierdzono, że olej z zarodków pszenicy uwalnia od zmęczenia, zawrotów głowy, senności i lęku. Ponadto badania na zwierzętach wykazały, że podawanie oleju z zarodków pszenicy zwiększyło liczbę zapłodnień u samic szczurów i zmniejszyło wskaźnik poronień. Stwierdzono również efekt terapeutyczny oktakozanolu w przypadku zaniku mięśni i zaburzeń nerwowo-mięśniowych w stwardnieniu rozsianym, padaczce, porażeniu mózgowym, zapaleniu mózgu i porażeniu mięśni. Wskazuje się także na takie efekty działania oleju, jak regulacja funkcji hormonów odpowiedzialnych za krzepnięcie krwi, co pomaga zapobiegać zakrzepom i zawałom. Najlepszy jest olej tłoczony na zimno, świeży, w bursztynowych butlach. Przechowuje się go w chłodzie. Można zażywać łyżeczkę od herbaty do trzech razy dziennie na pusty żołądek. Uwaga: Olej z zarodków pszenicy zawiera znaczną ilość estrogenu - żeńskiego hormonu płciowego i przyjmowanie dużych dawek przez dłuższy czas może spowodować u mężczyzn zwyrodnienie jąder i utratę popędu seksualnego. Przy przyjmowaniu większych dawek bezpieczniejsze i bardziej skuteczne są tabletki oktakozanolu.

Oleje

Oleje lecznicze to oleje tłuste lub ciekle woski zmieszane z wyciągami leczniczymi, które stosuje się zarówno do użytku wewnętrznego, jak i zewnętrznego. W ten sposób są przygotowywane też maceraty olejowe z czosnku. W aromatoterapii zaleca się, aby rozcieńczać olejki eteryczne w innym oleju tzw. nośniku, np. w oleju z oliwek, oleju migdałowym lub oleju jojoby (ten ostatni nie jest olejem, a ciekłym woskiem).

Oleje (oleum)

Są to nielotne, nierozpuszczalne w wodzie lipidowe związki roślinne wyciśnięte z nasion lub owoców. Określane są jako acyloglicerole, ponieważ zbudowane są z glicerolu estryfikowanego różnymi kwasami tłuszczowymi. Olej rycynowy (otrzymywany z nasion rącznika Ricinus communis) stanowi przykład takiego oleju, bezpośrednio wykorzystywanego w lecznictwie. Inne oleje (np. olej zoliwek, olej słonecznikowy) wykorzystywane są jako podstawa w niektórych płynnych postaciach leków i kosmetyków (m.in. w aromaterapii) lub maściach. 

Oliwa z Oliwek

Oliwa z Oliwek - jeden z najbardziej lubianych olejów, w szczególności w postaci „virgin", tj. tłoczony na zimno i nierafinowany. Głównym kwasem tłuszczowym w oliwie z oliwekjest kwas oleinowy, należący do jednonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-9. Jest on mniej podatny na jełczenie i bardziej odporny na podgrzewanie niż oleje wielonienasycone, np. z krokosza i kukurydzy, i dlatego zalecany w kuchni. Wspaniały jest także na zimno jako dodatek do sałatek. Oliwa z oliwekjest w krajach śródziemnomorskich popularnym lekarstwem na kamienie żółciowe, pomaga także usuwać kamienie nerkowe, jest stosowana w przypadku zaparcia i w celu obniżenia zbyt wysokiego poziomu cholesterolu. Można jej także używać zewnętrznie w leczeniu oparzeń, siniaków i skręcenia stawów.

Oliwka Europejska (Olea europaea)

Oliwka Europejska

OPIS Jest to drzewo (do 10 m wys.), łatwo rozpoznawalne dzięki nieregularnemu, często pokrytemu naroślami pniowi, naprzeciwległym podługowatym, ciemnozielonym liściom, srebrzystym od spodu, niewielkim białym kwiatom, które mają tylko dwa pręciki, i charakterystycznym owocom (oliwki).

POCHODZENIE Oliwka jest gatunkiem uprawianym w regionie Morza Śródziemnego (Europa, Afryka Północna, zachodnia Azja). Przemysłowe uprawy występują w regionie Morza Śródziemnego (90%), lecz także z Afryce, Australii i Ameryce Południowej.

SUROWIEC Suszone liście (Oleaefolium) i olej z owoców (Olivae oleum; wyciskany na zimno ze śródowocni).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Zwyczajowy lek przeciwnadciśnieniowy i moczopędny (liście), żółcio-pędny, łagodnie przeczyszczający (olej stosowany wewnętrznie), łagodzący i rozmiękczający (olej stosowany zewnętrznie).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liść oliwki jest stosowany w krajach śródziemnomorskich jako zwyczajowy lek przeciw wielu chorobom, głównie przeciwnadciśnieniowy i moczopędny. Jest także stosowany ze względu na działanie hipoglikemiczne, przeciwgorączkowe i rozkurczające, żeby wymienić tylko kilka. Poza swoim działaniem żółciopędnym i przeczyszczającym olej jest też używany jako rozpuszczalnik niektórych leków, a w oczyszczonej formie wchodzi w skład preparatów pozajelitowych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zaleca się dawkę około 1-2 g liści oliwki dziennie (przyjmowanych jako napar, nalewka lub tabletki). Do użytku wewnętrznego przyjmuje się 15-30 mL oliwy razem z posiłkami, do użytku zewnętrznego stosuje się czystą oliwę, w przypadku okolic odbytu lub uszu ogrzewa się ją do temperatury ciała.

SUBSTANCJE AKTYWNE Liście zawierają także se-koirydoidy, jakoleoeuropeina (główny składnik), ligu-strozyd i oleaceina, triterpeny (kwas oleanolowy, uwa-ol), sterole, flawonoidy (chryzoeriol i apigenina oraz glikozydy luteoliny) oraz różne fenolokwasy. Oliwa stanowi około 30% dojrzałego owocu i jest bogata w tri-glicerydy, głównie kwasu olejowego i linolowego. 

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wiadomo, że oleoeuropeina obniża ciśnienie krwi i zwiększa przepływ wieńcowy; dodatkowo ostatnie badania wykazują, że oleaceina hamuje konwertazę angiotensynową (ACE). Niemiecka Komisja E nie zaleca oliwy ani liści oliwek w leczeniu nadciśnienia. Oleoeuropeina ma znaczące działanie rozkurczowe, anty-oksydacyjne i obniżające poziom lipidów.

Oliwkowe drzewo

Oliwkowe drzewo - właściwie oliwka europejska (Olea europea). Długowieczne owocowe drzewo uprawne, pochodzące z rejonu śródziemnomorskiego. Liście oliwek od czasów biblijnych stanowiły pożywienie i lekarstwo. Obecnie zostały odkryte na nowo jako energetyzujący pokarm o właściwościach antywirusowych i antybakteryjnych. Już w roku 1885 podano informację, że cierpka herbata parzona z liści oliwek jest silnym lekiem przeciw malarii. Niedawno wyizolowano z liści dwa aktywne składniki fenolowe: oleuropein i elenolate. Ekstrakt z liści jest coraz częściej stosowany jako dodatek odżywczy, ponieważ pomaga przezwyciężać przewlekłe zmęczenie i pobudza działanie układu odpornościowego. Jest także zalecany w przypadku bólu gardła, kaszlu i problemów z zatokami. Stwierdzono, że  oleuropein jest aktywnym przeciwutleniaczem; chroni cholesterol przed utlenianiem, jego stosowanie zmniejsza więc ryzyko choroby wieńcowej (utleniony cholesterol łatwo się odkłada, blokując naczynia krwionośne). Ekstrakt z liści można kupić w formie kapsułek spreparowanych przez Allergy Research Group w San Leandro, w Kalifornii.

Olsza

Olsza - znana także jako olcha - niewielkie drzewo rosnące dziko w Europie. Tradycyjnie uważa się, że napary z kory przynoszą ulgę w zaparciach i pobudzają wydzielanie żółci, która jest niezbędna w procesie trawienia. Wywarów z kory (gotowanych na wolnym ogniu) używa się jako okładów w reumatycznych bólach stawów, a naparów z liści do leczenia stanów zapalnych. Dostępna w większych sklepach ze zdrową żywnością i w sklepach zielarskich.

Oman Wielki (Inula helenium)

Oman Wielki

OPIS Duża, liściasta, wieloletnia bylina (do 2,5 m wys.), ze wzniesionymi łodygami oraz szerokimi, nieregularnie ząbkowanymi liśćmi oraz z dużymi, żółtymi koszyczkami kwiatowymi. Koszyczki duże (do 80 mm średnicy).

POCHODZENIE Azja Mniejsza i południowo-wschodnia Europa; aklimatyzowana w Europie, Ameryce Północnej i wschodniej Azji; uprawiana w Chinach i we wschodniej Europie.

SUROWIEC Suche kłącza i korzenie z dwu-trzylet-nich roślin pochodzących z uprawy (Helenii rhizoma, syn. Radix inulae).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Wykrztuśny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Oman wielki jest głównie używany jako lek wykrztuśny w leczeniu kaszlu i nieżycie oskrzeli. Jest tradycyjnym lekiem gorzkim, żołądkowym, wiatropędnym, żółciopędnym, napotnym i moczopędnym. Korzeń (lub wyizolowany alantolak-ton, zob. dalej) jest używany przeciw pasożytom wewnętrznym i infekcjom dróg moczowych. Zewnętrznie, wyciągi są stosowane jako środki dezynfekujące w schorzeniach skóry.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Jako lek wykrztuśny, 1-4 g posiekanego surowca jest przyjmowane w postaci herbatki trzy lub cztery razy dziennie. Alantolakton jest używany w dawce 300 mg przez osoby starsze i 50-200 mg przez dzieci dziennie w dwu- lub pięciodniowych cyklach (z przerwami 10-dniowymi między cyklami). Używa się także olejku eterycznego.

SUBSTANCJE AKTYWNE Kłącza i korzenie zawierają mieszaninę laktonów seskwiterpenowych zwanych „heleniną” lub „kamforą omanu”. Związki te są obecne także w olejku eterycznym (1-3%) z alantolaktonem i produktami rozpadu. Obecna jest także inulina (do 44%), poliacetyleny, ńtosterole i triterpeny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Doświadczenia wykazały działanie antybiotyczne, moczopędne, żółciotwórcze i pobudzające wydzielanie (prawdopodobnie w związku z laktonami - głównie alantolakton i izoalantolakton).

Opornik

Opornik - jest znany także jako kudzu - to chińskie zioło jest szybko rosnącym pnączem, pochodzącym z Dalekiego Wschodu. Do Stanów Zjednoczonych zostało sprowadzone w drugiej połowie dziewiętnastego wieku. Chociaż w południowych Stanachjest dokuczliwym chwastem, to Chińczycy już od wieków stosowali go do leczenia uzależnienia od alkoholu. Ostatnio przeprowadzone na Uniwersytecie Harvarda badania udowodniły, że u chomików opornik rzeczywiście obniża skłonność do picia alkoholu. Po podaniu wyciągu z opornika zwierzęta stroniły od alkoholu, a preferowały wodę. Za działanie lecznicze opornika odpowiadają dwa składniki o charakterze izoflawonów: daidzeina i daidzina. Firmy farmaceutyczne w USA zajęły się już wprowadzeniem opornika na rynek.

Orcza Boldo (Peumus boldus)

Orcza Boldo

OPIS Boldo jest krzewem lub niewielkim drzewem (do 7 m wys.), o szerokich, skórzastych liściach, łatwo rozpoznawalnych po licznych brodawkowatych zgrubieniach na górnej powierzchni, oraz delikatnie podwiniętych brzegach. Kwiaty są małe, dzwonkowate, żółtawe, owocem jest mała żółta jadalna jagoda.

POCHODZENIE Ameryka Południowa (Chile). Roślina jest w niewielkim stopniu uprawiana.

SUROWIEC Suszone liście (Boldo folium).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek żółciotwórczy, łagodnie moczopędny, żołądkowy, łagodnie uspokajający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liść boldo stosuje się głównie jako lek żólciotwórczy w leczeniu dys-pepsji i łagodnych stanów skurczowych. Jest też uważany za dobry lek ogólny i wzmacniający. Wyciągi z liści często wchodzą w skład preparatów żółciotwór-czych, takich jak herbatki, herbatki rozpuszczalne, herbatki w torebkach, proszki i krople. Najlepsze są preparaty standaryzowane na zawartość alkaloidów. Boldo jest także w Chile zwyczajowym lekiem przeciw pasożytom wewnętrznym.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar żólciotwórczy może być przygotowany z 1-2 g rozdrobnionych liści, pije się go dwa do trzech razy dziennie (średnia dawka dobowa wynosi 3 g). Można także stosować standaryzowane preparaty lub mieszanki. Substancje aktywne Liście boldo zawierają 0,2% alkaloidów aporfinowych, gdzie głównym składnikiem jest boldyna. Olejek eteryczny występuje w liściach w ilości 2-3% suchej masy, a zawiera p-cymen (30%), askarydol (40-50%), 1,8-cyneoł, linalol i inne mniej istotne monoterpeny. Liście zawierają także małe ilości flawonoli i ich glikozydów (m.in. boldoglucyna i izoramnetyna).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Boldyna pobudza tworzenie żółci, jej wydzielanie z pęcherzyka żółciowego i wydzielanie soków żołądkowych. Jest także łagodnym środkiem moczopędnym i ma słabe działanie nasenne, zwiększa także wydzielanie kwasu moczowego. W badaniach na zwierzętach zaobserwowano działanie ochronne na wątrobę, które jest przypisywane boldynie, lecz nie potwierdzono działania przeciwzapalnego.

Ornityna

Ornityna - pochodna argininy o podobnych właściwościach. Tak jak arginina uwalnia hormon wzrostu i wzmacnia układ odpornościowy. Przyjmując ornitynę jako dodatek odżywczy należy jednak brać połowę dawki wskazanej dla argininy.

Ortosyfon Groniasty (Orthosiphon aristatus)

Ortosyfon Groniasty

OPIS Jest to bylina (do 0,8 m wys.) o naprzeciwległych, owłosionych, krótkoogonkowych, mocno ząbkowanych liściach. Małe, grzbieciste, białe lub liliowe kwiaty, o długich, wystających pręcikach, wyrastają w wydłużonych gronach. Bardzo długie pręciki są cechą charakterystyczną rośliny, co znalazło odzwierciedlenie w jej niemieckiej i francuskiej nazwie.

POCHODZENIE Południowo-wschodnia Azja, Malezja i Australia. Uprawiany jest w Indonezji (Jawa), Australii, Gruzji (Kaukaz) i Wietnamie.

SUROWIEC Suszone liście (Orthosiphonis folium).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek urologiczny (moczopędny, słabo rozkurczowy).

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Ortosyfon stosowany jest głównie jako środek moczopędny w przypadku chronicznych zapaleń nerek i pęcherza, w nieżycie pęcherza i nerek, oraz w zespole pęcherza drażliwe-go(pęcherzu neurotycznym). Roślina jest stosowana pojedynczo lub w mieszankach ziołowych czy preparatach urologicznych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar przygotowuje się przez zalanie 2—3 g dobrze rozdrobnionych liści 150 mL wrzątku. Zalecana maksymalna dawka dzienna wynosi 6-12 g zioła. Dostępne są także nalewki i tabletki, zwykle standaryzowane na zawartość fla-wonoidów.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina zawiera duże ilości soli potasu (około 3%) i jedynie niewielką ilość złożonego olejku eterycznego (do 0,3%), składającego się głównie z borneolu, limonenu, tymolu i seskwiterpenów. Interesujące są metoksyflawonoidy: eupatoryna, ramnezyna, eter tetrametylowy skutelaryny, salwigeni-na i sinesetyna, jak też glikozydy flawonoidów. Estry kwasu kawowego obecne są w postaci kwasu rozmarynowego, mono- i dikawowo-winowego oraz małych ilości kwasu litospermowego. Występują ponadto di-terpeny pochodne pimaranu: ortosyfole A-E, triterpe-ny i saponiny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wyciągi z ortosyfonu wykazują działanie przeciwdrobnoustrojowe, przeciwzapalne i znacząco moczopędne, za co odpowiedzialne mogą być triterpeny, saponiny, flawonoidy i monoter-peny. Sinesetyna i skutelaryna hamują 5-lipooksygenazę, co częściowo wyjaśnia skuteczność przeciwzapalną. Sugeruje się, że surowiec może powodować rozszerzenie moczowodów i wydalanie małych kamieni z moczem.

Orzech kokosowy

Orzech kokosowy - owoc palmy kokosowej (Cocos nucifera). Drzewo to pochodzi prawdopodobnie z południowo-wschodniej Azji i Wysp Melanezji na Oceanie Spokojnym, ale obecnie rośnie w większości tropikalnych i subtropikalnych obszarów świata. Orzech z drzewa kokosowego zawiera niewielkie ilości witamin z grupy B i bardzo dużo składników mineralnych, jak: potas, fosfor, żelazo, magnez i cynk. Jednakże w większości owoców znajduje się także tłuszcz nasycony (który stanowi 92% całkowitego tłuszczu), co czyni je dobrym źródłem tłuszczu dla wegetarian, ale nie dla ludzi, których dieta oparta jest na mięsie, i nie dla tych z wysokim poziomem cholesterolu oraz trójglicerydów. Uważa się, że orzech kokosowy ma właściwości wzmacniające organizm i spożywa się go dla poprawy kondycji.

Orzech nanerczowy

Orzech nanerczowy - owoc nerkowca - wiecznie zielonego, tropikalnego drzewa, pochodzącego z Ameryki Środkowej, obecnie uprawianego też w Indiach, Brazylii i wielu krajach afrykańskich. Orzech ma fasolowaty kształt, jest bogaty w białko, minerały, zwłaszcza magnez, niektóre witaminy 110 z grupy B i tłuszcze. Ostatnio stał się bardzo popularną przekąską. Z powodu wysokiej zawartości tłuszczu lepiej go jeść na surowo, a nie piec. Uwaga: Nerkowiec jest spokrewniony z trującym bluszczem, skorupka orzecha nanerczowego zawiera substancję drażniącą, która może powodować poparzenia skóry. Substancja ta zawarta jest tylko w skorupkach, jądra orzechów, zazwyczaj sprzedawane bez skorupek, nie są pod tvm względem szkodliwe.

Orzech włoski

Orzech włoski - drzewo pochodzące prawdopodobnie z południowej części Europy, obecnie jest uprawiane w innych częściach świata, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych i Chinach. Cennym surowcem jest drewno, owoców używa się w kuchni i medycynie. Są one źródłem białka, żelazu i wapnia, w tradycyjnej medycynie chińskiej stosuje sieje do leczenia zaparć i astmy. Napar z liści używany zewnętrznie pomaga w leczeniu egzemy i poprawia cerę. Olej z orzechów włoskich służy do doprawiania sałatek, podgrzany, stosowany zewnętrznie, jest domowym sposobem leczenia zapalenia ucha.

Orzech Włoski (Juglans regia)

Orzech Włoski

OPIS Drzewo (do 25 m wys.) z dużymi złożonymi liśćmi zawierającymi od pięciu do dziewięciu listków. Owocem jest pestkowiec z mięsistą owocnią i twardą pestką zawierającą dwa jadalne liścienie (zwane orzechami). Innymi źródłami orzechów są orzech czarny lub amerykański (J. nigra) i orzech szary (J. cinerea).

POCHODZENIE Azja Mniejsza; dokładne pochodzenie nie jest znane, uprawiany od wielu wieków. Orzech czarny i szary występują we wschodnich stanach USA.

SUROWIEC Liście (Juglandis folium) lub łupina nasienna (Juglandis fructus cortex).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Ściągający, przeciwbiegunkowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Orzech włoski (i szary) jest stosowany głównie miejscowo (kąpiele, przemywania) w chorobach skóry, jak trądzik, egzema, zakażenia grzybicze, zapalenie, oparzenia słoneczne, nadmierne pocenie, świąd głowy i wrzody. Jest używany w leczeniu infekcji jamy ustnej i gardła, zaburzeń przewodu pokarmowego i biegunkach. Napary są stosowane doustnie celem wspomożenia leczenia schorzeń skóry. Wywary są tradycyjnie stosowane przeciw pluskwom i wszom. Jadale nasiona zawierają duże ilości kwasu linolowego, cennego składnika diety. 

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napary są robione przez podgrzewanie 1,5 g surowca na filiżankę wody.

SUBSTANCJE AKTYWNE Liście zawierają garbniki (głównie elagotanoidy i katechiny) w ilości około 10% razem z różnymi flawonoidami (3-4%) i kwasami organicznymi. Naftachinon juglon (5-hydroxy-1,4-naf-tachinon) i hydrojuglon są obecne w formie glikozy-dowej. Czarne i ciemne barwniki, które powstają po zmiażdżeniu orzecha są niestabilnymi polimerami juglo-nu (dlatego nie pojawiają się w dużych stężeniach w wysuszonych liściach). Obecne są małe ilości olejku eterycznego zawierającego germakran D jako główny składnik.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wartość liści orzecha włoskiego w leczeniu schorzeń skóry jest głównie przypisywana garbnikom (działanie ściągające, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne), ale także juglonowi i germakranowi D, które też mają działanie przeciwbakteryjne.

Orzeszki kola

Orzeszki kola - nasiona dużego drzewa koła rosnącego dziko w Afryce Zachodniej, a uprawianego w Ameryce Południowej. Orzeszki koła zawierają kofeinę i są znanym środkiem pobudzającym. Zwalczają zmęczenie, dają silę i wytrzymałość, wzmacniają serce. Orzeszków koła używa się do wyrobu niektórych popularnych napojów gazowanych.

Orzeszki Makadamia

Orzeszki Makadamia - owoce wiecznie zielonego drzewa pochodzącego z tropikalnej Australii. W dziewiętnastym wieku sprowadzono je na Hawaje i obecnie makadamiajest tam jedną z ważniejszych upraw. Niektórzy uważają, że to najsmaczniejsze orzechy. Poza tym są one bardzo pożywne, bogate w naturalne tłuszcze, zwłaszcza w jednonienasycone kwasy tłuszczowe. Niekiedy orzechów tych używa się jako namiastki mięsa. Powszechnie dostępne

Orzeszki ziemne

Orzeszki ziemne - znane także jako arachidy i „fistaszki" nasiona orzecha ziemnego (Arachis hypo-gaea), który jest rośliną strączkową, obecnie uprawianą we wszystkich ciepłych rejonach świata, zwłaszcza w Afryce i Azji, a pochodzącą z Ameryki Południowej. Orzeszki ziemne zawierają dużo tłuszczu, są bogate w białko, niacynę, wapń i magnez. Ze względu na wysoką zawartość tłuszczu (do 49%) najlepsze są surowe lub lekko podpieczone. Nie poleca się ich osobom będącym na diecie. Orzeszki ziemne nawilżają wyściółkę jelita, przynoszą ulgę w chorobie wrzodowej i guzach przewodu pokarmowego. Zwiększają wydzielanie mleka u karmiących piersią, hamują wewnętrzne krwotoki i poprawiają słuch. Herbatkę ze skorupek stosuje się tradycyjnie do obniżenia ciśnienia krwi. Jedzone w umiarkowanych ilościach pomagają odzyskać właściwą wagę. Uwaga: Duże ilości orzeszków ziemnych mogą powodować dolegliwości skórne. Arachidy są bowiem silnie opryskiwane. Poza tym mogą być zakażone grzybem wytwarzającym rakotwórczą aflatoksynę. Bezpieczniej jest jeść orzeszki zbierane z plantacji nawożonych nawozami naturalnymi.

Oset

Oset - jednoroczna roślina, rosnąca na suchych, skalistych glebach. Występuje w Europie i Ameryce Północnej. Liście ostu zawierają substancje gorzkie, a nasiona flawony (silidaninę i silimarynę) pobudzające wydzielanie żółci. Liści i nasion używa się w leczeniu chorób wątroby, także aby chronić wątrobę przed truciznami. Oset daje znakomite rezultaty w leczeniu zapalenia i marskości wątroby. Dostępny w kapsułkach w sklepach zielarskich, a także w większych sklepach ze zdrową żywnością.

Ostrokrzew Paragwajski

Ostrokrzew Paragwajski - południowoamerykański krzew, nazywany czasem herbatą paragwajską, jako że napar z jego liści, matę, jest bardzo popularnym napojem w krajach Ameryki Łacińskiej. Składnikiem matę jest kofeina, napar ma działanie wzmacniające, tonizujące, zwiększa zdolność koncentracji i sprawność umysłową. Zawiera żelazo, pomaga w leczeniu niedokrwistości. Jest moczopędny, pobudza działanie nerek, przynosi ulgę w artretyzmie i gośćcu. Matę zadowoli też odchudzających się, pomoże im w zrzuceniu wagi. Napar należy pić świeżo po zaparzeniu, ponieważ odstawiony ciemnieje i nabiera gorzkiego smaku. Suszone liście matę dostępne są w wielu sklepach ze zdrową żywnością. Uwaga: Choroby serca i układu krwionośnego, a także dolegliwości nerwowe są przeciwwskazaniem do picia matę, podobnie jak uczulenie na kofeinę. Spożywana w nadmiernych ilościach może spowodować biegunkę.

Ostrokrzew Paragwajski (Ilex paraguariensis, Yerba Mate)

Ostrokrzew Paragwajski

OPIS Ostrokrzew paragwajski jest wiecznie zielonym krzewem lub drzewem o jasnozielonych, podłużnych, skórzastych liściach, małych białych kwiatach i kulistych czerwonych jagodach.

POCHODZENIE Ameryka Południowa (Brazylia). Drzewo rośnie na skalę przemysłową głównie w Brazylii, ale także w Argentynie i Paragwaju.

SUROWIEC Suche liście (Matę folium syn. Herba Ili-cis paraguarensis).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Pobudzający, moczopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Matę jest używana jako środek moczopędny i znoszący zmęczenie psychiczne i fizyczne. Jest używana jako tonik pobudzający i jest powszechnie uważana jako środek odchudzający. Niektórzy ludzie po prostu lubią matę jako napój orzeźwiający zastępujący herbatę lub kofeinę. W Ameryce Południowej, tradycyjny sposób użycia matę to picie naparu w małych tykwach przez srebrną rurkę (połączoną z przyciskiem na spodzie).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Gorącą wodą zalewa się około 3 g suchych liści i pozostawia do krótkiego namoczenia. Tak jak ze zwykłą herbatą nawet krótkie namaczanie uwalnia smak ściągający napoju ze względu na garbniki, które są rozpuszczalne. Surowiec dostępny jest w zwykłej postaci lub w wielu herbatkach ziołowych (na nerki i pęcherz moczowy, przeczyszczające, przeciw bólom głowy itp.).

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównym składnikiem aktywnym jest kofeina, dobrze znany alkaloid pobudzający zawarty w herbacie i kawie. W mate występuje w ilości do 2% suchej masy. Mniejszymi alkaloidami są teobromina (do 0,4%) i śladowe ilości teofiliny. Obecne są także związki fenolowe (12% kwasu chlorogenowego, 4-16% skondensowanych katechin) razem z flawono-idami, saponinami triterpenowymi i 0,3% olejku eterycznego.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Aktywność farmakologiczna kofeiny jest bardzo dobrze znana: łączy się z receptorami adenozynowymi i hamuje fosfodiesterazę. To prowadzi do pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego, moczowego, oddechowego i odprężenia mięśni gładkich. Wysokie dawki wywołują skutki uboczne takie jak zdenerwowanie, kołatanie serca i bezsenność.

Ostropest Plamisty (Silybum marianum)

OPIS Ostropest jest dwuletnią rośliną zielną (do 2 m wys.) o ciemnozielonych liściach nakrapianych biało wzdłuż nerwów, posiadających spiczasto ząbkowane krawędzie. Liczne fioletowe kwiaty języczkowe zebrane są w duże, kolczaste koszyczki. Owoce (nielupki) są brązowe do czarnych, do 6 mm dl.

POCHODZENIE Południowa Europa, północna Afryka i zachodnia Azja. Został zawleczony do Ameryki Północnej i Południowej, Australii i środkowej Europy. Surowiec pozyskiwany jest z upraw.

SUROWIEC Dojrzale owoce (Cardui mariae fructus), rzadziej ziele.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek poprawiaj ący trawienie, ochraniający wątrobę.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Owoców ostropestu używa się jako poprawiających trawienie przy niestrawności i schorzeniach dróg żółciowych, podczas gdy wyciągi wykorzystywane są ze względu na ich właściwości hepatoprotekcyjne (w zatruciach wątroby, szczególnie po spożyciu toksyn Amanita (muchomorów) - falloidyny i a-amanityny); przy przewlekłym zatruciu wątroby i jej marskości. Uważa się że liście i ziele wykazują właściwości żółciopędne i stosuje się je we wspomagającym leczeniu chorób dróg żółciowych i wątroby.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dawka dobowa to 12-15 g suchych owoców (efektywna dawka wyciągu powinna zawierać 200-400 mg sylimaryny). SUBSTANCJE AKTYWNE Główną część masy owoców stanowią tłuszcze (do 30%) i białka (do 30%), choć właściwości hepatoprotekcyjne związane są z obecnością mieszaniny flawonolignanów (2-3%) znanej jako sylimaryna. Składa się ona w ok. 50% z sylibininy (benzodioksan) i w mniejszych częściach z izosylibini-ny, sylichrystyny i sylidianiny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Sylimaryna wykazuje działanie antyhepatotoksyczne (zapobiega wnikaniu toksyn do komórek wątroby (hepatocytów)), jak też stymuluje ich regenerację i wytwarzanie nowych. Sylimaryna znacząco zwiększa przeżywalność pacjentów z marskością wątroby (zwykle spowodowaną nadużywaniem alkoholu). Podawanie sylibininy we wlewach skutkowało poprawą stanu pacjenta w zapaści spowodowanej zatruciem muchomorem Amanita phalloides. Sylibinina przywraca syntezę białek w wątrobie, zwykle hamowaną przez amanitynę i inne toksyny grzybów. Skuteczność leku u pacjentów z zatruciem wątroby i marskością została sprawdzona w trakcie badań klinicznych.

Ostrygi

Ostrygi - osiadłe małże morskie, żyjące dziko i hodowane na przybrzeżnych skałach. Występują w klimacie łagodnym i tropikalnym. Ostrygi są jednym z najbogatszych źródeł cynku i często są zalecane jako afrodyzjak, ponieważ wzmagają płodność i popęd seksualny. Świeże ostrygi zawierają 149 mg cynku w stugramowej porcji. Skorupka jest zasobna w wapń i niekiedy stosowana jako preparat wapniowy. Uwaga: Ze względu na wysoką zawartość cynku należy jeść umiarkowane ilości ostryg.

Ostryż Długi (Curcuma longa)

Ostryż Długi

OPIS Bylina o bulwiastym kłączu z szerokimi, odziomkowymi liśćmi przypominająca wyglądem imbir (Zingiber). Atrakcyjne żółte i białe kwiaty zebrane są w kłosowate kwiatostany. Mięsiste, gładkie kłącza są na przekroju jasnopomarańczowe.

POCHODZENIE Jest to stara roślina uprawna, pochodząca prawdopodobnie z Indii. Uprawiana jest w większości krajów tropikalnych, jak: Chiny, Indie, Malezja, Indonezja, Afryka i Madagaskar.

SUROWIEC Kłącze (Curcumae longae rhizoma). Do celów leczniczych jest ono krojone i suszone (czasami suszone bez rozdrabniania) lub stosowane w postaci świeżej.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec pobudzający wydzielanie żółci, przeciwzapalny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Curcuma jest szeroko stosowana jako środek w zaburzeniach trawiennych, pobudzający wydzielanie żółci, również w leczeniu wrzodów oraz wykazuje działanie wiatropędne. Ostryż jest znany gl. z zastosowania jako przyprawa (składnik np. sproszkowanego curry), a także jako źródło pozyskiwania naturalnego barwnika.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecana dawka dzienna to 2 g wysuszonego kłącza (do 9 g świeżego kłącza).

SUBSTANCJE AKTYWNE Żółty, nielotny barwnik (3-5% suchej masy) będący mieszaniną kurkuminoi-dów (kurkuminy, monodemetoksykurkuminy i bide-metoksykurkuminy). Olejek eteryczny (2-7% suchej masy) bogaty w bisabolen (charaktrystycznie wysoki poziom u C. longa), seskwiterpeny typu gwajanu i ger-makranu. Wśród nich a- i P-turmeron, kurlon i zingi-beron. Obecne są także polisacharydy (arabino-galak-tany) - ukonan A.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wiadomo, że kurku-mina oraz pokrewne związki działają przeciwzapalnie, przeciwutleniająco, przeciwbakteryjnie i cytotoksycznie na komórki rakowe; również uważa się, że przynajmniej częściowo są odpowiedzialne za działanie pobudzające wydzielanie żółci i opróżnianie się pęcherzyka żółciowego. Ukonan A wzmaga aktywność fagocytamą.

Otręby

Otręby - wytwarza sieje z łusek pokrywających ziarna, bogatych w błonnik. W 12% składają się z polisacharydów (celulozy, pektyny i ligniny), a ponadto z białka, tłuszczu, witamin i minerałów. Wbrew powszechnemu przekonaniu, że otręby są pokarmem „niestrawnym", nie drażnią jelit. Otręby pszenne zawierają wprawdzie 2,5% celulozy (której układ pokarmowy nie trawi), ale w jabłkach i winogronach jest jej więcej (odpowiednio 3,6% i 7%). Otrębów jednakże nie zaleca się ze względu na ich wartość odżywczą, lecz dlatego, iż błonnik, pochłaniając wodę, ułatwia formowanie się kału. Masa pokarmu zwiększa się, pobudzając ruchyjelit i wydalanie kału. Dieta bogata w błonnik przyspiesza przechodzenie nie strawionych resztek pokarmu przez jelita, zapobiegając zaparciom, zapaleniu wyrostka robaczkowego, zaleganiu pokarmu w uchyłkach jelit, hemoroidom, otyłości i nadciśnieniu, nowotworom jelit i chorobie wieńcowej. Przy powolnym przechodzeniu resztek pokarmu przez jelita mają czas rozwijać się w nich szkodliwe bakterie, które powodują przemianę kwasów żółciowych w substancje rakotwórcze. Szybkie przemieszczanie się resztek pokarmowych ułatwia wydzielanie żółci, przyczyniając się do obniżania poziomu cholesterolu, obniżania ciśnienia tętniczego i zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia zawału serca. Najbardziej popularne są otręby pszenne, owsiane i ryżowe. Dostępne w sklepach spożywczych i sklepach ze zdrową żywnością.

Owies

Owies (Avena Sativa) - jedno ze zbóż o wyjątkowo cennych właściwościach odżywczych. Zawartość tłuszczu i białka w owsie jest kilkakrotnie wyższa niż w innych zbożach, ponadto jest on bogatym źródłem witaminy E, niektórych witamin z grupy B i minerałów, zwłaszcza cynku, manganu i krzemu. Owies jest bogaty w błonnik; owsianka zapobiega zaparciem, łagodzi podrażnienia przewodu pokarmowego, obniża poziom cholesterolu i wzmacnia serce. Ziarno owsajest też używane w dolegliwościach takich, jak osłabienie, cukrzyca, zapalenie wątroby, niestrawność i otyłość. Bogaty w krzem owies wzmacnia kości, a nalewka na nasionach osłabia głód nikotynowy u palaczy. Oprócz owsianki z owsa robi się też zupy, puddingi, pieczywo i desery.

Owies Zwyczajny (Avena sativa)

OPIS Owies zwyczajny jest roczną rośliną zielną, trawą (do 1 m wys.) z czczą łodygą i charakterystycznie zwislymi kioskami, każdy okryty dwoma długimi plewinkami.

POCHODZENIE Obszar śródziemnomorski (południe Europy i północna Afryka do Etiopii) ; obecnie uprawiany w wielu regionach świata.

SUROWIEC Części nadziemne zbierane przed pełnym kwitnieniem są tradycyjnym surowcem znanym jako ziele owsa (zielone szczytowe pędy) lub Avenae herba recens. Stosowana jest również słoma owsiana (Avenue stramentum) i dojrzałe, wysuszone ziarniaki owsa (Avenue fructus).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwświądowy- słoma owsiana; wspomagający dietę - ziarno owsa.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Słomę owsianą (dodawaną do kąpieli) uznaje się za skuteczny środek usuwający stany zapalne i choroby łojotokowe skóry. Ziarno owsa służy na osłabienie i zaburzenia dietetyczne. Otręby owsiane w dziennej dawce 100 g obniżają cholesterol. Ziele owsa działa uspokajająco (obniża pociąg u zwalczających nikotynizm).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Do jednej pełnej kąpieli dodaje się 100 g słomy owsianej. Ziarno owsa stosowane jest jako składnik diety, natomiast ze świeżego i wysuszonego surowca przygotowywane są napary i nalewki.

SUBSTANCJE AKTYWNE Ziele i słoma owsa zawierają wysoki poziom rozpuszczalnej krzemionki i minerałów (żelazo, magnez i cynk). W żywieniu ważnymi składnikami są obecne aminokwasy, witaminy (szczególnie z grupy B), minerały, mikroelementy i polisacharydy. Interesującymi związkami są saponiny triterpenowe (awenacyna A i B; awenakozydy A, B), sko-poletyna i proste alkaloidy indolowe (gramina).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wartość lecznicza słomy owsianej wynika z obecności krzemionki i minerałów. Walory dietetyczne są jasno związane z wartościami odżywczymi owsa. Pozostałe korzyści zdrowotne nie zostały potwierdzone naukowo. Przypuszcza się, że właściwości sedatywne (uspokajające) spowodowane są występowaniem graminy, podczas gdy aktywność przeciwmiażdżycowa może być związana z żelotwórczym błonnikiem pokarmowym otrębów owsianych. W badaniach z udziałem ludzi wykazano, że otręby owsiane mają zdolność obniżenia cholesterolu.

Owoc granatu

Owoc granatu - owoc krzewu lub niskiego drzewa, pochodzącego z obszarów gorącego klimatu zachodniej Azji i północno-zachodnich Indii, uprawianego także w USA, przede wszystkim w środkowej Kalifornii. Owoc granatu ma słodko-kwaśny smak, jest bogaty w żelazo i ma właściwości silnie ściągające. Leczniczo stosuje się go głównie w przypadku biegunki i do usuwania pasożytów z organizmu, ale łagodzi także dolegliwości ze strony pęcherza moczowego, wzmacnia dziąsła i kojąco działa na owrzodzenie jamy ustnej.

Owoce (fr. lub fructus).

Jedne z najczęściej stosowanych owoców stanowią małe wysuszone owoce (często mylone z nasionami) roślin należących do rodziny baldaszkowatych (Apiaceae), np. owoce kopru włoskiego (Foeniculum vulgare; Foeniculi fructus) i anyżu (PimPinella anisum; Anisi fructus). Wykorzystywane są również całe, wysuszone owoce, jak jagody jałowca UuniPerus eommunis; }uniPeri fructus) lub ostropestu plamistego (Silybum marianum; Cardui mariae fructus). W niektórych przypadkach używa się tylko określonych części owocu, np. naowocnia granatowca (Punica granatum; Granati pericarpium) lub gorzkiej pomarańczy (Citrus aurantium; Aurantii pericarPium).
Nasiona (sem. lub semen). Nasiona występują wewnątrz owocu. Czasami jednak łupina lub skórka owocu zostaje odrzucona, a surowcem jest tylko nasiono. Przykładem są nasiona rącznika (Ricinus eommunis; Ricini semen) lub nasiona kozieradki (Trigonella foenum-graecum; Foenugraeci semen).

Ożanka Większa (Teucrium chamaedrys)

Ożanka Większa

OPIS Niewielka, wieloletnia bylina (do 20 cm wys.),o małych, naprzeciwległych liściach i szczytowych kłosach różowych lub purpurowych kwiatów. Niektóre gatunki pokrewne stosowane są w medycynie ludowej. W Europie dobrze znana jest ożanka nierówno-ząbkowa (T. scorodonia), ale inne medycyny tradycyjne wykorzystują ożankę kocią (T. marum), ożankę górską (T. montanum), ożankę czosnkową (T scordium), T. polium, a w Afryce T afńcanum i T. trifidum są popularnymi środkami przeciwko dyzenterii i hemoroidom.

POCHODZENIE Region śródziemnomorski, południowa i środkowa Europa aż do zachodniej Azji (T. chamaedrys); zbierana głównie ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Suszone części nadziemne, zbierane w kwitnieniu (Teucrii chamaedryos herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek goryczowy i ściągający.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Ożanka jest tradycyjnym lekiem tonizującym, moczopędnym, przeciwbiegunkowym. Służy również do wykonywania płukanek do ust. Znana jest głównie we Francji i Włoszech. Popularność zyskuje sobie także jako środek wspomagający odchudzanie. Ziele nie jest wykorzystywane od kiedy zarejestrowano przypadki uszkodzeń wątroby po jego użyciu. Ożanka nierównoząbkowa (T scorodonia) była niegdyś znana jako skuteczna w leczeniu zapalenia oskrzeli.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Z ziela sporządza się napary i odwary, brak jednak dotąd ustalonego i bezpiecznego dawkowania, a także należałoby określić bezpieczeństwo stosowania.

SUBSTANCJE AKTYWNE Laktony diterpenowe typu entklerodanu, takie jak dihydroteugina, teukryny A i G, teuflina, teuflidyna, izoteuflidyna. Ożanka zawiera też triterpeny, olejek eteryczny, flawonoidy, i glikozydy fenolokwasów (teukriozyd). Inne gatunki Teucrium są bogate w laktony diterpenowe i glikozydy irydoidów (harpagid i 8-O-acetyloharpagid).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Nie badano szczegóło -wo aktywności poszczególnych składników. Laktony diterpenowe są goryczami, odpowiedzialnymi prawdopodobnie za działanie pobudzające i przeciwnieżytowe. Nie wiadowo, który ze składników odpowiada za wywoływanie wspominanego ostrego zapalenia wątroby.

Ołów

Ołów - wysoce toksyczny pierwiastek metaliczny, którego nawet bardzo mała ilość - mniej niż l mg dziennie - może okazać się szkodliwa, a większa dawka - śmiertelna. W naszym środowisku jest wiele różnorodnych źródeł ołowiu: spaliny samochodów, dymy przemysłowe, dym z papierosów - to tylko kilka z nich. Wdychanie jest bardziej szkodliwe niż przyjmowanie z jedzeniem, ponieważ organizm łatwiej absorbuje ołów z powietrza. Ołów atakuje mózg, powodując nerwowość, depresję, apatię, upośledzenie czynności umysłowej u osób dorosłych i nadpobudliwość u dzieci. Wyższy poziom tej trucizny w organizmie wywołuje bezpłodność, nadciśnienie i może prowadzić do zgonu. Największe ryzyko zatrucia ponoszą pracownicy warsztatów samochodowych, malarze i tynkarze oraz robotnicy w fabrykach akumulatorów. Gromadzeniu się ołowiu w organizmie można zapobiec za pomocą różnych składników odżywczych, na przykład wapń przeciwdziała jego kumulacji; witamina C neutralizuje ołów; witamina A aktywizuje enzymy, które łącząc się z ołowiem zapobiegają jego wchłanianiu; kelp powoduje wydalanie ołowiu poprzez jelita, ponieważ zawarty w glonach alginian sodu łączy się z tym pierwiastkiem. Stwierdzono, że w niektórych przypadkach pierwiastek ten reaguje na penicylaminę, związek kompleksują-cy, który wiąże ołów, przyspieszając jego wydalanie z moczem.

Ołownik Łatkowaty (Pueraria lobata)

Ołownik Łatkowaty

OPIS Pnącze osiągające do 30 m wys. Ma zdrewniałą łodygę wyrastającą z dużego, bulwiastego korzenia. Z łodygi wyrastają trójlistkowe liście, wąsy oraz grona purpurowych kwiatów.

POCHODZENIE Indie, Chiny i Japonia. Naturalizo-wany w USA, gdzie wypiera rodzime gatunki. Częściowo uprawiany w Chinach.

SUROWIEC Wysuszone korzenie (Puerariae radix) lub rzadziej kwiaty (Puerariae flos).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec rozkurczający; stosowany w leczeniu uzależnienia alkoholowego.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI W Chinach korzeń olownika stosowany jest od starożytnych czasów, głównie przeciw przeziębieniom, grypie, stanom podgorączkowym, bólom mięśni, nieżycie żołądka, nadciśnieniu, migrenie, dusznicy bolesnej (angina pectoris). Jest także starożytnym chińskim środkiem stosowanym w leczeniu alkoholizmu, na czym koncentrują się współczesne zastosowania surowca.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE  w tradycyjnej medycynie chińskiej, korzeń olownika przyjmowany jest często z innymi surowcami. Zalecana dobowa dawka korzenia wynosi 9—15 g. W angina pectoris 2-3 razy

dziennie przyjmuje się tabletki zawierające 10 mg standaryzowanego ekstraktu (co odpowiada 1,5 g korzenia).

SUBSTANCJE AKTYWNE Za aktywność surowca odpowiadają głównie izoflawonoidy, m.in. pueraryna, daidzeina i daidzina. Efekt w leczeniu alkoholizmu przypisuje się daidzinie i daidzeinie.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Badania wykazały, że bogaty we flawonoidy ekstrakt z korzenia rośliny poprawia przepływ krwi przez naczynia mózgu i serca. Ma także efekt rozkurczający, czym częściowo można tłumaczyć tradycyjne zastosowanie surowca. Badania na zwierzętach wskazywały na zmniejszenie częstość wolnego wyboru alkoholu, jednakże późniejsze doświadczania ujawniły, że różne soki owocowe i napoje czekoladowe dają taki sam efekt. Badania kliniczne prowadzone na grupie alkoholików, którym podawano 1,2 g korzenia olownika na dobę, nie wykazały żadnego rezultatu.

UWAGI Ołownik od wieków wykorzystywany był w Chinach jako źródło włókna tekstylnego i olinowania.

PABA (Kwas Paraaminobenzoesowy)

PABA (Kwas Paraaminobenzoesowy) - związek rozpuszczalny w wodzie, pokrewny kwasowi foliowemu, przeciwutle-niacz, niedawno zaliczony do grupy witamin B. Chroni skórę przed oparzeniem słonecznym, gdyż pochłania promieniowanie ultrafioletowe, zmniejszając tym samym ryzyko nowotworów. PABA jest szeroko stosowany jako składnik kremów i olejków zapobiegających oparzeniu słonecznemu. Przynosi także inne korzystne skutki: opóźnia proces starzenia się skóry, którego przejawem są zmarszczki i ciemne plamy, hamuje siwienie włosów i opóźnia łysienie. Chroni także płuca przed uszkodzeniem ozonem, bierze udział w procesie przetwarzania białka i wspomaga tworzenie czerwonych krwinek. Niedobór PABA odbija się na stanie skóry, prowadząc do egzemy i zmarszczek, objawia się zmęczeniem, drażliwością i depresją, przedwczesnym starzeniem się, artretyzmem i zapaleniem kaletek maziowych stawów (bursitis). Do najlepszych naturalnych źródeł PABA należą podroby, drożdże piwne, pełne ziarno, surowe zarodki pszenicy i melasa. Zalecana dawka nie jest dokładnie ustalona, ale 30 mg do 100 mg dziennie wydaje się rozsądną ilością. Mimo że organizm sam syntetyzuje PABA, może to nie wystarczać dla pełnej ochrony, dlatego dodatki odżywcze w postaci preparatów wydają się wskazane.

Paczulka Wonna (Pogostemon cablin)

Paczulka Wonna

OPIS Jest to aromatyczna roślina wieloletnia dorastająca do wysokości 1 metra z owłosioną, kwadratową w przekroju łodygą i naprzeciwległymi, miękkimi liśćmi. Jasnoróżowe rurkowate kwiaty znajdują się w okółkach wydłużonej osi kwiatowej. Roślina kwitnie jednak rzadko. Paczulki indyjska lub jawajska (E heyneanus) także są źródłami olejku eterycznego. Różnią się od E cablin gładkimi łodygami i tym, że kwitną regularnie.

POCHODZENIE Indo-Malezja (od Indii do Filipin i Malezji, również na Reunionie i Mauritiusie). Roślina jest w tej chwili powszechnie uprawiana w gorących strefach klimatycznych.

SUROWIEC Liście (świeże lub suszone) (Patchouli folium), olejek eteryczny (Patchoulia aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Tradycyjny afrodyzjak (ziele); wykorzystywana w kosmetyce; środek przeciw owadom (olejek).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Paczulka jest ważnym elementem tradycyjnej medycyny w Chinach, Malezji i Indiach nie tylko ze względu na przypisywane jej właściwości afrodyzjaku, ale jest również szeroko wykorzystywana w leczeniu dolegliwości, takich jak przeziębienie, grypa, gorączka, bóle głowy. Zewnętrznie stosuje się ją w celu odstraszenia owadów oraz w łagodzeniu podrażnień i zapaleń skóry. Olejek uzyskiwany przez destylację z parą wodną liści i łodyg stal się bardzo popularny w aromaterapii, w łagodzeniu bólów menstruacyjnych, lekkiej depresji i niepokoju oraz dolegliwości skórnych. Stosuje się go także jako dodatek zapachowy do kosmetyków i szamponów, a zwłaszcza jako środek odstraszający owady i pijawki.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Ze świeżych lub suszonych liści przygotowuje się napary, ale szczególnie istotny w ostatnich latach stal się olejek (sam lub jako dodatek do preparatów).

AKTYWNE SKŁADNIKI Olejek eteryczny zawiera liczne monoterpeny i seskwiterpeny. Głównym składnikiem, znanym jako alkohol paczulowy, jest paczulol, unikalny seskwiterpen. Ponadto występują dhelwan-gina (seskwiterpen antybakteryjny), kilka fenylopro-panoidów, jak eugenol czy benzaldehyd.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Właściwości lecznicze ziela i olejku są stosunkowo słabo wyjaśnione. Obserwowane działanie przeciwbakteryjne można prawdopodobnie przypisać seskwiterpenom i eugenolowi. Opisano także działanie przeciwwymiotne. Głównym celem badań jest jednak wyjaśnienie przyczyn odstraszania owadów.

Palczatka Cytrynowa (Cymbopogon citratus)

Palczatka Cytrynowa

OPIS Trawa trwała z mocnymi łodygami i raczej szerokimi, aromatycznymi liśćmi. Gatunki uprawiane w celu pozyskiwania olejku drogą destylacji wyróżniają się ich charakterystycznym zapachem oraz składem chemicznym olejku. Oprócz C. citratus głównymi gatunkami są C. nardus (palczatka szczetna, stanowi źródło olejku cytronelowego), C. martinii i C. winteria-nus (olejek cytronelowy z Jawy).

POCHODZENIE Nieznane (pochodzi prawdopodobnie z Południowych Indii i Sri Lanki. Obecnie uprawiana w wielu częściach świata. C. nardus występuje naturalnie w Azji tropikalnej, C. martinii pochodzi z Indii jednak jest uprawiany w Malezji, a C. winteria-nus jest odmianą nieznanego pochodzenia uprawianą do celów handlowych w Indiach i Indonezji.

SUROWIEC Wysuszone naziemne części (Cymbopo-gonis citrati herba) lub olejek eteryczny (Cymbopogonis citrati aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Słabe uspokajające, środek żołądkowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liście oraz olejek eteryczny są stosowane w leczeniu zaburzeń trawiennych, przeziębienia, stanów nerwowych i wyczerpania. Olejek palczatki cytrynowej wchodzi w skład niektórych olejków stosowanych do masażu i w aromaterapii.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napary z liści lub rozcieńczony olejek można przyjmować doustnie, a także stosować miejscowo.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek palczatki zawiera duże ilości cytralu (geranial, neral) oraz inne liczne monoterpeny. Olejek cytronelowy jako główne składniki zawiera geraniol, cytronelol i cytronelal.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Lipofilne monoterpeny oddziałują z błonami biologicznymi komórek i mogą wpływać na aktywność białek błonnych, zwłaszcza na kanały jonowe i receptory. Właściwości te mogą tłumaczyć działanie przeciwbakteryjne, uspokajające, spazmolityczne i wiatropędne olejku. Olejki zawierające wysoki poziom cytronelalu są stosowane do odstraszania owadów.

Palma Sabałowa (Saw Palmetto)

Palma Sabałowa (Saw Palmetto) - mała palma rosnąca dziko w nadbrzeżnych rejonach Ameryki Północnej, nazywana także palmą karłowatą. Spożywali ją Indianie z południowego wschodu. Ostatnio zrobiła karierę w mediach jako nowy środek na przerost gruczołu krokowego u mężczyzn. Znaczenie terapeutyczne mają owoce palmy sabałowej, które zawierają niepowtarzalną mieszankę kwasów tłuszczowych, fitosteroli i alkoholi, wywierającą dobroczynny wpływ na wielkość i stan prostaty. Prostata jest to umięśniony narząd otaczający cewkę moczową u mężczyzn, znajdujący się u ujścia pęcherza. Powiększa się ona, kiedy komórki namnażają się szybciej niż zwykle wskutek nadmiernego wydzielania hormonów płciowych. Zmiany te postępują z wiekiem. Jest to więc problem wielu mężczyzn po pięćdziesiątce. Przerost prostaty powoduje nieprzyjemne dolegliwości, takie jak bolesne lub zbyt częste oddawanie moczu, niespokojny sen związany z częstymi nocnymi wizytami w toalecie, niezupełne wypróżnianie pęcherza. W skrajnym przypadku przerost prostaty może prowadzić do zapalenia albo nowotworu. Owoce palmy sabałowej hamują wydzielanie hormonów odpowiedzialnych za przerost prostaty i przynoszą ulgę, łagodząc uciążliwe dolegliwości. Wyciągi z palmy sabałowej są dostępne w sklepach ze zdrową żywnością w postaci kapsułek. Zalecana dawka to 160 mg, przyjmowana w jednej lub dwóch ratach dziennie.

Palma Sabałowa (Serenoa repens)

Palma Sabałowa

OPIS Palma, zwykle bez klodziny (do 2 m wys.), o szarozielonych, wachlarzowatych liściach z ząbkowanymi krawędziami ogonków liściowych, gęstych graniastych kwiatostanach złożonych z drobnych kwiatów oraz podłużnych, jednonasiennych owocach (ok. 30 mm dl.), czerniejących w miarę dojrzewania.

POCHODZENIE Południowo-wschodnie USA. Rośliny tworzą gęste zarośla, a owoce są pozyskiwane głównie ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Suszone owoce (Sabal fructus).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek stosowany w łagodnym przeroście gruczołu krokowego.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Owoce stosowane są przy problemach z oddawaniem moczu, wynikających z powiększenia gruczołu krokowego. Terapia nie powoduje jego zmniejszenia lecz jedynie łagodzi objawy: częstomocz (pollakiuria), moczenie nocne (nyc-turla) jak również slaby strumień moczu i opóźnione oddawanie moczu. Bardziej zaawansowane stadia przerostu prostaty (11°, przypisywany akumulacji dihydro-testosteronu w prostacie) charakteryzują się zaleganiem moczu i częstą potrzeba jego oddawania.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecana jest dobowa dawka 1-2 g suszonych owoców lub odpowiednio 320 mg lipofilnego wyciągu. Najczęściej stosuje się ekstrakcję rozpuszczalnikami takimi jak heksan i etanol (lub dwutlenek węgla w stanie nadkrytycznym). Otrzymane wyciągi wchodzą w skład różnych preparatów gotowych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olej z nasion jest bogaty w krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (zwłaszcza lau-rynowy) i ich glicerydy. Wyciągi zawierają też fitoste-role: sitosterol (wolny i zestryfikowany), kampestrol i cykloartenol.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Palma sabalowa hamuje wiązanie dihydrotestosteronu z receptorami androge-nów i enzymami: 5a-reduktazą i aromatazą (zapobiegając w ten sposób przekształceniom męskiego hormonu - testosteronu - w dihydrotestosteron i estrogen). Ta aktywność jest zwykle przypisywana fitosterołom i stanowi główny powód stosowania owoców palmy sabalowej, nasion dyni, kłączy trawy afrykańskiej (Hypoxis), i kory śliwy afrykańskiej w terapii łagodnego przerostu stercza. Wyciągi z nasion plamy sabalowej mają też działanie przeciwzapalne. Kilka kontrolowanych badań klinicznych dowiodło znaczącego złagodzenia objawów przerostu prostaty w porównaniu do placebo.

Pankreatyna

Pankreatyna - tabletki wspomagające trawienie, zawierające enzymy trzustki: proteazę, lipazę i amylazę. Enzymy te rozkładają białka, tłuszcze i skrobię i biorą udział w ich trawieniu. Pankreatyna w tabletkach zapobiega wzdęciom, dolegliwościom żołądkowym, niestrawności i stanom zapalnym układu trawiennego. Preparat przyjmuje się po jedzeniu, by ułatwić trawienie. Ponieważ wydzielanie enzymów słabnie z wiekiem, niektórzy specjaliści zalecają pankreatynę nawet osobom zdrowym, które ukończyły czterdzieści lat. Lek zapobiega także alergiom pokarmowym, wywołanym przez nie strawione resztki pokarmu. Dostępna w aptekach.

Papaja

Papaja - słodki owoc tropikalny. Zjada się go na surowo. Znany jest z tego, że poprawia trawienie. Papaja zawiera enzym papainę, który ułatwia trawienie białek, więc używana jest w przypadku zaburzeń pokarmowych, zwłaszcza przy niedoborze enzymów trawiących peptydy. Stosuje sieją też w przypadkach alergii pokarmowej spowodowanej niecałkowitym trawieniem cząstek białkowych. W tropikalnych rejonach moczy się mięso w wyciągach z papai, aby skruszało. Od dawna usuwano za jej pomocą pasożyty z przewodu pokarmowego, leczono czerwonkę i łagodzono bóle reumatyczne. Papaja jest bogatym źródłem beta-karo-tenu (prowitaminy A), witamin B i C, ponadto jest bardzo pożywna. Jest coraz powszechniej używana do produkcji środków wspomagających trawienie i kremów.

Papaja (melonowiec właściwy, Carica papaya)

Papaja

OPIS Bylina o pokroju niewysokiego drzewa z pojedynczą, grubą, mięsistą łodygą i bardzo dużymi, dłoniasto dzielnymi liśćmi, skupionymi na szczycie. Kwiaty męskie i żeńskie występują na oddzielnych roślinach. Duże mięsiste, owoce początkowo są zielone, a w pełni dojrzałe jasnopomarańczowe.

POCHODZENIE Ameryka zwrotnikowa (uprawiany w klimacie tropikalnym jako owoc jadalny).

SUROWIEC Niedojrzały owoc (Caricae papayae fru-ctus), rzadko młode liście (Caricae papayae folium). Z owoców pozyskiwany jest lateks (sok mleczny papai, Caricae papayae succus, Papainum crudum, papayotin), z którego ekstrahowana jest papaina.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek pobudzający trawienie, przyspieszający gojenie ran, przeciwrobaczy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Nieoczyszczony lateks (papayotin) i oczyszczony enzym proteolityczny (papaina) wchodzą w skład preparatów pobudzających trawieni. W celu oczyszczenia ran nanoszone są na skórę, a w przypadku uszkodzenia chrząstki między-kręgowej podawane w iniekcjach. W przeszłości lateks używany był w terapii parazytów jelitowych. Surowa lub oczyszczona papaina używana jest w leczeniu pourazowych stanów zapalnych, obrzęków urazowych i pooperacyjnych, obrzmień i in. stanów. W leczeniu opuchlizny i obrzęków skuteczne są duże dawki (1500 mg papainy dziennie).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Papaina stosowana jest wyłącznie w produktach standaryzowanych. Dziennie przyjmuje się 0,1-0,3 g sproszkowanego lateksu.

SUBSTANCJE AKTYWNE Papaina jest enzymem proteolitycznym, pozyskiwanym w formie krystalicznej z soku mlecznego papai. Jej aktywność jest ponad 15 razy wyższa od produktu nieoczyszczonego. Obok papainy w lateksie obecne są także inne enzymy: chymopapaina A i B oraz peptydaza papai. Korzenie, liście i nasiona zawierają także glukozynolaty, liście dodatkowo alkaloidy i saponiny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Papaina posiada właściwości antybakteryjne jednak jest głównie stosowana ze względu na aktywność enzymatyczną. Wykazano jej działanie zmniejszające obrzęk, jednak działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i pozostałe nie są jeszcze wystarczająco udokumentowane. Wątpliwa jest skuteczność nieprzetworzonego lateksu i papainy w leczeniu robaczyc jelitowych.

UWAGI Papainę wykorzystuje się do zmiękczania mięsa, dekatyzowania wełny i jedwabiu oraz klarowania piwa. 

Papryka

Papryka - roślina warzywna z rodziny psiankowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej, do Europy przywieziona w XVI wieku. Obecnie jest uprawiana w większości krajów świata: jako bylina (roślina wieloletnia) w regionach tropikalnych i jednoroczna -w obszarach o klimacie umiarkowanym. Owoce papryki we wszystkich kolorach -czerwone, zielone, żółte, także owoce odmiany ostrej, zwane pieprzem tureckim -są wspaniałym źródłem beta-karotenu i witaminy C. Zawierają także dużo wapnia, fosforu, sodu i potasu. Papryka poprawia apetyt i trawienie, także krążenie krwi, likwiduje obrzęki. Uwaga: Papryka jest znanym alergenem - wywołuje reakcję uczuleniową u wielu osób. W przypadku podejrzenia alergii najlepiej unikać jedzenia papryki przez tydzień, a następnie znowu spróbować, by sprawdzić, czy nie pojawią się objawy. Zazwyczaj osoby uczulone na surową paprykę mogąją bezpiecznie jeść ugotowaną.

Papryka Owocowa (Capsicumfr, chilli, pieprz kajeński)

Papryka Owocowa

OPIS Papryka owocowa jest byliną (do 0,5 m wys.) z ciemnozielonymi, ogonkowymi liśćmi, białymi kwiatami i wydłużonymi zielonymi lub czerwonymi owocami wyrastającymi pod kątem prostym. Często mylona z ostrą odmianą C. annuum (papryką roczną, pieprzowcem rocznym, pieprzem hiszpańskim) jednoroczną rośliną ze zwisającymi owocami.

POCHODZENIE Oba gatunki występują rodzimie w tropikalnej Ameryce i stały się ważnymi roślinami uprawnymi w wielu regionach świata.

SUROWIEC Wysuszony, dojrzały owoc i nasiona (Cap-sici fructus acer) C. annuum stosowane jako Capsici fructus.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek miejscowo przeciwbólowy, wiatropędny, drażniący skórę.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Capsicum stosowany jest miejscowo w znoszeniu bólu w różnych dolegliwościach, m.in. reumatyzmie, zapaleniu stawów, neuralgii, lumbago, świądzie i skurczach mięśni (gł. skurczu ramienia, barku i kręgosłupa). Wewnętrznie tradycyjnie wykorzystywany w dyspepsji, kolce, wzdęciach i przewlekłym zapaleniu krtani (jako płu-kanka).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Miejscowo używane są kremy i inne preparaty zawierające wyciągi.

Preparaty półpłynne powinny zawierać 0,02-0,05% kapsaicynoidów, płynne 0,005-0,01%, plastry 10-40 mg na cm2.

SUBSTANCJE AKTYWNE Drażniące kapsaicynoidy występują na poziomie 0,4-0,9% w C. frutescens i 0,1— 0,5% w C. annuum. Głównym kapsaicynoidem jest kapsaicyna (63-77%). Kapsaicynoidy znajdują się w nasionach i w łożyskach (tkanki w miejscu przyłączenia nasion). Ponadto obecna jest witamina C, saponiny i pirazyny. Barwę owocom nadają karotenoidy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kapsaicyna nanoszona na skórę wywołuje zaczerwienienie, odczucie bólu i gorąca. Przeprowadzone badania kliniczne potwierdziły skuteczność kremów z kapsaicyną w leczeniu różnego rodzaju bólu.

Parietaria Lekarska (Parietaria officinalis)

Parietaria Lekarska

OPIS Roślina ta, zasiedlająca mury i suche kamienne miejsca, jest byliną o ciemnozielonych liściach, niewielkich zielonkawych kwiatach i małych torebkach nasiennych zawierających ciemnobrązowe do czarnych nasiona. Kwiaty żeńskie wyrastają na szczytach łodyg, podczas gdy męskie są zgromadzone w kątach liści. Blisko spokrewniony gatunek P judaica (= P diffusa) jest stosowany w podobny sposób jak E officinalis. Jest też do niego podobny, lecz jest o wiele mniejszą rośliną o drobniejszych liściach. Nazwa parietaria pochodzi od paries, łacińskiego słowa określającego ścianę, co odnosi się do głównego siedliska (pęknięcia murów) obydwóch roślin. Gatunki Parietaria są spokrewnione z pokrzywą (Urtica sp.), lecz różnią się od niej błyszczącą górną powierzchnią liści.

POCHODZENIE Środkowa i południowa Europa (P officinalis) lub zachodnia i południowa Europa (E judaica). Rośliny te w wielu częściach świata stały się chwastami. Są pozyskiwane ze stanu dzikiego dla ograniczonych potrzeb medycznych i nie są uprawiane.

SUROWIEC Całe ziele (części nadziemne).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Tradycyjnie środek moczopędny i przeciwzapalny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Roślina jest zwyczajowo stosowana w leczeniu schorzeń nerek i pęcherza moczowego, zakażeń dróg moczowych, stanów zapalnych pęcherza, kamicy moczowej i pokrewnych dolegliwości. Jest też zwyczajowym lekiem przeciwkaszlowym oraz może być używana do łagodzenia bólu ran i oparzeń oraz w przyspieszaniu ich gojenia.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napary i odwary przyjmowane są wewnętrznie i zewnętrznie, jednak skuteczne ani bezpieczne dawkowanie nie zostało określone.

SUBSTANCJE AKTYWNE Rośliny zawierają kwasy organiczne, zwłaszcza kawoilojabłkowy, a także garbniki i flawonoidy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Nie wiadomo niemal nic o działaniu farmakologicznym, ani składnikach odpowiedzialnych za obserwowaną w zwyczajowym leczeniu aktywność moczopędną i przeciwzapalną. Fe-nolokwasy i garbniki są prawdopodobnie odpowiedzialne za część tych działań.

Pastylki

Pastylki lub pastylki do ssania są podobne kształtem do tabletek, przeznaczone do ssania lub żucia sprawiają, że substancje aktywne są stopniowo uwalniane w ustach. Produkty te nie są wytwarzane poprzez kompresję, lecz są wycinane bądź formowane z półpłynnej, zwykle słodzonej masy. Najczęściej ich głównym składnikiem jest sacharoza, razem z mniejszą ilością gumy (np. gumy arabskiej lub tragakanty), środków barwiących i wody.

Paulinia Guarana

Paulinia Guarana  - pnącze pochodzące z Amazonii. Z palonych i mielonych nasion i strąków paulinii robi się popularny w Ameryce Łacińskiej napój, przyrządzany podobnie jak kawa. Jest on bogaty w alkaloidy o działaniu pobudzającym, takie jak kofeina, a także w saponiny, taniny i guaraninę. Napój ten przynosi szybką ulgę w bólach głowy i migrenach. Hamuje też apetyt i dlatego paulinia używana jest w wielu kuracjach odchudzających. Leczy artretyzm, wywołuje opóźniające się krwawienia miesiączkowe, pobudza popęd płciowy. Dostępna jest między innymi w postaci tabletek i napoju.

Paulinia Guarana (Paullinia cupana)

Paulinia Guarana

OPIS Jest to zdrewniałe pnącze (liana) o złożonych liściach, spiralnych wąsach, niepozornych żółtych kwiatach i małych, jasnoczerwonych owocach zawierających okrągłe, brązowe nasienie. Nasiona mają błyszczącą ciemną kropkę na szczycie, która przypomina oko (stąd też w folklorze i tradycji brazylijskich Indian Maues zwyczajowe powiązanie pomiędzy nasionami guarany a ludzkimi oczami).

POCHODZENIE Ameryka Południowa (rejon dolnej Amazonki); uprawiana w Brazylii.

SUROWIEC Nasiona (lub suszona pasta uzyskana z prażonych sproszkowanych nasion i wody, znana jako pasta guarana).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek pobudzający, wzmacniający, przeciwbiegunkowy, moczopędny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Preparaty i napoje z guaraną mają działanie wzmacniające i przeciwdziałające zmęczeniu. Jest ona w pewnym stopniu wykorzystywana w leczeniu łagodnej biegunki, osłabienia czynnościowego (medyczne określenie obniżenia poziomu sil i energii) oraz w pomocniczej terapii dietetycznej. Zwyczajowo jest uważana za wzmacniającą i potencjalny afrodyzjak. Obecnie główne zastosowanie znajduje jako składnik bezalkoholowych napojów gazowanych (znanych jako guarana albo cupana), które są bardzo popularne w Ameryce Południowej. W ostatnich latach takie „napoje energetyzujące” (z tauryną) stały się modne, zwłaszcza wśród młodych ludzi w zachodniej Europie.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Tradycyjną postacią jest suszona pasta ze sproszkowanych nasion. Napoje bezalkoholowe zawierają do 1,3 g wyciągu na 100 g.

SUBSTANCJE AKTYWNE Pasta guarana zawiera minimum 3% kofeiny (nasiona od 3,5-6%). Zazwyczaj posiada trzy do pięciu razy więcej kofeiny niż kawa, co czyni ją najbogatszym w kofeinę produktem. Z farmaceutycznego punktu widzenia interesująca jest też wysoka zawartość związków fenolowych (do 12%), w tym katechiny, epikatechiny i proantocyjanidyn.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kofeina jest dobrze znanym związkiem pobudzającym ośrodkowo i moczopędnym (zob. Coffea arabica), więc jej wykorzystanie w preparatach wzmacniających i dietetycznych jest oczywiste. Działanie przeciwbiegunkowe przypisuje się garbnikom. Kofeina jest uważana za bezpieczną, lecz przyjmowana w dużych dawkach może spowodować palpitacje serca, utratę koncentracji i bezsenność.

UWAGI Nasiona Theobroma cacao (rodzina Stercu-liaceae) zawierają kofeinę (choć głównie teobrominę) i są używane w produkcji czekola

Pektyny

Pektyny -  wielocząsteczkowe związki organiczne o właściwościach żelujących, wytwarzane przez część komórek roślin. Znajdują się głównie w skórce i łuskach owoców i warzyw. Skórka pomarańczy zawiera 30% pektyny, skórka jabłka - 15%, a łuski cebuli - 12%. Pektyny pełnią kilka funkcji w organizmie: wiążą cholesterol i kwasy żółciowe w jelitach, wspomagają ich wydzielanie, wpływając w ten sposób na obniżenie wysokiego poziomu cholesterolu; wiążą się również z metalami toksycznymi: ołowiem, rtęcią i kadmem, a także z pozostałościami substancji radioaktywnych, powodując ich wydalenie z organizmu. Preparaty uzupełniające pektyny pomagają, jak stwierdzono, w kontrolowaniu poziomu cukru we krwi, leczeniu zaparć i obniżają ryzyko zawału serca. Substancja tajest także stosowanajako stabilizator i zagęszczacz (E440b) w produkcji dżemów i przetworów. Preparaty dostępne w sklepach ze zdrową żywnością.

Perełkowiec Japoński (Styphnobbium japonicum)

Perełkowiec Japoński

OPIS Drzewo liściaste (do 20 m wys.), o charakterystycznych jasnozielonych pędach, z wystającymi, białymi plamkami (przetchlinkami). Złożone liście wyrastają na końcach gałęzi, a kwiatostany złożone z białych kwiatów motylkowych pojawiają się w lecie. Owocami są żółtozielone, grube strąki, zwykle znacząco pozwężane między poszczególnymi nasionami.

POCHODZENIE Chiny i Korea. Popularny jako gatunek ozdobny i rośnie w wielu częściach świata jako drzewo ogrodowe lub przydrożne.

SUROWIEC Suszone, nieotwarte pąki kwiatowe (So-phorae flos, Sophorae gemma) wykorzystywane są do ekstrakcji flawonoidów.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek poprawiający stan naczyń krwionośnych.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Główny flawonoid pąków kwiatowych jest stosowany w leczeniu objawów niewydolności krążenia obwodowego (opuchłe nogi, żylaki, drętwienia, krwawienia, hemoroidy, schorzenia naczyniowe dotykające skóry i śluzówek). Wyciągi stosowane są też zewnętrznie w kremach i maściach. Pąki kwiatowe są źródłem żółtego barwnika, tradycyjnie stosowanego do barwienia jedwabiu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Aby osiągnąć skuteczność przepisuje się bardzo duże dawki - przykładowo -lg czystej rutyny na dzień przez osiem tygodni, aby złagodzić objawy niedomagań naczyniowych. W leczeniu hemoroidów, jako skuteczne, rozpatrywane są nawet większe dawki (do 2 g).

SUBSTANCJE AKTYWNE Główny składnik pąków kwiatowych to rutyna (3-O-rutynozyd kwercetyny), występujący w stężeniu 15-20%. Flawonoid ekstrahowany jest wrzątkiem i rekrystalizowany. Alternatywnym źródłem rutyny są liście gryki (zob. Fagopyrum esculen-turn), lecz ekstrakcja jest bardziej skomplikowana z powodu wspólwystępujących związków.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE W badaniach laboratoryjnych obserwowano poprawę elastyczności naczyń krwionośnych przez flawonoidy lecz bardzo niewiele badań wykazało podobną skuteczność u ludzi. Flawonoidy, antocyjany, procyjanidyny są jednak rozpatrywane jako wzmacniające naczynia kapilarne i zmniejszające ich przesiąkalność poza ich własnościami przeciw-utleniającymi i zdolnością zmiatania wolnych rodników. Półsyntetyczne pochodne rutyny, takie jak np. Venoruton®, wykazują lepszą biodostępność i są również stosowane w leczeniu niedomagań naczyniowych.

Perz właściwy (Elymus repens)

Perz właściwy

OPIS Bylina występująca jako chwast o wysmukłych źdźbłach wyrastających z czołgających kłączy. Niepozorne kwiaty zebrane w dwóch rzędach tworzą krótkie kłosy. Trawa ta znana jest lepiej pod nazwą Agropyron repens i pod tą nazwą jest obecna w większości publikacji. POCHODZENIE Azja, Europa, Ameryka Północna i Południowa. Roślina jest kosmopolitycznym chwastem zbieranym ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Wysuszone kłącza i korzenie (Agropyri repentis rhizoma = Graminis rhizoma).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek moczopędny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Perz jest tradycyjnym środkiem stosowanym w leczeniu stanów zapalnych dróg oddechowych i moczowych, a także w zapobieganiu kamicy nerkowej (piasku nerkowego). Uważa się, że jest użyteczny w leczeniu zapalenia pęcherza, cewki moczowej, problemów z prostatą oraz w mniejszym zakresie dny i reumatyzmu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Surowiec jest dodawany do preparatów galenowych i przyjmowany w postaci tabletek lub nalewek. Można przyjmować odwary z suchego kłącza w dawce 4-9 g dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Surowiec zawiera śluz i polisacharydy (3-10% fruktanów). Trytycyna jest jednym z głównych poliff uktanów. Obecne są także małe ilości alkoholi cukrowych i olejku eterycznego (zawierającego głównie karwakrol, tymol i karwon).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Surowce lecznicze zawierające polisacharydy (np. inulinę) są tradycyjnie stosowane jako środki moczopędne. Brak jednak przekonujących dowodów naukowych, że perz wykazuje taką aktywność. Podczas stanu zapalnego błony śluzowej, śluzy tworzą na jej powierzchni warstwę ochronną. Olejek eteryczny posiada aktywność przeciwbakteryjną i może wpływać także na właściwości moczopędne surowca.

UWAGI Kwiaty traw (Graminis flos) są ludowym lekiem przeciw odmrożeniom, lumbago (bólom lędźwiowym) , neurastenii, a zwłaszcza bólom reumatycznym (500 g wysuszonych kwiatów maceruje się w gotującej wodzie, po czym dodaje do gorącej kąpieli). Można także stosować w postaci inhalacji w przypadku przekrwienia gardła i nosa (5-10 g na litr gotującej wody). Substancje aktywne, jak i efekt farmakologiczny nie są poznane. Kukurydza jest jeszcze jednym gatunkiem traw o znaczeniu leczniczym (zob. Zea mays). Różne zastosowania pyłku traw i wyciągów z pyłku (w leczeniu problemów urologicznych i utraty masy ciała) są opisane w monografii poświęconej Zea mays.

Pięciornik Gęsi (Potentilla anserina)

Pięciornik Gęsi

OPIS Niska, wieloletnia roślina, rozprzestrzeniająca się przez rozłogi. Ma nieparzystopierzasto dzielne liście, z wyraźnie piłkowanymi, zwartymi, atłasowymi listkami, nadającymi liściom srebrzysty kolor. Zólte kwiaty na długiej szypułce mają budowę charakterystyczną dla całej rodziny (5 płatków korony, liczne pręciki). Jest to jeden z dwóch gatunków Potentilla wykorzystywanych w lecznictwie ludowym (zob. także E erecta).

POCHODZENIE Azja, Europa, Ameryka Północna. Roślina występuje na terenach trawiastych i zbierana jest ze stanu naturalnego tuż przed lub w trakcie kwitnienia, głównie w Europie Wschodniej.

SUROWIEC Świeże lub suszone ziele (ziele pięciornika gęsiego; Anserinae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec ściągający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Ziele pięciornika gęsiego wykorzystuje się głównie w leczeniu niespecyficznych biegunek oraz w stanach zapalnych śluzówki jamy ustnej i gardła. Stosowane jest również w zaburzeniach menstruacyjnych, a także przy skurczach mięśni i w leczeniu kolek. Jako surowiec ściągający stosuje się w leczeniu krwawiących hemoroidów, ran i egzem.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napary przygotowuje się z 2 g surowca i pije się 3 X dz. Stosuje się gł. zewnętrznie na skórę lub do płukania gardła i jamy ustnej i w zapaleniach.

SUBSTANCJE AKTYWNE Liście zawierają około 5— 10% garbników, którym przypisuje się działanie ściągające. Są to głównie garbniki elagowe, zarówno mo-nomeryczne, jak i dimeryczne. Częściowo za lecznicze własności surowca odpowiadają flawonoidy (kemferol, mirycetyna, kwercetyna), proantocyjanidyny i kwasy fenolowe (ferulowy, kawowy).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Ziele to wykorzystuje się ze względu na działanie ściągające z powodu wysokiego stężenia garbników wchodzących w interakcje z gruparni hydroksylowymi białek, co zmienia konformację, a przez to właściwości enzymów, receptorów czy transporterów, często dezaktywując je. To również tłumaczy działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i hamujące krwawienie. W badaniach na zwierzętach wykazano wpływ na napięcie i częstość skurczów mięśni macicy, wobec czego stosuje się w bolesnym miesiączkowaniu. Doniesienia o działaniu spazmolitycznym muszą zostać zweryfikowane.

Pięciornik Kurze Ziele (Potentilla erecta)

Pięciornik Kurze Ziele

OPIS Jest to niska, rozłożysta roślina zielna. Słabo owłosione liście są podługowato podzielone na 4-5 listków, osadzonych bezpośrednio na łodydze (brak ogonków liściowych). Kwiaty są pojedyncze, małe, żółte i różniące się od innych gatunków Potentilla (jak i większości gatunków z rodziny Rosaceae) ze względu na obecność czterech, a nie pięciu płatków korony, charakterystycznych dla tej rodziny.

POCHODZENIE Europa Wschodnia i Środkowa. Surowiec zbierany jest ze stanu naturalnego, głównie w Europie Środkowej.

SUROWIEC Pocięte i wysuszone kłącza pozbawione fragmentów korzeni (Tormentillae rhizoma). KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec ściągający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Kłącze rośliny w postaci leku przyjmowane jest doustnie w razie biegunek, czerwonki, zapalenia żołądka oraz zapalenia jelita cienkiego i okrężnicy. Stosuje się też w postaci mieszanek i plukanek do leczenia stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i gardła oraz zewnętrznie w leczeniu ran i schorzeń skóry.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napary przygotowuje się z 2 g surowca i pije się 2-3 razy dziennie między posiłkami, np. w leczeniu biegunek. Napar taki może być także stosowany zewnętrznie. Rozcieńczone nalewki (10-20 kropli na szklankę wody) stosuje się do płukania ust i gardła. Kłącze pięciornika wchodzi w skład wielu preparatów do leczenia dolegliwości żołądkowych i biegunek oraz mieszanek do płukania gardła i aerozoli.

SUBSTANCJE AKTYWNE Kłącze zawiera duże ilości garbników — do 22%, głównie skondensowanych, w postaci polimerycznych proantocyjanidyn (do 20%). Głównym garbnikiem hydrolizującym jest agrimonina. Występują także inne garbniki elagowe oraz galusany katecholowe. Obecny jest też tormentozyd - saponina triterpenowa (glukozyd kwasu tormentilowego).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Za działanie biologiczne kłącza pięciornika odpowiadają garbniki i triterpeny. Działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwbiegunkowe wynika z interakcji garbników z białkami, natomiast działanie kortyzolopodobne triterpenów decyduje o efektach przeciwzapalnych, hipoglikemicznych, hipotensyjnych, stymulujących układ odpornościowy, przeciwalergicznych i stymulujących wydzielanie interferonu, co zostało wykazane w badaniach.

Pieprz Cayenne

Pieprz Cayenne - bylina pochodząca z tropikalnych regionów Ameryki Środkowej, obecnie uprawiana w innych krajach jako roślina jednoroczna. Owocem jej są papryczki nazywane też chilli, które zawierają kapsaicynę, środek przeciwbólowy i przeciwzakrzepowy. Papryczki chilli pobudzają apetyt i trawienie, ułatwiają oderwanie flegmy, działają napotnie i zwiększają odporność na przeziębienia. Używane z umiarem sproszkowane papryczki leczą wrzody żołądka i dwunastnicy, ułatwiając gojenie się podrażnionej śluzówki. Pieprz cayenne jest też skuteczny w leczeniu tak różnych dolegliwości, jak: artretyzm, astma, cukrzyca, nadciśnienie, zakażenia nerek, zapalenie zatok, problemy z układem oddechowym. Podobno jest też dobrym środkiem na kaca.

Pieprz Czarny (Piper nigrum)

Pieprz Czarny

OPIS Wiecznie zielone, wieloletnie pnącze (dorastające do 5 m) z jasnozielonymi, sercowatymi liśćmi. Ma grona małych kwiatów i małych kulistych owoców, które czerwienieją w trakcie dojrzewania. Również inne odmiany pieprzu są interesujące z punktu widzenia medycznego. Liście pieprzu betel (E betle) z Indonezji i Malezji owijane są wokół nasiona palmy kateszowej {Areca catechu) i żute w celu uzyskania efektu pobudzającego. Kubeby jawajskie to owoce indonezyjskiego P cubeba, poprawiają trawienie i działają wykrztuśnie. Liście pieprzu wąskolistnego (mańko) (P angusttfolium = Pelongatum) z Ameryki Południowej mają działanie moczopędne, odkażające drogi moczowe, przeciwbiegunkowe, a także stosowane są zewnętrznie w chorobach skóry i w leczeniu hemoroidów.

POCHODZENIE Południowe Indie (wybrzeże mala-barskie - tu wykorzystywany jako przyprawa już od starożytności). Obecnie pieprz uprawiany jest w większości tropikalnych części świata.

SUROWIEC Owoce („ziarnka pieprzu”). Zielony pieprz to całe świeże owoce mrożone i konserwowane. Biały pieprz to w pełni dojrzałe owoce, z których przed suszeniem usunięto mięsistą część zewnętrzną (Piper albi fruc-tus). Pieprz czarny to z kolei całe, prawie dojrzałe jagody, wysuszone i oddzielone od szypułek (Piper nigri fructus).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec poprawiający trawienie.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Czarny pieprz stanowi ważny element medycyny ajurwedyjskiej. Poprawia trawienie i może być wykorzystany przeciw wymiotom, zaburzeniom dyspeptycznym i przy braku apetytu. Olejek eteryczny wykorzystywany jest zewnętrznie przy bólach zębów, bólach reumatycznych oraz przy pasożytach zewnętrznych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Wewnętrznie: 0,3-0,6 g; maksymalnie 1,5 g na dobę.

SUBSTANCJE AKTYWNE Pieprz zawiera olejek eteryczny (do 3,5%) oraz 5-10% amidów kwasowych (pseudo-alkaloidy), z piperyną jako głównym składnikiem oraz kilkoma innymi (np. piperylina, piperoleiny i piperamina). Ostry zapach i smak owoców pieprzu jest spowodowany przez składniki olejku eterycznego, który zawiera między innymi sabinen, pinen, felandren, linalol i limonen. Owoce pieprzu długiego (P longum) mają podobny skład.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Piperyną wywiera efekt depresyjny na OUN, ma też właściwości przeciwdrgawkowe. Pieprz działa przeciwbakteryjnie, stymuluje wydzielanie żółci (cholagogum) i układ krążenia oraz działa insektobójczo.

Pieprz Metystynowy (Piper methysticum, kawa-kawa)

Pieprz Metystynowy

OPIS Jest to wiecznie zielony, zdrewniały, wspinający się krzew (do 3 m wys.), mający duże sercowate liście i małe kwiaty zebrane w podługowate kłosy (kwiaty męskie i żeńskie na różnych roślinach). Rozgałęzione, mięsiste kłącza mogą ważyć do 10 kg. Kilka innych gatunków Piper ma również znaczenie w medycynie.

POCHODZENIE Polinezja; prawdopodobnie uprawiany od czasów starożytnych, wywodzący się od E wichnumnii-, rośnie w regionie zachodniego Pacyfiku (gł. wyspy Fidżi, Samoa, Tonga i Wanuatu). Napój kawa-kawa przygotowywany jest przez kobiety i dzieci, które przeżuwają korzenie, a potem mieszają je z wodą i fermentują.

SUROWIEC Kłącza i korzenie (Piperis methystici rhi-zoma).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek uspokajający (przeciwlękowy).

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Obecnie w ziołolecznictwie korzenie kawa-kawa i ekstrakty z nich otrzymane stosuje się w leczeniu zaburzeń snu, lęków i stresu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zaleca się dawkę dzienną surowego ziela lub preparatów w ilości ok. 60-210 mg kawapironów. Leczenie nie powinno przekraczać trzech miesięcy.

SUBSTANCJE AKTYWNE Korzeń kawa-kawa zawiera styrylopirony, zwane też kawapironami lub kawalaktonami (w ilości ok. 3,5% suchej masy w dobrej jakości produkcie). Głównymi składnikami są: kawaina, metystycyna, dihydrokawaina, jangonina i desmetoksyjangonina.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kawalaktony wiążą się z różnymi typami receptorów nerwowych, zwłaszcza z GABA i receptorami dopaminowymi, oraz blokują kanały sodowe. Takie oddziaływania tłumaczą obserwowane działanie uspokajające, rozluźniające mięśnie, przeciwdrgawkowe, uspokakające i przeciwbólowe. Kawa-kawa może być ziołową alternatywą dla syntetycznych leków przeciwlękowych takich jak benzodiazepiny, lecz bez wywoływania uzależnienia fizycznego czy psychicznego. Kilka kontrolowanych prób klinicznych wykazało skuteczność kawa-kawa w leczeniu pacjentów ze stanami lękowymi, napięciem nerwowym i pobudzeniem lub też psychosomatycznymi dolegliwościami menopauzalnymi.

Pieprzodrzew (Warburgia salutaris)

Pieprzodrzew

OPIS Średniej wielkości drzewo (ok. 10 nr wys.), o szorstkiej, nakrapianej korze, czerwonawej od wewnętrznej strony. Liście są podlugowate, błyszcząco zielone górą i bledsze dołem. Niewielkie, zielonkawe kwiaty wyrastają między liśćmi bezpośrednio z pnia. Owoce są okrągłe, zielone, zawierające wewnątrz kilka płaskich nasion.

POCHODZENIE Wschodnia i południowa Afryka. W stanie naturalnym drzewa te zostały mocno wyeksploatowane ze względu na ich korę. Warburgia jest obecnie uprawiana w małej skali dla pozyskiwania liści.

SUROWIEC Tradycyjnie - kora i kora korzeni, choć obecnie również suszone liście. Wszystkie części rośliny mają silny smak pieprzu.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwdrob-noustrojowy, ogólnie tonizujący.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI w południowej Afryce, Warburgia jest dobrze znanym i powszechnie stosowanym lekiem stosowanym w kaszlu, przeziębieniach, trudnościach z oddychaniem, infekcjach górnych dróg oddechowych i aftach. Liczne zastosowania ludowe obejmują leczenie bólu głowy, malarii, grypy, reumatyzmu, chorób wenerycznych, bólu zębów i wrzodów żołądka.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Tradycyjnie przyjmuje się doustnie zimny napar wodny lub sproszkowaną korę jako środek wykrztuśny. Kora palona ma pomagać na kaszel i przeziębienia. Sproszkowane liście można przyjmować w tabletkach (lub tradycyjnie: zlizywać z ręki i popijać wodą). Zalecana dawka w leczeniu infekcji wynosi 3 (200 mg) tabletki dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Kora zawiera liczne seskwiterpeny typu drymanu, takie jak warburganal i poly-godial, a także mannitol.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Aktywność Warburgia przypisywana jest głównie biologicznie czynnym pochodnym drymanu. Jako aldehydy - łatwo tworzą wiązania kowalencyjne z grupami aminowymi białek i stąd wynikają ich właściwości. Są też silnym środkiem odstraszającym owady, przeciwbakteryjnym i przeciw-wrzodowym. Mannitol stosuje się w niestrawności i jako środek moczopędny oraz jako słodzik dla diabetyków.

Pietruszka

Pietruszka - roślina dwuletnia, bardzo popularne warzywo przyprawowe o aromatycznych liściach. Liście je się surowe, w sałatkach, ale także zaparzane w herbatce. Pietruszka działa moczopędnie; stosowana jest w zaburzeniach pracy nerek i kamicy nerkowej. Zarówno świeży sok z pietruszki, jak i herbatka z liści bądź nasion pomaga w zwalczaniu obrzęków z powodu zatrzymania wody w organizmie, a także poprawia trawienie. Pietruszka wywołuje opóźnioną menstruację.

Pietruszka Zwyczajna (Petroselinum crispum)

Pietruszka Zwyczajna

OPIS Pietruszkajestroślinądwuletnią (do 1 mwys.) omię-sistym korzeniu i pierzastych długoogonkowych kędzierzawych liściach wyrastających w tworzonej w pierwszym roku rozecie. Zielonożółte kwiaty i male, suche owoce tworzą się na wzniesionym podwójnym baldachu wyrastającym w drugim roku wegetacji. Dzika forma pietruszki, podobnie jak uprawiana we Włoszech odmiana (var. neapolitanum) ma płaskie, niekędzierzawe liście. Pietruszka korzeniowa jest odmianą o jadalnych korzeniach.

POCHODZENIE Europa i zachodnia Azja. Jest uprawiana jako ozdoba potraw, składnik sałatek, przyprawa, oraz - w ograniczonym zakresie - j ako roślina lecznicza w różnych częściach świata.

SUROWIEC Głównie liście (Petroselini herba) i korzenie (Petroselini radix), mniej popularne są owoce (Petroselini fructus).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek moczopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Uście i korzenie pietruszki są wykorzystywane w leczeniu chorób przewodu pokarmowego i moczowego (leczenie i profilaktyka powstawania piasku nerkowego). Owoce mają silniejsze działanie i były zwyczajowo stosowane również w leczeniu bolesnych miesiączek, lecz zaniechano ich używania z powodu możliwych działań niepożądanych (powodowanie poronień). Liście stosuje się miejscowo jako środek zmiękczający i zmniejszający świąd w leczeniu problemów skórnych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zaleca się dawkę dzienną do 6 g suszonych liści lub korzeni. Napar uzyskany z 2 g zioła na filiżankę wrzącej wody, może być stosowana trzy razy dziennie. Liście, korzenie lub owoce pietruszki (a częściej wyciągi) są często składnikiem mieszanek moczopędnych, przeczyszczających! „odchudzających”, a także innych preparatów moczopędnych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Pietruszka zawiera olejek eteryczny (owoce: 2-6%, ziele 0,5%), który zawiera bardzo dużą ilość felylopropanoidów: apiol, mirystycynę czy 4-metoksyallilobenzen, a ponadto aktywne biologicznie flawonoidy (m.in. apiina) i ślady furanokumaryn (bergapten, oksypeucedanina, psoralen).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Mirystycyna i apiol posiadają przyłączoną grupę metylenową, która jest bardzo reaktywna chemicznie. Może się ona wiązać z białkami lub DNA. Działanie moczopędne jest przypisywane drażniącemu i pobudzającemu działaniu fe-nylopropanoidów i flawonoidów na nerki. Czysty apiol ma w dużych dawkach działanie poronne. Mirystycyna jest pobudzającym i halucynogennym składnikiem olejku gaiki muszkatołowej (Myristica fragrans)

Piwonia Chińska (Paeonia lactiflora)

Piwonia Chińska

OPIS Jest to bujna bylina o mocno rozgałęzionym korzeniu. Liście są złożone, o podługowatych, czerwono żyłkowanych listkach. Charakterystyczne są atrakcyjne, duże kwiaty - zwykle białe, lecz mogą być też czerwone lub purpurowe. Nasiona są duże i dojrzewają w podzielonym mieszku składającym się 3—5 komór z kilkoma nasionami. W europejskiej medycynie ludowej nasiona P officinalis były lekiem na epilepsję, a płatki są składnikiem herbatek ziołowych, głównie dla poprawy ich wyglądu. W Chinach i Japonii gatunki takie jak P. veitchii (chi shao, czerwona piwonia) i E moutan (= P suffruticosa), dostarczające mudan pi (kora korzeni) są zawarte w farmakopeach.

POCHODZENIE Chiny, Japonia i Indie (P lactiflora); południowa Europa (E officinalis).

SUROWIEC Suszony korzeń (Paeoniae radix rubra); w Europie także płatki P officinalis (Paeoniae flos).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek rozkurczowy, przeciwzapalny, przeciwbólowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Głównym zastosowaniem korzenia w medycynie chińskiej jest leczenie zaburzeń miesiączkowania, takich jak brak miesiączki, bolesna miesiączka, a także dyspepsji (skurcze żołądka, problemy z wątrobą). Inne wskazania medycyny tradycyjnej obejmują demencję, bóle i zawroty głowy, alergie, oraz zastosowanie jako antykoagulant. W chińskiej medycynie ludowej jest uważana za skuteczną w gorączce oraz stosowana miejscowo w leczeniu egzemy, ran, czyraków, otarć i oparzeń. W medycynie europejskiej korzenie i nasiona P officinalis były uważane za przydatne w leczeniu epilepsji, artretyzmu, dolegliwości żołądkowych, kaszlu i różnych schorzeń skóry, lecz nie są już stosowane.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Maksymalna dzienna dawka doustna wynosi 6-15 g surowca.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównym składnikiem czynnym w piwonii jest monoterpenoidowy glikozyd zwany peonifloryną (do 5%) i różne jego pochodne. W korzeniu i kwiatach występują galotaniny. Płatki zazwyczaj zawierają antocyjany, jak np. peonina (3,5-diglu-kozyd peonidyny) oraz flawonoidy (pochodne kemferolu).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Peonifloryną wykazuje w testach na zwierzętach działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, kurczące macicę, uspokajające i rozszerzające naczynia krwionośne.

Pluskwica

Pluskwica - bylina, znana także jako świecznica, pochodząca z Ameryki Północnej, gdzie rośnie dziko na zboczach pagórków od Maine po Missouri. Napary i wywary z korzeni mają właściwości ściągające, moczopędne i rozkurczowe, pomagają w odkrztuszaniu flegmy zalegającej w układzie oddechowym, sprowadzają opóźniające się krwawienia miesięczne i łagodzą bóle menstruacyjne. Stosuje się je także do łagodzenia podrażnień w stanach zapalnych, wzmożonej potliwości, do uśmierzania bólu w reumatyzmie i łagodzenia kaszlu w bronchicie. Indianie leczyli pluskwicą dolegliwości kobiece, na przykład uderzenia fali gorąca w trakcie menopauzy, a także reumatyzm. Właściwości tej rośliny wykorzystywane przez Indian znalazły zastosowanie we współczesnym ziołolecznictwie. Preparaty zawierające wyciągi z pluskwi-cy, np. „Menofem", zalecane są kobietom dla łagodzenia dolegliwości związanych z menopauzą. PŁUCNICA (Cetraria islandica) Mały listkowaty porost rosnący dziko na zimnych wilgotnych terenach półkuli północnej, znany także jako mech islandzki. Herbatki z płucnicy używa się w leczeniu nieżytu górnych dróg oddechowych i kaszlu, poprawia też trawienie i przynosi ulgę w dolegliwościach żołądkowych. Płucnica pobudza laktację u karmiących piersią. Roślina ta jest bardzo pożywna, możnająjeść jako warzywo. W tym celu należy ją gotować przez kilka minut. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością i w sklepach zielarskich. Uwaga: Płucnica spożywana przez dłuższy czas powoduje zaburzenia pracy wątroby i jelit.

Pluskwica groniasta

Pluskwica groniasta (Black Cohosh) jest to roślina, która ma korzystny wpływ na pracę organizmu człowieka. Wykazuje ona działanie przeciwzapalne. Może być stosowana w celu poprawienia samopoczucia, zwalczenia stanów zapalnych w ustroju, a także przyczynia się do walki z objawami menopauzy i zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Jest stosowana w suplementacji w celu ułatwienia zasypiania i poprawienia pracy układu nerwowego. Jej stosowanie może przyczyniać się do poprawienia jędrności skóry, a także przyczynia się do spowolnienia procesów starzenia.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 540mg na dobę.

Pluskwica Groniasta (Cimicifuga racemosa)

Pluskwica Groniasta

OPIS Bylina o prosto wzniesionej łodydze (do 2 m wys.), liściach dużych, podwójnie pierzastozlożonych, kwiatach drobnych białych, zebranych w grona. Jest atrakcyjną rośliną ogrodową, lecz często myloną z powszechniej występującą C. simplex pochodzącą ze wschodniej Azji. Ten gatunek oraz trzy inne pochodzące z Azji (C. dahurica, C. heradeifolia, C. foetida) są również stosowane w lecznictwie.

POCHODZENIE Kanada oraz północno-wschodnie rejony USA. Roślina jest łatwa w uprawie jednak większość surowca pochodzi ze stanu dzikiego.

SUROWIEC Wysuszone kłącza i korzenie (Cimicifugae racemosae rhizoma).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Leczenie zaburzeń menstruacyjnych; uspokajające.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Leczenie zaburzeń okresu menopauzy (klimakterium) oraz zaburzeń przed-miesiączkowych związanych z dolegliwościami neuro-wegetatywnymi. Surowiec obecny jest także w mieszankach na kaszel i działających tonizująco oraz leczących reumatyzm, pląsawicę (taniec św. Wita - zaburzenia nerwowe charakteryzujące się brakiem koordynacji ruchowej), zawroty głowy i szum w uszach.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE 0,5-1 g surowca przyjmuje się trzy razy dziennie, jednak w niektórych badaniach podawano tylko 40 mg surowca na dzień.

SUBSTANCJE AKTYWNE Surowiec zawiera tetracyk-liczne glikozydy triterpenowe (akteina, cymicyfugozyd) i inne aglikony (cymigenol, acetyloacetol). Również obecny jest izoflawonoid formonetyna. Z innych związków obecne są kwas izoferulowy, salicylowy, galotanoidy i prawdopodobnie cytyzyna oraz alkaloidy chinoli-zy dyno we.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Pluskwica wykazuje aktywność estrogenną, zwykle przypisywaną izoflawonoidom i triterpenom. Wydaje się, że działa jako wybiórczy modulator receptora estrogenu, a także uważa się, że tłumi aktywność hormonu luteinizującego. Wyciągi zawierające akteinę działają spazmolitycznie, rozszerzają naczynia oraz działają hipotensyjnie. Badania kontrolne (jednak bez podwójnej ślepej próby) wykazały efektywność w leczeniu dolegliwości związanych z okresem przekwitania u kobiet. Ostatnio przeprowadzone badania nie potwierdziły jednak skuteczności w leczeniu nagłych uderzeń krwi do głowy.

Pochrzyn

Pochrzyn - znany także jako ignam i jams, jest wieloletnim pnączem ze zgrubiałymi bulwami korzeniowymi, rosnącym dziko w Ameryce Północnej. Korzenie zawierają alkaloid zmniejszający napięcie mięśni, toteż używano go do leczenia skurczów mięśni pod-brzusza i kolki wątrobowej w czasie wojny secesyjnej. Można go też stosować do regulacji cyklu miesiączkowego i uśmierzenia bólów przedmenstruacyjnych. Jeden szczególny gatunek dzikiego pochrzynu (Discoroea vitatd) zawiera do 40% diosgeniny - glikozydu, który organizm przekształca w hormon progesteron (hormon ten uprzednio izolowano z moczu końskiego). Doświadczenie prowadzone przez ponad cztery lata wykazało, że pochrzyn ma właściwości antykoncepcyjne, bez skutków ubocznych, takich jak przy stosowaniu pigułek hormonalnych.

Podbiał Zwyczajny (Tussilago/arfara)

Podbiał Zwyczajny

OPIS Podbiał jest wieloletnią byliną, o charakterystycznych sercowa tych liściach, jasnozielonych górą i kutnerowatych dołem (włoski biczykowate). Koszyczki kwiatowe są jasnożólte, pojawiają się wczesną wiosną, przed rozwinięciem liści.

POCHODZENIE Azja, Europa i północna Afryka. Surowiec zbiera się ze stanu naturalnego we wschodniej i południowo-wschodniej Europie.

SUROWIEC Głównie suszone liście (Farfarae folium syn. Tussilaginis folium). W przeszłości były poza tym stosowane koszyczki, całe ziele i korzenie.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwka-szlowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Surowiec ma długą historię stosowania jako skuteczny środek przeciwkaszlowy i jest w dalszym ciągu przydatny w leczeniu zapaleń jamy ustnej i gardła, dychawicy, zapaleniu oskrzeli i innych chorób układu oddechowego. Stracił jednak na popularności, kiedy odkryto występujące w nim alkaloidy pirolizydynowe. Nie używa się już też koszyczków ani korzeni.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar może być sporządzony z 0,6-2,5 g suszonych liści i przyjmowany trzy razy dziennie. Stosowane są też: wyciąg płynny, nalewki i syropy. Liście i wyciągi z liści wchodzą w skład mieszanek przeciwkaszlowych oraz preparatów handlowych. Niektórzy specjaliści nalegają na całkowite wykluczenie obecności alkaloidów pirolizydynowych, podczas gdy inni uważają, że ich niska zawartość nie powinna być szkodliwa, jeśli narażenie dobowe nie przekroczy 1 pg i nie będzie się stosować tego surowca dłużej niż 6 tygodni w roku (zob. Senedo ovatus).

SUBSTANCJE AKTYWNE Kaszel jest łagodzony przez śluz (stanowiący ok. 10% suchego ziela). Ciekawa jest też obecność estru seskwiterpenowego znanego jako tussilagon. Koszyczki i liście zawierają ok. 100 pg na 1 g (0,01% suchej masy) alkaloidów pirolizydynowych i ich N-tlenków (głównie senkirkiny i tusilaginy, a także senecioniny w surowcu pochodzącym z niektórych źródeł).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Śluz tworzy ochronną warstewkę na objętej stanem zapalnym śluzówce gardła i jamy ustnej i w ten sposób przeciwdziała podrażnieniom i powstawaniu odruchu kaszlu. Badania na zwierzętach wykazały użyteczność tusilagonu jako pobudzającego oddech.

Podpuszczka

Podpuszczka - enzym rozszczepiający białko, stosowany do koagulacji mleka przy wyrabianiu serów twardych. Zawarta jest w substancji znajdującej się w wyściółce żołądka cieląt. Podpuszczka stosowana jest do ścinania białka w mleku i oddzielania go od serwatki. Po wyciśnięciu masa nadaje się do jedzenia jako ser ziarnisty, twarogowy lub pozostawia sieją, by dojrzewała.

Poganek Rutowaty (Peganum harmala)

Poganek Rutowaty

OPIS Jest to niewielki krzew (do 0,5 m wys.), o równo-wąskich liściach i kremowych kwiatach. Nasiona dojrzewają w trój komorowych mieszkach.

POCHODZENIE Okolice Morza Śródziemnego (Europa i północna Afryka), Arabia i zachodnia Azja; typowy dla miejsc suchych.

SUROWIEC Głównie nasiona (Harmalae semen); rzadziej korzenie.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek halucynogenny, odurzający.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Nasiona były używane przeciw bólom brzucha oraz zewnętrznie w leczeniu ran i wysypek. Roślina jest trująca, choć pomaga w dolegliwościach wymagających działania rozkurczowego i przeciwbólowego, a także w chorobie Parkinsona, chorobach oczu, reumatyzmie, zaburzeniach nerwowych i impotencji. Dym z palonych nasion jest środkiem odurzającym i pobudzającym seksualnie w środkowej Azji. Twierdzi się, że zawiłe wzory na orientalnych dywanach, jak też pomysł latających dywanów to wpływ halucynogennych alkaloidów zawartych w nasionach.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Nasiona poganka nie są już używane. Czyste alkaloidy były niegdyś uzyskiwane dla celów medycznych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Efekty toksyczne i halucyno -genne pochodzą od alkaloidów P-karbolinowych (indo-lowych), znanych także jako alkaloidy harmanu (głównie harmina, harman, harmol i harmatol). Czyste alkaloidy były niegdyś używane w leczeniu choroby Parkinsona.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Alkaloidy oddziałują na OUN. Mogą pobudzać receptory serotoninowe z powodu podobieństwa strukturalnego między serotoniną i alkaloidami P-karbolinowymi. Hamują też monoamino-oksydazę - enzym, który rozkłada katecholaminy. W konsekwencji stymulowane są synapsy serotoniner-giczne i dopaminergiczne, co prowadzi do efektów halucynogennych i euforycznych.

UWAGI Harminę i pokrewne alkaloidy odnaleziono także u Banisteriopsis caapi (rodzina Malpighiaceae), zdrewniałego pnącza z tropikalnej części Ameryki Południowej (Amazonia, Ekwador, Kolumbia, Peru). Napary z kory, znane w Brazylii jako caapi, w Peru jako ayahuasca oraz y âgé lub yajé w Kolumbii, mają tradycyjne znaczenie jako środek odurzający w rytuałach religijnych.

Pokrzywa (Urtica Dioica)

Pokrzywa (Urtica Dioica) - ziele rosnące dziko jako chwast w Europie, Azji i Ameryce Północnej. Liście, nasiona i kwiaty tego zielska znalazły szereg zastosowań w kuchni i medycynie. Pokrzywa działa wzmacniająco, pobudza apetyt, usuwa pasożytnicze robaki, świeży sok poprawia trawienie i pobudza wydzielanie mleka przez karmiące piersią matki. Liście pokrzywy działają też ściągające, powstrzymują krwawienie z układu moczowego, leczą hemoroidy i ograniczają zbyt obfite miesiączki. Wywar wzmacnia włosy i odmładza skórę. Bogate w witaminy i minerały liście dodaje się do sałatek, także sporządza się z nich napary. Uwaga: Z rośliną tą należy obchodzić się ostrożnie. Świeże liście pokryte są parzącymi włoskami. Przy dotknięciu włoski łamią się, a drażniąca substancja wstrzyknięta w skórę może powodować podrażnienia. Zaczerwienienie mija po upływie kilku godzin. Parzące właściwości zanikają w trakcie gotowania.

Pokrzywa Zwyczajna (Urtica dioica)

Pokrzywa Zwyczajna

OPIS Pokrzywa zwyczajna (U. dioica) jest byliną (do 1,5 m wys.) o szarawych liściach. Zwisające kwiatostany są dłuższe od ogonków liściowych zarówno u osobników męskich, jak i żeńskich. Pokrzywa żegawka (17. urens) jest jednopienną rośliną roczną, mniejszą, o jaśniejszych liściach i kwiatostanach krótszych od ogonków liściowych.

POCHODZENIE Europa i Azja (U. dioica). Cala półkula północna (17. urens). Obie z nich są w wielu krajach chwastami.

SUROWIEC W przypadku obu roślin - liście lub części nadziemne (Urticae folium, -herba) lub korzenie (Urticae radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwreumatyczny (ziele i liście), urologiczny (korzeń).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liście i korzenie wykorzystywane są we wspomagającej terapii reumatyzmu oraz (w mniejszym zakresie) w zapaleniach dróg moczowych i zapobieganiu kamicy nerkowej. Suszone korzenie lub wyciągi z korzeni są używane przeciwko objawom przerostu gruczołu krokowego. Liście bogate w składniki mineralne i witaminy są stosowane jako suplement diety.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecane dawki dobowe wynoszą odpowiednio: 8-12 g (liść), 4-6 g (korzeń).

SUBSTANCJE AKTYWNE Liść pokrzywy zawiera składniki mineralne (szczególnie krzemionkę, do 5%), aminy (histaminę, acetylocholinę, serotoninę), glikozydy flawonów, fenolokwasy, skopoletynę, p-sitosterol i garbniki. Korzeń zawiera polisacharydy, lektynę (UDA), nieco związków fenolowych (w tym lignany, kumaryny) i sterole (w tym P-sitosterol, 7a- i 7P-hy-droksysitosterol i ich glikozydy). Klujące wioski stanowią miniaturowe strzykawki zawierające histaminęi i serotoninę, powodujące podrażnienia.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Liście wykazują łagodne działanie moczopędne, znieczulające, przeciwzapalne (możliwe jest zmniejszenie dawki NLPZ w leczeniu artretyzmu, jeśli przyjmuje się jednocześnie pokrzywę); za to działanie odpowiedzialne są związki fenolowe. Składniki korzenia pokrzywy oddziałują z białkami wiążącymi testosteron, 5a-reduktazą i aromatazą. Pektyny działają prawdopodobnie immunostymulująco. Kontrolowane badania kliniczne potwierdzają skuteczność surowca w leczeniu łagodnego przerostu gruczołu krokowego oraz tradycyjne działanie moczopędne i przeciwzapalne wykorzystywane w artretyzmie.

Pomarańcza

Pomarańcza - jeden z najstarszych owoców hodowanych przez człowieka. Uprawa jej znana jest od 4 tysięcy lat. Prawdopodobnie pochodzi z południowo-zachodniej Azji, ale obecnie drzewa pomarańczowe uprawia się w subtropikalnych obszarach całego świata. Pomarańcza jest kwaśnym owocem, o wysokiej zawartości witaminy C - 60 mg w 100 gjadalnego owocu. Na początku sezonu owoce zawierają najwięcej witaminy C, a pod koniec najmniej. Pomarańcze są także źródłem witaminy A, potasu, wapnia, fosforu i kwasu foliowego. Biała część skórki zawiera pektynę, która obniża poziom cholesterolu, a także bioflawonoidy, wzmacniające słabe dziąsła i naczynia krwionośne. Kandyzowana skórka pomarańczowa jest popularna na Środkowym Wschodzie. Sam owoc działa silnie przeciwzapalnie i ogólnie wzmacnia organizm; poprawia trawienie i wywiera korzystny wpływ w przypadku przeziębienia, artrety-zmu i gorączki. Olej z pestek przynosi ulgę w przypadku wzdęcia.

Pomarańcza Gorzka (Citrus aurantium)

Pomarańcza Gorzka

OPIS Wiecznie zielony krzew lub małe drzewo (do 10 m wys.). Liście pachnące, zawierające zbiorniki olejkowe, kwiaty białe. Ogonek liściowy jest oskrzydlony w górnej części. Olejek bergamotowy otrzymuje się natomiast z gatunku C. bergamia (lub C. aurantium ssp. bergamia). Jest to mniejsze drzewko do 5 m wys.

POCHODZENIE Gatunki Citms pochodzą z południowej i południowo-wschodniej Azji i posiadają długą historię związaną z ich uprawą. Pomarańcza gorzka rośnie w basenie Morza Śródziemnego oraz w wielu ciepłych częściach świata, podczas gdy pomarańcza bergamota jest uprawiana gł. w Kalabrii (Włochy) i Francji.

SUROWIEC Używane są zielone owoce, skórka z dojrzałych owoców (owocnia), kwiaty i olejek. Większość z wewnętrznej, gąbczastej, białej części skórki (albedo) jest usuwana, a używa się zewnętrzną warstwę zawierającą zbiorniki olejkowe (flavedo). Stosuje się też owocnię słodkiej pomarańczy uzyskiwaną z C. sinensis. Niedojrzały owoc pomarańczy (Aurantii fructus immaturi) jest stosowany w chińskiej medycynie pod nazwą zhi shi.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Pobudza apetyt, środek aromatyczny, żołądkowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Owocnia pomarańczy gorzkiej jest stosowana głównie w celu pobudzenia apetytu i leczeniu zaburzeń trawienia. Tradycyjnie stosuje się naowocnie pomarańczy gorzkiej jak i słodkiej w leczeniu bezsenności. Zhi shi jest stosowany w leczeniu wzdęć.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dawka dzienna to 4-6 g wysuszonego surowca, przyjmowanego zwykle w postaci naparu.

SUBSTANCJE AKTYWNE Skórka zawiera olejek eteryczny (głównie limonen, linalol, terpineol), gorzkie glikozydy flawonoidowe (naryngina i neohesperydyna) oraz gorzkie triterpeny (typu limoniny).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Związki gorzkie są znane jako substancje pobudzające apetyt poprzez zwiększenie wydzielania soków żołądkowych. Uważa się, że flawonoidy nie wykazujące gorzkiego smaku, obecne w słodkiej pomarańczy działają tonizująco na naczynia żylne.

Pomidor

Pomidor - roślina z rodzaju psiankowatych, uprawiana dla jadalnych owoców. Pomidory pochodzą z Ameryki Południowej i zostały przywiezione do Europy w połowie XVI wieku. Zawierają dużo wapnia, fosforu, potasu i sodu. Oczyszczają organizm z toksyn, oczyszczają krew, pobudzają trawienie, osłabiony apetyt i likwidują zaparcia. Chociaż uważane są za pokarm zakwaszający, alkalizują krew i dlatego korzystnie działają w przypadku takich dolegliwości, jak skaza moczanowa. Zawierają likopen - silny przeciwutleniacz, który neutralizuje wolne rodniki. Stwierdzono, że likopen jest niesłychanie skuteczny w wyłapywaniu rodnika tlenkowego, bardzo aktywnego typu wolnego rodnika, który uszkadza DNA, powodując mutacje i nowotwory. W jednym z badań wykazano, że zwiększenie zawartości likopenu w diecie znacząco zapobiega nowotworom układu trawiennego. Likopen  est obecnie składnikiem wielu preparatów multiwitaminowych. Uwaga: Pomidory zaburzają wchłanianie wapnia i nie powinno się ich spożywać więcej niż cztery dziennie. Powinny ich unikać osoby cierpiące z powodu artretyz-mu.

Por

Por - warzywo spokrewnione z cebulą, pochodzące prawdopodobnie ze wschodnich obszarów śródziemnomorskich, obecnie rozpowszechnione w krajach północnoeuro-pejskich, głównie jako wonny dodatek do zup i zapiekanek. Dzięki właściwościom łagodnie ściągającym pomaga w leczeniu biegunek i wewnętrznych krwawień

Porzeczka Czarna (Ribes nigrum)

Porzeczka Czarna

OPIS Krzew (do około 2 m wys.) z głęboko powcinanymi liśćmi o siatkowatym unerwieniu i podwójnie ząbkowanym brzegu. Kwiaty są białe, zebrane w krótkie grona. Tworzą się z nich brązowo-czame, lśniące owoce. Roślina jest blisko spokrewniona z porzeczką czerwoną, R.rubrum, o jasnoczerwonych owocach. Owoce obu gatunków są używane do wyrobu dżemów i galaretek.

POCHODZENIE Środkowa i wschodnia Europa. Uprawiana w chłodno-umiarkowanych strefach klimatycznych. SUROWIEC Głównie liście (liście porzeczki czarnej - Ribis nigri folium), ale także owoce i olej z nasion.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec tradycyjnie moczopędny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Liście są wykorzystywane w medycynie ludowej w leczeniu artrety-zmu, spazmatycznego kaszlu i biegunki. Liście i pąki stosuje się w reumatyzmie i chorobach dróg moczowych. Jako smaczne i cenne źródło witaminy C owoce są dodatkiem dietetycznym w okresie wzmożonej zapadalności na przeziębienia i grypę. Świeże dojrzałe owoce i sok z nich są użyteczne w leczeniu łagodnych biegunek. Olej z pestek czarnej porzeczki stal się popularny jako alternatywa dla oleju wiesiołkowego. Zawiera około 15% kwasu y-linolenowego.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar przygotowany z 2-4 g drobno posiekanych liści pije się kilka razy dziennie. Liście wchodzą czasem w skład złożonych preparatów moczopędnych i innych mieszanek ziołowych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Występują flawonoidy (około 0,5%), jak pochodne kwercetyny, kemferolu, mirycetyny, izoramnetyny i sakuranetyny. Ponadto olejek eteryczny, ok. 0,4% proantocyjanidyn, diterpe-ny i kwas askorbowy (0,3%).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Doświadczenia na szczurach i kotach wykazały działanie moczopędne. Flawonoidy zmniejszają przepuszczalność naczyń kapilarnych i produkcję prostaglandyn. Oligomeryczne proantocyjanidyny i być może również antocyjanidyny w owocach wywierają działanie przeciwbakteryjne i przeciwwolnorodnikowe. Te doświadczenia częściowo tłumaczą właściwości lecznicze surowca.

UWAGI Owoce czarnej porzeczki używane są do wyrobu dżemów i łagodnych drinków. Są szczególnie popularne ze względu na wyrób z nich likieru o nazwie Creme de cassis, który tradycyjnie miesza się z białym wytrawnym winem lub szampanem (ta mieszanka znana jest pod nazwą „kir”). Cenny olejek eteryczny otrzymuje się z pąków.

Potas

Potas - pierwiastek metaliczny; stanowi 5% ogólnej masy minerałów obecnych w organizmie. Znajduje się głównie w płynie komórkowym i pełni wiele funkcji. Wraz z sodem potas reguluje równowagę sodowo-potasową, która wpływa na zatrzymywanie wody w organizmie i funkcjonowanie nerek; pobudza także wydzielanie insuliny, bierze udział w przewodnictwie nerwowym i wpływa na pracę mięśni. Przyczynia się do usuwania z organizmu zbędnych produktów przemiany materii, zwiększa stan gotowości umysłowej poprzez dostarczanie tlenu do mózgu, obniża ciśnienie krwi, wspomaga trawienie pobudzając wydzielanie soku żołądkowego. Niedobór potasu objawia się zatrzymywaniem wody (obrzęki), nadciśnieniem, nieregularną pracą serca, nerwowością, zmęczeniem i artretyzmem. Wśród naturalnych źródeł tego pierwiastka są owoce cytrusowe, zielone warzywa liściaste, banany, ziemniaki, pomidory i ananasy. Niedobór potasu zdarza się rzadko, może być następstwem silnej biegunki, wymiotów lub długotrwałego stosowania środków moczopędnych. W takim przypadku niezbędne jest uzupełnianie preparatami potasu. Zalecane są one także niekiedy osobom chorym na cukrzycę, aby poprawić ich wrażliwość na działanie insuliny.

Potoślin Jaborandi (Pilocarpus pennadfolius)

Potoślin Jaborandi

OPIS Potoślin jest krzewem lub małym drzewem o wysokości do 3 m, o dużych, nagich złożonych liściach i małych różowawych kwiatach wyrastających w smukłych gronach. Poza E jaborandi kilka innych gatunków jest również znanych pod nazwą „jaborandi” i występować mogą jako alternatywne źródło surowca: E mic-rophyllus, E pennadfolius i E racemosus.

POCHODZENIE Ameryka Południowa i Środkowa (E jaborandi głównie w Brazylii). Surowiec pozyskiwany jest ze stanu naturalnego i istnieją obawy co do możliwości wytrzebienia gatunku.

SUROWIEC Suszone liście (Jaborandi folium).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Leczenie jaskry; środek przeciwzapalny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liście stosowane są tradycyjnie w leczeniu wielu schorzeń (gorączka, suchość w ustach, zapalenie oskrzeli, grypa i zapalenie migdalków). Są one składnikiem preparatów stosowanych miejscowo w leczeniu łuszczycy i łysienia. W nowoczesnym ziołolecznictwie wyizolowane alkaloidy wykorzystywane są w okulistyce do obniżania ciśnienia śródgałkowego w jaskrze.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przyjmuje się dawkę 6 g suszonych liści dziennie, jako napar lub nalewkę (maksymalna dawka jednorazowa wynosi 2 g). Czysta pilokarpina (zob. niżej) lub mieszanina pilokarpiny i innego alkaloidu - fizostygminy, wchodzi w skład tabletek (5 mg) i maści ocznych (zwykle 0,02%).

SUBSTANCJE AKTYWNE Liście zawierają liczne alkaloidy imidazolowe (do 1% suchej masy), w tym pilokarpinę (główny składnik), izopilokarpinę, pilokarpi-dynę, i izopilokarpidynę. W liściach E jaborandi obecny jest także olejek eteryczny, gdzie głównym składnikiem jest limonen, oraz niewielkie ilości 2-undekanonu.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Pilokarpina wykazuje działanie miotyczne (kurczy źrenicę oka) i zmniejsza ciśnienie śródgalkowe. Jest też silnym środkiem zwiększającym wydzielanie potu i śliny. Działanie preparatów przeciwko łysieniu przypisywane jest otwieraniu porów skóry, zwiększaniu przepływu krwi w naczyniach włosowatych i zwiększaniu wchłaniania przez skórę innych związków leczniczych. Pilokarpina jest antagonistą receptorów muskarynowych.

UWAGI Fizostygmina uzyskiwana z bobu kalabarskie-go (Physostigma uenenosum) jest silnym inhibitorem acetylocholinesterazy (AChE).

Powidlnik Indyjski (Tamarindus indica)

Powidlnik Indyjski

OPIS Wiecznie zielone drzewo (do 25 m wys.), o niewielu gałęziach unoszących pierzastozłożone liście i przyciągające żółto-pomarańczowe kwiaty. Owoc jest podłużnym, szarobrązowym, niepękającym strąkiem, zawierającym do 12 nasion otoczonych jadalnym miąższem.

POCHODZENIE Drzewo to jest uprawiane od dawnych czasów i pochodzenie jego nie jest znane (prawdopodobnie równikowa Afryka, skąd rozprzestrzenił się w inne cieple części świata) jest powszechnie uprawiany dla miąższu, a także stał się popularnym drzewem ozdobnym.

SUROWIEC Powidełka z owoców - mięsista, czerwo -no-brązowa śródowocnia strąka (Tamarindorum pulpa) może być spotykana w postaci surowej (Tamarindorum pulpa cruda) lub oczyszczonej (Tamarindorum pulpa depurata). Oczyszczanie prowadzi się przez rozpuszczenie surowca w gorącej wodzie, przesączenie znad części nierozpuszczalnej oraz zagęszczenie i wysuszenie wyciągu (często po dodaniu części cukru).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek łagodnie przeczyszczający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Powidełka z owoców (lub wyciągi z nich sporządzone) są przyjmowane jako środek łagodnie przeczyszczający i czasami mieszane z proszkiem liści strączyńca. Mają przyjemny, słodko-kwaśny smak i są powszechnie znane jako środek wzmagający łaknienie i poprawiający trawienie. Inne tradycyjne zastosowania obejmują m.in. choroby wątroby i dróg żółciowych. W Indiach napój z owoców podaje się przy gorączce. W przemyśle spożywczym powidełka wykorzystuje się do drinków, chutney’ow i jako składnik sosu Worcester.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Wysuszone powidła owocowe są składnikiem preparatów przeciwko zaparciom.

SUBSTANCJE AKTYWNE Miąższ jest bogaty w pektyny, monosacharydy, i kwasy organiczne (gł. występujące jako kwaśny winian potasowy, ale też wolne kwasy - winowy, jabłkowy i cytrynowy). Sumaryczna zawartość kwasów wynosi ok. 12-15%. Charakterystyczny aromat zawdzięcza obecności pirazyn i tiazoli oraz olejku eterycznego (w niewielkiej ilości), zawierającego monoterpeny i cynamoniany.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Miąższ tamaryndowca działa ściągająco, lekko antyseptycznie. Wykazuje działanie lekko przeczyszczające jako środek wypełniający i poślizgowy.

Poziewnik Piaskowy (Galeopsis segetum)

Poziewnik Piaskowy

OPIS Poziewnik jest rośliną zielną jednoroczną (do 0,5 m wys.), z łodygą ostrokanciastą i liśćmi parami nakrzyżległymi. Słupek jest żółty, kwiaty dwuwargowe ułożone w pęczki na końcach pędów, każdy posiada dwie dziurki i ząbkowane płatki na dolnej wardze. Wcześniej roślina była znana jako Galeopsis ochroleuca.

POCHODZENIE Środkowa i południowa Europa. Ziele jest zbierane ze stanu naturalnego w pełni kwitnienia we wschodniej Europie.

SUROWIEC Wysuszone, nadziemne części (Galeopsi-dis herba; syn. Herba Galeopsidis).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Wykrztuśny, ściągający.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Poziewnik jest używany tradycyjnie w Europie środkowej jako lek wykrztuśny i ściągający w leczeniu kaszlu, zapaleniu oskrzeli oraz innych schorzeń układu oddechowego. Może być używany też jako lek moczopędny.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Ziele jest używane w postaci naparu (2 g na szklankę wody) i pite (jeśli konieczne można dodać miodu) kilka razy dziennie. Jest też składnikiem innych preparatów.

SUBSTANCJE AKTYWNE W zielu występują garbniki w ilości 5—10% i kwas salicylowy (łącznie z rozpuszczalnymi salicylanami) do 1% (stężenie rozpuszczalnych salicylanów wynosi około 0,1—0,2%). Zidentyfikowano też kilka flawonoidów, głownie pochodnych 8-hydroksyflawonu. Interesująca jest również obecność irydoidów, zwłaszcza harpagidu, 8-O-acetyloharpagi-du.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki mogą wiązać się z różnymi białkami (enzymami, receptorami, przekaźnikami) i dlatego posiadają właściwości ściągające, przeciwbakteryjne, przeciwutleniające i przeciwzapalne. Glikozydy irydoidowe hamują powstawanie prostaglandyn i mogą wykazywać działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Te właściwości tłumaczą tradycyjne zastosowanie poziewnika, ale wymaga to dalszych badań farmakologicznych.

UWAGI Ziele handlowe zawiera czasami zanieczyszczenia gatunkami pokrewnymi.

Poziomka Pospolita (Fragaria vesca)

Poziomka Pospolita

OPIS Płożąca roślina wieloletnia, która wypuszcza licznie rozłogi, z których powstają nowe rośliny. Liście podzielone są na trzy listki o brzegu ząbkowanym i są jedwabiście owłosione po stronie spodniej. Małe białe kwiaty powstają na cienkich łodyżkach, a następnie pojawiają się małe czerwone owoce. Używane są także inne odmiany i mieszańce, takie jak F. viridis i F. mos-chata.

POCHODZENIE Europa i Azja. Roślina jest uprawiana dla celów leczniczych w środkowej i wschodniej Europie.

SUROWIEC Liście zebrane z kwitnących roślin (Fra-gariae folium), rzadko owoce (Fragariae fructus) i korzenie (Fragariae radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Ściągający, przeciwbiegunkowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liście i korzenie są używane jako środki łagodnie ściągające w leczeniu biegunki i zapaleniu gardła (w postaci płukanki). Liście i owoce mają szerokie zastosowanie jako środki moczopędne (schorzenia dróg moczowych), przeciwreumatyczne i wyciszające. Młode liście są używane jako namiastka czarnej herbaty i są wykorzystywane jako „wypełniacze” w herbatkach ziołowych. Owoce są wykorzystywane do wyrobu likierów i mieszanek ziołowych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar z l g posiekanych liści na filiżankę gotującej wody jest przyjmowany kilka razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Liście poziomki są bogate w garbniki skondensowane i elagotanoidy, takie jak agrimonina i pedunkulagina, a także w proantocyjani-dyny, flawonoidy (kwercetyna, rutyna) i kwasy fenolowe (kwas salicylowy, kawowy, chlorogenowy). Korzenie zawierają dużą ilość garbników (około 10%). Kwasy, cukier i pektyny są obecne w dojrzałych owocach.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki i oligomery proantocyjanidyn mogą tworzyć wiązania z różnymi białkami (enzymy, receptory, przekaźniki) i w ten sposób zmieniać ich aktywność. Dlatego posiadają właściwości ściągające, przeciwbakteryjne, przeciwutle-niające i przeciwzapalne. Używanie surowców w leczeniu biegunki i zapaleń jamy ustnej jest uzasadnione.

Połonicznik Nagi (Hemiaria glabra)

Połonicznik Nagi

OPIS Połonicznik jest rośliną płożącą, wieloletnią z bardzo małymi niepozornymi liśćmi, kwiatami i owocami. Używane są dwa gatunki połonicznik nagi (H. glabra) i owłosiony (H. hirsuta). U połonicznika nagiego wszystkie części są prawie pozbawione włosków i jasno zielone, podczas gdy u H. hirsuta łodygi i liście są szarozielone i bardzo owłosione.

POCHODZENIE Europa i Azja (H. glabra) i środkowa Europa, rejon Morza Śródziemnego i Afryka Północna (H. hirsuta). Roślina rośnie sporadycznie w ogrodach, ale w celach handlowych pochodzi ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Wysuszone części nadziemne (Hemiariae herba) obu gatunków.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Tradycyjny lek moczopędny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Surowiec moczopędny przyjmowany jest w schorzeniach nerek i pęcherza moczowego. W medycynie ludowej w przewlekłych zapaleniach dróg moczowych i bolesnym parciu na pęcherz oraz w schorzeniach układu oddechowego, artretyzmie, reumatyzmie i jako „czyszczący krew”.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Jako lek moczopędny, 1,5 g ziela jest dodawane do zimnej wody i gotowane przez krótki okres czasu. Pełna filiżanka jest przyjmowana dwa lub trzy razy dziennie. Niektóre handlowe preparaty na drogi moczowe zawierają połonicznik lub ekstrakty z niego przygotowane.

SUBSTANCJE AKTYWNE W surowcu są obecne saponiny w ilości 9%, pochodne kwasu medikagenowego, 16a-hydroksymedikagenowego i gipsogeniny. Flawo-noidy występują w ilości do 1,2% suchej masy (głównie pochodne kwercetyny i izoramnetyny). Garbniki i kumaryny takie jak umbeliferon i hemiaryna występują w małych ilościach. Oba gatunki są do siebie podobne, ale występują pomiędzy nimi pewne różnice w zawartości głównych składników.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Saponiny i flawono-idy są głównymi składnikami aktywnymi, ale ich działanie farmakologiczne nie zostało potwierdzone badaniami. Wiadomo, że ziele posiada działanie rozkurczowe, ale jego wartość w leczeniu chorób układu moczowego nie została potwierdzona przez nowoczesne badania.

Prawoślaz Lekarski (Althaea officinalis, ślaz lekarski)

Prawoślaz Lekarski

OPIS Bylina wznosząca się do 1 m wysokości z owłosionymi liśćmi i atrakcyjnymi różowymi kwiatami

POCHODZENIE Roślina rodzimie występuje w Azji, jest jednak rozprzestrzeniona od Europy po Chiny, a naturalizowana w Ameryce. W Europie uprawiana do celów medycznych i jako ozdobna.

SUROWIEC Głównie korzenie (Althaeae radix); także liście (Althaeae folium) i kwiaty (Althaeae flos).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek łagodzący podrażnienia, osłaniający i przeciwkaszlowy w suchym kaszlu.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Napary i wyciągi z korzeni prawoślazu są tradycyjnie stosowane jako doustny środek łagodzący w kaszlu, wrzodach trawiennych, zapaleniu śluzówki jamy ustnej, gardła i żołądka. W suchym kaszlu związanym z podrażnieniem i stanem zapalnym dróg oddechowych szczególnie polecany jest napar z liści lub syrop prawoślazowy (Sirupus Althaeae). Zewnętrznie, przetwory prawoślazu nanoszone są na oparzenia, rany i owrzodzenia. W przemyśle używany jest wyłącznie korzeń prawoślazu, natomiast liście i kwiaty w leczeniu samodzielnym.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dawka dobowa wynosi 6 g korzeni, 5 g liści (lub 10 g syropu prawoślazowego w dawce jednorazowej). Ziele ekstrahowane jest zimną bądź letnią wodą lub alkoholem (ale nie wodą gorącą). Wyciągi mogą być pite łykami lub posłużyć do płukania gardła. Zewnętrznie używane są sproszkowane liście zmieszane z podłożem do maści.

SUBSTANCJE AKTYWNE Wszystkie części rośliny zawierają śluz roślinny (polisacharydy) umiejscowiony w specjalnych komórkach śluzowych i złożony głównie z kwasu galakturonowego, kwasu glukuronowego, ga-laktozy, arabinozy i ramnozy. Korzenie zbierane późną jesienią wykazują wysoką zawartość śluzu (ok. 15%), natomiast liście i kwiaty zwykle mniej niż 10%.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Polisacharydy tworzą ochronny film na zmienionych zapalnie tkankach i w ten sposób zmniejszają podrażnienie. Obecność śluzu w liściach nie budzi wątpliwości. Ziele łagodzi podrażnienia, ale także wykazuje właściwości przeciwzapalne oraz wywiera inne korzystne efekty. Działanie hipoglikemiczne obserwowano po wstrzyknięciu myszom polisacharydów A. officinalis.

UWAGI Powszechnie znane są cukierki prawoślazowe produkowane z wyciągów z korzeni tego gatunku. Kwiaty malwy czarnej z Alcea rosea (=Althaea rosea) znalazły zastosowanie w dolegliwościach układu oddechowego i stanach zapalnych oraz jako składnik herbat ziołowych, nadający im ożywczy kolor.

Pregnenolon

Pregnenolon - naturalna substancja, na którą niedawno zwrócono uwagę, wytwarzana z cholesterolu w narządach produkujących hormony steroidowe, a więc takich, jak gruczoł nadnerczowy. Prekursor DHEA; pregnenolon ulega przemianie w DHEA lub progesteron. Twierdzi się, że wzmaga energię, zwiększa jasność umysłu, przywraca równowagę w przypadku wahań nastrojów, uwalnia od zmęczenia. Ponadto poprawia pamięć i zdolności uczenia się. Substancja ta stosowana jest obecnie głównie ze względu na dobroczynne działanie w przypadku chorób przewlekłych, takich jak artretyzm, łuszczyca i zespół napięcia przedmiesiączkowego. Pregnenolon można w USA kupić bez recepty, ale trzeba go stosować ostrożnie, ponieważ jak dotąd nie został dostatecznie zbadany.

Probiotyki

Probiotyki - jest to ogólna nazwa wszystkich produktów, które regenerują jelita i odmładzają całe ciało. Probiotyki pobudzają wzrost flory bakteryjnej jelit, zmniejszając ryzyko chorób wywoływanych przez drobnoustroje. Ogólnie rzecz biorąc, zapewniają zdrowie organizmu w przeciwieństwie do antybiotyków i pigułek antykoncepcyjnych, które sprzyjają procesom chorobowym w jelitach. Do probiotyków zalicza się: jogurt, maślankę i kwaśne mleko, enzymy trawienne, FOS (frukto-oligosacha-rydy), kapustę kiszoną, miso i toru. Jogurty i kwaśne mleko zawierają kultury przyjaznych bakterii, jak Lactobacillus acidophilus i Lactobacillus bulgaricus, Bifidobacteria longum i Streptococus thermophilus, które na ogół są wymieniane na etykietach. Regularne spożywanie pokarmów zawierających te bakterie jest bardzo korzystne dla organizmu. Wspomagają one wchłanianie składników pokarmowych, zwiększają wytwarzanie witamin, utrzymują odpowiedni poziom kwasowości w jelitach, zwiększają odporność na choroby i zapobiegają rozwojowi nowotworu jelita, a także drożdżaków. FOS to rodzaj cukrów, które selektywnie odżywiają tylko przyjazne bakterie i pobudzają ich rozwój. Nadmierny wzrost patogennych bakterii wjelitach wiąże się z takimi dolegliwościami, jak: alergie, egzema, przykry zapach z ust, zaparcia, artretyzm, bóle głowy, choroby zatok, wysoki poziom cholesterolu, zapalenie jelita grubego, drożdżyca, grzybica i zapalenie pęcherza moczowego.

Prolina

Prolina - jeden z aminokwasów nie należący do niezbędnych, zalecany jako dodatek odżywczy w leczeniu krótkotrwałych depresji. Wielu ludziom przynosi ulgę i daje poczucię szczęścia. Prolina bierze udział w wytwarzaniu kolagenu i dzięki temu poprawia strukturę skóry. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością.

Propolis

Propolis - to inaczej kit pszczeli. Jest substancją żywiczną gromadzoną przez pszczoły, złożoną z grudek pyłku kwiatowego roślin (głównie topoli), wosków i olejków, zlepionych śliną. Propolis służy do budowy ula. Stosowany jest od tysięcy lat jako lek na wiele dolegliwości. Ogłoszono go naturalnym antybiotykiem, nie dającym efektów ubocznych. Substancja zawiera różne aminokwasy, witaminy, minerały i bioflawonoidy. Tak jak pszczoły używają jej do zaklejenia ula, by go chronić, można ją stosować dla ochrony zdrowia. Grecy na przykład używali propolisu do leczenia ran, a sam Hi-pokrates, ojciec nowoczesnej medycyny, zalecał go na owrzodzenia. W ciągu minionych dwudziestu lat propolis został na nowo odkryty. Stwierdzono, że silnie pobudza działanie układu odpornościowego, stymulując go do tworzenia nowych komórek. Ostatnie badania przeprowadzone na Uniwersytecie w Oksfordzie dowiodły, że substancja ta pomaga w leczeniu stanów zapalnych. Badacze chińscy stwierdzili, że propolis skutecznie leczy nadciśnienie i miażdżycę naczyń. Naukowcy rosyjscy wykazali, że zapobiega chorobie wrzodowej. Obecnie jest więc propolis coraz częściej stosowany w wielu dolegliwościach: przeziębieniu, alergii, infekcjach pochwy, bolesnych menstruacjach, trądziku i opryszczce. Kupując propolis, należy zwracać uwagę na ilość substancji zawartą w kapsułce. Zalecaną dawkąjest 1,5 g - 3 g dziennie. Preparat przyjmuje się na pusty żołądek.

Przeciwutleniacze

Przeciwutleniacze - są to substancje, które neutralizują wolne rodniki. Wolne rodniki to atomy lub cząsteczki powstające bądź w procesie przemiany materii, bądź na skutek kontaktu z zanieczyszczonym powietrzem, dymem papierosowym, szkodliwym promieniowaniem, mające niesparowany 126 elektron. W atomach i cząsteczkach elektrony występują parami; w przypadku wolnych rodników albo jeden z elektronów zostaje zgubiony, albo występuje jeden dodatkowy. Aby przywrócić właściwą równowagę, rodniki wychwytują elektrony z innych cząsteczek i w ten sposób rozpoczyna się szkodliwa reakcja łańcuchowa. Dopóki wolne rodniki nie zostaną zneutralizowane, uszkadzają różne komórki ciała. Na przykład mogą uszkodzić DNA, przyczyniając się do rozwoju wielu chorób degeneracyjnych związanych z wiekiem, jak choroby serca, nowotwory czy udary. Atakują także naczynia krwionośne, powodując ich miażdżycę. Uszkadzają komórki mózgu, co prowadzić może do ubytków pamięci i zniedołężnienia. Przeciwutleniacze są niszczycielami wolnych rodników; neutralizując je, chronią organizm przed ich szkodliwym działaniem. Organizm broni się za pomocą różnych enzymów o właściwościach przeciwutleniających, takich jak dysmutaza nad-tlenkowa i katalaza lub reduktaza glutationowa. Wolne rodniki są także neutralizowane przez przeciwutleniające składniki pokarmów, takie jak witaminy A, C, B1, B5,B6, niacynę i PABA, aminokwas cysteinę (zawartą w jajach), minerały, jak cynk i selen, katechiny (zawarte w bananach i ziemniakach) i inne pochodne fenolu (zawarte w winogronach i innych owocach), kwercetyna (w cebuli i czosnku), rutyna (w gryce) i hespedryna (w skórce owoców cytrusowych). Naturalne przeciwudenia-cze zawarte są także w siewkach pszenicy, jagodach i ciemnozielonych warzywach. Chemiczne przeciwudeniacze, takie jak BHA i BHT, dodaje się do przetworzonej żywności, by uchronić ją przed psuciem i zmianą barwy pod wpływem utleniania. BHA (butylohydroksyanizol), szeroko stosowany do ochrony wielu produktów żywnościowych (E320), może uszkodzić nerki, podobnie jakjeszcze bardziej groźny dla nerek BHT (butylohydroksytolen), chemiczny kuzyn BHA (E321).

Przepękla Ogórkowata

Przepękla Ogórkowata - owoc tropikalny, znany także jako gruszka balsamiczna, powszechnie hodowany w Azji, Afryce i Ameryce Południowej. Świeży sok lub wyciąg z niedojrzałych owoców obniża poziom cukru we krwi, co stwierdzono w licznych badaniach, toteż stosowany jest w medycynie ludowej jako lekarstwo na cukrzycę. Przepękla zawiera kilka składników o działaniu przeciwcukrzycowym. Jednym z nich jest charantyna, silnie wpływająca na obniżenie poziomu cukru we krwi. W jej skład wchodzą steroidy; drugi aktywny czynnik to polipeptyd (białko), który podany w zastrzyku osobom z cukrzycą insulinozależną obniża poziom cukru podobnie jak insulina. Picie 50-60 ml soku z przepękli daje dobre skutki w warunkach leczenia klinicznego. Sok dostępny jest w większych sklepach ze zdrową żywnością i w sklepach zielarskich.

Przęśl

Przęśl - niski, wiecznie zielony krzew pochodzący z pustynnych i suchych rejonów Ameryki i Azji. W chińskiej medycynie ludowej nazywana ma huang. Zawiera efedrynę, alkaloid, który, jak pokazały doświadczenia na zwierzętach, pomaga zrzucić zbędne kilogramy. Efedryna przyspiesza bowiem spalanie tłuszczu i hamuje apetyt, jej działanie nasila się w połączeniu z kofeiną i teofiliną. Uwaga: Przęśl jest składnikiem wielu odchudzających mieszanek ziołowych. Działa podobnie do adrenaliny: pobudza ośrodkowy układ nerwowy, przyspiesza tętno i podwyższa ciśnienie. Nie powinna być używana przez osoby z nadciśnieniem lub wadami serca.

Przęśl Chińska (Ephedra sinica)

Przęśl Chińska 

OPIS Rozgałęziony krzew (do 1 m wys.) koloru szarozielonego. Posiada cienkie prawie bezlistne gałązki, niepozorne męskie kwiaty zebrane w male kioski oraz kwiaty żeńskie, z których powstają małe mięsiste, jasno-czerwone szyszki. Inne gatunki zawierające alkaloidy, jak E. equisetina, E. distachya (= E. gerardiana), E. intermedia i E. shennungiana mogą być także stosowane.

POCHODZENIE Chiny (E. sinica) (używana od ponad 4000 lat). Większość wymienionych gatunków pochodzi z Azji (z wyjątkiem E. distachya pochodzącym z obszarów Morza Śródziemnego).

SUROWIEC Wysuszone gałązki lub części nadziemne (Ephedrae herba lub ma huang). Dużo rzadziej korzenie (Ephedrae radix lub ma huang gen).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek rozszerzaj ący oskrzela, analeptyk, pobudzający ośrodkowy układ nerwowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Stosowany tradycyjnie w leczeniu astmy i zapalenia oskrzeli oraz w przekrwieniu nosa (nieżyt nosa, katar i zapalenie zatok). Jest składnikiem produktów na nadwagę oraz preparatów dla sportowców zwiększających ich wytrzymałość. 

PRZYGOTOWANIE i DAWKOWANIE Wysuszony surowiec, wyciągi, nalewki lub wyizolowany alkaloid. Maks. dawka dzienna to 300 mg sumy alkaloidów (2 mg na kg masy ciała dziecka). Pojedyncza dawka dla dorosłego: 15-30 mg alkaloidów.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównym składnikiem jest prawie zawsze (-) efedryna (alkaloid fenyloetyloaminowy) z mniejszą ilością (+) pseudoefedryny i innych alkaloidów (zawartość całkowita około 2%, w zależności od gatunku). Obecne są także flawonoidy, katechol, lignany, garbniki i polisacharydy. Korzenie zawierają pochodne tyrozyny, alkaloidy sperminy i procyjanidyny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Efedryna pobudza receptory a- i p-adrenergiczne poprzez wzrost uwalniania noradrenaliny z synaps katecholowych i hamowania ich wychwytu zwrotnego. Efedryna wpływa pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy, rozszerza oskrzela i zwęża naczynia obwodowe (wzrost ciśnienia krwi). Pobudzenie ośrodkowe jest podobne do amfetaminy; wzrasta koncentracja, zmniejsza się uczucie zmęczenia, głodu i bólu.

Przestęp Dwupienny (Bryonia dioica, Bryonia alba)

Przestęp Dwupienny

OPIS Bylina pnąca wyrastająca z dużego bulwiastego korzenia. B. dioica, znana także jako B. crética lub B. crética ssp. dioica jest rośliną dwupienną (kwiaty męskie i żeńskie występują na oddzielnych roślinach). Niekiedy nazywana białym przestępem i dlatego może być mylona z właściwym przestępem białym B. alba. Ta ostatnia jest rośliną jednopienną, tzn. że wytwarza kwiaty męskie i żeńskie na tym samym osobniku. Można je łatwo rozróżnić po kolorze dojrzałych jagód: jasnoczerwone u B. dioica, czarne u B. alba.

POCHODZENIE Europa Środkowa i obszar śródziemnomorski (B. dioica)-, Europa Wschodnia fi. alba).

SUROWIEC Wysuszony bulwiasty korzeń, zbierany wczesnym latem przed kwitnieniem (korzeń przestępu - Bryoniae radix).

KATEGORIATERAPEUTYCZNA Środek przeciwreumatyczny, przeczyszczający, wykrztuśny, wymiotny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Roślina wybitnie trująca i dziś doustnie stosowana wyłącznie w lekach homeopatycznych w postaci rozcieńczonej (D3 do D6) w gorączce, zapaleniu oskrzeli, reumatyzmie i dnie. Z powodu szkodliwych działań ubocznych nie może być dłużej zalecana jako środek przeczyszczający i wymiotny. Używana jest miejscowo w kremach i maściach na reumatyzm i ból mięśniowy.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Doustnie przyjmowane są rozcieńczone nalewki ze świeżego lub wysuszonego korzenia, zewnętrznie kremy zawierające ekstrakty.

SUBSTANCJE AKTYWNE Zespól gorzkich triterpe-nów, nazywanych kukurbitacynami, występujących w formie wolnej lub związanej glikozydowo (kukurbi-tacyny B, D, E, I, J, K i L łącznie z di- i tetrahydroku-kurbitacynami).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kukurbitacyny wykazują właściwości wymiotne, silnie przeczyszczające i cytotoksyczne. Nanoszone na skórę mogą powodować pryszczenie. Doniesienia o potencjalnie adaptogennych właściwościach gorzkich kukurbitacyn wywołały ponowne zainteresowanie przestępem.

Przewiercień Sierpowaty (Bupleurumfalcatum)

Przewiercień Sierpowaty

OPIS Bylina (do 1 m wys.) z pojedynczymi, lancetowatymi liśćmi i drobnymi kwiatami zebranymi w bal-dachy, przekształcającymi się w male, suche owoce długości do ok. 4 mm. Roślina spotykana jest w runie leśnym, gdzie wyrasta z rozgałęzionego kłącza. Z gatunku Bupleurum falcatum obecnie nie wyodrębnia się B. chinense i B. scorzonerifolium.

POCHODZENIE Północna Azja, północne Chiny i Europa.

SUROWIEC Wysuszone korzenie (Bupleuri radix). Kategoria TERAPEUTYCZNA Środek wzmacniający, przeciwzapalny, przeciwgorączkowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Korzeń stosuje się jako środek wzmacniający w grypie i przeziębieniu (w leczeniu współistniejącej gorączki, stanu zapalnego i bólu), a także w dolegliwościach wątroby, zapaleniu wątroby i przy braku miesiączki. Uważany za środek ochronny na wątrobę i utrzymujący równowagę wśród poszczególnych organów.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Odwary z ok. 3-9 g korzeni przyjmowane trzy razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównymi składnikami są saponiny triterpenowe (saikozydy), wśród nich saiko-saponiny A-F i saikogeniny A-G. Obecne są również kwasy tłuszczowe, związki poliacetylenowe i polisacharydy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Właściwości lecznicze przypisywane są głównie saponinom. Saikogenina A i saikosaponina A w badaniach wykazywały działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i uspokajające, a także działania przeciwwrzodowe i ochronne na wątrobę. Za efekt przeciwzapalny odpowiedzialne są saikosaponiny. Właściwości immunomodulujące związane są z biologicznie aktywnym polisacharydem znanym jako bupleuran 2IIb, który wzmaga tworzenie kompleksów immunologicznych przez makrofagi oraz saikosaponiną D modyfikującą funkcje limfocytów T. Nie przeprowadzono formalnych badań klinicznych, oceniono jedynie większość tradycyjnych zastosowań prze-wiercienia. Właściwości przeciwgorączkowe wykazano u pacjentów z gorączką towarzyszącą przeziębieniu, grypie, malarii lub zapaleniu pluć.

Przytulia Właściwa (Galium verum)

Przytulia Właściwa

OPIS Przytulia jest rośliną wieloletnią (do 0,5 m wys.), z łodygą wzniesioną, kanciastą i liśćmi równowąskimi ułożonymi okółkowo na pędach. Kwiaty są niepozorne koloru złotożóltego. Kilka innych gatunków Galium (blisko spokrewnionych z Rubia) jest używanych jako rośliny lecznicze w różnych rejonach, jak północna i południowa Afryka oraz Azja. Najlepiej znanymi w Europie są G. aparine i G. odoratum. Oba gatunki różnią się od G. verum białymi kwiatami.

POCHODZENIE Europa, północna Afryka i Azja (G. verum, G. aparine, G. odoratum). Rośliny pochodzą ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Wysuszone nadziemne części (Galii lutei herba-, Galii aparinis herba; Galii odorati herba) zebrane w okresie kwitnienia.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Moczopędny (G. verum) oraz moczopędny i ściągający (G. aparine).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Gatunki z rodzaju Galium są głównie stosowane jaki leki moczopędne w lekkich schorzeniach układu moczowego. Zewnętrznie, zarówno G. verum i G. aparine są używane w leczeniu ran, łuszczycy i innych schorzeń skóry. Ustalono liczne inne tradycyjne zastosowania G. odorata począwszy od schorzeń układu oddechowego, pokarmowego do zaburzeń snu i leczenia ran.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar z 24 g suchego ziela na szklankę wody jest przyjmowany dwa-trzy razy dziennie. Dotyczy to wszystkich trzech gatunków.

SUBSTANCJE AKTYWNE Gatunki Galium zawierają garbniki, kwasy fenolowe, flawonoidy i glikozydy irydoidowe. Głównym glikozydem irydoidowym jest aspe-rulozyd i monotropeina; kumaryny występują w G. odoratum. Korzenie poziewnika zawierają antrachinony (alizarynę, lucydynę, rubiadynę) i naftochinony.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Działanie ściągające jest związane z występowaniem garbników; irydoidy działają przeciwzapalnie, podczas gdy antrachinony przeczyszczają«) i moczopędnie. Działanie uspokajające G. odoratum jest związane z obecnością kumaryn. Nie wykonano dokładniejszych badań farmakologicznych wyciągów z poziewnika.

Przywrotnik Pospolity (Alchemilla vulgaris, Alchemilla alpina)

Przywrotnik Pospolity

OPIS Bylina z rozetą okrągławych liści i drobnymi, żółtymi kwiatami zebranymi w rozproszone grona. Liście 7-11-klapowe mają pofałdowaną blaszkę i odcinki brzegiem ząbkowane. A. vulgaris jest gatunkiem zbiorowym (wcześniej znanym pod nazwą A. xantho-chlora). Do celów leczniczych wykorzystywany jest niekiedy przywrotnik alpejski (A. alpina i A. conjuncta). A. alpina posiada dłoniasto złożone liście z podłużnymi, wolnymi listkami. Rośliny te nie powinny być mylone z bogatym w garbniki skrytkiem polnym (Aphanes ar-vensis, wcześniej znanym jako Alchemilla awensis), także wykorzystywanym w lecznictwie.

POCHODZENIE Europa, Ameryka Północna i Azja (A. vulgaris), a także środkowa, zachodnia i północna Europa (A. alpina). Jako surowiec stosowana jest głównie A. vulgaris, importowana z Europy Wschodniej.

SUROWIEC Wysuszone nadziemne części, zbierane podczas kwitnienia (Alchemillae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek ściągający, przeciwhemoroidowy.

Zastosowanie i właściwości: Ziele używane jest w leczeniu lekkich biegunek, bolącego gardła oraz zewnętrznie na owrzodzone i zakażone rany. Tradycyjne stosowanie obejmuje dolegliwości ginekologiczne, szczególnie bolesne miesiączkowanie.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE W głównym wskazaniu (biegunka) dawka dzienna wynosi 5-10 g. Wysuszone ziele i wyciągi wchodzą w skład mikstur, maści, płynów do płukania jamy ustnej i pastylek do ssania.

SUBSTANCJE AKTYWNE Wysoka zawartość elago-tanoidów (6-8%), włączając agrimoninę, lewigatynę F i pedunkulaginę. Znaleziono również flawonoidy (także glukuronid kwercetyny).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Ziele przywrotnika wykazuje właściwości ściągające i wspólnie z kilkoma innymi bogatymi w garbniki surowcami z rodziny Ro-saceae, wykorzystywane jest w leczeniu łagodnych biegunek i bólu gardła. Może mieć także pewną wartość leczniczą jako środek wzmacniający żyły w leczeniu schorzeń naczyń krwionośnych.

Psianka Słodkogórz (Solanum dulcamara)

Psianka Słodkogórz

OPIS Wieloletnie pnącze (do 5 m dł.), o pojedynczych, całych lub wrębnych liściach, ciemnofioletowych kwiatach i charakterystycznych jagodach, czerwieniejących w miarę dojrzewania.

POCHODZENIE Europa i Azja (zawleczona do Ameryki Północnej). Roślinę uprawia się w pewnym zakresie, lecz surowiec pochodzi gł. ze stanu naturalnego (zbierany wczesną wiosną i późną jesienią, kiedy pędy są bezlistne).

SUROWIEC Suszone dwu- lub trzyletnie pędy (Dul-camarae stipites/Dukamarae stipes).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwko egzemie i stanom zapalnym skóry.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Słodkogórz przyjmowany jest doustnie jako wspomagający terapię przewlekłej egzemy, wysypek i wyprysków skórnych. Tradycyjnie jest używany w nieżytach górnych dróg oddechowych, kaszlu, dychawicy i schorzeniach reumatycznych. Zewnętrznie znajduje zastosowanie w rozmaitych schorzeniach skórnych (gł. w egzemie i zapaleniu skóry), jak i w reumatyzmie.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Do stosowania wewnętrznego przygotowuje się napar z 1 g suszonych pędów na szklankę wody i przyjmuje 3 X dz. (ok. 3 g/d.). Dla zastosowania zewnętrznego polecany jest napar lub odwar z 1-2 g na szklankę wody.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównymi ciałami czynnymi są alkaloidy steroidowe i saponiny steroidowe. W zależności od pochodzenia, głównymi alkaloidami są glikozydy soladulcyny, tomatodienolu i solasodyny. Saponinami są jamoginozydy A i B (będące bidesmo-zydami pochodnej furostanolu - protojamogeniny), soladulkozydy (monodesmozydy spirostan-26-onu). Obecne są też garbniki i prawdopodobnie współuczestniczą one w działaniu surowca.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Surowiec jest znany ze swoich właściwości przeciwcholinergicznych i przeciwzapalnych. Jest także obdarzony działaniem ściągającym, przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym. Saponiny wykazują zdolności sekretolityczne i przeciwdrobnoustro-jowe. Badania kliniczne wykazały zdecydowane łagodzenie objawów egzemy i stanów zapalnych skóry.

UWAGI Tradycyjnie stosuje się też inne gatunki z rodzaju Solanum, w tym ziemniaki, S. tuberosum (świeży sok używany jest na wrzody), oberżyna, tj. bakłażan, S. melongena (zewnętrznie w schorzeniach skóry), kan-takari, S. xanthocarpum (nasiona stosowane w schorzeniach skóry) i intuma, S. aculeastrum, a także inne gatunki (zielone owoce stosowane są jako miejscowo znieczulające w bólu zębów).

Pszenica

Pszenica - jedno z podstawowych zbóż, zwane podporą życia; rodzi bardzo pożywne ziarno. Występuje w kilku odmianach, np. bulgur czy durum. Zawiera od 6% do 20% białka, wytworzonego z ośmiu aminokwasów. Zarodki pszenicy bogate są w witaminę E, witaminy z grupy B i minerały, takie jak cynk, żelazo, miedź i jod. W otrębach jest dużo błonnika i aminokwas lizyna. Pszenica pobudza wzrost i wpływa na takie stany, jak bezsenność, nerwowość, drażliwość. Dzięki właściwościom ściągającym można ją stosować w przypadku moczenia się, biegunki i pocenia się w nocy. Coraz bardziej popularnejako lekko strawna forma pszenicyjest kiełkujące ziarno, w szczególności siewki pszenicy. Zwykłą białą mąkę wyrabia się ze skrobiowego wnętrza ziarna, usuwając otręby i zarodki. W rezultacie następuje utrata prawie 80% niezbędnych składników odżywczych. Ponadto mąka bywa wybielana dwutlenkiem chloru, który niszczy całą zawartość witaminy E. W mące „wzbogaconej" uwzględnia się tylko kilka utraconych składników odżywczych, zazwyczaj witaminy B1, B2, B3 i żelazo. Białkiem pszenicyjest gluten. Wywołuje on uczulenie u ludzi chorych na celiakię, których organizm nie jest w stanie go strawić. Skutkiem kontaktu z glutenem są biegunki, bóle brzucha, wzdęcia, uszkodzenie jelit, utrata wagi i skurcze. Osoby z tym schorzeniem muszą unikać nie tylko pszenicy, ale wszystkich innych zbóż zawierających gluten i stosować dietę bezglutenową.

Pyłek

Pyłek - żółtawy proszek produkowany przez pylniki roślin nasiennych znajdujące się w kwiatach męskich. Gdy zostanie przeniesiony przez pszczoły lub inne owady do słupków kwiatów żeńskich, dochodzi do zapłodnienia, a następnie rozwoju owocu i nasion. Niektóre rodzaje pyłku pszczoły gromadzą w ulach jako pokarm dla młodych, i o nich mówi się pyłek pszczeli. Skład pyłku pszczelego różni się w zależności od rodzaju kwiatów, z których został zebrany. Jest to - bez względu na źródło - jeden z najbardziej odżywczych pokarmów dostępnych rodzajowi ludzkiemu. Przeciętnie pyłek pszczeli zawiera 30% aminokwasów (białko), 50% węglowodanów, 14% wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, szeroki zestaw minerałów i pierwiastków śladowych, wiele witamin - A, C, D, E, witaminy z grupy B i bioflawonoidy. Białko pyłku pszczelego zawiera kompletny zestaw aminokwasów i jest bogatsze w aminokwasy niezbędne niż białko mięsa. Ze względu na wartość odżywczą pyłek stanowi pokarm tak znakomicie zrównoważony, że może on wystarczyć do przeżycia. Z powodu niezwykłych właściwości pyłek pszczeli jest przedmiotem zainteresowania badaczy. Podaje się go sportowcom dla zwiększenia ich energii i wytrzymałości; stwierdzono także, iż stosowanie pyłku przez mieszkańców Gruzji wiąże się z ich długowiecznością. Substancja ta zapobiega przeziębieniom, wzmacnia układ odpornościowy w jego walce z zakażeniami wirusowymi, uwalnia od zmęczenia, poprawia apetyt, zwiększa potencję seksualną, łagodzi bóle menstruacyjne, a także uderzenia gorąca w czasie menopauzy u kobiet i spowalnia rozrost prostaty u mężczyzn. Pyłek pszczeli powoduje mniej uczuleń niż pyłki znajdujące się w powietrzu w czasie pylenia roślin. Powinno się go stosować regularnie co najmniej przez miesiąc: 20 gramów dziennie stanowi dawkę zapobiegawczą, 40 gramów - leczniczą. Preparat dostępny jest w większych sklepach ze zdrową żywnością.

Rabarbar

Rabarbar - bylina rosnąca dziko w Chinach. Jako warzywo wykorzystuje się długie, mięsiste ogony liści, w lecznictwie - korzenie i kłącza. Rabarbar pobudza apetyt, działa ścią-gająco, w zależności od dawki jest skutecznym środkiem zarówno przeciw zapar-ciom, jak i biegunce. Spożywany w dużych ilościach powoduje rozwolnienie, a w małych zatwardzenie. Uwaga: Liście zawierają dużo kwasu szczawiowego, który może być szkodliwy. Wiąże wapń, tworząc nierozpuszczalne w wodzie kryształy, które mogą stać się zaczątkiem kamieni nerkowych. Dlatego rabarbaru nie powinni jeść ludzie ze skłonnościami do kamicy nerkowej.

Rącznik Pospolity (Ricinus communis)

Rącznik Pospolity

OPIS Krzew lub małe drzewo (do 4 m wys.), z bardzo dużymi liśćmi w kształcie dłoni. Kwiaty męskie i żeńskie występują oddzielnie w okolicy szczytów gałązek. Owocem jest trójkomorowa torebka z przypominającym grzebyk wierzchołkiem. Każde nasiono ma ok. 10 mm dł., jest wyraźnie lśniące i nieregularnie cętkowane w kolorze srebrnym, brązowym i czarnym.

POCHODZENIE Prawdopodobnie północno-wschodnia Afryka i Indie (roślina ozdobna, naturalizowana w tropikach i subtropikach). Surowiec pochodzi z Indii, Chin i Brazylii.

SUROWIEC Olej z nasion (Ricini oleum), otrzymywany przez wyciskanie na zimno, aby zapobiec rozpuszczeniu w nim toksycznych lektyn.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeczyszczający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Olej rącznikowy jest dobrze znanym i skutecznym środkiem przeczyszczającym. W XVII i XVIII w. zabiegi przeczyszczające stosowane co dwa tygodnie były uważane za niezbędne dla zachowania dobrego zdrowia. W czasach współczesnych rytualne stosowanie go u dzieci czy też nadmierne stosowanie zostało zaniechane. Okłady z korzenia i liści są stosowane w medycynie ludowej w leczeniu ran, opryszczki i czyraków. Olej rącznikowy jest dziś gl. stosowany w przemyśle (lubrykant i starter w produkcji polimerów).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zwykle stosuje się jedną lub dwie łyżeczki (5-10 g) w celu uzyskania efektu przeczyszczającego (maks. 30 g na dobę).

SUBSTANCJE AKTYWNE Olej z rącznika zawiera kwas rycynolowy, który stanowi ok. 90% wszystkich kwasów w postaci triglicerydów. Nasiona zawierają dwie bardzo toksyczne substancje, nie występujące w oleju - rycyninę (alkaloid pirydynowy) i rycynę (lektyna). Ta ostatnia należy do najbardziej toksycznych znanych związków. Spożycie już dwóch nasion może być śmiertelne.

EFEKTYy FARMAKOLOGICZNE Kwas rycynolowy uwalniany z trójglicerydów przez lipazę w jelicie cienkim, pobudza wytwarzanie prostaglandyny E2, endogennego NO oraz uwalnianie serotoniny i histaminy. Wskutek tego następuje redukcja resorpcji płynów i elektrolitów w jelicie i zwiększenie perystaltyki.

Ratania (Krameria lappacea)

Ratania

OPIS Rozgałęziony, niski krzew (do 1 m wys.), z małymi, jedwabiście owłosionymi liśćmi. Małe pojedyncze purpurowo-czerwone kwiaty pojawiają się w pachwinach liści. Mają cztery owłosione działki kielicha, które są purpurowe wewnątrz i cztery czerwonawe lub różowe płatki korony. Roślina znana była wcześniej jako Krameria triandra.

POCHODZENIE Ameryka Południowa (Andy w Boliwii, Ekwadorze i Peru). Korzenie są zbierane ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Korzenie (Rataniae radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Ściągający, przeciwbiegunkowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Korzeń jest głównie stosowany w leczeniu biegunki, zapaleniu jamy ustnej i gardła, a także w chorobach związanych z niewydolnością naczyń (krwawienia, rany, oparzenia, hemoroidy) . Preparaty z suszonymi korzeniami są stosowane w homeopatii.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Odwary są sporządzane przez gotowanie 1,5-2 g korzeni przez 10-15 min. Nalewki są bardziej popularne. Pięć-dziesięć kropli na szklankę wody jest przyjmowane doustnie lub do płukania gardła dwa lub trzy razy dziennie. Nie-rozcieńczona nalewka (często zmieszana z nalewką z mirry) może być podawana doustnie w zapaleniach dziąseł, języka lub gardła jako lek przeciwbólowy.

SUBSTANCJE AKTYWNE Garbniki skondensowane obecne są w ilości do 15%, przede wszystkim zlokalizowane w części korowej korzenia. Mogą być oligomerami proantocyjanidyn i prodelfinidyn w stosunku 2:1 (głównie jako tetramery). Także interesujące są neo-lignany lub tzw. ratania-fenole, które są złożone z dwóch jednostek fenylopropanoidowych. Polimery tych związków tworzą flobafeny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Korzeń ma udowodnione działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze (związane z dużą zawartością garbników, które oddziałują z białkami w sposób niespecyficzny). Także potwierdzono leczenie zapaleń jamy ustnej i biegunek.

UWAGI Gatunki Krameria są ważnym źródłem barwnika. Surowy materiał roślinny nie jest już dostępny, dlatego garbniki z korzeni Potentilla erecta mogą stanowić jego zastępkę.

Rauwolfia Żmijowa (Rauvolfia serpentina, zgrzyn żmijowy)

OPIS Wzniosły krzew (do ok. 0,5 m wys.), ze spiczastymi liśćmi zebranymi po trzy-pięć w zwój. Owoce, w postaci czerwonych jagód, czerniejących w trakcie dojrzewania, poprzedzane są przez grona niewielkich białych lub różowych kwiatów.

POCHODZENIE Od Pakistanu, przez Indie do Indonezji. Roślina była nadmiernie zbierana ze stanu naturalnego w Indiach, stąd w 1997 r. nałożono zakaz eksportu surowca. Afrykańska R. vomitoria stała się ważnym alternatywnym źródłem rezerpiny.

SUROWIEC Wysuszony korzeń, znany jako indyjski wężowy korzeń (Rauvolfiae radix); wyizolowane alkaloidy.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec przeciw-nadciśnieniowy, uspokajający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Sproszkowany korzeń lub przygotowany z niego ekstrakt stosowane są w łagodnym nadciśnieniu oraz jako środek uspokajający i przeciwlękowy. Odnotowano liczne wskazania w lecznictwie tradycyjnym, m.in. w leczeniu ukąszeń węży i owadów, zaparć, bezsenności, chorób wątroby i reumatyzmu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecane jest 600 mg sproszkowanego korzenia na dobę (co odpowiada 6 mg alkaloidów). Używa się również wyizolowanych alkaloidów.

SUBSTANCJE AKTYWNE Surowiec zawiera około 60 różnych monoterpenowych alkaloidów indolowych (1-2%) typu johimbanu, heterojohimbanu, sarpaganu i ajmaliny. Głównymi alkaloidami działającymi hipotensyjnie są rezerpina i rescynamina (=rezerpinina). Inne ważne alkaloidy to serpentyna, ajmalicyna i ajmalina.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Rezerpina hamuje wychwyt zwrotny norandrenaliny w synapsach neuronów adrenergicznych. Neurotransmiter jest więc metabolizowany do postaci nieaktywnej przez MAO i COMT. To tłumaczy aktywność przeciwnadciśnieniową. Ponadto rezerpina zmniejsza magazynowanie katecholamin w obwodowej części ciała. Natomiast efekt uspokajający przypisuje się zmniejszaniu ilości noradrenaliny i serotoniny w mózgu. Konsekwencjami tego jest rozkurcz naczyń, spadek ciśnienia na obwodzie i efekt uspokajający ośrodkowy. Skuteczność w leczeniu łagodnego nadciśnienia jest poparta badaniami klinicznymi.

Rdest Ptasi (Polygonum aviculare, wróble języczki)

Rdest Ptasi

OPIS Rozpowszechniona, rozłożysta, jednoroczna roślina o nielicznych, smukłych łodygach z wyraźnymi węzłami, otoczonymi prawie przezroczystą pochwą utworzoną z przylistków (o lancetowatym kształcie, ciemne u nasady, co nadaje łodydze wyraźnie węzłowaty wygląd) i drobnymi, wąskimi, niemal bezogonkowymi liśćmi. Drobne, czerwonawe kwiaty wyrastają z pochewek liściowych. Kilka gatunków z rodzaju Polygonum zostało przesunięte do rodzaju Persicaria (zob. Perska* ria bistorta). Korzenie rdestu wielokwiatowego lub he shou wu (Polygonum multiflorum lub Fallopia multiflora) odgrywają istotną rolę w medycynie chińskiej.

POCHODZENIE Europa i Azja. Roślina występuje powszechnie jako chwast we wszystkich strefach klimatycznych. Zbierana głównie na wschodzie Europy.

SUROWIEC Cała roślina łącznie z korzeniami (Poły-goni avicularis herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA jest to surowiec wykrztuśny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Ziele rdestu ptasiego stosowane jest głównie w leczeniu kaszlu, zapalenia oskrzeli oraz w stanach zapalnych jamy ustnej i górnych dróg oddechowych. Od starożytności stosowano rdest ptasi w Chinach i na Bliskim Wschodzie jako ziele moczopędne oraz w dolegliwościach gardłowo --oskrzelowych, w krwawieniach i problemach skórnych. W medycynie chińskiej rdest wielokwiatowy (he shou wu) miał nawet szersze zastosowanie (dolegliwości wątroby i nerek, problemy nerwowe, przedwczesne starzenie, bezpłodność).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przygotowuje się napary z 1,5 g ziela na 200 ml wody pite trzy razy dziennie w kaszlu i nieżytach dróg oddechowych. Ziele rdesu ptasiego jest składnikiem wielu mieszanek i wyciągów o działaniu przeciwkaszlowym.

SUBSTANCJE AKTYWNE Do najważniejszych składników należą garbniki (3,6% garbników hydrolizujących, głównie pochodnych kwasu galusowego; również garbniki skondensowane), flawonoidy (awikularyna, hipe-rozyd, witeksyna), śluzy, kwas salicylowy (1%), kwasy fenolowe i kumaryny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki w niespecyficzny sposób hamują aktywność enzymów i blokują niektóre receptory. Garbnikom i innym związkom fenolowym przypisuje się działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i hamujące krwawienie. Kwas salicylowy i flawonoidy nasilają diurezę.

Rdest Wężownik (Persicaria historia)

Rdest Wężownik 

OPIS Mała, wiotka bylina miejsc wilgotnych, o pełzających kłączach, długich zwężonych u podstawy liściach i atrakcyjnych zebranych kwiatach, tworzących zbity, podługowaty kłos. Gatunki Persicaria do niedawna włączane były do rodzaju Polygonum, tak więc rdest wężownik w większości książek będzie występował pod nazwą Polygonum historia. Pewne gatunki pozostały w rodzaju Polygonum (zob. P. aviculare). Niektóre gatunki Persicaria są stosowane w medycynie ludowej (i jako rośliny pokarmowe) w różnych częściach świata. Dobrze znanymi przykładami są P chinease, P. hydropiper i P odorata. Liście ostatniej z tych roślin, znane jako rau ram, wietnamska mięta lub wietnamska kolendra, są istotne w kuchni chińskiej i wietnamskiej. Dostarczają olejku eterycznego znanego jako olejek kęsom, który jest dodawany do jedzenia i wykorzystywany w przemyśle perfumeryjnym.

POCHODZENIE Europa, Azja i Ameryka Północna. Roślina jest zbierana ze stanu dzikiego.

SUROWIEC Głównie suszone kłącze (Bistortae rhizo-ina).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek ściągający, przeciwbiegunkowy, przeciwnieżytowy, przeciwzapalny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Rdest wężownik jest stosowany głównie w leczeniu biegunek i dyzente-Persicaria historia (L.) Samp. (= Polygonum historia L.) rii, oraz nieżytów górnych dróg oddechowych. Uważa się, że pomaga w leczeniu zapalenia pęcherza moczowego, jest także wykorzystywany zewnętrznie w płukan-kach do ust, gardła, irygacjach, kąpielach i maściach leczących stany zapalne i zakażenia błon śluzowych i skóry.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Roślina może być przyjmowana jako herbata ziołowa (1-2 g jako napar, pity do trzech razy dziennie). Napary i odwary mogą być używane do leczenia miejscowego.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównymi składnikami są garbniki (oligomeryczne proantocyjanidyny, garbniki galoilowe i katechinowe), które są obecne w dużych ilościach w kłączach (15-36%). W dodatku kłącza i części nadziemne gromadzą kwas krzemowy. Antrachinony, które są typowe dla Polygonaceae (zob. Rheum palma-tum), są niemal nieobecne u Persicaria.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki są znane z działania ściągającego (powodują obkurczanie się tkanek i żył, przez co zmniejszają krwawienie) i przeciwbakteryjnego. Garbniki niespecyficznie wpływają na białka bakteryjne, zaburzają podziały i w ten sposób pomagają „oczyścić” układ pokarmowy w przypadku zakażenia, biegunki czy dyzenterii.

Retinol

Retinol - rozpuszczalna w tłuszczu, wchłanialna postać witaminy A, która obecna jest tylko w pokarmie pochodzenia zwierzęcego (w szczególności w wątrobie) - mięsie, rybach, przetworach mlecznych i jajach. Sądzi się, że jest prekursorem dwóch aktywnych form witaminy A, retinalu i kwasu retinowego. Retinal poprawia widzenie, a kwas retinowy ma korzystny wpływ na zdrowie skóry. Dziewięćdziesiąt procent retinolu zawartego w organizmie gromadzi się w wątrobie. Roślinna forma witaminy A, beta-karoten lub prowitamina A, może być wykorzystana przez organizm dopiero wówczas, gdy ulegnie przemianie w retinol.

Rosiczka Okrągłolistna (Drosera rotundifolia)

Rosiczka Okrągłolistna

OPIS Rosiczka to bardzo mała bylina, o okrągłych liściach zebranych w rozetę, umieszczonych na długich ogonkach, charakterystycznie pokryta lepkimi czerwonymi włoskami gruczołowymi. Małe białe kwiaty są zebrane na szczycie wyniosłej łodygi kwiatowej. Gruczoły zawierają enzymy proteolityczne, które trawią białka małych owadów złapanych przez lepkie włoski. Roślina w ten sposób pozyskuje azot (rosną bowiem na glebach brunatnych wyługowanych ubogich w azot). Inne gatunki Drosera są podobne, jednak różnią się rozmiarem kwiatów, wielkością, kształtem i rozmieszczeniem liści. W związku z tym, że D. rotundifolia występuje rzadko, surowiec jest pozyskiwany z D. ra-mentacea, D. peltata, D. intermedia oraz innych.

POCHODZENIE Europa (D. rotundifolia), Madagaskar i wschodnia Afryka (D. ramentacea) lub zachodnia Azja, Indie, Malezja i Chiny (D. peltata). Chociaż rosiczka nie jest jeszcze uprawiana na większą skalę, lecz zbierana ze stanu dzikiego, jednak prawdopodobnie w przyszłości będzie musiała pochodzić z upraw.

SUROWIEC Wysuszona cała roślina, zarówno części naziemne jak i podziemne (Droserae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwskur-czowy, przeciwkaszlowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Ziele stosowane w leczeniu kokluszu (gł. w suchym kaszlu), jest składnikiem odpowiednich syropów na kaszel. Tradycyjnie stosowana wewnętrznie jako spazmolityk i środek przeciw niestrawności, zewnętrznie w leczeniu schorzeń skórnych. Przygotowanie i dawkowanie Zalecana jest dawka dzienna w ilości 3 g wysuszonego ziela.

SUBSTANCJE AKTYWNE Rosiczka zawiera naftochi-nony z których głównymi składnikami są ramentaceon i plumbagina (u D. rotundifolia i pokrewnych gatunkach w ilości do 1% suchej masy). D. ramentacea zawiera ramentaceon i trochę plumbaginy jednak w bardzo małej ilości, podczas gdy D. peltata zawiera plumbaginę i droseron jako główne składniki.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Rosiczka działa przeciwzapalnie, spazmolitycznie i zapobiega skurczom oskrzeli. Naftochinony znane są z działania broncholi-tycznego i sekretolitycznego, łagodząc suchy kaszel. Plumbagina w małych dawkach działa antybiotycznie, a w dużych dawkach cytotoksycznie.

UWAGI Zdarza się, że są problemy z botanicznym określeniem surowca, gdyż identyfikacja materiału wyjściowego pozwalająca określić dokładnie gatunek nie jest łatwa.

Rotacznica

Rotacznica - bylina, znana też jako jeżówka, rosnąca dziko w Ameryce Północnej. Indianie używali jej jako specyfiku na różne dolegliwości - od przeziębień do ukąszeń węży. Uważano, że ma właściwości przeciwbólowe i bakteriobójcze, a także że oczyszcza krew. Pokrewnego gatunku z tego rodzaju, Echinacea purpurea, używano w Europie w podobnych celach. Korzeń, kwiaty i liście rotacznicy zawierają liczne składniki wzmacniające układ odpornościowy organizmu, co wyjaśnia tak szerokie zastosowanie lecznicze tej rośliny. Na przykład rotacznica odbudowuje odporność na przeziębienia i infekcje, a także powoduje zwiększenie liczby i aktywności białych ciałek krwi, które odgrywają zasadniczą rolę w zwalczaniu chorób. Ze względu na działanie ogólnie wzmacniające układ odpornościowy, rotacznicę zaleca się w opryszczce, infekcjach gardła, drożdżowych zakażeniach pochwy, zakażeniach dróg moczowych, zapaleniach gardła i bronchicie. Zioło to cieszy się ostatnio wielką popularnością. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością. Uwaga: Istnieją przeciwwskazania do stosowania rotacznicy w chorobach układu odpornościowego, takich jak AIDS czy stwardnienie rozsiane.

Róża

Róża - kolczaste krzewy róż występują w wielu różnorodnych odmianach. Najczęściej specjalnie sieje hoduje. Ale wciąż jeszcze wczesnym latem delikatne różowe kwiaty róży dzikiej ozdabiają pobocza dróg i ścieżek. W wielu krajach od wieków służą one celom leczniczym. Herbata z suszonych płatków róży tradycyjnie bywa stosowana w przypadku bólu czy zawrotów głowy, natomiast wywary używane są do łagodzenia owrzodzeń jamy ustnej. Owoce dzikiej róży są bardzo bogate w witaminę C i używane są do sporządzania herbatek wzmacniających, syropów, preparatów witaminowych. Działają łagodnie przeczyszczająco i łagodzą napięcie nerwowe. Podobnie jak płatki, owoce można stosować przeciw bólom i zawrotom głowy, do płukania ust w przypadku owrzodzeń jamy ustnej; działają także oczyszczające na krew

Róża Dzika (Rosa canina)

Róża Dzika

OPIS Zdrewniałe pnącze (do 5 m wys.), z zakrzywionymi cierniami na łodydze, liśćmi z ok. trzema parami ząbkowato powycinanych przylistków i różowymi kwiatami oraz mięsistym czerwonym owocem. Dopuszczalnym źródłem nasion i owoców są różne gatunki róży. Ekstrakt z ciernistych owoców R. roxburghii jest dodatkiem żywnościowym w Chinach.

POCHODZENIE Europai Azja (naturalizowana w Ameryce Północnej). R. gallica (róża francuska), prawdopodobnie pochodzi z Iranu i dała początek szeroko rozpowszechnionym uprawom różnych odmian poprzez krzyżowanie z innymi gatunkami.

SUROWIEC Wysuszone, dojrzałe owoce z usuniętymi nasionami (Rosae pseudofructus), wysuszone nasiona, wysuszone kwiaty i olejek eteryczny otrzymywany z kwiatów.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec moczopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Owoce dzikiej róży (z lub bez nasion) tradycyjnie stosuje się w leczeniu różnych dolegliwości przewodu pokarmowego, a obecnie gl. do poprawiania zapachu mieszanek ziołowych. Nasiona działają moczopędnie i stosowane są przeciw różnym chorobom dróg moczowych. Wysuszone płatki R. gallica i R. X centifolia wykorzystuje się w płukankach do leczenia łagodnych stanów zapalnych jamy ustnej. Olejek różany z R. X centifolia i R. x damascena jest bardzo popularny w aromaterapii (ma działanie uspokajające, antydepresyjne i przeciwzapalne). Woda różana jest tradycyjnym lotionem do oczu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przygotowuje się napary z 2—2,5 g zmiażdżonych owoców róży (z lub bez nasion), 1-2 g sproszkowanych nasion i 1-2 g kwiatów róży.

SUBSTANCJE AKTYWNE Owoce dzikiej róży zawierają kwas askorbowy (do 2,4%), pektyny, karotenoidy (gł. rubiksantynę, likopen i (3-karoten), flawonoidy, garbniki, kwasy organiczne (malonowy i cytrynowy) oraz cukry. Nasiona są bogate w kwas y-linolenowy i linolowy. Płatki zawierają garbniki.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Udowodniono eksperymentalnie działanie moczopędne, hipoglikemiczne, przeciwwolnorodnikowe i ściągające (płatki). Olej z nasion R. moschata pomaga redukować blizny (potrądzi-kowe, pooperacyjne) i zmarszczki.

Różeniec Górski (Rhodiola rosea)

Różeniec Górski

OPIS Wieloletni sukulent (do 0,6 m wys.), z mięsistym kłączem, łodygami, podłużnymi liśćmi i małymi żółtymi kwiatami. Obecnie rodzaj Rhodiola uważany jest za podrodzaj Sedum.

POCHODZENIE Rejony arktyczne (głównie Skandynawia i Syberia). Roślina ma długą historię zastosowania leczniczego. Wspominał o niej już Dioskorides.

SUROWIEC Kłącza; współcześnie jako standaryzowane wyciągi. Świeżo pocięte kłącze ma zapach przypominający olejek różany (to uzasadnia nazwę botaniczną). Kategoria TERAPEUTYCZNA Surowiec adapto-genny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Był wykorzystywany w medycynie ludowej (m.in. przez Wikingów i narody syberyjskie) w celu zwiększenia siły i wytrzymałości, odporności na przeziębienie i choroby, a także zwiększenia płodności i żywotności. Roślinę rozprowadzano przez starożytne szlaki handlowe, stąd też stała się popularna w Mongolii i Chinach. W Szwecji uważana jest za surowiec stymulujący, stosowany przy przemęczeniu. Obecnie stosuje się go, aby wzmocnić wytrzymałość fizyczną i psychiczną, zmniejszyć objawy astenii (zmęczenie, zmniejszona zdolność do pracy i drażliwość), leczyć zaburzenia funkcji seksualnych, zwiększyć płodność i zmniejszyć dolegliwości starszego wieku oraz niektóre objawy neurologiczne.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE W ostatnich latach stosuje się wyłącznie ekstrakty (na 40% etanolu) standaryzowane na rozawinę (3%) i salidrozyd (0,8-1%) (zob. niżej). Zazwyczaj przyjmuje się 200-600 mg ekstraktu (co odpowiada 20-60 kropli nalewki), dwa lub trzy razy dziennie (do 4 miesięcy).

SUBSTANCJE AKTYWNE Fenylopropanoidy (rozawina, rozyna i rozaryna; tak zwane rozawiny), razem z pochodnymi fenyloetanolowymi (głównie salidrozy-dem=rodiolozydem). Obecne są także flawonoidy (np. rodiolina), monoterpeny (roziridol, rozaridyna), fito-sterole i kwasy fenolowe.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE W kilku kontrolowanych badaniach klinicznych stosowanie ekstraktu dawało znaczącą poprawę siły fizycznej i wytrzymałości oraz leczyło objawy związane z astenią i dużą grupą chorób neurologicznych.

Rozmaryn

Rozmaryn - piękny, wiecznie zielony krzew o silnym zapachu. Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego. Napary z liści i pędów kwiatowych są środkiem uspokajającym, likwidują wzdęcia i bóle głowy, działają napotnie, pobudzają wydzielanie żółci i wystąpienie opóźniających się krwawień miesiączkowych. Liście są znaną przyprawą kuchenną, otrzymuje się też z nich olejek zapachowy używany w aromaterapii. Zewnętrznie używa się rozmarynu w szamponach i innych preparatach do włosów.

Rozmaryn Lekarski (Rosmarinus officinalis)

Rozmaryn Lekarski

OPIS Rozmaryn jest aromatycznym, wiecznie zielonym krzewem (ok. 1 m wys.), o wąskich liściach - jasnozielonych na górnej stronie, o podwiniętym brzegu i gęsto owłosionych po spodniej stronie oraz jasnopur-purowych lub niebieskawych kwiatach.

POCHODZENIE Rejon śródziemnomorski; szeroko uprawiany jako roślina przyprawowa; w celach handlowych w basenie Morza Śródziemnego.

SUROWIEC Wysuszone liście {Rosmarini folium), olejek eteryczny (Rosmarini aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec ogólnie wzmacniający, przeciwbakteryjny, spazmolityczny. Zastosowanie i właściwości Rozmaryn jest surowcem wiatropędnym i żołądkowym, stosowanym w leczeniu skurczów żołądka i wzdęć, do pobudzania apetytu i sekrecji żołądkowej. Jest także uważany za skuteczny na bóle głowy i dolegliwości nerwowe. Olejek użyty zewnętrznie (w maściach lub olejkach kąpielowych), stymuluje krążenie krwi i ma działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzbicze, przeciwpasożytnicze i lekko przeciwbólowe (łagodzi bóle mięśni i stawów).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przygotowuje się napary z 2 g surowca, przyjmowane 3 razy dziennie.

Do użytku wewnętrznego przyjmuje się maks. 20 kropli na dzień ( 1 mL), nie więcej niż 2 krople jednorazowo. Do kąpieli daje się napar przygotowany z 20 g surowca na litr wody.

SUBSTANCJE AKTYWNE Występuje olejek eteryczny (ok. 2,5%), z 1,8-cyneolem, a-pinenem i kamforą jako gl. składnikami oraz niewielkimi ilościami P-pi-nenu, borneolu, octanu izobornylu, limonenu, linalo-lu, 3-oktanonu, terpineolu i werbinolu. W liściach występują też kwasy fenolowe (kwas rozmarynowy), gorzkie diterpeny (karnozol, rozmanol), triterpeny (kwas oleanowy i ursolowy), alkohole triterpenowe (a-amyryna, P-amyryna, betulina), a także flawonoidy i ich glikozydy (diosmetyna, luteolina, genkwanina).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Badania laboratoryjne i doświadczenia na zwierzętach potwierdziły działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciw-wirusowe, spazmolityczne, przeciwwolnorodnikowe, przeciwbólowe, przeciwzapalne i zmniejszające napięcie żył. Surowiec działa również łagodnie żółciopędnie i żółciotwórczo.

Rozwar Wielkokwiatowy (Platycodon grandiflorus)

Rozwar Wielkokwiatowy

OPIS Rozwar wielkokwiatowy jest wieloletnią rośliną (do 0,5 m), z mięsistymi, białymi korzeniami w kształcie palca. Siedzące, nieowlosione liście ułożone są na wzniesionej łodydze. Mają szeroko ząbkowaną blaszkę i są jaśniejsze w swojej dolnej części. W górnej części łodygi znajdują się znacznie zredukowane liście oraz piękne, pojedyncze lub parzyste kwiaty, dzwonkowatego kształtu, zwykle fioletowo-niebieskie, czasem białe. Owocami są jajowatego kształtu torebki, które pękają od góry. W rodzaju Platycodon jest tylko jeden gatunek blisko spokrewniony z dzwonkami (rodzaj Codonopsis i Campanula) - różnią się one szczegółami w budowie owocu.

POCHODZENIE Północno-wschodnia Azja (wschodnia Syberia, Chiny, Japonia, Korea). Roślina jest powszechnie uprawiana w ogrodach w różnych odmianach i barwach kwiatów, włącznie z odmianami dwukwiatowymi.

SUROWIEC Wysuszone korzenie (Platycodi radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec wykrztuś-ny i przeciwzapalny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Surowiec jest bardzo popularny we współczesnym chińskim ziołolecznictwie w leczeniu kaszlu, gorączki, zapalenia oskrzeli, przekrwieniu, infekcji gardła i zapaleniu migdałków. W tradycyjnej medycynie chińskiej wykorzystywano go także w leczeniu astmy, wrzodów żołądka, chronicznych stanów zapalnych, infekcji wirusowych i wysokiego ciśnienia krwi.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Z korzenia przygotowuje się napary, wywary oraz ekstrakty w dawkach odpowiadających 2-9 g surowca na dobę.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównym składnikiem leczniczym są saponiny triterpenowe (2% lub więcej w suchym korzeniu). Większość saponin to pochodne dwóch aglikonów - platykodygeniny i kwasu polyga-lowego. Do najważniejszych glikozydów zaliczają się platykodyny A-I oraz platykozyd C.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Badania na zwierzętach wykazały działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, pizeciwkaszlowe, wykrztuśne oraz przeciwwrzodowe. Wszystkie te efekty przypisuje się platykodynom, które stymulują wydzielanie endogennego kortykosteronu, o działaniu przeciwzapalnym. Surowiec stymuluje także produkcję śliny i sekrecję wydzieliny dróg oddechowych. Ponadto hamuje sekrecję żołądkową, stąd działanie przeciwwrzodowe. W badaniach na szczurach wykazano również obniżanie poziomu cholesterolu i triglicerydów we krwi.

UWAGI Korzeń rozwaru wielkokwiatowego jest traktowany w Chinach i Korei jako żywność funkcjonalna. Jest także częstym składnikiem herbat ziołowych.

Rtęć

Rtęć - srebrnobiały, ciekły pierwiastek metaliczny, bardzo toksyczny, powszechnie obecny w zanieczyszczonym środowisku. Jego głównym źródłem są ryby, pestycydy, środki przeciwgrzybicze (stosowane przeciw pleśnieniu ziarna) i dym powstały wskutek spalania węgla. Rtęć, która zanieczyszcza jeziora i oceany, jest składnikiem związków organicznych 50 razy bardziej toksycznych niż czysty metal. Jest to przemysłowa substancja odpadowa, zrzucana do rzek i jezior przez różne zakłady produkcyjne, np. wytwórnie papieru, gdzie używa się rtęci, by uchronić papier przed pleśnią. Ryby bytujące w zanieczyszczonych rzekach kumulują w swoich ciałach ten trujący pierwiastek. Na przykład nieodwracalne zanieczyszczenie rtęcią jeziora Erie spowodowało tak wysokąjej koncentrację w ciele ryb, że łowienie ich jest tam surowo zakazane. Gromadzenie się rtęci w organizmie może spowodować uszkodzenie nerek, mózgu i układu nerwowego, czego skutki czasem objawiają się paraliżem i ślepotą. Najbardziej rozpowszechnionym źródłem rtęci w codziennym życiu są akumulatory, opary z lamp rtęciowych, wypełnienia dentystyczne i termometry rtęciowe. Niektóre składniki odżywcze, jak selen, neutralizują oddziaływanie rtęci w organizmie. Do innych składników, które chronią organizm, należą: wapń, witaminy A, C, E i witaminy z grupy B, lecytyna, 133 kwas żołądkowy sprzedawany w kapsułkach jako chlorowodorek betainy

Rukiew

Rukiew - bylina z rodziny krzyżowych. W naturze rośnie w wodach bieżących, zwłaszcza na dnie strumieni. Uprawia sieją na zanurzonych w wodzie grządkach albo jako nowalijkę w szklarniach. Liście - bogate w witaminy i minerały, zwłaszcza w witaminy A i C, cynk i żelazo - dodawane są do sałatek. Roślina obfituje też w potas, wapń, fosfor, zawiera spore ilości jodu, sodu i magnezu. Jakkolwiek od dawna znano lecznicze właściwości rukwi, to ostatnio przeprowadzone badania udowodniły, że może ona hamować wzrost niektórych rodzajów guzów nowotworowych. Odkryto także, że świeża rukiew zawiera duże ilości substancji o nazwie PEITC (izotiocyjanianu fenyloetylu), która unieszkodliwia niebezpieczny środek rakotwórczy zawarty w liściach tytoniu. Jedno z doświadczeń wykazało, że spożywanie dwóch uncji (około 60 gramów) świeżej rukwi trzy razy dziennie przez trzy dni chroni palaczy przed rakiem płuc. Aby uzyskać długotrwałą ochronę, należy powtarzać zabieg co miesiąc. Herbatka sporządzana z liści poprawia trawienie, działa moczopędnie, oczyszcza układ oddechowy z zalegającej flegmy i śluzu. Zaleca się też rukiew w leczeniu kataru, anemii, zaburzeń trawienia i podagrze. Uwaga: Zażywanie rukwi w zbyt dużych ilościach lub przez zbyt długi czas może spowodować niedomaganie nerek. Nie wolno jej także używać w trakcie ciąży. Ponieważ obecnie cieki wodne, będące naturalnymi siedliskami rukwi, są najczęściej skażone ściekami, rukiew pochodząca z nich może zawierać różne zanieczyszczenia, a także pasożyta - motylicę wątrobową. Zbierana dzika rukiew może więc być niebezpieczna; powinno się spożywać wyłącznie rośliny uprawiane na grządkach wysypanych żwirem, w płytkiej filtrowanej wodzie.

Rumian Szlachetny (Chamaemelum nobile)

Rumian Szlachetny

OPIS Bylina o liściach podwójnie pierzastych lub dużych koszyczkach kwiatowych, zawierających gl. kwiaty języczkowe. Dno kwiatowe wewnątrz pełne (w przeciwieństwie do rumianku pospolitego Matricaria recutita, który ma dno kwiatowe wewnątrz puste).

POCHODZENIE Południowa i zachodnia Europa oraz rejon Morza Śródziemnego. Roślina jest uprawiana w Europie, USA i Argentynie.

SUROWIEC Wysuszone koszyczki kwiatowe różnych odmian zawierające kwiaty języczkowe (Chamomillae romanae flos) oraz olejek eteryczny (Chamomillae ro-manae aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Działanie uspokajające, przeciwskurczowe, przeciwzapalne.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Surowiec leczy niestrawność z towarzyszącymi wzdęciami na tle nerwowym, nudności (też u kobiet ciężarnych), wymioty, bolesne miesiączkowanie, a także stany zapalne jamy ustnej. Jasnoniebieski olejek eteryczny to składnik likierów, używany do produkcji kosmetyków i w aroma-toterapii.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napary przygotowane z 1-2 łyżeczek surowca na filiżankę przyjmuje się 3 X dz. Niewielkie ilości (1%) można dodawać do mieszanek ziołowych jako środek rozjaśniający. Płynne wyciągi (1:1 wyciągi z 70% etanolem) mogą być stosowane w dawce 1-4 mL 3 X dz.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny zawiera estry kwasu angelikowego, tyglinowego, metakrylowego i izomaslowego z alkoholami o 3-6 atomach węgla w cząsteczce. Obecne są związki azulenowe (zob. Matricaria recutita), seskwiterpeny typu germakranu (gl. nobilina), triterpeny, glikozydy flawonoidowe (7-glu-kozyd apigeniny, luteoliny i opatuletyny), estry kwasu kawowego i ferulowego oraz poliacetyleny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE W badaniach na zwierzętach stwierdzono, że surowiec działa przeciwalergicznie, przeciwzapalnie, zmniejsza wydzielanie moczu, uspokajająco (to działanie przypisuje się obecności składników lotnych), a nawet wykazuje efekt przeciwnowotworowy (związane jest to z obecnością seskwiterpenów). Olejek eteryczny posiada właściwości przeciwbakteryjne.

Rumianek

Rumianek - roślina jednoroczna, pochodząca znad Morza Śródziemnego, obecnie jest też uprawiana w krajach o umiarkowanym klimacie, między innymi na Wyspach Brytyjskich. Od dawna znane jest uspokajające działanie tego zioła; z powodzeniem stosuje się je także do leczenia niestrawności, kolki, spazmów, kurczów żołądka i bezsenności. Dzięki właściwościom bakteriobójczym rumianek przynosi ulgę w stanach zapalnych przewodu pokarmowego; używany jest do płukania gardła i jamy ustnej, do nasiadówek w leczeniu hemoroidów i do lewatyw. Znana i lubiana jest także herbatka z suszonych kwiatostanów. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością, sklepach zielarskich i w aptekach.

Rumianek Szlachetny (Matricaria recutita)

Rumianek Szlachetny

OPIS Jest to roślina jednoroczna, o pierzastych liściach i atrakcyjnych koszyczkach kwiatowych. Podstawa kwiatowa jest charakterystycznie wydrążona. U rumianu szlachetnego (Chamaemelum nobile = Anthemis nobilis) jest pełna.

POCHODZENIE Europa Wschodnia i Bliski Wschód; szeroko uprawiany dla celów leczniczych (głównie w Argentynie) - roczne spożycie wynosi 5000 ton.

SUROWIEC Suszone koszyczki kwiatowe (Matricariae flos), olejek eteryczny wydelstylowwany z kwiatów (Matricariae aetheroleum) lub wyciągi płynne.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwzapalny, rozkurczowy, wiatropędny, antyseptyczny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Rumianek używany jest miejscowo w leczeniu stanów zapalnych skóry i błon śluzowych oraz innych chorób skóry (także ran chirurgicznych); wewnętrznie stosowany w leczeniu niestrawności na tle nerwowym połączonej ze wzdęciami (u dorosłych i dzieci), stanów zapalnych żołądka, biegunek, choroby lokomocyjnej i łagodnych stanów lękowych. Inhalacje z olejku eterycznego leczą katar, stany zapalne i podrażnienia dróg oddechowych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Stosuje się napar z jednej lub dwóch łyżeczek trzy razy dziennie (lub 1-4 mL nalewki etanolowej 1:1). Preparat Kamilosan od wielu lat daje pozytywne rezultaty w leczeniu chorób skóry. Zalecane dawkowanie w irygacjach to napar 3-10%, natomiast w kąpielach 50 g suszonych ziół na 10 litrów wody. Kremy i preparaty półstałe powinny zawierać 3-10% surowca.

SUBSTANCJE AKTYWNE Działanie jest przypisywane składnikom olejku eterycznego (45% trans-P-famezenu), flawonoidom (7-glikozydy apigeniny, luteoliny i patulety-ny), oraz kumarynom (umbeliferon, hemiaryna). Olejek zawiera cykliczne seskwiterpeny, głównie a-bisabolol (do 50%) ichamazulen (do 15%). Chamazulen jest artefaktem utworzonym z matrycyny podczas destylacji z parą wodną i nadaje olejkowi błękitny kolor. Obecne są także poliacetyleny (dsenindicykloeter) i polisacharydy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE W badaniach na ludziach potwierdzono działanie przeciwzapalne (np. w zapaleniach żołądka), antyseptyczne, rozkurczowe i uspokajające Przypisuje się je seskwiterpenom i flawonoidom. Przy stosowaniu miejscowym rumianek wykazuje działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne.

UWAGI Reakcje alergiczne pojawiają się głównie w związku z zanieczyszczeniem Anthemis cotula, który zawiera antekotulid, alergen kontaktowy.

Ruszczyk Kolczasty (Ruscus aculeatus)

Ruszczyk Kolczasty

OPIS Roślina wieloletnia, wiecznie zielona (do I m wys.), z charakterystycznymi liściopodobnymi, skórza-stymi gałązkami lub fałszywymi liśćmi, z których wyrastają małe, zielonkawe kwiaty. Owocami są atrakcyjne, jasnoczerwone, mięsiste jagody.

POCHODZENIE Zachodnia Europa i obszar śródziemnomorski aż po zachodnią Azję; powszechnie sadzony w ogrodach. W dawnych czasach, w Europie rzeźnicy wykorzystywali gałęzie do wyrobu mioteł, stąd angielska nazwa (miotła rzeźnika).

SUROWIEC Posiekane i wysuszone kłącza i korzenie (Rusci aculeati rhizoma).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec obkurczający naczynia żylne, przeciwzapalny, moczopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Ekstrakt z myszopłochu używany jest do leczenia przewlekłych niewydolności żylnych, objawiających się puchnięciem, świądem, bolesnością i uczuciem ciężkości. Jest także polecany w łagodzeniu dolegliwości związanych z hemoroidami (swędzenie, pieczenie). Wchodzi w skład złożonych preparatów zarówno doustnych, jak i do użytku zewnętrznego. Tradycyjnie wykorzystuje się jego właściwości moczopędne i łagodnie przeczyszczające.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przyjmuje się doustnie ekstrakt, w dawce odpowiadającej 7—11 mg ruskogeniny na dobę.

SUBSTANCJE AKTYWNE Działanie przypisuje się obecności saponin steroidowych (do 6% w przeliczeniu na suchą masę). Głównymi saponinami są ruscyna (mono-desmozyd typu spirostanu) i ruskozyd (bidesmozyd typu furostanu), które występują obok wolnego aglikonu ruskogeniny (1 P-hydroksydiosgenina) i neoruskogeniny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Doświadczenia wykazały, że składniki ekstraktu z ruszczyka kolczastego pobudzają receptory a-adrenergiczne w komórkach mięśni gładkich ściany naczyń, powodując ich skurcz i zmniejszenie przepuszczalności. Produkuje się maści i czopki z ruskogeniną i związkami pokrewnymi na uśmierzenie bólu i dyskomfortu związanego z żylakami i hemoroidami. Saponiny myszoplochu wchłaniają się po zażyciu doustnym. Wchodzą także w skład złożonych preparatów stosowanych w niewydolności naczyń żylnych i limfatycznych.

UWAGI Ziarnopłon wiosenny, Ranunculus ficaria (rodzina Ranunculaceae) jest skuteczny i tradycyjnie stosowany w leczeniu hemoroidów. Aktywność przypisuje się saponinom (glikozydom hederageniny i kwasu oleanolowego).

Ruta

Ruta - aromatyczna bylina, pochodząca z obszaru Morza Śródziemnego, jest też uprawiana w innych regionach. Pachnące liście ruty zawierają rutynę, flawonoid wzmacniający naczynia włosowate i pozostałe naczynia krwionośne. Napary z liści działają moczopędnie, lekko podnoszą ciśnienie krwi, powodują poronienia. W jemeńskiej medycynie ludowej ruty używa się do leczenia załamań nerwowych oraz do wywoływania opóźniającej się miesiączki. Dostępna w sklepach zielarskich i sklepach z potrawami regionalnymi. Uwaga: Nie wolno zażywać ruty podczas ciąży

Ruta Zwyczajna (Ruta graveolens)

Ruta Zwyczajna 

OPIS Ruta jest zdrewniałym, silnie aromatycznym, wieloletnim krzewem (do 1 m wys.), z nieregularnie dzielonymi, złożonymi liśćmi, pokrytymi małymi, przezroczystymi gruczołami, gronem małych żółtych kwiatów i owocami - czteroklapowymi torebkami. Śródziemnomorska R. chalepensis jest tradycyjnie stosowana w podobny sposób.

POCHODZENIE Południowa Europa; powszechnie uprawiana w wielu częściach świata.

SUROWIEC Wysuszone liście (Rutae folium) lub wysuszone części nadziemne (Rutae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec tradycyjnie wzmacniający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI W lecznictwie ludowym ruta stosowana jest w dużej grupie dolegliwości, włączając dolegliwości menstruacyjne, skurcze, brak apetytu, zaburzenia dyspeptyczne, choroby układu krążenia, gorączka, wysokie ciśnienie krwi, palpitacje serca, zapalenia błon śluzowych, bóle zębów, histeria, artretyzm, skręcenia, zranienia i choroby skóry. Stosowana była także do pobudzania skurczów macicy, w tym w celu wywoływania poronień, co miewało konsekwencje śmiertelne. Ruty używano kiedyś do poprawy stabilności i jakości wina.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Stosowaniu ziela powinna towarzyszyć duża ostrożność ze względu na występujące po nim silne fotodermatozy. Ziele jest toksyczne i wywołuje poronienia, jeśli zażyte w zbyt dużej dawce. Zmiażdżone liście można przykładać do zęba lub ucha, w celu złagodzenia bólu.

SUBSTANCJE AKTYWNE W surowcu występują liczne związki chemiczne. Szczególne interesujące są kumaryny (kumaryna, hemiaryna, grawelliferon, rutaretyna), furanokumaryny (bergapten, psolaren, rutamaryna), alkaloidy furanochinolinowe (dyktamnina, skimianina, rutakrydon i liczne pochodne) oraz flawonoid rutyna (5%). Głównym składnikiem olejku eterycznego jest keton metylowo-nonylowy (2-undekanon) - wykorzystuje się go w przemyśle perfumeryjnym.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Działanie przeciwbak-teryjne, przeciwskurczowe, przeciwwysiękowe, przeciwbólowe i blokujące kanały jonowe prawdopodobnie można przypisać furanokumarynom i alkaloidom fura-nochinolinowym. Rytyna uszczelnia naczynia włosowate i stosuje się ją, razem z kumarynami, w uzupełniającym leczeniu chronicznych chorób naczyń.

Rutwica Lekarska (Galega officinalis)

Rutwica Lekarska

OPIS Rutwica jest wieloletnią rośliną (do 1 m wys.), z wąskimi liśćmi i białymi lub różowymi kwiatami zebranymi w gęste grona.

POCHODZENIE Europa Środkowa, Południowa i Wschodnia oraz północne kraje arabskie. Jest uprawiana w niektórych rejonach (głównie na paszę).

SUROWIEC Suche nadziemne części (Galegae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Moczopędne, obniżające poziom glukozy we krwi.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Ziele jest tradycyjnie używane jako lek moczopędny, a szczególnie jako lek przeciwcukrzycowy. Nadal jest szeroko stosowane w medycynie ludowej w leczeniu schorzeń skórnych. Wierzono, że zwierzęta (krowy, kozy) karmione rutwicą dają więcej mleka.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar może być przygotowany przez dodanie 2 g ziela na filiżankę gotującej się wody. Ziele jest składnikiem wielu preparatów stosowanych w cukrzycy. Jedną z przyczyn, dlaczego rutwica nie jest polecana w samoleczeniu jest trudność ustalenia odpowiedniego dawkowania.

SUBSTANCJE AKTYWNE Główną substancją aktywną jest galegina (do 0,5%), pochodna powstająca z 4-hydroksygaleginy i alkaloidów chinolinowych (do 0,35%), takich jak peganina i wazycynon. Także obecne są flawonoidy (luteolina), kanawanina, garbniki, steroidy, saponiny i sole chromu (3,7 ppm). Wszystkie te związki mogą wpływać na aktywność ziela.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Ziele hamuje agregację płytek krwi i hamuje aktywność hipoglikemiczną i mlekopędną. Wyciągi z rutwicy hamują transport glukozy przez ścianę komórkową. Galegina i syntetyczne pochodne guanidyny obniżają poziom cukru we krwi. Chrom zawarty w diecie jest istotny w metabolizmie cukru we krwi i można zasugerować, że chrom obecny w rutwicy wpływa na działanie przeciwcukrzycowe.

Ryż

Ryż - ziarno zboża, które jest jednym z najważniejszych w świecie źródeł pożywienia. Stanowi podstawę diety ponad połowy ludności świata, z której większość zamieszkuje Azję, skąd ryż prawdopodobnie pochodzi. Roślina rozwija się w ciepłym, wilgotnym klimacie obszarów tropikalnych, a ziarno, w zależności od typu zboża, przybiera różne kształty. Naturalny ryż jest bogatym źródłem witamin z grupy B, witaminy E, błonnika i nienasyconych kwasów tłuszczowych, ale niestety, proces przetwarzania pozbawia go większości tych składników. Tylko pełne ziarno brązowego ryżu jest zarówno odżywcze, jak i lekko strawne; ryż biały pod względem wartości odżywczej jest uboższy. Ryż, najmniej uczulające spośród wszystkich ziaren zbóż, jest dobrze tolerowany nawet przez dzieci i osoby dorosłe z zaburzeniami trawienia. Znany jest jako domowe lekarstwo na rozwolnienie, mdłości i cukrzycę. Zawarta w nim witamina B odżywia układ nerwowy i pomaga w leczeniu depresji. Ponieważ nie zawiera glutenu, stosują go ludzie z celiakią. Krótkie ziarno ryżu, o orzechowym smaku, bardziej zwartej konsystencji, lepiej oddziałuje w przypadku nerwowości i niepokoju niż ziarno długie, mniej lepkie. Ryż basmati jest lekko aromatyczny i ma lżejszą strukturę niż inne odmiany, dzięki czemu jest odpowiedni dla osób z nadwagą. Dziki ryż, znany z korzystnego działania w przypadku dolegliwości nerek i pęcherza moczowego, pochodzi z Ameryki Północnej i bliżej spokrewniony jest z kukurydzą niż ryżem. Kiełki ryżowe stosuje się w przypadku złego trawienia i braku apetytu.

Rzepa

Rzepa - roślina z rodziny krzyżowych, warzywo bogate w witaminy A i C oraz minerały, takie jak: siarka, wapń, potas, sód i fosfor. Rzepa odtruwa organizm, alkalizuje krew, działa napotnie, pobudza wydzielanie śluzu i poprawia apetyt. Przynosi też ogólną poprawę samopoczucia w takich dolegliwościach, jak niestrawność, cukrzyca i żółtaczka. Rzepy używano tradycyjnie w Azji w leczeniu chorób płuc, bronchitu, astmy i zapaleniu zatok. Surowa rzepa ma dość nieprzyjemny zapach, ale znika on po ugotowaniu.

Rzepik

Rzepik - bylina rosnąca dziko w Północnej Europie. Ma właściwości ściągające i przeciwzapalne. Zawiera taniny, które działają wzmacniająco na błony śluzowe jelita. Herbatka i napar z rzepiku mają zbawienny wpływ na narządy trawienne - żołądek, jelita, woreczek żółciowy i wątrobę, łagodzą także stany zapalne jelit spowodowane podrażnieniami i infekcjami. Naparu można używać do płukania gardła i jamy ustnej, a także w leczeniu biegunek. Dostępny w sklepach zielarskich i sklepach ze zdrową żywnością.

Rzepik Pospolity (Agrimonia eupatoria, parzydło pospolite)

Rzepik Pospolity

OPIS Bylina prosto wzrastająca (do 1 m wys.) ze złożonymi, ząbkowanymi i owłosionymi liśćmi oraz drobnymi, żółtymi kwiatami zebranymi w kłosowate grona. Blisko spokrewnionym gatunkiem jest rzepik wonny A. procera, stosowany niekiedy jako akceptowany surowiec zastępczy. Jest on podobny do A. eupatoria, jednak łatwo go odróżnić, gdyż przyjemnie pachnie. W medycynie chińskiej znajduje zastosowanie gatunek A. pilosa.

POCHODZENIE Europa i Bliski Wschód (A. eupatoria); Azja Mniejsza (A. procera, często uprawiany) i Azja (A. pilosa). Ziele rzepiku zbierane jest w okresie kwitnienia — surowiec handlowy pochodzi głównie z Europy Wschodniej.

SUROWIEC Wysuszone, nadziemne części A. eupatoria (Agrimoniae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwbie -gunkowy, ściągający, łagodnie moczopędny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Roślina historycznie ważna, stosowana zewnętrznie jako środek ściągający w zranieniach, szczególnie do zahamowania krwawień. Obecnie wykorzystywana przede wszystkim do leczenia stanów zapalnych błony śluzowej gardła i ostrych biegunek, ale także hemoroidów, stanów zapalnych pęcherza i nietrzymania moczu. Działa także korzystnie (nie ma naukowych dowodów) w reumatyzmie, zapaleniu stawów i schorzeniach pęcherzyka żółciowego. Przygotowanie i dawkowanie Ziele stosowane jest w formie tabletek lub nalewek. Wchodzi w skład licznych preparatów handlowych będących głównie środkami na wątrobę, żółć i żołądek. Napar można przygotować z 1,5 g surowca (stosowany dwa lub trzy razy dziennie).

SUBSTANCJE AKTYWNE Rzepik (tak jak inne zioła z Rosaceae) jest surowcem zasobnym w garbniki, gł. garbniki katechinowe i elagotanoidy. Jednym z głównych składników jest agrimonina. Ziele zawiera także 20% polisacharydów, triterpeny i flawonoidy (glukozydy luteoliny i apigeniny). W A. procera występuje niewielka ilość olejku eterycznego. A. pilosa jest źródłem agri-mofolu (polimer kwasu galusowego), który wykazuje właściwości przeciwrobacze.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki działają ściągaj ąco, mają zdolność tworzenia wiązań wodorowych i jonowych z takimi makromolekularni jak białka. Wyciągi wykazują działanie przeciwwirusowe i wyraźnie przeciwbakteryjne. Uważa się, że rzepik wywiera działanie moczopędne, jednak ograniczone badania naukowe nie potwierdzają tradycyjnego stosowania surowca w schorzeniach układu moczowego.

Rzewień Dłoniasty (Rheum palmatum)

Rzewień Dłoniasty

OPIS Wieloletnia roślina z dużymi liśćmi o grubych i mięsistych ogonkach liściowych. Liście są dloniasto powcinane u R. palmatum lub bardziej okrągłe o ząbkowanej blaszce u blisko spokrewnionego R. officinale. Oba gatunki tworzą ogromną wiechę niepozornych kwiatów, z których powstają unoszone przez wiatr nielupki. Obecnie nie stosuje się rabarbaru ogrodowego (R. rhaponticum). Używa się gl. R. emodi, R. webbianum i R. rhabarbarum; ogonki liściowe tych ostatnich (bogate w szczawian wapnia) są wykorzystywane w celach spożywczych.

POCHODZENIE Północno-zachodnie Chiny i Tybet; uprawiany gl. w Chinach, w Korei, Indiach i Pakistanie. Dopuszczalne do użycia są R. palmatum i R. officinale (również ich hybrydy i mieszanki).

SUROWIEC Pocięte i wysuszone korzenie i kłącza (Rhei radix, Rhei rhizoma).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec przeczyszczający.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Podziemne organy rzewienia stosuje się jako surowiec przeczyszczający w leczeniu zaparć. W małych dawkach jest skuteczny jako środek ściągający, przeciwbakteryjny i hamujący krwawienia, a także w leczeniu biegunek i dolegliwości wątrobowych.

PRZYGOTOWANIE i DAWKOWANIE Dawkę przeczyszczającą stanowi 1-2 g sproszkowanego korzenia i kłącza w postaci naparu. W dolegliwościach żołądkowych 0,1-0,2 g sproszkowanego surowca (często w mieszance z innymi składnikami dla poprawienia smaku). Sproszkowane kłącza i ekstrakty z nich wchodzą w skład złożonych leków przeczyszczających, gorzkich żołądkowych, żółciopędnych, preparatów odchudzających i tzw. herbatek „oczyszczających krew”.

SUBSTANCJE AKTYWNE Podziemne organy zawierają dużą i zmienną ilość pochodnych hydroksyantracenu (312%), razem z garbnikami (5-10%), glikozydami stilbenu (1%) i flawonoidami (2-3%). Większość pochodnych antracenu występuje w postaci glikozydów antrachinonowych z głównymi aglikonami - chryzofanolem, emodyną, aloe-emodyną, reiną i fiscjonem (np. pulmatyna, chryzofaneina, fiscjonina). Obecne są garbniki galusowe oraz ich estry z kwasem hydroksycynamonowym i kumarowym. Rabarbar ogrodowy zawiera rapontykozyd, będący pochodną stilbenu; związek ten obecny jest także w niektórych odmianach R. palmatum.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Antrony i diantrony mają właściwości przeczyszczające (zob. Rhamnus cctt-harticus). Garbniki mają właściwości ściągające (zob. Quercus robur). Rapontycyna ma słabe właściwości estrogenne i przez to niesie pewne ryzyko dla zdrowia.

Salmonella

Salmonella - bakteria chorobotwórcza, która znajduje się w zepsutej żywności, surowych jajach, niepasteryzowanym mleku, a także w jelitach zwierząt. Jest najczęściej spotykaną przyczyną zatrucia zanieczyszczoną żywnością, głównie jajami, kurczakami i produktami z mięsa (mięso nie dogotowane stanowi największe ryzyko). Salmonella łatwo się przenosi, gdy żywność przygotowywana i przechowywana jest w niehigienicznych warunkach, gdy używa się brudnych naczyń i sztućców. Objawy zatrucia salmonellą są różne pod względem nasilenia: od biegunki, skurczów i wymiotów do gorączki i zakażenia. Czasem zatrucie salmonellą może być śmiertelne, szczególnie gdy układ odpornościowy jest słaby, jak w przypadku dzieci i osób starszych.

Sandałowiec Biały (Santalum album, drzewo sandałowe)

OPIS Wiecznie zielone, półpasożytnicze drzewo (do 10 m wys.), z lancetowatymi liśćmi, małymi żółtawymi kwiatami i ciemnopurpurowymi owocami. Drzewo nie powinno być mylone z sandałowcem czerwonym (Pte-rocarpus santalinus; Fabaceae), tradycyjnie dostarczającym czerwonego barwnika.

POCHODZENIE Indie (oba gatunki S. album i P santalinus) . Oba gatunki są w takim samym stopniu uprawiane w Indiach i południowo-wschodniej Azji.

SUROWIEC Drewno z pnia i gałęzi (Santali albi lignum) lub olejek eteryczny otrzymywany z drewna. W medycynie ajurwedyjskiej stosowana jest także kora, znana w sanskrycie pod nazwą chandanam. W przypadku P. santalinus wykorzystywane jest tylko drewno (Santali rubri lignum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec urologiczny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Biały sandałowiec jest stosowany w leczeniu infekcji dolnych dróg moczowych, szczególnie pęcherza moczowego i rzeżączki. Ekstraktu z drewna (lub kory) używa się zewnętrznie w leczeniu chorób skóry i wewnętrznie w łagodzeniu objawów zawrotów głowy, chorób klatki piersiowej i niestrawności. Olejek eteryczny stosuje się w aromaterapii w zaburzeniach nerwowych i skurczach. Sandałowiec czerwony tradycyjnie jest środkiem moczopędnym, przeciwbiegunkowym i żołądkowym, ale współcześnie dostarcza gl. naturalnego barwnika, do koloryzowania mieszanek ziołowych i past do zębów.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przyjmuje się napary lub odwary z posiekanego drewna. Zalecana dawka dobowa wynosi 10-20 g. Olejek eteryczny, ze względu na jego małą stabilność, powinien być zamknięty w postaci odpornej na działanie soków żołądkowych. Przyjmując go w ten sposób, dobowa dawka wynosi 1-1,5 g.

SUBSTANCJE AKTYWNE Drewno białego sandałowca jest bogate w olejek eteryczny (około 5%), który zawiera alkohole seskwiterpenowe: a-santalol i (3-san-talol jako główne składniki. Czerwony sandałowiec zawiera dwa czerwone barwniki (pochodne benzo-ksantenonu: santalinę A i B).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Działanie przeciw-bakteryjne i spazmolityczne można przypisać lipońlnym seskwiterpenom. Współcześnie antybiotyki wyparły stosowanie surowca.

Sasafras

Sasafras - drzewo z rodziny wawrzynowatych. Rośnie dziko nad Oceanem Spokojnym we wschodnich i północno-wschodnich rejonach Stanów Zjednoczonych. Herbatka z kory działa silnie pobudzająco, Indianie używali jej jako afrodyzjaku. Napar działa napotnie i moczopędnie, oczyszcza krew, stosuje się go w takich dolegliwościach, jak podagra, reumatyzm i artretyzm. Herbatka z sasafrasu była kiedyś popularnym napojem orzeźwiającym. Dostępny w większych sklepach ze zdrową żywnością i w sklepach zielarskich.

Sasanka Zwyczajna (Pulsatilla vulgaris)

Sasanka Zwyczajna

OPIS Sasanka zwyczajna jest małą byliną o owłosionej łodydze z dwu- lub trzykrotnie pierzastymi, jedwabisto owłosionymi liśćmi i dużymi, fioletowymi dzwonkowatymi, później rozpostartymi kwiatami. Każdy owocolistek przekształca się w nasiono z owłosionym czubkiem, nadając owocowi atrakcyjny puchaty wygląd. Sasanka łąkowa (R pratensis) i kilka innych gatunków stanowią alternatywne źródło surowca. Korzenie P chmensis w medycynie chińskiej noszą nazwę bai tou weng.

POCHODZENIE Europa. Tradycyjnie stosuje się ją w środkowej i wschodniej Europie.

SUROWIEC Wysuszone lub świeże (rzadziej) nadziemne części rośliny (Pubatillae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec przeciw-skurczowy, przeciwbakteryjny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Tradycyjnie surowiec stosowany jest w leczeniu kaszlu, przy bolesnych miesiączkach, chorobach nerwowych i bezsenności. W medycynie ludowej używa się go w chorobach układu pokarmowego i moczowo-płciowego, w stanach zapalnych skóry i błon śluzowych, neuralgii i migrenie. Ziele sasanki to jeden z najpopularniejszych składników preparatów homeopatycznych, stosowanych w depresji, bólach głowy, bólach brzucha, nieregularnych miesiączkach, a także w chorobach płuc, nerek, wątroby,pęcherza moczowego i skóry. W Chinach korzenie E chinensis (bai tou weng) stosuje się w leczeniu czerwonki.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Z niewielkich ilości wysuszonego ziela przygotowuje się napary. Częściej jednak ziele wchodzi w skład mieszanek ziołowych i suplementów.

SUBSTANCJE AKTYWNE Świeże ziele zawiera ranunkulinę - glukozydowy prekursor laktonu terpenowego protoanemoniny, do którego związek rozkłada się podczas suszenia (protoanemonina dimeryzuje następnie do nietoksycznej anemoniny).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Protoanemonina jest silnie reaktywna ze względu na obecność egzocyklicznej grupy metylenowej, dzięki czemu może wiązać się z białkami i DNA. Związek może powodować silne alergiczne zapalenia skóry. Działa także silnie antybakteryjnie i powoduje porażenie centralnego układu nerwowego.

Sałata

Sałata - jedno z najbardziej popularnych zielonych warzyw. Sałata zasobna jest w witaminy A i C, chlorofil, żelazo, potas i krzem. Odmiany ciemnoliściaste zawierają około sześciu razy więcej witaminy A i trzy razy więcej witaminy C niż jasne odmiany typu sałaty lodowej. Są także najlepszym źródłem potasu. Sałata wpływa na wzmożenie laktacji u karmiących matek, poprawia wydalanie moczu i wspomaga leczenie hemoroidów. Liście zawierają gorzką substancję (lak-tukarium), która jest wspaniałym środkiem uspokajającym. Duża miska liści sałaty przed pójściem spać uspokaja nerwy i sprowadza sen.

Securidaca Longepedunculata

Securidaca Longepedunculata

OPIS Securidaca longepedunculata ma około 6 m wysokości i charakteryzuje się jasnoszarą, gładką korą. Podłużne liście wyraźnie zagęszczają się w części szczytowej, gdzie wczesnym latem wyrastają atrakcyjne różowe lub purpurowe kwiaty. Owocem jest okrągły orzech z pojedynczym, dużym, zakrzywionym skrzydłem. Charakterystyczny wygląd drzewa czyni je łatwym do rozróżnienia.

POCHODZENIE Tropikalna Afryka. Drzewo nie jest uprawiane.

SUROWIEC Głównie korzenie, czasem również kora pnia lub liście.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Tradycyjny surowiec ogólnie wzmacniający, przeciwreumatyczny, prze-ciwkaszlowy. Uchodzi za swoiste panaceum.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Securidaca jest jedną z najbardziej popularnych roślin leczniczych w ludowej medycynie afrykańskiej, stosowaną w niemal wszystkich schorzeniach, m.in. kaszlu, dolegliwościach klatki piersiowej, reumatyzmie, bólach zębów, bólach głowy, zaparciach, a także jako środek antykoncepcyjny. Zewnętrznie stosowana na rany, owrzodzenia i przy bólach reumatycznych. Kora była używana jako składnik trucizn do strzał oraz jako trucizna w próbie sądu Bożego.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Bezpieczna dawka nie została ustalona. Odwary są pite w chorobach klatki piersiowej, natomiast korzeń żuje się przy bólach zębów. Kompresy z gorących wodnych ekstraktów z korzenia przynoszą ulgę w bólach reumatycznych, zaś sproszkowany korzeń lub roztarte wiórki wcierane są w skronie celem złagodzenia bólów głowy.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny z korzeni zawiera duże ilości salicylanu metylu. Występują także liczne saponiny triterpenowe z presenegeniną jako aglikonem, toksyczny alkaloid indolowy sekurynina oraz kilka innych alkaloidów (włączając alkaloidy sporyszu).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Obecność salicylanów tłumaczy różnorodność zastosowania surowca. Salicylan metylu jest związkiem penetrującym do skóry i tkanki podskórnej, gdzie działa przeciwzapalnie. Surowiec jest także ważny w prawidłowej higienie jamy ustnej. Saponiny mają działanie wykrztuśne. Toksyczność surowca przypisuje się głównie sekuryninie. 

Seeletium tortuosum

Seeletium tortuosum

OPIS Jest to sukulent o krótkim okresie wegetacyjnym, z pnącymi się łodygami, nachodzącymi na siebie liśćmi o lśniącej powierzchni, z komórkami magazynującymi wodę. Liście stają się twarde (jakby skamieniałe), kiedy wysychają, z centralnymi naczyniami tworzącymi szkielet, stąd lac. nazwa rośliny Sceletium. Jasnożólte lub pomarańczowo-żólte kwiaty wyrastają wzdłuż szczytów pędów. Tworzą się z nich jasnobrązowe torebki z licznymi, małymi, czerwono-brązowymi, nerkowatymi w kształcie nasionami. Jest osiem gatunków z rodzaju Sceletium, ale tylko S. tortuosum jest dobrze znany i wykorzystywany w celach handlowych.

POCHODZENIE Afryka Południowa (poludniowo--zachodnie części RPA i Namaqualandu). Wyselekcjonowane szczepy z dużą zawartością alkaloidów są uprawiane na niewielką skalę w RPA.

SUROWIEC Wysuszona cała roślina.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec nasenny, uspokajający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Roślina jest stosowana w celu poprawienia nastroju, przeciwdziałania niepokojowi, stresowi i napięciu. Odnotowano liczne wskazania w lecznictwie ludowym, jak zmniejszanie łaknienia i pragnienia, leczenie kolki u niemowląt oraz w terapii zastępczej alkoholizmu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Sfermentowane i wysuszone ziele jest tradycyjnie żute (stąd w języku afrykanerskim roślina nazywa się kougoed, co znaczy „substancja do żucia”). Można z niej także przygotowywać napary, odwary lub nalewki. Ponadto dostępne są tabletki i kapsułki (z dawką 100-200 mg ziela, co odpowiada 1-4 mg alkaloidów), przyjmowane dwa-trzy razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Kanna zawiera alkaloidy typu mesembrynu (mesembryna, mesembrenon, me-sembrenol, tortuozamina i inne) w stężeniu sięgającym 0,05-2,3% w przeliczeniu na suchą masę. Zazwyczaj głównym składnikiem liści jest mesembryna.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Mesembryna jest silnym inhibitorem wychwytu zwrotnego serotoniny, natomiast pozostałe alkaloidy działają na inne neuroreceptory. Interesującą cechą tej rośliny jest brak uzależnienia fizycznego i psychicznego, nawet po wielu latach stosowania. Nie stwierdzono efektów ubocznych. Duże dawki mogą powodować euforię, ale roślina nie jest halucynogenna.

Selen

Selen - pierwiastek półmetaliczny, w organizmie ludzkim śladowy, potrzebny do wytwarzania peroksydazy, ważnego enzymu o właściwościach przeciwutleniacza, który chroni przed szkodliwym działaniem wolnych rodników i zapobiega chorobom zwyrodnieniowym związanym z wiekiem. Najskuteczniejszy jest w połączeniu z witaminą E. W powiązaniu z nią selen pomaga eliminować z organizmu pierwiastki toksyczne, takie jak ołów, kadm i rtęć. Niedobór selenu jest znanym istotnym czynnikiem przedwczasnego starzenia się, zawałów i nowotworów. Ocenia się, że gdyby większość ludzi przyjmowała dodatkowo preparaty z selenu, zachorowalność na nowotwory zmniejszyłaby się o 70%! Selen zwiększa odporność na choroby, opóźnia starzenie się, łagodzi dolegliwości menopauzy, dodaje energii i wzmaga potencję seksualną, pomaga także zapobiegać chorobom z autoagresji, takim jak artretyzm i stwardnienie rozsiane, oraz chorobom zwyrodnieniowym - nowotworom i miażdżycy. Objawy niedoboru selenu obejmują m.in.: zmęczenie, podatność na infekcje, przedwczesne starzenie się, skłonność do nowotworów i słabą potencję seksualną. Selen koncentruje się w męskich gruczołach płciowych i wraz z wytryskiem nasienia następuje jego utrata. Zawartość tego pierwiastka w roślinach zależy w dużej mierze od gleby: jeśli gle-bajest weń uboga, rośliny obywają się bez niego. Najwięcej selenujest w drożdżach piwnych, surowych zarodkach pszenicy, w mięsie tuńczyka, w cebuli, orzechach i nasionach. Selen jest dostępny w sklepach ze zdrową żywnością.

Seler

Seler - popularne warzywo, spokrewnione z marchwią i pietruszką, pochodzi prawdopodobnie z obszaru śródziemnomorskiego. Jest dostępne przez cały rok i dostarcza wielu witamin i minerałów: witaminy A, B1 i B2 oraz wapnia, fosforu i krzemu. Łodygi roślin, bogate w żelazo, magnez i karoten, zazwyczaj je się na surowo w sałatkach lub maczane w dipie. Bywają także składnikiem zup lub stanowią przybranie różnych dań. Zawierają wiele składników nie ulegających trawieniu i dlatego, spożywane między posiłkami, mogą pomóc w sprawowaniu kontroli nad łaknieniem. Natomiast liście selera pobudzają apetyt, są moczopędne, a także wywołują menstruację. Sok z selera łagodzi obrzęki, pomaga w leczeniu reumatyzmu, oczyszcza skórę. Połączony z odrobiną soku z cytryny zapobiega przeziębieniu. Zarówno łodygi, jak korzenie stosowane są w nadciśnieniu; nasiona mogą służyć jako środek uspokajający i łagodzący wzdęcia. Wywar z nasion dobrze działa w przypadku reumatyzmu, bronchitu i uspokaja nerwy. Suszony utarty seler sprzedaje się jako substytut soli w przypadku zalecenia diety z niską zawartością sodu.

Senna alexandrina

Senna alexandrina

OPIS Strączyniec jest krzewem (do 2 m wys.) o parzystopierzasto złożonych liściach i małych, żółtych kwiatach. Jego dwa kultywary (lub formy) rozpatrywano wcześniej jako dwa odrębne gatunki rodzaju Cassia: senes ostrolistny (aleksandryjski, chartumski, egipski, wcześniej - C. senna lub C. acutifolia) i senes wąskolistny (indyjski, tinnevelly, wcześniej - C. angustifolia). Pierwszy z nich jest nieco mniejszym krzewem o wyższej zawartości antranoidów. Gatunki z rodzaju Cassia o prostych pręcikach (w przeciwieństwie do kręconych) przeniesiono do rodzaju Senna i ostatecznie właściwą nazwą dla powyższych taksonów jest Senna alexandrina.

POCHODZENIE Północno-wschodnia Afryka i Bliski Wschód. Surowiec pochodzi z Egiptu i Sudanu (gatunek handlowy - aleksandryjski, egipski) lub z upraw w Indiach i Malezji (gatunek handlowy - tinnevelly).

SUROWIEC Suszone listki liści złożonych (Sennae folium) lub owoce (Sennae fructus).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeczyszczający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Listki i owoce strączyńca są powszechnie znane jako środek przeczyszczający i stosowane są w ciężkich zaparciach. Po operacjach odbytu lub w przypadku bolesnych hemoroidów senes jest stosowany dla zmiękczania stolca. O popularności listków senesu może świadczyć ich rokroczna produkcja liczona w milionach ton. Stanowią też składnik wielu przeczyszczających mieszanek ziołowych i innych tego typu preparatów.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar przygotowuje się z 1 g listków lub owoców senesu egipskiego lub 2 g indyjskiego, zalewając filiżanką gorącej (lecz nie wrzącej) wody. Stosownie do masy ciała i wieku optymalna dawka sennozydów to ok. 10-30 mg.

SUBSTANCJE AKTYWNE Zarówno liście i strąki zawierają glikozydy diantronów (ok. 3%), w tym sennozy-dy A i B. Obecne są również glikozydy antrachinonów takie jak 8-glukozydy aloeemodyny i reiny, ok. 10% śluzu oraz flawonoidy (głównie pochodne kemferolu).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Sennozydy są rozkładane w jelicie przez enzymy flory bakteryjnej do reiny. Ta z kolei działa drażniąco i pobudza wypróżnienie poprzez wzmaganie aktywnego wydzielania wody do światła jelita i zapobieganie jej wchłanianiu zwrotnemu.

Serotonina

Serotonina - jeden z przekaźników nerwowych, to jest substancji chemicznych, które przenoszą informacje między komórkami mózgu, lecz w odróżnieniu od innych neuroprze-kaźników, jak np. adrenalina, która działa pobudzająco, serotonina działa hamująco, uspokajająco i zmniejsza aktywność komórek nerwowych. Przeciwdziała w ten sposób depresji, hamuje napięcie i lęk, zwiększa pewność siebie, wzmaga także libido, przywołuje sen, poprawia pamięć i koncentrację, zmniejsza apetyt, a więc pomaga w odchudzaniu się (stosuje się w tym celu preparaty w tabletkach, wpływające na podniesienie poziomu serotoniny). Niestety, nie można przyjmować serotoniny jako dodatku pokarmowego, ponieważ uległaby rozkładowi w procesie trawienia. W organizmie serotonina powstaje z tryptofanu, aminokwasu, którego duże ilości znajdują się w mleku i bananach. Pożywienie zawierające skrobię, takie jak ziemniaki, także wpływa na zwiększenie poziomu serotoniny, gdyż stymuluje zwiększenie wydzielania insuliny, która z kolei przyczynia się do zwiększenia poziomu tryptofanu.

Serwatka

Serwatka - jest to wodnista pozostałość koagulacji mleka przy robieniu sera. Uważana jest za bardzo pożywną, w szczególności za najbogatsze źródło laktozy (cukru mlecznego). Substancję tę, po wysuszeniu, dodaje się do przetworzonej żywności. Powinni jej jednak unikać ludzie, którzy wykazują brak tolerancji laktozy lub są uczuleni na mleko. Stwierdzono ostatnio, że serwatka zawiera pewne białka, które przyspieszają gojenie się ran i wrzodów. Pierwsze badania na ten temat przeprowadzono w Australii. Tamtejsi naukowcy stwierdzili, że można użyć składników serwatki do opatrunków. Inne badania sugerują, że białka zawarte w serwatce mają działanie przeciw-nowotworowe i przeciwbakteryjne, a także poprawiają funkcjonowanie układu odpornościowego. W sprzedaży jest nawilżacz, w którym zastosowano proteiny zawarte w serwatce, by naśladowały naturalny przekaźnik komórkowy, znajdujący się w skórze, a pobudzający wytwarzanie większej ilości kolagenu. Ma to uczynić skórę silniejszą i bardziej elastyczną.

Siarczan chondroityny

Siarczan chondroityny - gęsta, śluzowata substancja, należąca do grupy mukopolisacharydów zwanych także glikozaminoglikanami (GAG). Jest to rodzaj wiążących wodę długołańcucho-wych cukrów, które tworzą się w organizmie. Znajdują się w chrząstce, błonach podstawowych i tkance łącznej. Wiążąc wodę, zapewniają one elastyczność tkanek. Produkcja siarczanów chondroityny przez organizm maleje z wiekiem, a badania wykazały, że jest to przyczyną choroby zwyrodnieniowej stawów (gościec) u osób starszych i pogrubiania ścian naczyń. Preparaty CS dostępne są w aptekach

Siarczan glukozaminy

Siarczan glukozaminy - złożony z glukozy, aminokwasu glutaminy i siarki składnik ludzkiego organizmu. Jego główna funkcja polega na pobudzaniu wzrostu chrząstki -jestjej budulcem. GS uzupełnia niedobór proteoglikanów, białka i cząsteczek cukru, które przyciągają i zatrzymują wodę oraz wytwarzają śluzowate składniki znane jako glikozamino-glikany (GAGs). Wiążą one wodę w chrząstce i zapobiegają jej uszkodzeniu. Siarczan glukozaminy wspomaga także wiązanie siarki w chrząstce stawowej, co oznacza, że potrzebny jest nie tylko do prawidłowego funkcjonowania stawów, ale zapewnia także ich dobry stan. Najlepiej współdziała z siarczanem chondroityny (CS), naprawiając uszkodzenia chrząstki i zapobiegając gośćcowi. I tak jak siarczan glukozaminy zatrzymuje wodę w chrząstce, siarczan chondroityny przyciąga ją jak magnes. U wielu ludzi produkcja siarczanu glukozaminy spada z wiekiem, przez co stawy tracą elastyczność. Rezultatem może być gościec stawowy, najczęściej występująca postać artretyzmu, który dotyka miliony starszych osób. Badania sugerują, że główna przyczyną choroby jest niedobór siarczanu glukozaminy, okazało się bowiem, że preparaty GS skutkują w jej leczeniu. Przyjmowany doustnie GS jest dobrze wchłaniany i dobrze tolerowany przez organizm; nie są znane żadne przeciwwskazania do jego stosowania ani niekorzystne interakcje z innymi lekami. Jeśli po przyjęciu preparatu występują mdłości lub zgaga, należy zażywać go w czasie posiłku. Standardowa dawka wynosi 500 mg trzy razy dziennie; ludzie z nadwagą mogą przyjmować więcej w zależności od ciężaru ciała (20 mg na kilogram wagi ciała dziennie). Siarczan glukozaminy jest szeroko dostępny jako dodatek pokarmowy.

Siarka

Siarka - pierwiastek okrzyknięty „minerałem piękności", gdyż istotnie wpływa na gładkość i lśnienie włosów, a także na zdrowie skóry i paznokci. Obficie występuje w naturze i obecny jest w każdej komórce. Siarka potrzebna jest do formowania kolagenu, jednego z najpowszechniej występujących białek, które znajduje się w skórze, kościach i chrząstkach; wpływa więc na zdrowie i urodę skóry i ciała. Działa także prze-czyszczająco dzięki zwiększaniu zdolności wchłaniania wody w jelitach. Siarka oczyszcza organizm z toksyn: oczyszcza tętnice i pomaga organizmowi pozbywać się trujących pierwiastków. Wraz z białkami tworzy ważne dla życia aminokwasy - cysteinę, taurynę i metioninę. Cysteina i metionina potrzebne są w tworzeniu ważnych enzymów o właściwościach przeciwutleniaczy, opóźniających starzenie, które neutralizują wolne rodniki i tym samym pomagają zapobiegać chorobom zwyrodnieniowym związanym z wiekiem, takimjak artretyzm. Zresztą od dawna znane jest korzystne działanie siarki w dolegliwościach stawowych, a jednym z najlepszych jej źródeł jest żółtko jaj, zawierające dużą ilość cysteiny. Jeśli chodzi o zastosowanie zewnętrzne, maści siarkowe i wody z wysoką zawartością siarki, jak np. woda z Morza Martwego, tradycyjnie cieszą się uznaniem ze względu na ich dobroczynne działanie w przypadku łuszczycy, egzemy i łojotokowego zapalenia skóry. Niedobór siarki w organizmie objawia się artretyzmem, suchością włosów, łamaniem się paznokci i rogowaceniem skóry. Najbardziej zasobne w siarkę są jaja, mięso, cebula, lucerna, brokuły, kapusta i rzeżucha.

Siewki pszenicy

Siewki pszenicy - nazywane są „pożywieniem życia"; są bardzo bogate w witaminę E, chlorofil i wiele innych składników odżywczych. Oczyszczają krew, odmładzają organizm i zwiekszają odporność na choroby. Działają wzmacniająco w takich stanach jak zmęczenie, niedokrwistość, zatrucie krwi i rozwój choroby nowotworowej. Sok z siewek pszenicy jest silnym czynnikiem odtruwającym organizm. Pomaga zwiększyć poziom enzymów w komórkach ciała, co odmładza organizm i poprawia trawienie. Najlepiej pić sok z siewek na pusty żołądek, zaczynając od 30 g dziennie i zwiększając stopniowo dawkę do 120 g. Sok z siewek zwykle rozcieńcza się sokiem z marchwi lub jabłek -jest wtedy smaczniejszy. W USA najłatwiej kupić go w większych sklepach ze zdrową żywnością, gdzie jest wyciskany na miejscu.

Simondsia Chińska (Simmondsia chinensis)

Simondsia Chińska

OPIS Jojoba jest dwupiennym, wiecznie zielonym krzewem lub niewysokim drzewem (do 4 m wys.), o małych sinozielonych, skórzastych liściach oraz niepozornych, wiatropylnych kwiatach. Kwiaty krzewów męskich są zebrane w pęczki u nasady ogonków liściowych, z kolei żeńskie są zwykle pojedyncze, na szczytach gałązek, a ich płatki odpadają dopiero po dojrzeniu owoców. Owocem jest 3-klapowa torebka, zawierająca zwykle tylko jedno nasiono. Na plantacjach sadzone są głównie rośliny żeńskie, zaś męskie - co 20 rzędów, co zapewnia efektywne zapylanie i wydajność nasion.

POCHODZENIE Pustynia Sonora (północny Meksyk i południowo-wschodnie USA). Roślinę uprawia się dla wosku w Ameryce Południowej, Afryce i Izraelu.

SUROWIEC Tłuszcz z nasion, który w rzeczywistości jest płynnym woskiem.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek dermatologiczny (gl. kosmetyki do włosów i skóry).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Indianie stosowali tę substancję w schorzeniach skóry. Wosk jojoba jest częstym składnikiem kosmetyków do włosów i skóry (balsamów, kremów, mydeł, szminek). Stanowi również doskonały, nietlusty smar, używany w niektórych wypadkach jako zastępka olbrotu do smarowania delikatnych mechanizmów. Pomimo możliwości wytwarzania wartościowego produktu w rejonach pochodzenia oraz znalezienia licznych komercyjnych i przemysłowych zastosowań sugerowanych dla wosku jojoba, przemysł ten rozwija się bardzo słabo.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Wosk jojoba jest zwykle utwardzany przed zastosowaniem go w kosmetyce. Jest ciekły nawet w niskiej temperaturze, po uwodornieniu staje się twardy (do ok. 65°C).

SUBSTANCJE AKTYWNE Nasiona jojoby zawierają do ok. 60% mieszaniny estrów woskowych (włączając w to kwasy tłuszczowe i alkohole o długości łańcucha C20-26 (k. eikozenowy, k. dokozenowy, eikozenol, dokozanol i heksakozanol). W odróżnieniu od większości olejów tłoczonych z nasion nie zawiera on zupełnie triglicerydów. W nasionach zawarte są także nitrylozydy (simondsyna).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Jego popularność w kosmetyce wynika z tego, że wosk z nasion łatwo przenika wierzchnie warstwy ludzkiej skóry. Nie może być stosowany do wewnątrz, ponieważ istnieją przestanki o jego działaniach niepożądanych.

Sinice

Sinice - jedno- lub wielokomórkowe rośliny o charakterze glonów. Sinica Aphanizomenon flos-aquae - występuje wjeziorze Upper Klamath w południowym Oregonie w USA. Uważa się, że jest idealną „zieloną żywnością", ponieważ zawiera 60% wysokiej jakości białka, w skład którego wchodzą wszystkie niezbędne aminokwasy. Jest bogatym źródłem chlorofilu, czynnika oczyszczającego krew, zawiera dużą ilość beta-ka-rotenu i szeroki zestaw witamin, minerałów i pierwiastków śladowych, między innymi znaczące ilości witaminy B12- Sinica ta wywiera dobroczynny wpływ na cały organizm. Osoby zażywające ją regularnie zauważyły przypływ energii, jasność umysłu, a także poprawę w dolegliwościach takich jak załamanie nerwowe, cukrzyca, zbyt niski poziom cukru we krwi, anemia i choroba Alzheimera. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością w postaci kapsułek, tabletek i proszku. Jej sprzedaż w USA lawinowo rośnie. Uwaga: Już w trakcie publikacji tej książki pojawiły się doniesienia, że roślina ta zawiera toksyny powodujące paraliż i długotrwałe uszkodzenie wątroby.

Skrętnik Wdzięczny (Strophanthus gratus)

Skrętnik Wdzięczny

OPIS Liana (do 10 m dl.), o grubych pędach, cało-brzegich, lśniących liściach i dużych, ozdobnych kwiatach (jasnoróżowo-fioletowych). Nasiona wytwarzane są w długich, wąskich Juszczynach. Równie istotny jest S. kombe, posiadający owłosione liście i ładne, żółto-biale kwiaty, o końcówkach płatków wyciągniętych w długie, kręcone wąsy.

POCHODZENIE Zachodnia Afryka równikowa (S. gratus) i południowa oraz wschodnia Afryka równikowa (S. kombe). Nasiona zbierane są głównie ze stanu naturalnego choć S. gratus (i w niewielkim stopniu S. kombe) są uprawiane na małą skalę.

SUROWIEC Dojrzałe nasiona (Strophanthi grad semen).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek stosowany w niewydolności serca.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Glikozydy nasercowe ekstrahowane z nasion są używane jako wyrównujące pracę mięśnia sercowego. Zwalniają one częstość skurczów, zwiększając jednocześnie ich siłę i wydajność. Strophanthus jako surowiec nie jest odpowiednią postacią do stosowania w lecznictwie. Używa się dokładnie oczyszczonych wyciągów w formie iniekcji (zwykle w nagłych wypadkach ostrej niewydolności serca). Na rynku są jeszcze osiągalne preparaty za wieBaillon rające czyste glikozydy nasercowe z obu skrętników, a także z Acokanthera oppositifolia. Rośliny z obu rodzajów są bardzo toksyczne i są tradycyjnie używane do zatruwania strzał i oszczepów.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Główny glikozyd nasercowy uabaina - podawany jest wyłącznie donaczyniowo, z powodu miernego wchłaniania z przewodu pokarmowego. Kardenolidy są silnie trujące i dawki należy dobierać indywidualnie dla poszczególnych pacjentów.

SUBSTANCJE AKTYWNE Ponad 30 glikozydów nasercowych z uabainą (g-strofantyną) jako głównym składnikiem (w sumie 3-8%). Jest ona wykrystalizowywana z pierwotnego wyciągu, w którym stanowi 90-95% wszystkich glikozydów. Nasiona S. kombe zawierają mieszaninę glikozydów nasercowych (do 10%) zk-strofan-tyną jako głównym składnikiem.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kardenolidy takie jak uabaina, oddziaływują różnymi drogami: hamują pompę sodowo-potasową (ATP-azę) i pośrednio zmieniają stężenie jonów Ca2+ w cytoplazmie mięśni sercowych (inicjując skurcz). Wzmagają siłę skurczu, zwalniają puls i spowalniają działanie rozrusznika serca (naturalnego).

Skrzyp

Skrzyp - wysoka roślina o rózgowatym kształcie, dziko rosnąca w Europie, a także uprawiana. Liście skrzypu są jednym z najbogatszych źródeł krzemionki, dodawane są do mieszanek ziołowych jako źródło krzemu. Skrzyp ułatwia wchłanianie wapnia, wzmacnia kości, zęby i włosy, dzięki niemu skóra wygląda młodo i zdrowo. Zawiera też inne minerały, takie jak wapń, miedź i cynk, działa moczopędnie i leczy kamienie nerkowe. Dostępny w tabletkach i kapsułkach w sklepach zielarskich i aptekach.

Skrzyp Polny (Equisetum arvense)

Skrzyp Polny

OPIS Rodzina skrzypowatych była już obecna w Kar-bonie i jest reliktem ewolucyjnym roślin lądowych. Skrzyp wytwarza pęd zarodnikonośny wczesną wiosną z brązowymi stożkowatymi kioskami na końcach.. W le-cie pojawiają się pędy płonę (do 0,5 m wys.) z licznymi węzłami z 4—5 odgałęzieniami wokół każdego węzła. Liście są zredukowane i ułożone okółkowo wokół węzłów. Także używany jest E. hyemale i E. flmiatile. Roślina jest czasem zafałszowana przez skrzyp błotny (E. palustre). Można go rozpoznać od innych gatunków przez długość pierwszego międzywęźla na bocznych odgałęzieniach, który jest krótszy od liścia wokół głównej łodygi do którego jest dołączony.

POCHODZENIE Półkula północna (Ameryka Północna, Europa i Azja). Pędy letnie zbierane są ze stanu naturalnego w Europie Wschodniej.

SUROWIEC Wysuszone ziele (Eąuiseti herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Działanie moczopędne, w medycynie tradycyjnej przeciwkrwotoczny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Ziele jest używane głównie jako lek moczopędny w zapaleniach dolnych dróg moczowych, nerek i obrzękach. Tradycyjnie jest używany zewnętrznie na trudno gojące się rany i inne schorzenia skórne; wewnętrznie również w nadmiernych krwawieniach miesięcznych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Do użytku wewnętrznego używa się 2—4 g suchego ziela (dawka dzienna około 6 g) ido użytku zewnętrznego, 10 g na litr wody.

SUBSTANCJE AKTYWNE Ziele zawiera 5-8% kwasu krzemowego (łącznie z rozpuszczalnymi w wodzie krzemianami) i 1,5% soli potasu i aluminium. Kilka flawonoidów (glikozydów i estrów kwercetyny i kemferolu), śladowe ilości alkaloidów (nikotyna, palustryna). E. palustre zawiera enzym tiaminazę, który rozkłada tiaminę (wit. Bj) oraz wywołuje (czasami śmiertelne) zatrucia koni i innych zwierząt. Zawiera także potencjanie trujące alkaloidy jak palustrynę.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Używanie skrzypu jest oparte głównie na tradycj i. Flawonoidy, sole potasu i krzemu mogą być odpowiedzialne za działanie moczopędne oraz leczące schorzenia skórne.

Smaczliwka

Smaczliwka - znana jest też jako awokado. Wiecznie zielone drzewo z rodziny wawrzynowatych o smacznych owocach. Pochodzi z Meksyku, Gwatemali, Jamajki i Kuby, obecnie uprawia sieje w wielu tropikalnych i subtropikalnych rejonach świata, zwłaszcza na sławnych plantacjach owoców Florydy i Kalifornii. Awokado jest bogate w witaminy, minerały i tłuszcze, jest doskonałym źródłem pożywnego białka, często zaleca się jedzenie go karmiącym piersią matkom. Nawilża przewód pokarmowy, jest naturalnym lekiem na wrzody żołądka. Wiadomo także, że odmładza skórę. Smaczliwka jest owocem bogatym w lecytynę, substancję odżywczą dla mózgu. Większa część jej odżywczych wartości (80% kalorii) pochodzi z łatwo przyswajalnych tłuszczów, przede wszystkim jednonienasyconych kwasów tłuszczowych. Ludzie z niskim poziomem cukru we krwi (hipoglikemią) powinni szczególnie docenić awokado, ponieważ zawiera manoheptulozę, specjalny typ cukru, który spowalnia wydzielanie insuliny. W ten sposób, w przeciwieństwie do białego cukru rafinowanego, awokado zapobiega niskiemu poziomowi cukru we krwi. Smaczliwkę stosuje się w kuracjach odchudzających, ponieważ zaspokaja głód na dłuższy czas. Jest cennym składnikiem diety; dobrze smakuje w połączeniu z białkiem i z potrawami mącznymi.

Smaczliwka Wdzięczna (Persea americana, Awokado)

Smaczliwka Wdzięczna

OPIS Jest to wiecznie zielone drzewo (do 40 m wys.), o dużych, prostych, jasnozielonych liściach, charakterystycznie bladozielonych od spodu. Małe żółtawe kwiaty wyrastają blisko szczytów gałęzi, wykształcają się z nich duże, zwykle gruszkowate, zielone lub purpurowe owoce. Owoc ma cienką skórzastą skórkę i grubą warstwę zielonkawo-żóltego, maslowatego miąższu wokół bardzo dużego nasienia.

POCHODZENIE Ameryka Środkowa; prawdopodobnie uprawiana od czasów starożytnych dla smacznych i odżywczych owoców. Uprawy przemysłowe skupione są głównie w Kalifornii, Meksyku, Chile, Izraelu, Australii i Afryce Południowej.

SUROWIEC Olej uzyskany z miąższu owoców (Avocado oleum); także liście (Perseae folium).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek rozmiękczaj ą-cy, kosmetyk.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Olej z awokado stał się popularny jako naturalny nośnik i baza dla olejków aromaterapeutycznych i kosmetyków. Jest popularnym składnikiem „naturalnych” i „organicznych” produktów do pielęgnacji skóry, takich jak maści, kremy, mydlą i szampony. Liście stosowane były w Meksyku w leczeniu zaburzeń miesiączkowania i w zapobieganiu ciąży.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Olej jest stosowany jako nośnik w aromaterapii oraz w różnych połączeniach z innymi składnikami kosmetyków.

SUBSTANCJE AKTYWNE Składniki niezmydlające się (nieglicerydowe) występują w oleju awokado w ilości do 1%. Sam olej jest zróżnicowany w składzie, lecz zawiera kwas oleinowy jako główny składnik, występują też znaczące ilości kwasu palmitynowego, palmitoleinowego, linolowego i niewielkie ilości kwasu y-linole-nowego. Rozgałęzione węglowodany, fitosterole i alkohole triterpenowe takie jak cykloartenol i metylocy-kloartenol stanowią wspólnie 1%. Liście produkują olejek eteryczny (zawiera estragol, kariofylen, eugenol i monoterpeny).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Frakcja niezmydlająca się z oleju awokado, razem z olejem sojowym, była badana w kierunku leczenia schorzeń jamy ustnej (w stomatologii) i w leczeniu chorób dziąseł (zapalenia ozębnej). Uważa się, że może mieć znaczenie we wspomagającym leczeniu bólów artretycznych.

UWAGI Innym przykładem naturalnego oleju kosmetycznego jest olej arganowy, uzyskiwany z owoców ciernistego marokańskiego drzewa, Argania spinosa (Sapotaceae).

Soczewica

Soczewica - powszechnie dostępne warzywo strączkowe o łagodnym smaku. Odmiany różnią się zabarwieniem nasion, tylko w Indiach uprawia się ich ponad pięćdziesiąt. Na Zachodzie najczęściej używa się odmiany zielonej, brązowej i czerwonej. Wszystkie odmiany soczewicy są bogatym źródłem witaminy B, żelaza, i błonnika. Soczewicę gotuje się najszybciej ze wszystkich strączkowych, je się także jej kiełki.

Sód (NA)

Sód (NA) - pierwiastek metaliczny ważny dla życia, główny składnik soli kuchennej, rozprzestrzeniony w całym organizmie w płynie otaczającym komórki, a nie wewnątrz nich. Odgrywa bardzo ważną rolę w utrzymywaniu ciśnienia osmotycznego w tkankach, umożliwiającego przepływ tlenu i składników odżywczych do i z komórek. Pobudza funkcje nerek i utrzymuje wapń w stanie rozpuszczonym, zapobiegając tworzeniu się kamieni nerkowych. Pobudza także wydzielanie potu i soków trawiennych, wspomagając trawienie; zapobiega udarom serca, poprawia nastrój u ludzi z niskim ciśnieniem, często odczuwających znużenie. Wraz z potasem bierze udział w przekaźnictwie nerwowym i utrzymuje równowagę kwasowo-zasadową w organizmie. Nadmiar sodu powoduje podwyższenie ciśnienia krwi, zwężenie naczyń krwionośnych i zatrzymanie wody w organizmie, co prowadzi do choroby nadciśnienio-wej i obrzęków. Radzi się ludziom cierpiącym z powodu wysokiego ciśnienia, zwężenia naczyń krwionośnych, choroby serca, a także osobom z nadwagą, by unikały soli i stosowały odpowiednią dietę o niskiej zawartości sodu. Można zastąpić sól substytutami opartymi na potasie lub stosować preparaty ziołowe z selera, bazylii, kminku, gorczycy i pietruszki. Niedobór sodu zdarza się rzadko, ale może nastąpić w wyniku nadmiernego pocenia się. Najwięcej sodu znajduje się w takich naturalnych źródłach, jak sól stołowa, kelp, wodorosty, mięso, buraki, marchew, łodygi buraka ćwikłowego i mniszek. Uwaga: Nadmiar sodu powinien być równoważony przez zwiększenie ilości potasu, ponieważ sód powoduje wydalanie potasu z moczem.

Soda Oczyszczona

Soda Oczyszczona - kwaśny węglan sodowy - biały proszek rozpuszczalny w wodzie, ogrzany wydziela dwudenek węgla; wchodzi w skład proszku do pieczenia. Soda oczyszczana i proszek do pieczenia, stosowane przy wypieku chleba, zubażają go niszcząc witaminy B, tiaminę i kwas foliowy, a także neutralizując witaminę C. Soda oczyszczana zawiera także sole aluminium, które mogą gromadzić się w mózgu i uszkadzać jego komórki, powodując ubytki i utratę pamięci. Jednym ze sposobów uniknięcia tych szkodliwych dla organizmu skutków jest stosowanie przy wypieku zakwasu. Robi się go z wody i mąki, pozostawiając na trzy dni, aż skwaśnieje. Soda oczyszczana (sodium bicarbonate) bardzo dobrze służy jako środek do czyszczenia zębów, neutralizując kwasy i zapobiegając zakażeniom dziąseł. Usuwa także bakterie, które powodują próchnicę. Można nią posypywać otarte lub zmęczone treningiem czy chodzeniem stopy. Uwaga: Sody oczyszczanej nie mogą stosowaćjako środka neutralizującego kwasy żołądkowe czy likwidującego zgagę osoby, które stosują dietę z niską zawartością sodu.

Soja

Soja - uprawiana od zamierzchłych czasów w Azji, soja jest rośliną strączkową, która zwraca szczególną uwagę z powodu wysokiej zawartości białka roślinnego (38%); zawiera więcej białka niż mleko. Uważano, że dzięki niej rozwiąże się problem głodu na kontynencie azjatyckim, ponieważ z jednego akra uprawy uzyskuje się 20 razy więcej protein niż z bydła wypasanego na tym samym akrze. W ostatnich latach soja zyskała opinię głównego światowego źródła oleju roślinnego i strukturalnego białka roślinnego, dlatego wykorzystuje sieją do sporządzania różnego rodzaju pokarmów: lodów, sosów, kiełków i toru. Mleczko sojowe nie zawiera, jak mleko krowie, nasyconego tłuszczu, cholesterolu i różnych toksycznych pozostałości produkcji. W diecie wielu ludzi zastąpiło ono produkty z mleka krowiego, rewolucjonizując obyczaje dietetyczne. Stwierdzono, że soja jest skarbnicą roślinnych substancji chemicznych - składników odżywczych o właściwościach przeciwutleniaczy, takich jak saponiny, fito-sterole i kwasy fenolowe - które chronią organizm przed uszkodzeniami powodowanymi działaniem wolnych rodników. Jej spożywanie obniża poziom cholesterolu i zmniejsza ryzyko chorób zwyrodnieniowych związanych z wiekiem, a więc zawałów, nowotworów i udarów. Do substancji o najsilniejszym działaniu przeciwno-wotworowym, znajdujących się w soi, należą niektóre estrogeny roślinne, które chronią przed nowotworem sutka. Badacze wykazali, że zastąpienie w codziennej diecie przetworami sojowymi mięsa i produktów mlecznych daje wiele korzyści zdrowotnych. Soja i jej produkty są powszechnie dostępne.

Sok (succns)

Sok (succns) jest przygotowywany przez rozdrobnienie świeżo zebranych części roślin i wyciśnięcie z nich soku. Produkt taki musi zostać poddany pasteryzacji lub działaniu wysokiej temperatury, aby przedłużyć jego trwałość.

Sól (chlorek sodu)

Sól (chlorek sodu) - największy dostawca sodu w przeciętnej diecie, sól stołowa lub kuchenna jest powszechnie potępiana jako pożywienie niosące ryzyko dla zdrowia, co wprawia w niepewność wielu ludzi. Należy jednak pamiętać, że przyjmowany w odpowiednich ilościach chlorek sodu jest bardzo potrzebny w organizmie. Na przykład, substancja ta pobudza działanie nerek i wydzielanie soków trawiennych, umożliwia prawidłowe trawienie; sprzyja zwiększeniu energii, pomaga utrzymać właściwą równowagę kwasowo-zasadową i wspomaga przekaźnictwo nerwowe. Sól potępia się dlatego, że zatrzymuje wodę w organizmie, co powoduje zwiększenie ciśnienia krwi. Do tej pory więc osobom z nadciśnieniem, nadwagą i dolegliwościami serca zalecano, by unikały soli i stosowały dietę bezsolną. Jednakże nowe badania tysięcy pacjentów z nadciśnieniem wykazały, że redukcja soli jest zbędna, chyba że człowiek ma więcej niż 45 lat. Zmniejszenie ilości soli w pożywieniu u ludzi młodych, nawet tych cierpiących z powodu wysokiego ciśnienia krwi, okazało się niezbyt skuteczne. Po badaniu zalecono tym pacjentom więcej ćwiczeń fizycznych i mniej alkoholu. Coraz częściej zwraca się obecnie uwagę na szkodliwe skutki ostrego ograniczenia soli.

Sorbitol

Sorbitol - rodzaj cukru odzyskiwanego z glukozy i sacharozy. Jest w 60% tak słodki jak cukier i cieszy się popularnością wśród chorych na cukrzycę, ponieważ nie podnosi poziomu insuliny tak mocno jak cukier stołowy. Większość sorbitolu ulega w organizmie przemianie w dwutlenek węgla i fruktozę, a tylko niewielka część w glukozę. Następnie składniki przemiany są wchłaniane przez jelita przez dość długi czas, tak że nie następuje gwałtowne wydzielanie insuliny. Ponieważ wiadomo, że nadmiar insuliny wywołuje szkodliwe zmiany w układzie sercowo-naczyniowym, lepiej słodzić sorbitolem niż zwykłym cukrem, nawetjeślijest się zupełnie zdrowym. Ponadto powolna przemiana sorbitolu nie wystawia w takim stopniu na próbę gruczołów odpowiedzialnych za równowagę cukrową i powoduje mniej szkód w uzębieniu. Sor-bitol przyspiesza także absorpcję niektórych witamin, np. B12, i dlatego substancję tę włącza się do wielu preparatów multiwitaminowych.

Sosna Zwyczajna (Pinus sylvestris)

Sosna Zwyczajna

OPIS Duże drzewo (do 30 m wys.) o charakterystycznej, czerwonobrązowej korze, liściach w postaci igieł i małych, niemal okrągłych szyszkach. Niektóre gatunki dostarczają terpentyny (oleożywica) i olejku eterycznego (przez destylację z parą wodną), w tym sosna górska (kosodrzewina, Pinus mugo ssp. pumilio), sosna nadmorska (E pinaster), sosna długoigielna (P palustris), świerk pospolity (Picea abies), jodła pospolita (Abies alba), modrzew europejski (Larix decidua). Ce-drus deodara (cedr himalajski, deodar) jest popularny w medycynie ajurwedyjskiej.

POCHODZENIE Europa, zachodnia i północna Azja. Sosny, świerki i jodły występują niemal wyłącznie na półkuli północnej.

SUROWIEC Świeże lub suszone młode gałęzie (młode pędy sosnowe - Pini turiones), olejek eteryczny z igieł i młodych gałęzi (olejek sosnowy - Pini aetheroleum) łub olejek terpentynowy (oczyszczony olejek terpentynowy - Terebinthinae aetheroleum rectificatum). Stosowane są też młode pędy jodły (Piceae turiones recentes) i olejek z igieł jodłowych (Piceae aetheroleum). W przypadku modrzewia, zbiera się balsam skapujący z pni (Terebinthina laricina).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wykrztuśny, leczniczy środek zapalny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Olejek z igieł i olejek terpentynowy są środkami wykrztuśnymi w leczeniu nieżytów górnych dróg oddechowych. Olejek terpentynowy wykorzystuje się w przewlekłych chorobach oskrzeli z utrudnionym odkrztuszaniem. Olejek lub nalewki, maści, żele, emulsje wciera się w skórę jako leczniczy środek zapalny w leczeniu łagodnego bólu mięśni, nerwobóli i reumatyzmu. Balsam modrzewiowy stosuje się w inhalacjach oraz w schorzeniach reumatycznych i neuralgicznych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przetwory wchodzą w skład leków na kaszel lub są stosowane w inhalacjach. Z młodych pędów można przyrządzać napary, nalewki lub syropy.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek terpentynowy zawiera głównie a-pinen, P-pinen, kamfen, (3-felandren, A--karen i limonen. Olejek z igieł sosnowych zawiera podobne monoterpeny, lecz odmienny zapach ze względu na zawartość estrów, głównie octanu (-)-bornylu.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Olejekterpentynowyiole-jek z igieł są odkażające i upłynniają wydzielinę oskrzeli. Miejscowo użyty olejek terpentynowy lub z igieł, pobudza krążenie obwodowe (właściwości zwiększające ukrwienie).

Spilanthes acmella

Spilanthes acmella

OPIS Spilanthes jest rocznym chwastem, dorastającym do 40 cm wys., o miękkich, nieco purpurowo nabiegłych liściach i pojedyńczych koszyczkach kwiatowych, wyrastających w kątach liści. Każdy kwiatostan jest bordowo-żółty, pozbawiony kwiatów języczkowych. Odmiana (lub kultywar) znana jako ‘Brazilian cress’ albo ‘Para cress’, S. acmella var. olerácea albo S. acmella ‘Olerácea’ (poprzednio: S. olerácea) jest popularną rośliną sałatkową w Ameryce Południowej. Wedle nowej klasyfikacji jest to Acmella olerácea.

POCHODZENIE Ameryka Południowa. Roślina jest prawdopodobnie od dawna uprawiana w Peru. Uprawy rozprzestrzeniły się do większości równikowych regionów świata.

SUROWIEC Suszone, nadziemne części, zbierane w kwitnieniu (Spilanthis oleraceae herba). Koszyczki kwiatowe są zbierane dla przemysłowej ekstrakcji spi-lantolu (zob. dalej).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek miejscowo znieczulający (w stomatologii), antybiotyczny, przeciwzapalny, pobudzający wydzielanie śliny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI W tradycyjnej medycynie Spilanthes jest stosowany jako wzmacniająco--tonizujący i antybiotyczny, głównie w leczeniu zapaleń jamy ustnej i dziąseł, bólu zębów, niestrawności, pasożytach jelitowych, grypie, nieżytach dróg oddechowych, infekcjach uszu, bólu głowy, opryszczce. Liście spożywane są jako sałatka i używane do zup i duszenia mięsa. Wyciągi mogą być w przyszłości dołączane do napojów bezalkoholowych w celu nadania im specyficznego posmaku.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Doustnie przyjmuje się świeże lub suszone ziele w dawce 0,5-2 g, w zależności od pochodzenia i jakości surowca. Mocne napary mogą być używane zewnętrznie. Przy bólu zębów przykłada się wacik nasączony mocnym naparem.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównie interesującym składnikiem jest ostry izobutyloamid - spilantol. W liściach osiąga zawartość 1,2%, a wyższą w samych koszyczkach. Obecne są też inne, pomniejsze izobutyloamidy, cholina, garbniki i żywica.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Podczas żucia kwiaty powodują silne uczucie mrowienia w ustach, działają miejscowo znieczulająco i powodują ślinotok. Właściwości te są przypisywane spilantolowi, który wykazuje też działanie przeciw insektom i przeciwdrobnoustrojowe.

Spirulina

Spirulina - jednokomórkowa sinica o skręconym kształcie, stąd jej nazwa. Występuje w ciepłych, lekko zasadowych jeziorach, między innymi w jeziorze Czad w Afryce i w jeziorze Texcoco w Meksyku. Z powierzchni jeziora zbiera się przypominające zieloną pianę masy glonów i 147 następnie suszy je. Starożytni Aztekowie tak wysoko cenili właściwości odżywcze spiruliny, że posługiwali się nią jako walutą. Współczesna nauka potwierdziła niewiarygodne właściwości tej rośliny. Spirulina zawiera ponad 65% pełnowartościowego białka, co jest rzadkością wśród roślin. Białko to nadtrawione przez samą spirulinę jest łatwiejsze do strawienia od białka zwierzęcego. Spirulina absorbuje i wykorzystuje wiele minerałów rozpuszczonych w wodzie jezior, między innymi: potas, wapń, cynk, magnez, mangan, selen, żelazo i fosfor. Ponadto glon ten jest bogatym źródłem witamin z grupy B, włączając w to znaczące ilości witaminy Big, witaminy E, beta-karotenu, niezbędnych kwasów tłuszczowych i chlorofilu. Spirulina ma właściwości wzmacniające i oczyszczające, odtruwa wątrobę i nerki, oczyszcza tętnice, wzmaga wytwarzanie krwi i odżywia mikroflorę jelit. Stosuje sieją w dietach odchudzających, nie tylko ze względu na niską zawartość kalorii, ale także z powodu dużych ilości fenyloalaniny, aminokwasu hamującego apetyt. Spirulinę zaleca się osobom niedożywionym, anemicznym, osłabionym, cierpiącym z powodu zapalenia wątroby, wewnętrznych stanów zapalnych, cukrzycy, zbyt niskiego poziomu cukru we krwi i bladości. Glon ten jest niezastąpionym dodatkiem dietetycznym wzmacniającym system odpornościowy. Spirulina zawiera niebieski barwnik, fitocyjaninę, znany z właściwości przeciwnowotworowych. Uprawia sieją na terenach nie dotkniętych skażeniem środowiska, wolnych od trujących substancji. Dzięki temu można ją uważać za jeden z najzdrowszych i najbezpieczniejszych pokarmów dostępnych na rynku. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością w postaci proszku lub tabletek.

Starzec Jajowaty (Senecio ovatus)

Starzec Jajowaty

OPIS Bylina (do około 1 m wys.), z wąskimi liśćmi o drObno ząbkowanym brzegu i dużej liczbie kwiatów zebranych w luźne grona. Każda główka kwiatowa jest cylindryczna w kształcie i ma relatywnie małą ilość kwiatów typu języczkowego. Roślina jest lepiej znana pod starymi nazwami (S. fuchsii i S. nemorensis). Kilka gatunków z rodzaju Senecio jest tradycyjnie traktowanych jako rośliny lecznicze,m.in. starzec zwyczajny (S. vulgaris), starzec jakubek (S.jacobaea) i starzec zloty (S. aureus).

POCHODZENIE Środkowa Europa (S. ovatus); Europa, powszechnie występujący chwast (S. vulgaris); Europa, Azja i naturalizowany w północnej Ameryce (S. jacobaea); wschód Ameryki Północnej (S. aureus). Komercyjnie wykorzystywany S. ovatus zbierany jest głównie ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Wysuszone nadziemne części rośliny (Se-necionis herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec hamujący krwawienie.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Ekstrakty z różnych gatunków starca stosowane są w krwawieniu z naczyń kapilarnych i tętniczych, szczególnie w przypadkach ginekologicznych i hipertrończnym zapaleniu dziąseł. Północnoamerykański starzec złocisty (S. aureus) byl szeroko stosowany w problemach ginekologicznych, głównie do wywoływania menstruacji i hamowaniu nadmiernego krwawienia. Inne zastosowania obejmują poprawianie krążenia krwi (S. vulgaris), łagodzenie bólu i hamowanie stanów zapalnych (S. jacobaea, stosowany zewnętrznie w postaci kompresu).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE w dawnych czasach przygotowywano napar z 1 g surowca na szklankę wody. Stosowanie wewnętrzne jest ograniczone (zobacz ostrzeżenia). Zastosowanie zewnętrzne także jest problematyczne, zwłaszcza gdy ciągłość skóry jest przerwana.

SUBSTANCJE AKTYWNE Gatunki z rodzaju Senecio zawierają alkaloidy pirolizydynowe (PA) o typie nienasyconym, jak senecionina, integerrymina, nemorenzy-na i retrorzyna. W S. aureus głównymi składnikami są fuchsisenecionina i senecionina (około 100-1000 pg całkowitych alkaloidów na świeżą masę).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Badania na zwierzętach potwierdziły działanie hemostypiczne PA. Są one przekształcane w wątrobie w reaktywne pochodne pirolowe, które alkilują DNA. PA kumulują się w wątrobie i są toksynami o działaniu mutagennym i rakotwórczym.

Stopowiec Tarczowaty (Podophyllum peltatum)

Stopowiec Tarczowaty

OPIS Osobliwa, wieloletnia roślina z rozgałęzionymi kłączami podziemnymi, parą dużych, miękkich, wysoko wyrastających, parasolowatych liści i pojedynczym białym kwiatem. Podłużny mięsisty owoc jest trujący przed dojrzeniem, później jadalny. Najważniejszy z gatunków azjatyckich jest stopowiec himalajski (P hexandrum), który tworzy zwarte kępy.

POCHODZENIE Wschód Ameryki Północnej (P peltatum) lub Himalaje (P hexandrum - jeden z czterech azjatyckich gatunków).

SUROWIEC Wysuszone kłącze (Podophylli peltati rhi-zoma), wykorzystywane do ekstrakcji podofiliny lub tradycyjnie jako sproszkowana mieszanina żywic (Podophylli resina).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Silnie przeczyszczający, leczenie nowotworów i brodawek.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Tradycyjnie wykorzystywany ze względu na silne działanie przeczyszczające oraz w celu usunięcia klykcin. Lignany z żywicy stopowca są chemicznie przekształcane w etopozyd, mitopozyd i tenipozyd - ważne chemioterapeutyki w leczeniu nowotworów (między innymi jąder i chloniaków).

PRZYGOTOWANIE i DAWKOWANIE Usuwanie brodawek odbywa się zwykle pod kontrolą lekarza — 1,5— 3 g korzenia lub 1,5-3 g płynnego ekstraktu aplikuje się na zainfekowane miejsce, unikając kontaktu ze zdrową skórą.

SUBSTANCJE AKTYWNE Kłącza i korzenie zawierają do 6% żywicowej substancji znanej jako żywica stopow-cowa lub podofilina. Jest to bogate źródło (do 50%) pod-ofilotoksyny - lignanu (1-arylotetrahydronaftalenu) o właściwościach antymitotycznych. Oprócz tego występują związki pokrewne, m.in. a- i P-peltatyny, deoksypod-ofilotoksyna i ich glikozydy. Podofilotoksyna jest przekształcana chemicznie w bardziej stabilne pochodne.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Podofilotoksyna i pel-tatyny (bardzo toksyczne przy połknięciu) hamują wzrost guza działając jako trucizny mitotyczne - hamują podział komórkowy w początkowych etapach metafazy. Pochodne półsyntetyczne o podobnych właściwościach przeciwnowotworowych (hamują topoizomerazę I) mają jednak znacznie mniejsze efekty ubocze. Zaaplikowane zewnętrznie na komórki nowotworowe lub brodawki o powierzchni mniejszej niż 4 cm2 wywołują nekrozę.

Strączkowe

Strączkowe  -grupa roślin konsumpcyjnych i pastewnych. Są one bardzo pożywnym składnikiem diety, a także bogatym źródłem złożonych węglowodanów i błonnika. Ponadto dostarczają energii, są niedrogim źródłem białka, witaminy B i minerałów, takich jak wapń, potas i żelazo. Można je przyrządzać na bardzo różne sposoby, więc smakują prawie każdemu. Bardziej lekko strawne kiełkujące nasiona są znakomitym źródłem witaminy C i enzymów. Połączone w stosownej proporcji z produktami zbożowymi zapewniają dostarczanie odpowiedniej ilości pełnowartościowego białka równego wartości odżywczej białka pochodzenia zwierzęcego. Do strączkowych należą: różne gatunki fasoli, groch, groch włoski, soczewica, bób, orzeszki ziemne i soja.

Strączyniec

Strączyniec - znany jest także jako kasja. Drzewo rosnące dziko w północnej Afryce. Suszone liście i strączki zawierają dwa biologicznie czynne glikozydy i są znanym środkiem na przewlekłe zaparcia. Napar z liści i strączków działa silnie przeczyszczające. Strą-czyniec w połączeniu z innymi substancjami jest często używany do usuwania pasożytów z przewodu pokarmowego, zapobiega też nieświeżemu oddechowi. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością, wchodzi w skład mieszanek przeczyszczających. Uwaga: Nie powinny strączyńca zażywać osoby cierpiące na hemoroidy

Stroiczka Rozdęta (Lobelia inflata, lobelia)

Stroiczka Rozdęta

OPIS Jest silnie rozgałęzioną, jednoroczną rośliną (do 0,5 m wys.), o miękkich, bezogonkowych liściach i małych, bladoniebieskich kwiatach wyrastających w kątach liści wzdłuż szczytów łodyg. Kielich kwiatu jest charakterystycznie rozdęty, stąd też nazwa botaniczna (inflata). Niektóre inne gatunki Lobelia były stosowane w medycynie ludowej. Lobelia chińska (L. chinensis) jest zwyczajowym lekiem moczopędnym, L. siphilitica jest uważana za lekarstwo na syfilis, a L. tupa ma działanie narkotyczne i uśmierzające ból zębów.

POCHODZENIE Ameryka Północna. Pozostałe gatunki występują w Chinach (L. chinensis), we wschodniej części Ameryki Północnej (L. siphilitica) i Chile (L. tupa). Stroiczka jest uprawiana w Ameryce Północnej, Rosji i Indiach. Wiele gatunków Lobelia jest uprawianych jako rośliny ogrodowe.

SUROWIEC Łodygi i liście (Lobeliae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek pobudzający ośrodek oddechowy, w leczeniu kaszlu.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Wyciągi znajdują się w preparatach stosowanych w objawowym leczeniu astmy, zapalenia oskrzeli i krztuśca. Wyizolowany składnik, lobelina, jest wykorzystywana doustnie w preparatach stosowanych w rzucaniu palenia, by zmniejszyć objawy głodu nikotynowego. Wyciągi były niegdyś stosowane w iniekcjach jako środek reanimacyjny w za-martwicy i bezdechu niemowląt, obecnie niestosowane z powodu działań niepożądanych. Północnoamerykańscy Indianie używali stroiczki jako substytutu tytoniu (stąd zwyczajowa nazwa angielska Indian tobacco - indiański tytoń) oraz jako środek wymiotny.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dawkę 0,2-0,6 g ziela stosuje się jako napary lub odwary trzy razy dziennie. Wyciągi płynne lub nalewki (1:1 w 50% etanolu) stosuje się w ilości 0,2-0,6 mL trzy razy dziennie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina zawiera alkaloidy piperydynowe (do 0,5% suchej masy), z których głównym jest lobelina. Alkaloidy znajdują się także w soku mlecznym i są związane z kwasem chelidonowym.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Lobelina pobudza cholinergiczne receptory nikotynowe (podobieństwo do nikotyny). Pobudza ośrodek oddechowy, który bezpośrednio przyspiesza ruchy oddechowe. Rozszerza także oskrzela i jest stymulatorem zwojowym. Roślina ma potwierdzone działanie rozkurczające, wykrztuśne i wymiotne.

Suplement Diety (Suplementy Diety)

Definicja suplementów diety

Nie ma właściwie dobrej definicji suplementów diety. Ich znaczenie dla zdrowia jest wciąż badane i powoduje istotne różnice zdań wśród fizjologów, lekarzy, dietetyków i farmaceutów. Nie określono dotychczas zarówno w Polsce, jak i Unii Europejskiej, wymogów odnośnie maksymalnych poziomów zawartości w diecie witamin i składników mineralnych oraz innych substancji.

Definicja suplementów diety wskazuje, kiedy mogą być one stosowane – przede wszystkim w przypadku, gdy z różnych powodów nie jest możliwe spożywanie zalecanych ilości składników witaminowych lub mineralnych w diecie.

Opracowane są również bardziej formalne określenia dotyczące suplementów diety. Zgodnie z ustawą o bezpieczeństwie żywności i żywienia z dnia 25 sierpnia 2006 r., suplementy diety to środki spożywcze, których celem jest uzupełnianie normalnej diety, będące skoncentrowanym źródłem witamin, składników mineralnych lub innych substancji, wykazujące efekt odżywczy, lub inny fizjologiczny, wprowadzone do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie, przeznaczone do spożywania w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego.

Rodzaje suplementów diety

Istnieje wiele substancji, które mogą występować w suplementach diety. Są to: witaminy, składniki mineralne, aminokwasy, niezbędne kwasy tłuszczowe, błonnik, rośliny, ekstrakty roślinne i ziołowe, a także probiotyki i prebiotyki, enzymy, produkty pszczele i wiele innych.

Suplementy diety stanowią uzupełnienie normalnej diety. Pod pojęciem normalnej diety należy rozumieć zwyczajową dietę, opartą na tradycyjnych produktach żywnościowych.
Odpowiednia i zróżnicowana dieta mogłaby, w normalnych warunkach, dostarczać wszystkich składników odżywczych, niezbędnych dla prawidłowego rozwoju i zachowania zdrowia, w ilościach spełniających normy, ustalone i zalecane na podstawie ogólnie przyjętych danych naukowych. Takie warunki bardzo często nie są jednak spełniane w zakresie wszystkich składników odżywczych i w odniesieniu do wszystkich grup ludności na całym obszarze, szczególnie u osób, które z różnych powodów stosują diety niskokaloryczne.

Niektórzy ludzie odżywiają się nieracjonalnie, co wynika z uwarunkowań fizjologicznych, psychologicznych i socjoekonomicznych. Może to prowadzić do niedoborów pokarmowych bądź nad konsumpcji, a co się z tym wiąże, do nasilenia występowania chorób dietozależnych. Składniki suplementów mogą wzmacniać stan zdrowia i wpływać na funkcje fizjologiczne organizmu. Mogą też zmniejszać ryzyko zachorowania dzięki utrzymaniu w organizmie homeostazy, czyli równowagi warunków środowiska wewnętrznego, umożliwiających zachowanie zdrowia.

Suplementy diety mogą być źródłem składników o działaniu odżywczym lub innym wpływającym na funkcje fizjologiczne organizmu, co pozwala poprawić nieracjonalny sposób żywienia. W praktyce można zatem rozważać znaczenie suplementów jako składników uzupełniających nieprawidłową dietę bądź jako składników zmniejszających ryzyko wystąpienia zaburzeń stanu zdrowia.

Podział suplementów ze względu na skład

Suplementy zawierające witaminy i składniki mineralne. Zgodnie z obowiązującym prawodawstwem, w skład suplementów diety mogą wchodzić witaminy: witamina A, D, E, K, tiamina, ryboflawina, niacyna, kwas pantotenowy, witamina B6, foliany, witamina B12, biotyna, witamina C oraz składniki mineralne: wapń, magnez, żelazo, miedź, jod, cynk, mangan, sód, potas, selen, chrom, molibden, fluorki, chlorki, fosfor. Witaminy te i składniki mineralne określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety (DzU nr 196 poz. 1425), które określa również formy chemiczne wymienionych witamin i składników mineralnych.

Zarówno w Polsce, jak i w innych krajach Unii Europejskiej, w suplementach diety nie określono szczegółowych wymagań odnośnie do maksymalnej zawartości witamin i składników mineralnych oraz innych substancji wykazujących działanie odżywcze lub wpływających na funkcje fizjologiczne organizmu.
W świetle przepisów prawnych, maksymalna zawartość witamin i składników mineralnych w dziennej porcji suplementu diety powinna być ustalana, biorąc pod uwagę:

  • górne bezpieczne poziomy (UL) witamin i składników mineralnych, ustalone na podstawie naukowej oceny ryzyka, w oparciu o ogólnie akceptowane dane naukowe, uwzględniając zmienne stopnie wrażliwości różnych grup konsumentów; 
  • spożycie witamin i składników mineralnych wynikające z innych źródeł diety, z uwzględnieniem żywności wzbogacanej; 
  • zalecane spożycie witamin i składników mineralnych dla populacji. 

Do ustalania maksymalnych zawartości pomocne wydaje się korzystanie z górnych tolerowanych poziomów spożycia (UL) przyjętych przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), a w przypadku braku odpowiednich wartości korzystanie z opracowań innych grup ekspertów. Sposób obliczania maksymalnych zawartości witamin i składników mineralnych jest aktualnie dyskutowany w różnych gremiach eksperckich, także w Komisji Europejskiej.
Suplementy zawierające składniki roślinne i różne ekstrakty roślinne. Rośliny i wyizolowane substancje czynne coraz częściej wchodzą w skład suplementów diety. Działanie tych składników polega głównie na wzmacnianiu sił odpornościowych organizmu i poprawie funkcjonowania poszczególnych organów.

Działanie roślin zależy od obecności wchodzących w ich skład określonych substancji (związków) czynnych. Wyróżniamy: metabolity pierwotne, m.in. cukry proste, skrobię, kwasy tłuszczowe, aminokwasy, śluzy i metabolity wtórne zbudowane z części cukrowej (glikonu) i niecukrowej (aglukonu) charakterystycznej dla danej grupy związków czynnych. Do metabolitów wtórnych należą, m.in. flawonoidy, terpeny, saponiny, alkaloidy i garbniki. Jako składniki suplementów diety stosowane są najczęściej rośliny lub ekstrakty z roślin, nie wykazujące silnego działania farmakologicznego, a ich dawki są od kilku do kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu razy niższe od dawek leczniczych.

W składzie suplementów diety w większości występują surowce roślinne tradycyjnie stosowane w Europie. W ostatnich latach coraz częściej stosowane są rośliny pochodzące z Azji, m.in. kolcowój, liczi chińskie, żeń-szeń i miłorząb japoński, stosowane w tradycyjnej medycynie chińskiej oraz rośliny pochodzące z Ameryki Południowej, m.in. maca i opuncja, stosowane w tradycyjnej medycynie południowoamerykańskiej. Składnikami roślinnymi dość często występującymi w składzie suplementów diety są bioflawonoidy. Bioflawonoidy to związki flawonowe, należące do substancji fotochemicznych, które znajdują się w roślinach. Jest ich około 7000. Występują, m.in. w owocach (szczególnie cytrusowych), warzywach (pomidorach, brokułach, papryce, sałacie), kaszy gryczanej, roślinach strączkowych (np. soi), herbacie i w czerwonym winie.

Składniki ziołowe wchodzące w skład suplementów diety to również przyprawy, które są powszechnie stosowane. Należą do nich, m.in.: cynamon, czosnek, imbir, koper włoski, pieprz, oregano i bazylia. Regulacje prawne w odniesieniu do suplementów diety zawierających składniki roślinne we Wspólnocie Europejskiej, nie są ujednolicone.
Suplementy zawierające niezbędne kwasy tłuszczowe. Kwasy tłuszczowe wchodzące w skład suplementów diety możemy podzielić ze względu na ich pochodzenie na: zwierzęce i roślinne.

Suplementy diety zawierające w składzie błonnik pokarmowy. Błonnik roślinny jest kompozycją wielu składników o budowie chemicznej związków z grupy węglowodanów, które nie ulegają trawieniu i wchłanianiu w przewodzie pokarmowym człowieka. Podczas pasażu przez jelita błonnik chłonie wodę, przyczyniając się do zwiększenia objętości stolca. Ponadto odpowiednia jego zawartość sprzyja rozwojowi prawidłowej flory jelitowej. Zaleca się, aby zawartość błonnika w dobowej diecie wynosiła />ok. 30–40 g. Produkty zawierające błonnik mogą być uzupełnieniem diety osób odchudzających się. Ważną rolę odgrywają tutaj frakcje rozpuszczalne błonnika. W jelicie cienkim, wraz z wodą tworzą żele, co utrudnia wchłanianie glukozy, obniża stężenie poposiłkowe glukozy, jednocześnie przyczyniając się do zmniejszenia nadmiernego wydzielania insuliny. Ponadto błonnik rozpuszczalny sprzyja obniżeniu stężenia w surowicy krwi cholesterolu i trójglicerygów.

Suplementy diety zawierające w swoim składzie probiotyki i prebiotyki. Zgodnie z powszechnie akceptowaną definicją FAO/WHO, probiotyki są to żywe drobnoustroje, które podawane w odpowiednich ilościach, wywierają korzystny wpływ na zdrowie. Do drobnoustrojów o działaniu probiotycznym należą przede wszystkim bakterie produkujące kwas mlekowy z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium. Prebiotyki natomiast są naturalnymi składnikami żywności nietrawionymi przez człowieka, które selektywnie stymulują wzrost lub aktywność bakterii w jelicie grubym. Do związków prebiotycznych zalicza się niektóre białka, peptydy, tłuszcze oraz oligo- i polisacharydy. Występują one m.in. w cebuli, czosnku, ziemniakach, bananach, cykorii i porach.

Suplementy zawierające aminokwasy. Do aminokwasów i ich pochodnych znajdujących zastosowanie w suplementach diety możemy zaliczyć: argininę, taurynę, metioninę, glutaminę, cytrulinę, kreatynę i L-karnitynę. Suplementy diety zawierające w swoim składzie aminokwasy są najczęściej przeznaczone dla osób wykonujących wzmożony wysiłek fizyczny, zwłaszcza sportowców.

Podział suplementów ze względu na przeznaczenie

Mechanizm działania suplementów diety polega na utrzymaniu i/lub przywróceniu stanu homeostazy organizmu, na wzmacnianiu układu odpornościowego, a także na zmniejszaniu ryzyka zachorowań. Wśród suplementów można wyodrębnić grupy zawierające składniki oddziaływujące na poszczególne układy i narządy organizmu człowieka.

Suplementy wspomagające odchudzanie. Działanie takie producenci deklarują na etykietach produktów zawierających m.in. następujące składniki: błonnik pokarmowy, inulina, kwas hydroksycytrynowy, L-karnityna, chitosan, chrom, kofeina, guma guar, ananas, wyciąg z zielonej kawy, ekstrakt z czerwonej herbaty Pu-Erh, ekstrakt z zielonej herbaty oraz skoniungowany kwas linolowy (CLA).

Suplementy wspomagające układ odpornościowy. W skład tych suplementów diety wchodzą takie składniki, jak: witaminy (np. witamina C), składniki mineralne, probiotyki, polifenole (np. rutyna, saponiny) oraz produkty pszczele.
Suplementy wpływające na narządy ruchu. Do takich składników należą: glukozamina, chondroityna i MSM (metylosulfonylometan).

Suplementy wpływające na opóźnienie procesów starzenia się. W produktach o takim działaniu stosowane są m.in.: antyoksydanty, w tym witaminy, składniki mineralne, polifenole (np. katechiny, glikozydy, saponiny), lecytyna oraz koenzym Q10.

Suplementy wpływające na układ nerwowy, koncentrację, a także wzmacniające witalność. Produkty z tej grupy zawierają najczęściej kofeinę, inozytol, cholinę, taurynę, lecytynę, składniki czynne występujące w takich roślinach, jak np. żeń-szeń, guarana, witamina C i E, magnez, aminokwasy, cynk i selen.

Suplementy wpływające na układ sercowo-naczyniowy. Takie działanie przypisuje się: sterolom i stanolom roślinnym, NNKT (Niezbędnym Nienasyconym Kwasom Tłuszczowym) z grupy n-3 i n-6, lecytynie, polifenolom (np. rutynie), witaminom; ekstraktowi z kwiatostanu głogu, liściom miłorzębu japońskiego, ekstraktowi ze skórek czarnych winogron.
Suplementy wspomagające układ pokarmowy. W skład tych suplementów wchodzą m.in.: enzymy trawienne, pro- i prebiotyki, składniki czynne występujące w takich roślinach, jak: koper włoski, rumianek pospolity, siemię lniane, mięta pieprzowa, kolendra, kwiat lawendy, owoce kminku, ostropest plamisty oraz ekstrakt z karczocha.
Suplementy wspomagające prawidłowy proces widzenia. Do składników o takim działaniu zaliczamy np. karotenoidy (luteina, zeaksantyna), borówka czernica, β-karoten.

Suplementy wpływające na stan skóry, włosów, paznokci. W produktach o takim działaniu stosowane są m.in.: skrzyp polny, olej z nasion ogórecznika, witaminy: niacyna, E, B6, B2, B1, wapń, kwasy EPA i DHA.
Suplementy dla sportowców. W skład tych produktów wchodzą: aminokwasy, witaminy i składniki mineralne, CLA (sprzężony kwas linolowy), średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe, chrząstka rekina, siarczan chondroityny, glukozamina, β-hydroksy-β-metylomaślan (HMB).

Suplementy stosowne w celu zmniejszania ryzyka osteoporozy. W produktach o takim działaniu stosowane są: witamina D i wapń.

Należy podkreślić, że oświadczenia żywieniowe i zdrowotne zamieszczane na etykiecie, w prezentacji lub reklamie suplementu diety, opisujące lub powołujące się na działanie składnika odżywczego lub innej substancji mającej wpływ na wzrost, rozwój i funkcje organizmu, a także funkcje psychologiczne, behawioralne, odchudzanie lub kontrolę masy ciała, mogą być stosowane, jeśli są oparte na ogólnie przyjętych danych naukowych oraz są zrozumiałe dla przeciętnego konsumenta.

Należy również podkreślić, że suplementy diety mogą być stosowane jako uzupełnienie diety w składniki o działaniu odżywczym lub innym wpływającym na funkcje fizjologiczne organizmu. Mogą być również wykorzystywane jako składniki zmniejszające ryzyko niektórych chorób. Suplementy diety nie są lekami i nie mogą być wykorzystywane w leczeniu.

Sutherlandia

Sutherlandia

OPIS Wieloletni krzew (do 2 m wys.), o parzystopie-rzastozlożonych liściach, jasnoczerwonych kwiatach i rozdętych, pęcherzykowatych strąkach. Różne gatunki Sutherlandia (w tym gatunek o wąskich strąkach, znany jako S. microphylla) są przez niektórych botaników traktowane jako pojedynczy, zmienny gatunek S. frutescens. Sutherlandia jest spokrewniona z rodzajem Lessertia i czasami rozpatrywana jako jego część.

POCHODZENIE Południowa Afryka. Roślina jest powszechnie uprawiana jako ozdobna. Surowiec zbierany jest ze stanu dzikiego, uprawia się też w skali przemysłowej wyselekcjonowany chemotyp.

SUROWIEC Suszone gałązki i liście.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Jest środkiem adap-togennym.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Stosuje się ją od dawna w lecznictwie tradycyjnym. Znana jest jako środek goryczowy i adaptogenny przeciwko licznym schorzeniom (przeziębienie, grypa, dychawica, zapalenie oskrzeli, gorączka, niestrawność, brak łaknienia, zapalenie żołądka, wrzody, czerwonka, cukrzyca, schorzenia wątroby, reumatyzm, infekcje dróg moczowych, gruźlica, stres i niepokój), a także w leczeniu i zapobieganiu nowotworom (stąd nazwa - cancer bush).

Współczesne obserwacje dotyczą pobudzania układu immunologicznego (podobnie jak w Astragalus) i zapobiegania wyniszczeniom organizmu w nowotworach i AIDS. Wyciągi stosowane są zewnętrznie w leczeniu czyraków, ran i stanów zapalnych skóry.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przyjmuje się napar lub odwar sporządzone z 1-2 g suszonego ziela na dobę albo tabletki (jedną lub dwie, zawierające 300 mg suszonego ziela, trzy razy dziennie).

SUBSTANCJE AKTYWNE Liście zawierają złożoną mieszaninę gorzkich glikozydów triterpenowych, fla-wonoidów, sporo wolnych aminokwasów (w tym L-ka-nawaninę, aminokwas niebiałkowy) i pinitol (cy-klitol).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Triterpenoidy mogą posiadać aktywność kortykomimetyczną, oprócz ich oczywistych własności goryczowych. Kanawanina przypominająca strukturą argininę, obniża wychwyt aminokwasów z jelit i zaburza biosyntezę białek. Udokumentowano przypadki działań przeciwnowotworowych i przeciwwirusowych oraz hamowania syntazy NO. Pinitol jest znany w leczeniu cukrzycy i może być stosowany w wyniszczeniu nowotworowym i AIDS.

Sylimaryna

Sylimaryna (mieszanina flawonoli ostropestu plamistego i karczocha: sylibiny (98 %), sylidianiny, sylichristiny) - przeciwutleniacz, zmiatacz wolnych rodników, substancja przeciwnowtworowa także w przypadku raka skóry, hamuje karcenogenezę na etapie incjacji

Syrop (sirupus)


Syrop (sirupus) produkt o dużej lepkości zawierający około 66% sacharozy (nie mniej niż 50%). Nasycone roztwory cukru są wolne od mikroorganizmów, ponieważ brak wody uniemożliwia namnażanie się bakterii. Syrop jest często stosowany jako czynnik aromatyzujący, aby zamaskować nieprzyjemny smak innych składników. Gdy jest stosowany jako środek przeciwkaszlowy, należy przyjmować go małymi porcjami, aby zapewnić maksymalny kontakt z błonami śluzowymi w stanie zapalnym.

Szafran (Crocus Sativus)

Szafran (Crocus Sativus) - znany jest także jako krokus. Mała bylina, uprawiana w wielu częściach świata, też w Europie i Azji. Jest to droga przyprawa i zioło lecznicze o wielu zastosowaniach. Znamiona słupków kwiatowych uważa się tradycyjnie za afrodyzjak. Szafran ma też wzmagać apetyt, działać łagodząco na przewód pokarmowy, pobudzać wydzielanie żółci, oczyszczać wątrobę, przynosić ulgę w dolegliwościach związanych z przekwi-taniem i ułatwiać odrywanie flegmy. W małych dawkach używa się szafranu do leczenia kaszlu, przejedzenia, kolki i bezsenności. Dodaje się go czasem do likierów jako środka pobudzającego apetyt. Powszechnie dostępny. Uwaga: Szafran zawiera truciznę uszkadzającą nerki i nerwy, 10 gramów jest dawką śmiertelną dla człowieka. Należy używać go tylko w małych ilościach.

Szafran Uprawny (Crocus sativus)

Szafran Uprawny

OPIS Bylina z podziemną bulwką, wąskimi lancetowatymi liśćmi i fioletowymi kwiatami o trzech jasno-czerwonych pręcikach. Roślina jest podobna do ziemowitu, jednak owoc pozostaje schowany w ziemi (łodyżka nie wydłuża się w trakcie dojrzewania owocu). Nadto Crocus posiada trzy pręciki, podczas gdy ColchU cum sześć.

POCHODZENIE Południowa Europa i południo woza-chodnia Azja. Szafran przypuszczalnie pochodzi ze wschodnich obszarów basenu Morza Śródziemnego, jest uprawiany na dużą skalę w Hiszpanii.

SUROWIEC Tylko znamiona (obecnie znamiona z pręcikami; Croci stigma).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Uspokajające, prze-ciwskurczowe, surowiec żołądkowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Szafran tradycyjnie jest stosowany w leczeniu stanów spastycznych i astmy, jednak nie ma naukowego potwierdzenia tego zastosowania, jest składnikiem Swedish bitters, lecz obecnie nie odgrywa on istotnego znaczenia w produktach leczniczych. Szafran jest stosowany gł. jako przyprawa ze względu na silny aromat i smak oraz jako substancja barwiąca.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Maksymalna dawka dzienna uważana za bezpieczną to 1,0 g.

SUBSTANCJE AKTYWNE Żółty, rozpuszczalny w wodzi e barwnik obecny w znamionach - krocetyna. Gorzki smak surowca związany jest z glikozydem pikrokro-cyną. Charakterystyczny zapach surowca pochodzi od safranolu, głównego składnika olejku eterycznego (aż do 1% suchej masy). Saffanol jest aglikonem pikrokro-cyny i powstaje w trakcie suszenia surowca.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Ogólnie przyjęto, że szafran wykazuje efekt uspokajający i spazmolityczny, a krocetyna obniża stężenie cholesterolu we krwi. Wyciągi wykazują aktywność przeciwnowotworową (w hodowlach komórkowych, w badaniach na myszach) oraz nasilają skurcze macicy. Szafran jest także uważany za bardzo trujący, nawet 5 g surowca może wywołać poważne objawy uboczne (wymioty, krwawienia) . Dawka 10 g na dzień może spowodować poronienie, a 5-20 g być dawką śmiertelną.

Szakłak

Szakłak - małe drzewo lub krzew występujące dziko w Ameryce Północnej. Hiszpańska nazwa cascara sagrada oznacza świętą korę; używano jej w tradycyjnej medycynie jako środka na przeczyszczenie. Kora zawiera substancje aktywne, takie jak glikozydy (antrachinony) i substancje gorzkie. W niektórych krajach lekarze przepisują ją na receptę. Składniki kory szakłaka przyspieszają perystaltykę jelit i ułatwiają wypróżnienie. Środek ten uważany jest za nieszkodliwy, jednak używany w nadmiernych dawkach lub przez dłuższy czas może mieć efekty uboczne. Szakłak dostępnyjest w postaci suszonej kory lub jako ekstrakt, jest też składnikiem wielu 149 ziołowych mieszanek przeczyszczających, które można kupić w sklepach ze zdrową żywnością.

Szakłak Amerykański (Rhamnus purshianus)

Szakłak Amerykański

OPIS Roślina jest dużym liściastym krzewem lub małym drzewem (do 12 m wys.). Ma podłużne liście z wyraźnym równoległym unerwieniem, małe zielone kwiaty i czerwone owoce (pestkowce) o śr. ok. 10 mm, które w trakcie dojrzewania stają się czarne. Określenie „cascara sagrada” pochodzi z języka hiszpańskiego i oznacza „świętą korę”.

POCHODZENIE Zachodnie wybrzeże Ameryki Północnej (od Kanady po południową Kalifornię). W celach handlowych roślina uprawiana jest w USA i Kanadzie.

SUROWIEC Wysuszona kora pnia lub gałęzi (Rhamni purshiani cortex). Świeża kora może powodować nudności i nagły, ostry ból żołądka, stąd przechowywana jest ponad rok przed użyciem lub też ogrzewana przez 2 godz. w temp. 100°C w celu rozkładu związków drażniących.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Stymulujący surowiec przeczyszczający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Kora ma łagodne działanie przeczyszczające i jest wykorzystywana w leczeniu zaparć. Surowiec jest nadal bardzo popularny i wchodzi w skład kilkuset różnych złożonych preparatów. W przeszłości roczne zbiory kory szacowane były nawet na 2000 ton.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napary lub odwary przygotowywane są z takiej samej ilości surowca jak dla Rhamnus frangula (2 g na 150 mL wody, 20-30 mg pochodnych hydroksyantracenu na dobę).

SUBSTANCJE AKTYWNE Wysuszona kora zawiera 6-9% glikozydów hydroksyantrachinonowych, z których większość stanowią O-glikozydy aloe-emodyny, chryzofanolu i emodyny lub C-glikozydy (tak zwane kaskarozydy A, B, C i D; także aloina A, B).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Stymulujący środek przeczyszczający przyśpieszający przesuwanie się mas kałowych w jelicie. Część glikozydów jest przez enzymy bakteryjne redukowana do aktywnych farmakologicznie antronów.

Szakłak Pospolity (Rhamnus catharticus)

Szakłak Pospolity

OPIS Krzew (do 3 m wys.) z naprzeciwległymi, delikatnie ząbkowanymi liśćmi, wyrastającymi z kolczastych gałązek. Niepozorne, żółto-zielone kwiaty tworzą grona, wyrastające z pachwin liściowych. Owoce (pestkowce) są okrągłe, błyszczące, mają około 5-8 mm średnicy, na początku są czerwone, a w miarę dojrzewania czarnieją.

POCHODZENIE Europa, Azja, Ameryka Północna. Owoce zbierane są ze stanu naturalnego, głównie w państwach dawnego ZSRR.

SUROWIEC Wysuszone owoce (Rhamnicatharticifruc-tus).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec przeczyszczający.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Surowiec wykorzystywany jest jako przeczyszczający, kiedy pożądany jest luźny stolec (przy hemoroidach lub operacjach dolnego odcinka drogi pokarmowej). W medycynie ludowej surowiec wykorzystywano jako środek moczopędny i „oczyszczający krew”.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przyrządza się napary z 2-5 g wysuszonych owoców na 150 mL wody i pije się rano i/lub wieczorem. Ilość przyjmowanego surowca do uzyskania luźnego stolca jest zmienna osobniczo. Nie należy przekraczać jednak 5 g.

SUBSTANCJE AKTYWNE Owoce zawierają glikozydy antrachinonowe (2-5%, powyżej 1,4 mg/owoc). Opisano wolną emodynę i emodynoantron, a także glukofrangu-liny i franguliny, gł. w nasionach. Obecne są także kwasy organicznie (włącznie z kwasem askorbowym), pektyny, flawonoidy (1%), garbniki (3—4%) i antocyjany.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Antranoidytypuemo-dyny (pochodne l,8-dihydroksyantraceno-9,10-dionu) występują w formie P-glikozydów. Związki te nie są ani absorbowane, ani hydrolizowane w górnych częściach przewodu pokarmowego, ale po osiągnięciu okrężnicy ulegają redukcji do aktywnych biologicznie antronów. Powstałe antrony mają działanie przeczyszczające poprzez nasilenie ruchów robaczkowych. U podstaw molekularnego mechanizmu działania leży wpływ na kanały chlorkowe i pompę sodowo-potasową. Antrony zwiększają wydzielanie wody i hamują jej resorpcję zwrotną w jelicie, przez co stolec jest luźniejszy i występuje efekt przeczyszczający.

Szanta Zwyczajna (Marrubium vulgare)

Szanta Zwyczajna

OPIS Jest to bylina (do 0,5 m wys.), o kanciastej łodydze, gęsto owłosionych, wyraźnie żyłkowanych liściach (często szarozielonych) i okółkach małych, białych wargowych kwiatów w węzłach łodygi.

POCHODZENIE Europa Południowa i Azj a. Przypuszcza się, że roślina pochodzi z okolic M. Śródziemnego, lecz obecnie jest rozprzestrzeniona na większości kontynentów i występuje jako przydrożny chwast. SUROWIEC Stosuje się świeże lub suszone części nadziemne rośliny (Marrubii herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek żółciotwórczy i wykrztuśny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Szanta jest używana głównie w dwóch przypadkach: zaburzeń trawienia (brak apetytu, niestrawność, dyspepsja, zaburzeniach wydzielania żółci i wzdęcia) oraz suchego kaszlu (ostre lub przewlekłe zapalenie oskrzeli). Zwyczajowo jest także lekiem w przypadku zaburzeń cyklu miesiączkowego oraz stanów zapalnych skóry i błon śluzowych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zaleca się stosowanie 4,5 g suszonego ziela dziennie (lub dawkę odpowiadającą). Zwykle przygotowywana jest jako herbata ziołowa, lecz wchodzi też w skład gotowych lekarstw wykrztuśnych i poprawiających trawienie.

SUBSTANCJE AKTYWNE Najważniejszym składnikiem jest marubina (do 1%), lakton diterpenowy typu labdanu. Uważa się, że to jej prekursor, premarubina, jest obecna w roślinie i jest przekształcana do marubiny i dalej do kwasu marubinowego. Inne diterpeny to marubenol, peregrynol i wulgarol. Występują także flawonoidy (glikozydy apigeniny, luteoliny i kwercetyny), garbniki, fenolokwasy, betonicyna, cholina, oraz niewielkie ilości olejku eterycznego (zawierającego kamfen, limonen, sabinen oraz inne mono- i seskwiterpe-ny).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Działanie żółciotwór-cze przypisywane jest marubinie i kwasowi marubinowemu (pobudza wydzielanie żółci). Marubina jest także uważana za główny składnik wykrztuśny, jako że zwiększa działanie wydzielnicze błon śluzowych oskrzeli, jakkolwiek olejek eteryczny także przyczynia się do działania rozkurczającego, wykrztuśnego i rozszerzającego naczynia krwionośne.

UWAGI Przy stosowaniu wysokich dawek, szanta może wpływać na pracę serca i zwiększać kurczliwość mięśnia macicy, więc nie powinno się przekraczać zaleconego dawkowania.

Szarańczyn Strakowy

Szarańczyn Strakowy - zwany też ceratonia, znany jest od czasów biblijnych jako chleb świętojański. Jest to wiecznie zielone drzewo pochodzące znad Morza Śródziemnego, występuje w stanie dzikim i w uprawie. Zastosowanie w kuchni i medycynie znalazły tak nasiona, jak i żywica pochodząca ze strąków szarańczynu. Żywica, w smaku przypominająca kakao, jest bogata w naturalne cukry, takiejak galaktomannan, także w wapń i inne minerały. Proszek wytwarzany z suszonej żywicy używany jest w produkcji cukierków i ciastek jako namiastka czekolady dla ludzi uczulonych na kakao. W przemyśle spożywczym używa się też ceratonii jako środka emulgującego i stabilizującego (E410) do produkcji lodów, zup i sosów. Proszek z nasion ceratonii jest dostępny w sklepach ze zdrową żywnością jako namiastka kakao do domowych wypieków

Szarłat

Szarłat - znany też jako amarant - roślina zielna strefy umiarkowanej i międzyzwrotnikowej. Ziarno szarlatu, nazywane pszenicą Inków, dzięki wysokiej zawartości białka było najważniejszym składnikiem diety Azteków. Współcześnie jego ziarna są składnikiem mieszanek śniadaniowych. Purpurowe kwiaty mają właściwości ściągające, naparów z nich używa się w 150 leczeniu biegunki i czerwonki, powstrzymują też nadmierne krwawienie menstruacyjne. Najczęściej można dostać nasiona szarłatu, ale niektóre sklepy zielarskie sprzedają też kwiaty

Szałwia

Szałwia - wieloletni krzew rosnący dziko w obszarze śródziemnomorskim; jest też powszechnie uprawiana ze względu na zastosowania lecznicze i przyprawowe. W starożytności uważano, że odstrasza złe duchy. Z liści przyrządza się napary i używa ich jako przyprawy kuchennej. Herbatka z szałwii ma działanie ściągające, uspokajające i wiatropędne. Oczyszcza drogi oddechowe, jest świetna do płukania gardła, pomaga zwalczać przeziębienia. Szałwia zmniejsza podiwość i używanajest przy nadmiernym poceniu nocnym. Zmniejsza także wydzielanie mleka przez karmiące matki w trakcie odstawiania dziecka od piersi. Rozpuszcza osad kwasu moczowego i dzięki temu zapobiega tworzeniu się kamieni nerkowych. Reguluje miesiączkowanie. Napar z szałwii używany do mycia włosów zmniejsza łupież. Powszechnie dostępna.

Szałwia Lekarska (Salvia officinalis)

Szałwia Lekarska

OPIS Wieloletnia krzewinka (do 0,6 m wys.), z kwadratową w przekroju łodygą, naprzeciwległymi, szarymi, chropowatymi w dotyku liśćmi i purpurowo-niebieski-mi kwiatami. Blisko spokrewnione, o podobnym zastosowaniu, są S. fruticosa (= S. tńloba), znana jako szałwia krzewiasta lub grecka, i S. lavandulifolia (źródło olejku leczniczego). Zob. też Salvia sclarea.

POCHODZENIE Wschodnia część basenu Morza Śródziemnego i Europa Południowa (S. officinalis, S. lavandulifolia)-, od Włoch po Bliski Wschód (S. fruticosa). W celach handlowych uprawiana głównie we wschodniej Europie, Azji, USA i RPA.

SUROWIEC Wysuszone liście (Salviae folium, Salviae tńlobae folium).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec antysep-tyczny, przeciwskurczowy i wiatropędny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Szałwia jest popularnym lekarstwem w zapaleniu dziąseł i zapaleniach błon śluzowych jamy ustnej i gardła. Jest również skuteczna w problemach żołądkowych - rozstroju żołądka, wzdęciach i biegunce. Ponadto jest skuteczna w leczeniu nadmiernej potliwości, w tym nocnej. Używana była też w leczeniu cukrzycy. Jest to także popularna roślina przyprawowa.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dzienna dawka do użytku wewnętrznego odpowiada 4-6 g suszonego ziela lub 0,3 g olejku. W plukankach do gardła używa się 2,5 g ziela lub 3 krople olejku na 100 mL wody.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny (do 3,6%) bogaty w a-tujon (zazwyczaj jest on głównym składnikiem) i ß-tujon (łącznie stanowią do 60% składu olejku), z niewielkimi ilościami kamfory, 1,8-cyneolu i innych monoterpenów. Obecne są także kwasy fenolowe (6%), jak kwas rozmarynowy (garbniki z Labia-teae), różne flawonoidy, diterpeny, jak karnozol ( = pikrosalwina; wskaźnik goryczy 14 000) i rozmanol, triterpeny (kwas oleanowy i pochodne). Olejek otrzymywany z S. fruticosa ma mniej tujonu (około 7%), a otrzymywany z S. lavandulifolia jest praktycznie pozbawiony tujonu.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Dowody eksperymentalne potwierdzają działanie przeciwskurczowe, przeciw-potne, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe. Neurotoksyczność olejku przypisuje się tujonowi (zob. też Chrysanthemum vulgare), stąd wewnętrzne stosowanie

Szałwia Muszkatołowa (Salvia sclarea)

Szałwia Muszkatołowa

OPIS Rozrosła wieloletnia roślina zielna (do 1 m wys.), z łodygą kwadratową w przekroju, dużymi zielonymi liśćmi i atrakcyjnymi białymi i niebieskimi kwiatami, wyrastającymi w kątach liści. Nazwa Salvia pochodzi od lac. słowa salvare (czuć się dobrze) lub salvas (zdrowy). Kilka gatunków ma znaczenie w lecznictwie. Najlepiej znane są S. officinalis, S. fruticosa i S. lavan-dulifolia (zob. także S. officinalis). W Chinach korzenie szałwii czerwonokorzeniowej lub danshen (S. miltiorrhi-za) są stosowane w problemach krążeniowych. W południowej Afryce, S. africana-caerulea i inne gatunki są tradycyjnie stosowane przy przeziębieniu i grypie. W Meksyku gatunek znany jako S. divinorum jest używany do odurzania.

POCHODZENIE Europa Południowa aż do centralnej Azji. Komercyjnie uprawiana gl. na wschodzie Europy, w Rosji i w Azji.

SUROWIEC Wysuszone ziele (Salviae sclareae herba) i olejek eteryczny.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec antysep-tyczny, wiatropędny i ściągający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Szałwia muszkatołowa jest szczególnie popularna w leczeniu ran, zaburzeń dyspeptycznych, chorób dróg oddechowych i problemów menstruacyjnych. Olejek eteryczny stał się popularny w aromaterapii. Jest stosowana podobnie jak szałwia lekarska, jednak jest od niej mniej skuteczna (zob. S. officinalis). Olejek stosuje się do wyrobu mydeł i perfum (m.in. wody kolońskiej) oraz napojów alkoholowych (np. wermutów i likierów).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Szałwia muszkatołowa jest stosowana mniej więcej w ten sam sposób co szałwia lekarska (zob. S. officinalis).

SUBSTANCJE AKTYWNE Jak inne gatunki z rodzaju Salvia, ziele jest bogate we flawonoidy (flawony), kwas rozmarynowy (do 4,6%) i olejek eteryczny. Skład olejku różni się znacząco od olejku z S. officinalis - jest bogatszy w linalol (do 30%), octan linalylu (do 75%), P-kariofylen i mircen (do 4,5%). Ekstrakt zawiera diterpen, sklareol, który używany jest jako substrat w syntezie chemicznej innych diterpenów i w przemyśle perfumeryj nym.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Szałwia muszkatołowa wykazuje podobne efekty farmakologiczne jak szałwia lekarska, jednak skład obu olejków jest inny. Olejek z szałwii muszkatołowej jest mniej toksyczny.

Szczaw Kędzierzawy (Rumex crispus)

Szczaw Kędzierzawy

OPIS Rozrosłe, liściaste ziele (do 1,5 m wys.), z dużymi liśćmi o wyraźnej pochewce u podstawy. Liczne zielonkawe kwiaty tworzą dużą wiechę. Powstają z nich małe, czerwonawo-brązowe, uskrzydlone owoce. Gatunki z rodzaju Rumex są trudne do rozróżnienia. Są one blisko spokrewnione z dobrze znanymi roślinami leczniczymi, jak rzewienie (gatunki z rodzaju Rheum).

POCHODZENIE Europa i Azja. Jako chwast występuje w wielu częściach świata.

SUROWIEC Posiekane i wysuszone korzenie.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec przeczyszczający.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Tradycyjnie stosuje się napary i odwary ze względu na działanie przeczyszczające w leczeniu zaparć oraz w chorobach wątroby i artretyzmie. Szczaw jest uważany za ziele oczyszczające, skuteczne w chronicznych chorobach skóry. W medycynie ludowej, korzeń stosowany jest przeciw pasożytom wewnętrznym (płazińcom i obleńcom). Całą roślinę można również stosować w przypadku schorzeń naczyń krwionośnych i wewnętrznych krwotokach. Zewnętrznie, stosowany jest przy owrzodzeniach, czyrakach i guzach.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Odwary i napary mogą być przygotowywane z 1-2 g zmiażdżonego korzenia na 150 mL wody. Do użytku zewnętrznego stosuje się kompresy z roztartego korzenia i liści.

SUBSTANCJE AKTYWNE Gatunki z rodziny Polygonaceae znane są z obecności antrachinonów. Korzeń szczawiu zawiera glikozydy emodyny i chryzofanolu (jak chryzofaneina), a także garbniki. Charakterystyczna jest również obecność kwasu szczawiowego.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Efekt przeczyszczający wynika z obecności chryzofanolu i pokrewnych glikozydów antrachinonowych, obecnych również w rodzajach Rheum i A be. Kwas szczawiowy jest trujący w większych stężeniach, ale wykorzystuje się go w lecznictwie jako związek hemostatyczny (5% roztwory razem z 5% kwasem malonowym).

Szkarłatka Amerykańska (Phytolacca americana)

Szkarłatka Amerykańska 

OPIS Jest to bylina zielna (do 3 m wys.), posiadająca miękkie, mięsiste liście, małe zielonobiałe kwiaty i podlugowate grona ciemnopurpurowych jagód. Roślina znana wcześniej jako P decandra. W medycynie zwyczajowej stosowana jest również: w Azji Wschodniej shang-lu (P acinosa), a w Afryce endod (P dodecandra).

POCHODZENIE Ameryka Północna; roślina występuje niekiedy jako chwast terenów zanieczyszczonych, zwłaszcza w regionie Morza Śródziemnego.

SUROWIEC Jagody (Phytolaccae ameńcanae fructus) i korzenie (Phytolaccae ameńcanae radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Lek tradycyjny (przeciwzapalny).

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Korzenie i jagody uważa się za lek przeciwreumatyczny, wymiotny, przeciwbólowy, przeciwzapalny, przeciwnieżytowy, silnie przeczyszczający, pobudzający odporność i układ limfatyczny. Zewnętrznie stosuje się surowiec w leczeniu stanów zapalnych i schorzeń skóry. W homeopatii szkarłatka jest wykorzystywana w leczeniu reumatyzmu, zapalenia gruczołu mlekowego, bólów gardła i zapalenia migdałków. W niektórych częściach Afryki jagody P dodecandra, które zawierają mięczakobójcze saponiny, są stosowane jako tani i skuteczny środek przeciw inwazjom przywr (wywołanym przez gatunki Schistosoma).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zaleca się dobową dawkę 60-100 mg sproszkowanego korzenia, jednak leczenie powinno być prowadzone pod nadzorem lekarskim.

SUBSTANCJE AKTYWNE Jagody zawierają barwne alkaloidy (betacyjaniny) typu betalainy, takie jak be-tanidyna, betanina, fytolakcyna i inne (niegdyś stosowane do barwienia słabego wina czerwonego). Wiadomo, że we wszystkich częściach rośliny występują saponiny, takie jak fytolakkozydy, oraz kilka innych aglikonów triterpenowych (m.in. fytolakkogenina, kwas oleanolowy i fytolakkogenowy u P dodecandra. Ponadto w korzeniach obecna jest lektyna (mitogen [związek pobudzający mitozę] szkarlatki, ang. PWM), proteina przeciwwirusowa (ang. PAP), oraz neolignany (izoamerykanina A i inne).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Saponiny, lignany i lektyny są prawdopodobnie odpowiedzialne za obserwowane działanie przeciwzapalne, obniżające ciśnienie, moczopędne, mięczakobójcze, plemnikobójcze i poronne. Lektyny i saponiny są dość toksyczne, zwłaszcza gdyby były stosowane w postaci pozajelitowej. Zastosowania lecznicze powinny zostać określone w badaniach klinicznych.

Szparag

Szparag - pożywne warzywo, bylina pochodząca znad Morza Śródziemnego i z Afryki, najlepiej rośnie w klimacie umiarkowanym. W kuchni używa się młodych pędów, które są bogatym źródłem witamin i minerałów, zwłaszcza bogate są w witaminę E. Około 60 gramów szparagów pokrywa dzienne zapotrzebowanie na tę witaminę. Szparagi zawierają asparaginę, aminokwas o właściwościach uspokajających. Działają moczopędnie, przyspieszają wydalanie wody z organizmu - są szczególnie pomocne w leczeniu obrzęków spowodowanych zatrzymaniem wody. Są lekarstwem w wielu dolegliwościach nerek, ale nie wolno ich używać w stanach zapalnych. Mają też znaczenie w leczeniu chorób układu krążenia, takich jak nadciśnienie czy miażdżyca naczyń, ponieważ ułatwiają rozpuszczanie złogów cholesterolu w naczyniach krwionośnych. Uwaga: Szparagi używane w nadmiernych ilościach mogą spowodować podrażnienie nerek.

Szparag Lekarski (Asparagus officinalis)

OPIS Bylina (do 1 m wys.) z miotlastymi, ulistniony-mi pędami i drobnymi białymi lub żółtawymi kwiatami. Owoce małe, zielone jagody przechodzą w jasnoczerwone, kiedy dojrzeją. Młode pędy przybierają barwę białą (gdy rosną pod ziemią) łub zieloną (ponad ziemią) i są popularną jarzyną.

POCHODZENIE Europa, Azja, Ameryka Północna. Uprawiany w wielu krajach na świecie w strefie klimatu umiarkowanego.

SUROWIEC Wysuszone kłącze, znane pod nazwą korzeni szparagów (Asparagi radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek moczopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Kłącze szparaga stosowane jest od czasów antycznych jako środek moczopędny i nasilający diurezę w leczeniu infekcji układu moczowego w efekcie „wypłukiwania”. Uważany jest również za skuteczny środek w zapobieganiu tworzenia kamieni nerkowych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Wysuszone kłącze przyjmowane jest w formie naparu. Niemiecka Komisja E zaleca dzienną dawkę 45-60 g surowca (lub równoważną ilość w przetworach). Ważne jest by przed rozpoczęciem leczenia wypić wystarczającą ilość płynów. Mimo że pędy szparaga są uznanym środkiem moczopędnym, ich skuteczność nie jest odpowiednio potwierdzona.

SUBSTANCJE AKTYWNE Kłącze i korzenie szparagów zawierają liczne saponiny steroidowe (pochodne sarsasa-pogeniny i diosgeniny), glikozydy flawonoli (rutynę i in.) oraz nietypowe węglowodany (fruktany podobne do inuliny) . Ziele zawiera znaczne ilości aminokwasu asparaginy wraz z tyrozyną, argininą i metylosulfoniową pochodną metioniny. Spożycie szparagów u niektórych osób prowadzi do zmiany zapachu moczu na charakterystycznie ostry, spowodowany przemianą metaboliczną S -metyło-3 - (m-tylotio)-tiopropionianu do metylomerkaptanu.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kłącza i korzenie szparagów wykazują wyraźny efekt diuretyczny, który został potwierdzony w badaniach z udziałem zwierząt. Po części za wystąpienie tego efektu odpowiedzialna jest także asparagina.

UWAGI W medycynie ajurwedyjskiej ważnym tradycyjnym środkiem jest bulwiasty korzeń Asparagus racemosus, znany w sanskrycie pod nazwą shatavari i używany jako środek orzeźwiający, afrodyzjak, przeciwskurczowy i tonizujący układ nerwowy oraz w kilku innych wskazaniach medycznych. Stosowane są także kłącza A. falcatus i A. ascendens.

Szpinak

Szpinak - popularne warzywo ogrodowe, pochodzące z południowo-wschodniej Azji, jest wspaniałym źródłem żelaza, wapnia, chlorofilu, beta-karotenu (prowitamina A), witaminy C, ryboflawiny, sodu i potasu. Działa moczopędnie i przeczyszczające, można go także stosować do zatrzymywania niewielkich krwawień, np. z nosa. Zasobne w żelazo i chlorofil, pobudza wytwarzanie hemoglobiny. Zawarta w szpinaku siarka pomaga oczyszczać wątrobę, ponadto łagodzi podrażnienia skóry wywołane wirusem herpes (np. opryszczka), a witamina A zapobiega kurzej ślepocie. Chociaż warzywo jest wyjątkowo zasobne w wapń, zawiera także kwas szczawiowy, który częściowo przeszkadza we wchłanianiu wapnia. Uwaga: Osoby skłonne do kamicy nerkowej powinny jeść szpinak w umiarkowanych ilościach, ponieważ zawarty w nim kwas szczawiowy przyczynia się do powstawania kryształów szczawianu wapnia, a więc kamieni nerkowych.

Słonecznik

Słonecznik - roślina oleista pochodząca z Ameryki Północnej, gdzie uprawiana była przez Indian. Do Europy trafiła w XVI wieku. Obecnie ogromne pola złocistych kwiatów są w okresie lata czymś zupełnie zwyczajnym na kontynencie europejskim. Nasiona słonecznika, częściej nazywane pestkami, są niewyczerpanym źródłem energetyzującego pożywienia i nic dziwnego, że w przedrewolucyjnej Rosji żołnierze idący na pole walki otrzymywali kilogram nasion słonecznika jako żelazną rację. Są one bogate w białko (24%), wielonienasycone kwasy tłuszczowe (66%), witaminy A, E, D i kilka z grupy B, wapń, magnez, fosfor, żelazo, cynk, potas, fluor i jod. 143 Pestki można jeść w charakterze przekąski, mogą być dodatkiem do sałatek, można je podawać na kanapce z masłem orzechowym lub w chlebie tzw. słonecznikowym. Działają korzystnie na wzrok, skórę, paznokcie, pomagają w przypadku nadciśnienia i podrażnienia nerwów. Lekko strawne i bogate w witaminę E, lecytynę i pektynę są kiełki słonecznika. Zaleca się stosowanie ziarna słonecznika w charakterze dodatku pokarmowego w ilości dwóch łyżek stołowych dziennie nawet osobom na diecie odchudzającej. Olej z nasion słonecznika jest jednym z najbogatszych źródeł niezbędnych kwasów tłuszczowych. Zawiera aż 66% jednonienasyconych niezbędnych kwasów tłuszczowych i najwięcej spośród wszystkich nasion niezbędnego kwasu linolenowego. Oleju można używać w kuchni do różnych celów (na surowo w sałatkach lub do smażenia), ale najlepszy jest świeży i surowy, gdyż zachowuje wszystkie walory odżywcze. Można go także miksować z masłem, aby wzbogacić je w niezbędne kwasy tłuszczowe.

Tabeyulia

Tabeyulia - gorzkie zioło pochodzące z Ameryki Południowej. Ma właściwości bakteriobójcze, grzybobójcze, wzmacnia system odpornościowy. Tradycyjnie używana do kontrolowania wzrostu pleśni i do leczenia nowotworów. Oczyszcza krew, leczy choroby wątroby, zakażenia, cukrzyce, wrzody, alergie i guzy nowotworowe. Dostępna w sklepach ze zdrową żywnością w postaci saszetek.

Tabletki

Tabletki. Tabletki niepowlekane otrzymuje się przez sprasowanie aktywnych składników będących w postaci proszku. Wcześniej dodaje się do nich odpowiednich substancji pomocniczych lub wiążących (aby zwiększyć masę), a czasami też innych, celem poprawienia koloru i smaku oraz substancji zapewniających ich rozpad w wodzie. Tabletki powlekane otrzymuje się podobnie. Dodatkowo powleka się je cienką warstwą złożoną z cukru, substancji barwiących, tłuszczu, wosku lub specjalnych substancji błonotwórczych, takich jak np. ff alan octanu celulozy. Tabletki są powlekane, aby chronić substancje lecznicze przed działaniem soku żołądkowego, które z tabletki są uwalniane dopiero po przejściu do jelita. Z powodu gładkiej powierzchni są łatwiejsze do połknięcia, ponadto mają dłuższy czas przechowywania, a także maskują nieprzyjemny smak tabletki.

Tamaryndowiec

Tamaryndowiec - znany jest także jako powidlnik. Wiecznie zielone drzewo pochodzące z Indii. W strączkach znajdują się małe słodkie owoce. Działają one słabo przeczyszczające, niekiedy wchodzą w skład mieszanek przeczyszczających. Liście usuwają pasożyty z przewodu pokarmowego. W Azji je się owoce powidlnika na surowo, a także sporządza z nich orzeźwiający napój, wskazany zwłaszcza dla osób z gorączką. Powidlnik eksportuje się na Zachód. Dostępny tylko w specjalistycznych sklepach.

Taniny

Taniny - związki powstałe w wyniku skondensowania wielu cząstek kwasu galusowego. Dzięki zawartości wielu grup fenolowych zdolne są do tworzenia trójwymiarowych kompleksów z białkami występującymi w skórze (garbniki). W dużych ilościach znaleziono je w korze eukaliptusa i drzewa mangrowego. Taniny dzieli się na hydrolizujące i niehydrolizujące. Hydrolizujące z reguły zawierają glukozę (galotanina kory dębu) lub hamamelozę (hamelotanina kory oczaru wirginijskiego), czasem pektyny (garbnik owadobójczy w liściach miłorzębu japońskiego). Taniny niehydrolizujące (skondensowane) są polimerami katechin (zawierają struktury flawonoidowe). Występują w dużych stężeniach w akacji i eukaliptusie.

Tarczownica Bocznokwiatowa (Scutellaria lateriflora)

Tarczownica Bocznokwiatowa

OPIS Liściasta bylina (do 0,5 m wys.). Łodygi są wzniesione, liście naprzeciwległe. Niebiesko-fioletowe kwiaty są liczne i tworzą grona. Roślina jest podobna do tarczownicy bajkalskiej (huang quin; S. baicalensis) ieuropejskiej tarczownicy (S.goleriazlata).Nazwawjęzyku angielskim i niemieckim nawiązuje go helmiastego kształtu kwiatów.

POCHODZENIE Ameryka Północna (S. lateriflora), Rosja po Chiny i Japonię (S. baicalensis) i Europa (S. gale-riculata).

SUROWIEC Wysuszone nadziemne części rośliny (S. lateriflora); wysuszone korzenie (S. baicalensis).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec przeciw-drgawkowy, uspokajający (S. lateriflora, S. galericulata); przeciwzapalny, przeciwalergiczny i krążeniowy (S. baicalensis) .

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI W Ameryce i Europie tarczownica tradycyjnie stosowana jest jako surowiec uspokajający i kojący nerwy. W Ameryce gatunki tarczownicy stały się popularne w leczeniu padaczki, grand mai, histerii i zaburzeń nerwowych. Gatunek wchodzi dziś w skład licznych preparatów wskazanych w zaburzeniach nerwowych, jak napięcie, niepokój i bezsenność. Tarczownica bajkalska jest jednym z najpopularniejszych ziół medycyny chińskiej, stosowanym w wielu dolegliwościach, m.in. alergiach, stanach zapalnych, arteriosklerozie, dermatozach i wysokim poziomie lipidów we krwi.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przygotowuje się napary z 1-2 g wysuszonego ziela, pite trzy razy dziennie (lub równoważną dawkę w postaci nalewki lub ekstraktu).

SUBSTANCJE AKTYWNE Gatunki z rodzaju Scutellaria znane są z różnorodności i obfitości flawonoidów, którym przypisuje się większość działań leczniczych. S. lateriflora zawiera apigeninę, hispidulinę, luteolinę, skutellareinę i skutellarynę jako główne flawonoidy, oraz katalpol (glikozyd irydoidowy). Korzenie S. baicalensis zawierają liczne flawonoidy (do 20%), głównie flawony (baikalina, wagonozyd jako najważniejsze związki).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Przeprowadzono kilka badań nad S. baicalensis (głównie jej wpływ na metabolizm lipidów i histaminy), natomiast mało jest badań nad działaniem S. lateriflora. Tarczownica bajkalska wydaje się nie mieć działania przeciwskurczowego, ale wykazuje skuteczność w leczeniu zakrzepicy naczyń mózgowych i paraliżu spowodowanym przez zator.

Tarczownica Islandzka (Cetraria islándica)

Tarczownica Islandzka

OPIS Tarczownica islandzka nie należy do roślin nasiennych ani też mchów, zaliczana jest do porostów (współżyją ze sobą organizmy grzyba i glonów), które rosną na skałach i ziemi. Krzaczkowata plecha nierównomiernie rozwidlona do 0,1 m jest górą oliwkowo-brązowa a spodem szarawa. Do celów handlowych zbiera się dwa gatunki gł. C. ishndica i C. ericetorum. Również są stosowane porosty krzaczaste z rodzaju Usnea. W Afryce Południowej gatunki rodzaju Parmelia rosnące na skałach są używane w tradycyjnej medycynie Khoi-San.

POCHODZENIE Tarczownica islandzka występuje w stanie naturalnym w rejonie Arktyki i chłodnych częściach półkuli północnej, gdzie jest zbierana.

SUROWIEC Cały surowiec (plecha), znany jako porost islandzki (Lichen islándicos; = Cetraria islándica). Kategoria terapeutyczna Przedwkaszlowy, łagodzący podrażnienia, surowiec gorzki.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Tarczownicy islandzkiej oraz porostów z rodzaju Usnea używa się gł. jako środki powlekające i wykrztuśne w leczeniu kaszlu i podrażnień gardła. Znana jest także ich skuteczność w leczeniu braku łaknienia.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napary (4-6 g na dzień) przyjmowane są w kaszlu i zapaleniu żołądka oraz jelit, natomiast maceraty wodne przygotowywane na zimno służą jako środek gorzki w leczeniu utraty apetytu. Surowiec ten znajduje się jako składnik w preparatach na kaszel (gl. w postaci tabletek i pastylek), a miejscowo jest stosowany w leczeniu ran.

SUBSTANCJE AKTYWNE Ponad 50% surowca stanowią rozpuszczalne w wodzie polisacharydy, głównie lichenina (= lichenan) (60-200 jednostek glukozy) i izolichenina (ok. 44 jednostek glukozy). Obecne są także rozpuszczalne w alkaliach galaktomannany i glukany. Charakterystyczne dla porostów jest także występowanie kwasów porostowych o gorzkim smaku tzw. depsydonów, z których przeważa kwas fumaroprotocetrarowy i cetrarowy. Uważa się, że w czasie przechowywania surowca ulegają one rozkładowi do kwasu protocetrarowego i fumarowego. Obecne są także alifatyczne kwasy porostowe jak protolichesterynowy z reaktywną grupą metylenową. Kwas lichenowy i usninowy występują w gatunkach Usnea.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Zarówno właściwości osłaniające, przeciwkaszlowe, jak i pobudzające system immunologiczny przypisuje się obecności w surowcu polisacharydów. Aktywność przeciwbakteryjną potwierdzono dla kwasów porostowych. Lichenina w badaniach na myszach wykazała aktywność przeciwnowotworową.

Tasznik

Tasznik - roślina jednoroczna, w stanie dzikim szeroko rozpowszechniona w Europie. Rośnie zwłaszcza na ubogich glebach i nieużytkach. Bogata w wapń, sód oraz witaminy C i K. Cała roślina ma właściwości lecznicze, jest skutecznym środkiem zwiększającym krzepliwość krwi, zatrzymuje krwawienia, zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne, między innymi zbyt obfite miesiączki. Działa też moczopędnie. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością i sklepach zielarskich, stanowi składnik mieszanek ziołowych.

Tasznik Pospolity (Capsella bursa-pastoris, tobołki pastusze)

Tasznik Pospolity

OPIS Pospolity chwast, niewielkie jednoroczne lub dwuletnie ziele z rozetą liści przyziemnych, wcinanych, w zarysie lancetowatych. Drobne, białe kwiaty tworzą grona na szczycie górnej nieulistnionej łodygi, na wysokości do 0,4 m. Charakterystyczne owoce w kształcie serc przypominają dawne pasterskie sakiewki.

POCHODZENIE Europa; dziś kosmopolityczny chwast. Surowiec do zastosowań medycznych pochodzi ze stanowisk naturalnych wschodniej Europy i Azji.

SUROWIEC Cale ziele (Bursae pastoris herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwkrwotoczny, antyseptyk układu moczowego.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Ziele używa się w celu zatrzymania krwawienia i w obfitych miesiączkach (krwotoku miesiączkowym), biegunkach i w zapaleniu pęcherza. W medycynie chińskiej stosowany w niespecyficznych chorobach oczu i czerwonce.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Tradycyjnie przyjmowane są napary z ziela (generalnie w zestawieniu z innymi ziołami). Do użytku wewnętrznego i zewnętrznego przygotowuje się napar z 3-5 g rozdrobnionego surowca w filiżance wrzątku. Jako środek ściągający nanoszony jest na krwawiące zranienia, a wkrapiany tamuje krwawienia z nosa. Dawka dzienna wynosi 10-15 g. Dostępne są również nalewki handlowe i tabletki.

SUBSTANCJE AKTYWNE Ziele zawiera liczne flawonoidy (rutynę, diosminę, hesperydynę), aminokwasy (prolinę), monoterpeny (kamforę) i glukozynolaty (syni-grynę). Obecność rozmaitych amin biogennych (acetylocholiny, choliny, tyraminy) oraz saponin opisywanych w surowcu wymaga szczegółowej weryfikacji. 

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Pomimo badań prowadzonych na zwierzętach wykazujących działanie przeciwzapalne, przeciwwrzodowe, moczopędne, hipo-tensyjne itp., tradycyjne wskazania nie są dobrze wyjaśnione. Za działanie przeciwkrwotoczne odpowiedzialny jest przypuszczalnie peptyd o aktywności oksy-tocynopodobnej. Wyciąg podany pozajelitowo wykazał działanie muskarynopodobne (zależnie od dawki wzrost lub spadek ciśnienia krwi), inotropowo i chronotropo-wo pozytywne na serce oraz nasilające skurcz macicy.

Tatarak Zwyczajny (Acorns calamus, tatarskie ziele)

Tatarak Zwyczajny

OPIS Bylina o pokroju trzciny, roślina nadbrzeżna (wzrasta nad brzegiem wód stojących, na terenach podmokłych) z jasnozielonymi mieczowatymi liśćmi wyrastającymi z pełzającego kłącza. Liście aromatyczne, relatywnie szerokie (powyżej 15 mm szerokości) z wyraźnym nerwem głównym. Niepozorne kwiaty zebrane są w mały, podłużny, kolbowaty kwiatostan. Wzrastający wśród traw tatarak trawiasty (A. gramineus) znany jest w Chinach pod nazwą shi changpu. Łatwo go odróżnić, gdyż ma niearomatyczne i wąskie liście (mniej niż 10 mm szerokości) bez wyraźnego nerwu głównego. Pochodzenie Roślina rodzima na półkuli północnej (Europa, Azja, Ameryka Północna); w tropikalnej Azji występuje od Indii po Nową Gwineę. A. gramineus spotykany jest naturalnie w Chinach, Japonii i południowo-wschodniej Azji.

SUROWIEC Kłącze (świeże, suszone, sproszkowane). Kategoria TERAPEUTYCZNA Środek gorzki (arna-rum), pobudzający trawienie.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Aromatyczne, gorzkie kłącze znalazło zastosowanie w leczeniu niestrawności i wzdęć lub do pobudzenia apetytu. Wykorzystywany jest głównie jako tradycyjny środek żołądkowy i wiatropędny, czasami także jako wymiotny, przeciwskurczowy, pobudzający trawienie i przeciwrobaczy. Przynosi ulgę w skurczu żołądka, chronicznej biegunce i astmie. Przypuszczalnie wzmacnia system nerwowy oraz jest używany w medycynie ajurwedyjskiej i chińskiej. Roślinę znaleziono w grobowcu Tutenhamona w Egipcie i jest wspomniana w Starym Testamencie (księga XXX).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Generalnie stosowany w nalewce, jednak wysuszone lub kandyzowane kłącze może być żute lub przyjmowane w formie naparu.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny odmiany indyjskiej zawiera monoterpeny (farnezen, octan ge-ranylu, kamfen, p-cymen, linalol), seskwiterpeny (ako-renon) i szczególnie istotne fenylopropanoidy (P-aza-ron = cis-izoazaron).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wykazano właściwości spazmolityczne olejku eterycznego oraz działanie seda-tywne głównego składnika odmiany indyjskiej, P-aza-ronu. Azaron i monoterpeny wykazują właściwości przeciwdrobnoustrojowe.

OSTRZEŻENIA W wielu krajach zarzucono stosowanie tataraku w preparatach poprawiających trawienie z powodu możliwości wystąpienia skutków ubocznych (właściwości mutagenne i embriotoksyczne). Odmiana europejska zawiera wyłącznie śladowe ilości P-azaronu i bywa niekiedy dopuszczana w produktach spożywczych.

Tauryna

Tauryna - aminokwas zawierający siarkę, nie należący do niezbędnych. Jest zarazem jednym z najobficiej występujących w organizmie aminokwasów o właściwościach przeciwutleniacza, neutralizuje zatem wolne rodniki. Pomaga w podnoszeniu poziomu wapnia w organizmie, gdyż transportuje go wraz z sodem poprzez ściany jelit do krwiobiegu. Jest ponadto składnikiem żółci, niezbędnej do trawienia tłuszczów, wchłaniania rozpuszczalnych w tłuszczu witamin i normowania poziomu cholesterolu. Taurynę organizm wytwarza z cysteiny przy udziale witaminy B6. Aminokwas obecnyjest w ważnych tkankach: w sercu, mięśniach i tkance nerwowej, ale nie występuje powszechnie w pożywieniu. Sądzi się, iż tauryna wykazuje hamujące działanie w przypadku padaczki i stosowana jest w celu ograniczenia napadów. Jej działanie hamujące sprawia, że wywiera korzystny wpływ w przypadku lęku i stresu, w szczególności w połączeniu z histydyną i glicyną. Tauryna jest dostępna jako dodatek pokarmowy, a zalecana dawka wynosi 500 mg do 3000 mg dziennie.

Teobromina

Teobromina - alkaloid o działaniu pobudzającym, spotykany głównie w kakao i w czekoladzie. Należy do metyloksantyn, grupy składników obejmujących kofeinę i teofilinę. Teobromina rozszerza naczynia krwionośne, działa moczopędnie, zmniejsza wchłanianie wapnia, łagodnie pobudza układ nerwowy, rozszerza naczynia krwionośne serca. Wiadomo także, iż pobudza komórki do nadmiernego wytwarzania tkanki włóknistej i płynów gromadzących się w torbielach.

Teofilina

Teofilina - alkaloid znajdujący się w herbacie, należy do metyloksantyn, działa moczopędnie i łagodnie pobudzająco.

Tofu

Tofu - powszechnie używane w kuchni japońskiej, wyglądające jak ser pożywienie z soi, które stało się już bardzo popularne na Zachodzie. Tofu jest szczególnie cenione ze względu na wysoką zawartość białka (35%) i wysoką jego jakość, jako że zawiera wszystkie niezbędne aminokwasy. Wielu mieszkańców Azji codziennie spożywa tofu jako dzienną dawkę białka. Panuje opinia, że ponieważ jest to doskonały substytut mięsa, więcej osób będzie mogło korzystać z diety wegetariańskiej. Jeśli danie z 25 dag tofu dostarcza tylko 147 kalorii, to jest to idealne pożywienie - tyle samo wołowiny dostarcza pięć razy więcej kalorii. Tofu zawiera niewiele nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu, bogate jest w wapń, witaminy z grupy B, witaminę E, potas i sód. Dlatego stanowi dobre pożywienie dla osób z cukrzycą, chorobą serca i miażdżycą naczyń. Świeże tofu można przechowywać w lodówce pięć do siedmiu dni, tofu usmażone można trzymać do dziesięciu dni, a niektóre rodzaje dają się przechowywać w firmowym specjalnym opakowaniu do sześciu miesięcy. Różne rodzaje tofu dostępne są w sklepach ze zdrową żywnością.

Tojad Mocny (Aconitum napellus, tojad mordownik)

Tojad Mocny

OPIS Tojad mocny jest byliną z kwitnącą prosto wzniesioną łodygą wyrastającą z bulwiasto zgrubiałego korzenia. Łodygi opatrzone są liśćmi głęboko wcinanymi, ząbkowanymi o odcinkach rombowatych i kwiatami ciemnofioletowymi do niebieskich, zebranymi w kwiatostan. Wydłużone działki kielicha (płatki kielicha) formują wydatną część okwiatu - górny przybiera charakterystyczny kształt hełmu nadając mu odmienny wygląd. Pochodzenie A. napellus występuje w górskich rejonach zachodniej i środkowej Europy. Kilka odmian uprawianych jest powszechnie w celach ozdobnych. Bulwy pozyskiwane są również z roślin dzikich. W tradycyjnej medycynie europejskiej (dziś w homeopatii) stosowano A. anthora, A. ferox, A. vulparia i A. lycoctonum. W medycynie chińskiej ważne są takie gatunki jak A. carmichaelii i A. kusnezoffii (chuan wu i chao wu).

SUROWIEC Nalewka z „mięsistej” bulwy (niekiedy liście).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Zewnętrznie, stosowany niekiedy jako środek przeciwreumatyczny, przeciwbólowy i przeciwneuralgiczny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Nalewka z tojadu w zestawieniu z innymi składnikami znalazła zastosowanie w syropach na kaszel. Główny alkaloid, akonityna wykorzystywana jest w formie czystej (w dawce 0,1 mg) w leczeniu nerwobólu nerwu twarzowego.

W tradycyjnej medycynie Indii i Chin tojad używany jest miejscowo jako analgetyk, środek antyneuralgiczny, przeciwzapalny i przeciwgorączkowy.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE W preparatach galenowych i homeopatii szeroko używane są rozcieńczone nalewki. Przetwory z surowca mogą być także stosowane miejscowo w wyższych stężeniach w leczeniu reumatyzmu i nerwobólu.

SUBSTANCJE AKTYWNE Tojad mocny zawiera liczne alkaloidy diterpenowe występujące w ilości od 0,5-1,5% suchej masy surowca. Głównym składnikiem jest akonityna.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE W stężeniu toksycznym tojad wywołuje drętwienie, arytmię i śmierć z powodu zatrzymania oddechu. Akonityna stymuluje kanały Na+; najpierw pobudza, a następnie poraża obwodowe zakończenia nerwowe. Składnik ten jest znacznie lipońlny i ulega wchłanianiu przez skórę. 

OSTRZEŻENIA Bulwy są wysoce trujące po spożyciu - dawka śmiertelna dla dorosłych wynosi około 10 g. Odnotowano kilka przypadków zatrucia Aconitum wśród ludzi (włączając dwa gatunki chińskie).

Tojowiec Kondurango ( Marsdenia condurango )

Tojowiec Kondurango

OPIS Jest to pnącze (liana) o owłosionych łodygach, dużych, sercowatych liściach i małych, zielonkawo-białych kwiatach. Owocem jest mieszek. Dla rodzaju Marsdenia opisano ponad 250 gatunków, występujących w strefie tropikalnej Starego i Nowego Świata.

POCHODZENIE Ameryka Południowa. Roślina pochodzi z regionu Andów w Ekwadorze i Peru, rośnie na zachodnich zboczach Kordylierów, jest uprawiana w Afryce Wschodniej.

SUROWIEC Suszona kora, zebrana z pnia i gałęzi (Condurango cortex).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek poprawiający trawienie.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Kondurango jest stosowane w kroplach żołądkowych dla poprawienia apetytu i zmniejszenia mdłości. Na podstawie wcześniejszych doniesień przypisywano roślinie zdolność leczenia raka żołądka, nie ma jednak na to żadnych dowodów. Jest także zwyczajowo stosowana w przypadku zaburzeń pracy wątroby oraz cyklu miesiączkowego. Jako preparat handlowy kondurango ma znaczenie głównie historyczne i jest obecnie rzadko stosowane.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zalecana dawka dzienna wynosi 2-5 g nalewki lub 0,2-0,5 g ekstraktu. Herbatę ziołową można stosować raz dziennie: 1,5 g dobrze rozdrobnionej lub sproszkowanej kory zalać wrzącą wodą, ostudzić i przecedzić.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównym składnikiem czynnym jest złożona mieszanina saponin steroidowych, gorzkich pochodnych pregnanu (glikozydy kondurango) znanych pod nazwą wspólną kondurangina. Wydaje się, że zastępują one glikozydy nasercowe, które są częste u innych członków rodziny Asclepiadaceae. Dodatkowo stwierdzono kilka innych metabolitów w korze, takich jak kondurangamina A i B, kwas chlo-rogenowy, kwas kawowy, cyklitole, flawonoidy i fito-sterole.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Preparaty zwiększają wydzielanie śliny i soków żołądkowych przez pobudzanie nervus vagus w żołądku i dlatego są cenione jako leki poprawiające trawienie. Nie ma jednak żadnych klinicznych badań takich preparatów, a właściwości farmakologiczne kondurango są jeszcze słabo poznane. Wyciągi wykazują działanie przeciwnowotworowe wobec komórek raka Ehrlicha u myszy. Kondurangina jest dosyć toksyczna (dla psów i kotów LD50 wynosi 40-50 mg/kg masy ciała).

Tokoferole (alfa, gamma, delta)

Tokoferole (alfa, gamma, delta) (alfa, gamma, delta), pozyskiwane głównie z kiełków pszenicy. Tokotrienole - przeciwutleniacze silniejsze od tokoferoli.

Toothed Clubmoss (Lycopodium serratum Huperzia serrata)

Toothed Clubmoss (Lycopodium serratum; Huperzia serrata) jest roślina, która występuje na ternach Azji. Bogata jest w specyficzny alkaloid, który korzystnie wpływa na pracę układu nerwowego i wpływa na procesy kojarzenia, zapamiętywania i koncentrację. Wykazuje działanie antydepresyjne i korzystnie wpływa na samopoczucie. W suplementacji sportowej zaleca się jej spożywanie przy intensywnych treningach. W suplementach wykorzystywana jest jako dodatek, który zwiększa koncentrację i dba o dobry nastój.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych. 

Topola Osikowa (Populus tremuloides, osika amerykańska)

Topola Osikowa

OPIS To zrzucające na zimę liście drzewo dorasta do ok. 20 m. Ma małe, owalne liście z pilkowanym brzegiem o długich ogonkach. Wykorzystuje się topolę osikę (P tremula) i topolę czarną (P nigra). Stosowane pąki topoli pochodzą z topoli balsamicznej (P balsamica) lub topoli włochatej (balsam z Gilead) (P candicans), znanej także jako P gileadensis lub P X jackii ‘Gileadensis’. Nazwa balsam z Gilead jest myląca, gdyż odnosi się do kilku produktów pochodzących od niespokrewnionych ze sobą roślin (Abies balsamea, Commiphora gileadensis, Liąuidambar ońentalis i gatunki z rodzaju Populus).

POCHODZENIE Ameryka Północna (P. tremuloides, P. candicans), Europa i Azja (P tremula, P nigra).

SUROWIEC Kora (Populi cortex) i pąki (wysuszone, nierozwinięte pąki liściowe - Populi gemmae), rzadko także liście (Populi folium).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec przeciwzapalny, przeciwreumatyczny (kora), wykrztuśny, łagodzący (pąki).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI W medycynie ludowej korę topoli stosuje się do leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów i innych stanów zapalnych, a także w leczeniu torbieli, biegunki i przeziębienia. Liście i korę stosuje się też w przeroście gruczołu krokowego. Z kolei pąki często wykorzystuje się w leczeniu chronicznych stanów zapalnych oskrzeli, reumatyzmu i zewnętrznie w leczeniu powierzchownych ran, hemoroidów, odmrożeń i oparzeń słonecznych (jako składnik maści także w mialgiach).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dawkowanie uzależnione jest od schorzenia i sposobu leczenia. Zazwyczaj przygotowuje się odwary z 1—4 g kory, pite 3 razy dziennie. Z pąków przygotowuje się półstałe postaci leku (maści i kremy; Populi unguentum) (stężenie 20-30%).

SUBSTANCJE AKTYWNE Skład kory topoli zbliżony jest do składu kory wierzby - występuje salicyna (ok. 2,4%), salikortyna i estry benzoilowe salicyny - głównie populina (5-benzoesan salicyny), tremulacynai tremu-loidyna. Obecne są również garbniki i triterpeny. W pąkach, oprócz salicyny i pokrewnych glikozydów fenolowych, występują flawonoidy i olejek eteryczny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Salicyna i jej pochodne przekształcane są w jelicie do aldehydu salicylowego, który po wchłonięciu jest w wątrobie utleniany do kwasu salicylowego o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym (zob. także Salix).

Traganek

Traganek - Chińska roślina, której korzeń ma wzmagać odporność na choroby i system obronny organizmu, np. zwiększając wydzielanie interferonu, który zwalcza wirusy. Chińczycy twierdzą, że traganek zmniejsza skłonność do przeziębień i skraca czas trwania infekcji. Razem z rotacznicą i żeń-szeniem znalazł zastosowanie w leczeniu chorób starszego wieku, takich jak choroby serca, nowotwory i artretyzm. Jako środek moczopędny traganek zmniejsza obrzęki wywołane zatrzymaniem wody w organizmie. W ostatnim dziesięcioleciu 156 zachodnia nauka odkryła niezwykłe właściwości tej rośliny i coraz częściej dodaje sieją do mieszanek ziołowych sprzedawanych w sklepach ze zdrową żywnością

Traganek Błoniasty (Astragalus membranaceus)

Traganek Błoniasty

OPIS Bylina (do 0,4 m wys.) z pierzastozłożonymi liśćmi i 10-15 żółtawymi kwiatami zebranymi w krótkie graniaste kwiatostany. Blisko z nim spokrewniony A. mongholicus (niekiedy opisywany jako A. membranaceus var. mongholicus) jest nieznacznie wyższy i ma drobniejsze kwiaty, również stosowany w celach handlowych. Korzenie są włókniste i żółtawobrązowe.

POCHODZENIE Chiny, Korea, Mongolia i Syberia (obydwa gatunki). Uprawiane w Chinach i Korei. SUROWIEC Wysuszone korzenie (Astragali radix) lub wyciągi z korzeni.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Tradycyjny środek wzmacniający (adaptogenny), immunostymulujący. 

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Surowiec jest środkiem wzmacniającym w chińskiej medycynie współczesnej i tradycyjnej. Stymuluje układ odpornościowy i jest gł. stosowany w osłabieniu (zob.podobnie do Sutherlandia). Uważa się, że skraca czas trwania oraz zmniejsza intensywność przeziębień, jak i nawracających infekcji i trudno gojących się ran. Używa się go w schorzeniach nerek i cukrzycy.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Surowiec oraz wyciągi wodne przygotowane na zimno lub na gorąco przyjmowane są doustnie w dawkach 9—30 g wysuszonych korzeni w ciągu dnia.

SUBSTANCJE AKTYWNE W korzeniu występują liczne saponiny triterpenowe (astragalozydy I-X, izoastra-galozydy I—IV, sojasaponina I) obok polisacharydów (astragalanu, astraglukanu AMem-P) i izoflawonów (kalikozyny, formononetyny).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wybitny środek immunostymulujący o możliwym działaniu antymutagennym. Badania aktywności przeciwwirusowej wykazały m.in. pobudzanie syntezy interferonu. Żadne ze wskazań tradycyjnych nie zostało potwierdzone badaniami klinicznymi, chociaż przeprowadzono kilka z udziałem ludzi. Surowiec wykazuje ponadto, właściwości ochronne na wątrobę, hipotensyjne i moczopędne. Działania lecznicze nie zostały dotąd bezpośrednio przypisane jakimikolwiek szczególnym składnikom chemicznym.

UWAGI W Azji Mniejszej, Syrii i Iranie surowiec handlowy tragant, tragakant lub guma tragakantowa, pochodzący głównie z A. microcephalus jest ważnym środkiem wiążącym wodę i koloidalnym używanym w produktach farmaceutycznych, kremach oraz galaretkach. Gumę tragakantową pozyskuje się również z Astracantha gummifera (wcześniej znana jako Astra-galus gummifer) i innych gatunków.

Tran i inne oleje rybie

Tran i inne oleje rybie - tran to olej otrzymywany z wątroby dorsza. Od dawna matki podają go swoim dzieciom. Jego właściwości odkryto obserwując Eskimosów z Grenlandii, którzy stosują dietę wysokotluszczową, żywiąc się mięsem fok, wielorybów i ryb. Tran jest bogaty w witaminy A i D. Zawiera on też, podobnie jak inne oleje rybie, kwasy tłuszczowe omega-3 nienasycone. Zażywany jako dodatek do diety, w kapsułkach lub w płynie, dostarcza ważnych kwasów tłuszczowych: EPA (kwas eikozapentaenowy) i DHA (kwas dokozaheksaenowy). W organizmie z EPA powstają prostaglandyny, substancje hormonopodobne, które zmniejszają lepkość krwi i skłonność do tworzenia skrzepów. EPA obniża też stężenie trójglicerydów i wysokie ciśnienie krwi. W ostatecznym efekcie tran i oleje rybie znacznie obniżają ryzyko zapadnięcia na choroby serca i śmiertelność w grupie zawałowców. Zapobiega miażdżycy naczyń. Jedynym źródłem DHA są oleje rybie. DHA to ważny składnik mózgu. Zapotrzebowanie nań jest największe w trakcie rozwoju mózgu, zwłaszcza w późnym okresie ciąży. DHA poprawia zdolności do uczenia się, dlatego jest ważny dla dzieci i kobiet karmiących piersią. Jest też niezbędnym dodatkiem do diety wegetariańskiej. Organizm człowieka wytwarza DHA z kwasu linolenowego, który znajduje się między innymi w oleju lnianym i oleju z wiesiołka. Czysty tran jest tradycyjnym lekarstwem na artretyzm. Pierwszy zastosował go skutecznie w leczeniu artretyzmu doktor Dutsch w Holandii w 1849 roku. Od przełomu wieków nowoczesna medycyna wciąż odkrywa coraz to nowe korzyści ze stosowania tranu. Tran nawilża stawy i obniża suchość i łamliwość kości w stawach, które są przyczyną bólu i stanów zapalnych. W przeciwieństwie do pozostałych tłuszczów, które zatrzymuje wątroba, maleńkie kropelki tranu rozproszone we krwi mogą bezpośrednio dotrzeć do wyściółki stawów. W tej wyściółce tran ulega przekształceniu do mucyny i kwasu hialuronowego, dwóch produktów pośrednich, które zagęszczają maź stawową i zapobiegają złamaniom w obrębie stawów. Tran zdobył też reputację skutecznego lekarstwa na suchość oczu, uszu i skóry, siniaki, wypadanie włosów. Jest dostępny w sklepach ze zdrową żywnością i w aptekach

Trans-resveratrol

Trans-resveratrol- jest aktywną postacią resweratrolu. To organiczny związek chemiczny, który zaliczany jest do grupy polifenoli. To bardzo silny przeciwutleniacz, który wykazuje działanie przeciwgrzybicze, a także działa przeciwzapalnie. Związek ten w suplementacji sportowej jest wykorzystywany do zahamowania procesu przekształcania się testosteronu w estrogen. Pomaga obniżyć poziom żeńskich hormonów płciowych w organizmie mężczyzny. Dzięki temu wspomaga budowanie sylwetki, zwiększa parametry wysiłkowe, a także wspomaga regenerację powysiłkową.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych. 

Trawa cytrynowa (Cymbopogon)

Trawa cytrynowa (Cymbopogon) jest rośliną, która pochodzi z Filipin. Ceni się ją przede wszystkim za jej walory smakowe, jednak ze względu na właściwości prozdrowotne wykorzystywana jest w medycynie ludowej. Bogata jest w antyutleniacze, które mają potencjalne działanie antynowotworowe. Wspomaga ona procesy myślowe, zapamiętywanie i kojarzenie. Pozytywnie wpływa na pracę układu pokarmowego, wspierają procesy trawienne. Dodatkowo reguluje krążenie krwi. Stanowi dodatek smakowy i funkcjonalny w suplementach diety.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych. 

Trędownik Bulwiasty (Scrophularia nodosa)

Trędownik Bulwiasty

OPIS Jest to bylina (do 0,7 m wys.), z wzniesioną, ulistnioną łodygą, wyrastającą z podziemnego kłącza. Liczne małe, brązowoczerwone kwiaty wyrastają w dużych, nielicznych gronach na szczycie pędu. Nazwa botaniczna nawiązuje do tradycyjnego wykorzystania w leczeniu gruźlicy węzłów chłonnych. Według Doctrine of signature (Teorii znaków), węzłowate kłącze przypomina obrzęknięte węzły chłonne, co ma wskazywać na zastosowanie w leczeniu powiększonych i zgrubiałych węzłów chłonnych.

POCHODZENIE Europa, Azja i Ameryka Północna; powszechnie występuje w wilgotnych miejscach i zbierany jest ze stanu naturalnego w okresie kwitnienia. SUROWIEC Wysuszone nadziemne części rośliny (Scrophulariae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec dermatologiczny, przeciwzapalny, łagodnie moczopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Trędownik stosowany jest głównie zewnętrznie w leczeniu przewlekłych stanów zapalnych skóry, jak egzema i łuszczyca oraz w mniejszym stopniu w leczeniu ran, oparzeń (w tym słonecznych), odparzeń po pieluchach, wrzodów i obrzęków. Jest także używany wewnętrznie jako środek gorzki, łagodnie moczopędny i przeciwreumatyczny. Ponadto surowiec zwiększa kurczliwość mięśnia sercowego.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Można przyjmować dawkę 2-8 g wysuszonego ziela jako napar lub równoważną ilość w postaci nalewki lub ekstraktu.

SUBSTANCJE AKTYWNE Obecne są glikozydy irydoidowe, jak harpagozyd, harpagid, prokumbid, auku-bina i katalpol; ponadto flawonoidy i saponiny. Skład irydoidów przypomina skład czarciego pazura (zob. Harpagophytum), jednak zawartość harpagozydu jest mniejsza.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Glikozydy irydoidowe (lub raczej ich metabolity powstające w organizmie) działają przeciwzapalnie (głównie jeśli stosowane są miejscowo), ponieważ hamują powstawanie prostaglan-dyn (mediatory reakcji zapalnej). Są to substancje gorzkie, wykorzystywane do poprawiania trawienia.

Trehaloza

Trehaloza jest związkiem, który zaliczany jest do grupy węglowodanów, a dokładniej, do disacharydów. Związek ten zbudowany jest z dwóch cząsteczek glukozy. Działa on mniej szkodliwie na płytkę nazębną w porównaniu do działania sacharozy. Po spożyciu nie powoduje gwałtownych skoków poziomu cukru we krwi. W suplementacji związek ten stosowany jest jako dodatek do odżywek i preparatów około treningowych. Dodaje energii i zwiększa wytrzymałość nie powodując przy tym skutków ubocznych.

Dawkowanie: indywidualne według potrzeb organizmu. 

Treonina

Treonina jest aminokwasem egzogennym, czyli takim, którego organizm człowieka nie może samodzielnie syntezować. Jest to składnik niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Obniża poziom zaburzeń neurologicznych, które często są zaobserwowane u osób z depresją. Treonina wspomaga układ immunologiczny i poprawia pracę układu pokarmowego. Wpływa korzystnie na śluzówkę żołądka, a także wspomaga pracę wątroby. Jest to aminokwas niezbędny w procesie syntezy białek mięśniowych. treonina wchodzi w skład mieszanek aminokwasowych.

Treonina to niezbędny aminokwas, który pomaga utrzymać równowagę białkową w organizmie, ważny dla syntezy kolagenu. Koncentruje się w sercu, układzie nerwowym i mięśniach szkieletowych; wraz z kwasem asparaginowym i metioniną pomaga wątrobie w gospodarce tłuszczowej.

Dawkowanie: brak precyzyjnych wytycznych.

Tribulus terestris

Tribulus terestris to roślina wywodząca się z grupy gatunku parolistnych. Pochodzi ona z terenów Azji, Afryki, Australii i Europy. Roślina ta wykorzystywana jest w medycynie naturalnej, a jej właściwości prozdrowotne zawdzięcza zawartości sapominy. Jest to roślina, która może zmniejszać zaburzenia erekcji i zwiększać potencję. Dodatkowo ma działanie silnego afrodyzjaku. Badania wykazały, że związki chemiczne zawarte w tej roślinie mogą przyczyniać się do wzrostu poziomu testosteronu. Poprawia zdolności fizyczne i seksualne.

Dawkowanie: zalecane w sporcie 1-6g na dobę. 

Trojeść Bulwiasta (Asclepias tuberosa)

Trojeść Bulwiasta

OPIS Roślina jest rzadką byliną o pojedynczej łodydze (do 0,6 m wys.), z wąskimi, podługowatymi liśćmi i atrakcyjnymi pomarańczowymi kwiatami zebranymi w kwiatostany na szczytach łodyg. Nasiona powstają w szpiczastych torebkach i są rozsiewane za pomocą jedwabistych włosków nasiennych.

POCHODZENIE Ameryka Północna; gł. zbierana ze stanowisk naturalnych.

SUROWIEC Korzenie.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wykrztuśny, napotny, przeciwskurczowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Wysuszone korzenie są tradycyjnie stosowane w zapaleniu opłucnej, zapaleniu oskrzeli, zapaleniu płuc i grypie. Gatunek jest wciąż używany w powyższych dolegliwościach w Zjednoczonym Królestwie, jednak mniej popularny w Europie i innych częściach świata.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Wysuszony surowiec (1-4 g) przyjmuje się 3 X dz. w postaci naparu. Nalewki przygotowane z 45% alkoholem (1:10) zażywa się w ilości 1-5 mL trzy razy w ciągu dnia. 

SUBSTANCJE AKTYWNE Skład chemiczny A. tuberosa jest słabo poznany, ale podobnie do innych gatunków z rodzaju Asclepias wykazuje obecność glikozydów nasercowych typu kardenolidowego, takich jak gluko-frugozyd, frugozyd i koroglaucygenina i in. Występują także flawonole, glikozydy flawonolowe, fitosterole i tri-terpeny.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Korzeń trojeści bulwiastej stymuluje serce i krążenie. Glikozydy nasercowe w dużych dawkach wywołują nudności i wymioty. Badania na zwierzętach wykazały działanie nasilające skurcz macicy i estrogenne, jednak wskazania tradycyjne powinny być jeszcze potwierdzone naukowo. Ponieważ kardenolidy mogą także działać jak saponiny, to też efekt sekretolityczny wydaje się prawdopodobnym.

UWAGI Trzy kolejne gatunki stosuje się jako środki wykrztuśne i w leczeniu astmy: trojeść amerykańska (Asclepias syriaca), trojeść krwista (A. incamata) i trojeść curassavica (A. curassavica). W Afryce popularne są A. crispa, A. fruticosa i A. physocarpa używane tradycyjnie na dolegliwości żołądka, gruźlicę i ból głowy.

Trójjodotyronina

Trójjodotyronina zwana również T3. To hormon, który produkowany jest przez gruczoł tarczycy. Produkcja tego hormonu jest regulowana pracą przysadki mózgowej, jest to możliwe przy pomocy ujemnego sprężenia zwrotnego. Hormon ten wpływa na procesy wzrostu organizmu. Przyczynia się do przyśpieszenia syntezowania białek. Korzystnie wpływa na przemianę materii, a także wspomaga redukowanie tkanki tłuszczowej. T3 nasila lipolizę, wpływa na poziom serotoniny w mózgu, dzięki czemu wpływa na nasz nastrój i zmniejsza ryzyko występowania zaburzeń, depresji. 

Trójterpeny

Trójterpeny — pochodne skwalenu (węglowodoru nienasyconego 30-sto węglowego). Trójterpeny pentacykliczne powstałe na skutek cyklizacji skwalenu: hederagenina wrzosowatych, escygenina kasztanowca, alfaamyrina, limonina ruty, betulina brzozy. Trójtepeney tetracykliczne: gossypol bawełny, kukurbitacyny dyni

Trypsyna

Trypsyna - enzym rozszczepiający białko, wydzielany przez trzustkę. Umożliwia trawienie białek w jelitach. Stanowi składnik wielu środków wspomagających trawienie, jak na przykład pankreatyna.

Tryptofan

Tryptofan to aminokwas zaliczający się do grupy egzogennych, co oznacza, że jest niezbędnym składnikiem do syntezy białek. To prekursor serotoniny, a także melatoniny, czyli hormonu snu. Bierze on udział w syntezie niacyny, a także zmniejsza łaknienie, dzięki czemu wykorzystuje się go w suplementach na odchudzanie. Tryptofan wspomaga pracę układu nerwowego, reguluje reakcje układu trawiennego. Niedobory tego aminokwasu mogą doprowadzić do problemów z bezsennością, a także zaburzeniami nastroju.

Tryptofan to niezbędny aminokwas, który służy do formowania strukturalnego białka w organizmie, produkcji przeciwciał, witaminy B3 (niacyny) i serotoniny - hamującego neuroprzekaźnika. Wywołuje sen w nocy i poczucie spokoju w ciągu dnia. Pomaga ukoić napięcie, działa uspokajająco na nadpobudliwe dzieci, stabilizuje ciśnienie krwi, osłania serce i pomaga kontrolować wagę ciała. Aby tryptofan uległ przemianie w serotoninę, potrzebne są witaminy B6 i C; ważny jest również odpowiedni poziom witaminy B3. Kiedy witamin tych jest za mało, w organizmie tworzy się mniej serotoniny, co objawia się bezsennością, depresją, lękiem i nadciśnieniem. W 1989 roku wydano zakaz sprzedaż)' tryptofanu jako dodatku odżywczego, gdyż kilka zanieczyszczonych porcji tego specyfiku, wyprodukowanych na drodze inżynierii genetycznej w Japonii, wywołało epidemię rzadkiej choroby, która spowodowała śmierć 24 osób. Chociaż to nie tryptofan był winien, leczjego proces produkcyjny, sprzedaż tej substancji wciąż jest  objęta zakazem. Duża ilość tryptofanu znajduje się w mleku, mięsie indyka i bananach. Dlatego od dawna wiadomo, że szklanka mleka przed snem sprowadza sen.

Dawkowanie: zalecana dawka to 500-2000mg przed snem, 500gm przed posiłkiem. 

Tumeric extract

Tumeric extract (ekstrakt z kurkumy) jest to roślina, która zaliczana jest do rodziny imbirowatych. Ekstrakt z tej rośliny bogaty jest w kurkuminę i polifenole. Kurkuminy wykazują silne działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne i przeciwwirusowe. W suplementacji wykorzystuje się ich potencjał przeciwzapalny. Wpływają one hamująco na enzymy COX i LOX. Dzięki temu mogą one być stosowane przy regeneracji stawów. Niektóre źródła podają, że kurkuminy mogą być stosowane w celu poprawienia pracy wątroby.

Dawkowanie: zalecana dawka to 10-50 mg na dobę. 

Turkesterone

Turkesterone to związek steroidowy, który zaliczany jest do ekdysteroidów. To składniki, które występują w naturze i pełnią one ważne funkcje w organizmach niektórych owadów i roślin. Składnik ten staje się popularnym dodatkiem do suplementów sportowych. Korzystnie wpływa na poziom glukozy we krwi i dodatkowo podnosi ona profil lipidowy. Dodatkowo korzystnie wpływa na pracę wątroby i nerek. Wzmacnia układ odpornościowy i poprawia pracę układu nerwowego. Podnosi adaptację białek mięśniowych i organizmu do warunków zewnętrznych.

Dawkowanie: zalecana dawka w suplementacji to 100-200mg na dobę. 

Turnera Rozpierzchła (Turnera diffusa, Damiana)

Turnera Rozpierzchła

OPIS Damiana jest wonnym krzewem (do 2 m wys.), o wzniesionych pędach i ząbkowanych liściach. Pojedyncze żółte kwiaty są wytwarzane na końcach gałązek.

POCHODZENIE Ameryka tropikalna (Karaiby, Meksyk i południowa Kalifornia). Krzew ten jest uprawiany tylko w małych ilościach i większość surowca pochodzi ze stanu dzikiego.

SUROWIEC Suszone liście (Damianae folium). Kategoria TERAPEUTYCZNA Środek tonizujący, tradycyjny afrodyzjak.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Uważa się, że damiana jest środkiem pobudzającym i afrodyzjakiem; stosowana jest w zapobieganiu i leczeniu zaburzeń seksualnych, obniżonym libido, problemach menstruacyjnych, impotencji i problemach z prostatą. Mówi się też że jest skuteczna w walce ze zmęczeniem, przepracowaniem, depresją i stresem. W aromaterapii wykorzystuje się olejek eteryczny, uważany za podnoszący na duchu. W Meksyku napar z ziela pije się tak, jak herbatę.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar z 2-4 g suszonego ziela przyjmuje się trzy razy dziennie. Stosowane są też wyciągi i nalewki. Są one zwykle składnikami preparatów stosowanych w schorzeniach dróg moczowych (tabletek i mieszanek).

SUBSTANCJE AKTYWNE Ziele jest dość słabo zbadane. Zawiera glikozyd cyjanogenny (tetrańlinę B) i nieco arbutyny (do 0,7%, glikozyd fenolowy, zob. Arcto-staphylos). Roślina dostarcza olejku eterycznego złożonego z różnych mono- i seskwiterpenów (m.in. a-i (3-pinenu, kalamenu, a-kopaenu, 8-kadinenu, tymolu i prawdopodobnie 1,8-cyneolu oraz p-cymenu). Stwierdzono ponadto obecność nieokreślonej bliżej gumy, garbników, goryczy, fitosteroli i żywic.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Brak dotychczas naukowego potwierdzenia uzasadniającego tradycyjne stosowanie ziela damiany jako afrodyzjaku. Zarejestrowano efekty hipoglikemiczne i uterotoniczne. Arbutyna jest znana jako substancja dezynfekująca drogi moczowe lecz zawartość w zielu nie pozwala na osiągnięcie istotnego terapeutycznie poziomu.

Tymianek

Tymianek - mała pachnąca roślina ogrodowa, pochodzi znad Morza Śródziemnego. Rzymianie używali tymianku jako przyprawy kuchennej i zioła leczniczego. Aromatycznych, ostrych w smaku listków, bogatych w olejki eteryczne, używa się w kuchni, a także sporządza z nich napary. Tymianek jest dobrym środkiem wzmacniającym żołądek i nerwy. Herbatka z niego likwiduje wzdęcia, wzmaga apetyt, poprawia trawienie, rozrzedza flegmę i działa napotnie. Napary działają uspokajająco, zmniejszają napięcie mięśni i łagodzą zmęczenie. Wyciągów i naparów używa się w leczeniu nieżytu górnych dróg oddechowych, zapaleniu gardła i kaszlu. Od wieków stosowano ocet tymiankowy jako środek na bóle głowy. Z olejku tymiankowego można robić odkażające płukanki do ust, smarować nim kurzajki i dodawać do odprężających kąpieli. Uwaga: Spożycie zbyt dużej ilości tymianku może zaowocować nadmiernym pobudzeniem tarczycy i wywołać objawy zatrucia.

Tymianek Pospolity (Thymus vulgaris)

Tymianek Pospolity

OPIS Niewielka, wieloletnia roślina zielna lub krzewinka o cienkich pędach, na których osadzone są parami naprzeciwległe male szarozielone liście, oraz o niewielkich fioletowych kwiatach. Tymianek iberyjski (T zygis) jest uznawanym zastępczym źródłem tego surowca. Często używane lecz mniej użyteczne są macierzanka piaskowa (T serpyllum), T pulegioides, T. schimperi i T. X citriodora — ogrodowa krzyżówka T vulgaris z T pulegioides.

POCHODZENIE Południowa i południowo-wschodnia Europa (T vulgaris), Hiszpania i Portugalia (T zygis), zachodnia i północno-zachodnia Europa (T pulegioides) . Uprawiany w przydomowych ogródkach, a także przemysłowo w wielu częściach świata.

SUROWIEC Suszone liście wraz z kwiatami (Thymi herba) i olejek eteryczny (Thymi aetheroleum). Kategoria TERAPEUTYCZNA Środek wykrztuśny, rozkurczowy, antybiotyczny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Ziele jet przyjmowane gl. w niestrawności i w kaszlu, przeziębieniach, zapaleniu oskrzeli i zapaleniach górnych dróg oddechowych. Miejscowo stosuje się w stanach zapalnych śluzówki jamy ustnej i gardła, a także w leczeniu mniejszych ran. Olejek eteryczny dodaje się do kąpieli przy nieżytach dróg oddechowych i świądzie.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Herbatę z 1-4 g ziela można przyjmować kilka razy dziennie (w celu wykrztuśnym) przed posiłkami lub w ich trakcie (dla poprawienia trawienia). Ziele, wyciągi z niego i olejek eteryczny albo izolowany z niego tymol wykorzystywane są w handlowych preparatach, takich jak mieszanki, krople na kaszel, plukanki i maści antyseptyczne.

SUBSTANCJE AKTYWNE Skład olejku eterycznego jest bardzo zmienny, lecz o jego wysokiej jakości świadczy wysoka zawartość tymolu (30-50%) i karwakrolu (1-5%) oraz mniejsze ilości linalolu, p-cymenu, cyneolu, tujan-4-olu i a-pinenu. Ziele jest ponadto bogate w gabniki (do 7%), polimetoksyflawony, triterpeny i polisacharydy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Olejek tymiankowy i tymol działają silnie antybiotycznie (tymol jest ok. 25 razy silniejszym antyseptykiem od fenolu). Rozkurczowe, przeciwzapalne i wykrztuśne własności wiązane są z obecnością polimetoksyflawonów i monoterpenów.

UWAGI Tymianek i olejek tymiankowy znalazły powszechne zastosowanie w kosmetyce i jako środek aromatyzujący żywność i likiery.

Tymol

Tymol (40 % olejku eterycznego tymianku) - naturalny przeciwutleniacz, który w reakcji z anionorodnikiem ponadtlenkowym tworzy szczególnie trwały, paramagnetyczny związek, eliminując tym samym całkowicie ten rodnik, chroni także przed wodorotlenkami lipidowymi (tymol i karwakrol są podobne do BHA i BHT). Tymol z olejku tymiankowego hamuje starzeniowe zmiany w NNKT wbudowanych w fosfolipidy błon komórkowych i lipidy cementu międzykomórkowego.

Tynanthus panurensis

Tynanthus panurensis to winorośl, która występuje na terenie Ameryki Południowej. Roślina ta jest bogata w liczne glikozydy, a także polifenole. Wykorzystywana jest w medycynie naturalnej jako składnik, który ma działanie afrodyzjaku. Posiada działanie przeciwbólowe i pobudzające. Przyśpiesza i stymuluje procesy trawienia. W suplementacji jest wykorzystywana jako składnik, który zwiększa łaknienie i wspomaga przemianę pokarmów na składniki odżywcze. Jej spożywanie może pomóc w trawieniu i wspomóc walkę z problemami metabolicznymi.

Dawkowanie: stosować się do zaleceń producentów.

Tyramina

Tyramina jest pochodną aminokwasu tyrozyny. Skutkiem spożywania tyraminy może być nasilenie lipolizy, a także przyśpieszenie spalania tłuszczu zapasowego. Jest to możliwe, ponieważ ten składnik przyczynia się do zwiększenia odpowiedzi noradrenaliny, a dzięki temu przyśpieszone są poszczególne procesy, co może być wykorzystywane w suplementacji sportowej. Przy przedawkowaniu tyraminy mogą pojawić się skutki uboczne, takie jak wzrost ciśnienia, czy częste bóle głowy. Składnik ten znajduje się w składzie suplementów na odchudzanie i Boosterów treningowych.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych. 

Tyrozyna

Tyrozyna to aminokwas, który stanowi materiał budulcowy dla białka. Zaliczany jest do grupy endogennych. Jest prekursorem kluczowych neuroprzekaźników i związkiem, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania całego ustroju. Jest prekursorem melaniny barwnika, który występuje w skórze i naskórku. Jest to więc aminokwas, który przyśpiesza opalanie. Tyrozyna jest zalecana w przypadku problemów z nadwagą, ponieważ wspomaga walkę z nadmierną masą ciała. Niweluje zmęczenie i zwiększa odporność organizmu na stres.

Tyrozyna - naturalny aminokwas, składnik białek. Pozwala zachować energię i kontrolować wagę ciała, przeciwdziała depresji. Wraz z jodem tyrozyna wytwarza tyroksynę, ważny hormon gruczołu tarczycowego, który kontroluje tempo metabolizmu, wagę, energię i wzrost. Tworzy też wraz z fenyloalaniną noradrenalinę i dopaminę, dwa ważne przekaźniki nerwowe - substancje, które umożliwiają komunikowanie się komórek nerwowych w mózgu. Tyrozyna bierze udział w produkcji endorfin - naturalnych środków przeciwbólowych, poprawiających nastrój. Występuje obficie w pożywieniu pochodzenia zwierzęcego. Dostępna jako dodatek odżywczy w sklepach ze zdrową żywnością. Uwaga: Tyrozyny nie można stosować w przypadku czerniaka.

Dawkowanie: zalecana dawka w suplementacji to 500-2000 mg na dobę. 

Tłuszcz

Tłuszcz jest składnikiem, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Wyróżnia się trzy rodzaje tłuszczów nienasycone, jednonasycone i wielonasycone kwasy tłuszczowe. Tłuszcze, które dostarczane są do organizmu drogą pokarmową stanowią źródło energii. Dodatkowo sprawiają one, że smaki dań są bardziej wyczuwalne, a przełykanie i transport pokarmu jest łatwiejszy. Tłuszcze stanowią element budulcowy i wchodzą one w skład błon komórkowych. Nie może ich zabraknąć, ponieważ są one prekursorami hormonów tkankowych.

Dawkowanie: przyjmuje się, że tłuszcze powinny pokrywać około 20-30% kaloryczności jadłospisu dobowego. 

Tłuszcze

Tłuszcze - jedne z głównych, obok węglowodanów i białek, składników pokarmowych. Są skoncentrowanym źródłem energii, dostarczają bowiem 9 kalorii w jednym gramie. Są również źródłem niezbędnych organizmowi kwasów tłuszczowych, zarówno nasyconych, jak nienasyconych. Tłuszcze o stałej konsystencji, zazwyczaj pochodzenia zwierzęcego -jak masło i smalec - są złożone głównie z nasyconych kwasów tłuszczowych. Margaryna natomiast wytwarzanajest z olejów roślinnych, utwardzanych w procesie zwanym uwodornieniem. Oleje roślinne z ziarna słonecznika, kro-kosza i kukurydzy zawierają głównie kwasy tłuszczowe omega-6 nienasycone; wyjątkiem są oleje palmowy i kokosowy, przeważnie nasycone. Oleje rybie także zawierają kwasy tłuszczowe wielonienasycone. Wchodzący w skład tych olejów kwas tłuszczowy omega-3 i inne pożyteczne składniki zmniejszają poziom cholesterolu i prawdopodobieństwo wystąpienia choroby serca. Oliwa z oliwek i awokado to tłuszczejednonienasycone. Różne typy tłuszczów określa rodzaj i struktura kwasów tłuszczowych. Cholesterol, trójgliceryd czy mielina to różne rodzaje tłuszczów, które odgrywają różne role. Są to składniki dla organizmu niezbędne. Umożliwiają wykorzystywanie rozpuszczalnych w tłuszczach witamin A, E, D i K; są jedyną substancją, która pobudza działanie pęcherzyka żółciowego, bez czego tworzą się kamienie żółciowe; są niezbędne do wytwarzania hormonów i zachowania aktywności seksualnej. Pewne rodzaje tłuszczów służą wytwarzaniu osłonek w tkance nerwowej, zapewniając prawidłowe działanie układu nerwowego. Są także niezbędne dla utrzymania zdrowej skóry i urody. Większość kwasów tłuszczowych może być wytwarzana przez organizm. Wyjątek stanowią trzy kwasy - linolowy, linolenowy i arachidonowy (witamina F) - należące do niezbędnych, EFA, które dostarczane są do organizmu z pożywieniem. EFA są nieodzowne dla funkcjonowania każdej komórki, tkanki, gruczołu i narządu. Dzięki nim skóra jest zdrowa i elastyczna. Produkują prostaglandyny, składniki hormo-nopodobne, które zmniejszają krzepnięcie krwi, obniżają zbyt wysokie ciśnienie krwi i zapobiegają zawałom serca i udarom. Niezbędne kwasy tłuszczowe biorą także udział w tworzeniu czerwonych krwinek, wpływają na zwiększenie odporności; bez nich nie byłoby możliwe prawidłowe funkcjonowanie mózgu - połowa tkanki mózgowej składa się z EFA. Specjaliści uważają, że dieta z umiarkowaną ilością tłuszczu, pochodzącego głównie z nie przetworzonych warzyw i morskiej fauny, zapobiega zawałom serca i nowotworom

Tłuszcze (występujące w olejach i masłach) to estry kwasów tłuszczowych (głównie nienasyconych) o znaczeniu energetycznym, będące materiałem zapasowym roślin, gromadzonym w nasionach i owocach

Tłuszcze trans (trans fat)

Tłuszcze trans (trans fat) powstają w procesie utwardzania ciekłych tłuszczów roślinnych. Konsekwencją tego, jest tworzenie się izomerów trans, które stają się tylko i wyłącznie źródłem energii. Tłuszcze trans posiadają przy tym niekorzystny wpływ na pracę całego organizmu człowieka. Przyczyniają się do podniesienia poziomu złego cholesterolu we krwi, niekorzystnie wpływają na funkcjonowanie układu immunologicznego, negatywnie wpływają na prace gospodarki insulinowej i lipidowej. Badania wykazują, że mogą one sprzyjać powstawaniu nowotworów. Zaleca się wyeliminować tłuszcze trans z codziennej diety. 

Ubiorek Gorzki (Iberis amara)

Ubiorek Gorzki

OPIS Ubiorek gorzki jest rośliną jednoroczną (lub rzadziej dwuletnią) z podłużnymi, ząbkowanymi liśćmi, atrakcyjnymi białymi lub purpurowymi kwiatami zebranymi w wielokwiatowe grona i charakterystycznymi, płaskimi, zaokrąglonymi owocami.

POCHODZENIE Europa (głównie rejon Morza Śródziemnego oraz Algiera); powszechnie uprawiany jako roślina ozdobna i w małych ilościach do celów handlowych.

SUROWIEC Kwitnące ziele (Iberidis herba), rzadziej także nasiona.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Lek gorzki (amarum), żółciotwórczy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Ziele lub nasiona są używane w medycynie ludowej jako lek gorzki pobudzający wydzielanie soków trawiennych, a także jako lek żółciotwórczy. Znane są również liczne inne zastosowania. Ziele wchodzi w skład (razem z innymi ośmioma ziołami) do płynnego preparatu znanego jako Iberogast®, który jest używany w leczeniu zaburzeń trawiennych i innych schorzeń przewodu pokarmowego.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Informacje odnośnie dawkowania ziela lub nasion są niedostępne. Do 20 kropli preparatu płynnego na szklankę wody jest przyjmowane trzy razy dziennie, przed lub podczas posiłku.

SUBSTANCJE AKTYWNE Ubiorek gorzki zawiera gorzkie triterpeny (głównie kukurbitacynę E i I), fla-wonoidy (różne glikozydy kemferolu i kwercetyny), glukozynolaty (glukoiberynę), odpowiadający jej produkt hydrolizy enzymatycznej oraz aminy (głównie 3--metylotio-N-propyloamina).

Efekty FARMAKOLOGICZNE Doświadczenia wykazały działanie rozkurczowe, przeciwwrzodowe, przeciw-zaplane i przeciwbakteryjne. Badania kliniczne dowiodły pewnych korzyści u pacjentów z jelitem drażliwym, ale wyniki nie były do końca satysfakcjonujące. Działanie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze olejku jest związane z możliwością tworzenia wiązań z białkami (zob. Tropaeolum).

Velvet antler

Velvet antler to produkt powszechnie stosowany w medycynie naturalnej. Jest to naturalny wyciąg z aksamitnego fuzza, czyli składnika, który pokrywa poroże łosia i jelenia. Poroże samca wyrasta z kości w czasze i jest bogate w chrząstkę, która jest owinięta w aksamit. Jego rolą jest dostarczenie do poroża w krew, tlen i składniki odżywcze. Tak więc wyciąg z poroża jest bogaty w te cenne substancje. Ten składnik wypełniony jest cennymi składnikami i wspiera czynniki wzrostu. Poprawia on funkcjonowanie układu odpornościowego, może przyśpieszać metabolizm i wspomagać regenerację urazów.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Velvet bean extract

Velvet bean extract to inaczej aksamitna fasola. Zwana jest również pod nazwą świerzbowiec własny. Roślina ta znana jest przede wszystkim z tego, że to właśnie z niej po raz pierwszy wyizolowano substancję, która znana jest pod nazwą L-DOOPA. Jest to bezpośredni prekursor  neuroprzekaźnika dopaminy. Roślina ta w medycynie naturalnej przed lata była stosowana jako składnik, który zwiększa libido i działa jak afrodyzjak. Obecnie również stosuje się świerzbowcna jako roślinę, która ma za zadanie poprawiać zdolności seksualne zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Dodatkowo poprawia ona jakość nasienia i może być pomocą w leczeniu niepłodności.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych. 

Vitaberyna

Vitaberyna (Dwusiarczan Izomaślanu- O-Tiaminy) to syntetyczna pochodna witaminy B1. Jest jednak skuteczniejsza niż tymina i  działa jak substancja lipofilna. Dzięki temu z łatwością przekracza ona barierę krew-mózg, co umożliwia zwiększenie stężenia tiaminy w układzie nerwowym. Substancja ta ma za zadanie zwalczać przewlekłe zmęczenie, poprawiać pamięć i wspomagać zwalczanie zaburzeń erekcji. W suplementacji sportowej jest ona stosowana w celu zwiększenia możliwości fizycznych i poprawienia kondycji.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych 

Vitargo

Vitargo to opracowana formuła węglowodanów, które charakteryzują się wysoką masą cząsteczkową. Węglowodany te pochodzą z jęczmienia. Ich struktura ma ogromne znacznie dla tempa ich trawienia w przewodzie pokarmowym. Dzięki swojej strukturze i budowie mają lepszą dostępność dla enzymów trawiennych, a także nie zalegają w układzie trawiennym. To wpływa na ich skuteczność, ponieważ przyspiesza ich wykorzystanie przez organizm do uzupełnienia glikogenu w mięśniach. Vitargo jest zalecane sportowcom wytrzymałościowym. Najlepiej po nie sięgać przed i po wysiłku.

Dawkowanie: uzależnione od indywidualnych potrzeb.

 

Vitis vinifera

Vitis vinifera to inaczej winorośl właściwa. Jest to roślina pnąca, która składa się z owoców i liści. Mają one cenne składniki odżywcze i związki aktywne. Dostarczają one do organizmu kwercetynę, garbniki, witaminy i kwasy fenolowe. Winorośl ta ma działanie ochronne na wątrobę, a dodatkowo usprawnia ona krążenie. Ma silne działanie przeciwzakrzepowe i przyśpiesza transport składników odżywczych i tlenu do miejsc docelowych. Liście i owoce zawierają w składzie silne antyoksydanty, które wspomagają wydalanie wolnych rodników z organizmu i chronią przed stresem oksydacyjnym.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Wąkrota

Wąkrota - dziko rosnące w Azji lekko gorzkie zioło, znany środek pobudzający układ nerwowy. Zawiera wiele substancji czynnych, takich jak saponiny i triterpeny, które poprawiają pamięć i zdolność uczenia się. Co więcej, wąkrota łagodzi objawy zmeczenia i depresji, wzmaga popęd płciowy, działa moczopędnie, leczy reumatyzm, choroby serca i przyspiesza gojenie się ran. W Europie używa się wąkroty do leczenia owrzodzeń skóry i odleżyn. W połączeniu z pieprzem cayenne i imbirem wąkrota regeneruje siły witalne organizmu. Mieszanki, pod różnymi nazwami, dostępne są w sklepach ze zdrową żywnością, sproszkowane zioło zaś można kupić w kapsułkach.

Wąkrota Azjatycka (Centella asiatica)

Wąkrota Azjatycka

OPIS Płożąca roślina wilgotnych miejsc o pełzającej łodydze, okrągławych liściach, drobnych kwiatach zebranych w baldachy. Owoce drobne, rozłupki, każda złożona z dwóch niełupek, pękające po dojrzeniu.

POCHODZENIE Roślina tropikalna, występuje na dużym obszarze Afryki, na Madagaskarze, w Ameryce Północnej, Ameryce Południowej, Azji i Australii.

SUROWIEC Wysuszona cała roślina (Centellae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Niewydolność żylna, w leczeniu ran, środek ogólnie wzmacniający.

ZASTOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Główne zastosowanie znalazł w leczeniu ran, siniaków i wrzodów, przyspieszając proces gojenia i zapobiegając powstawaniu blizn po operacjach. Jako środek tradycyjny ma zastosowanie w leczeniu owrzodzeń powstałych w zakażeniu trądem, a także w leczeniu wrzodów żołądka i dwunastnicy. Ponadto surowiec ten posiada wiele innych zastosowań w lecznictwie tradycyjnym, co wskazuje, że roślina może działać jako środek ogólnie wzmacniający, czyli tzw. adaptogen.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE w dawce 0,6 g wysuszone ziele może być przyjmowane trzy razy dziennie. Jako warzywo lub suplement diety, świeże liście przyjmowane są w większych dawkach. W leczeniu schorzeń skórnych (również żylaków), stosowane są wyciągi, kremy i maści.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównymi składnikami surowca są triterpeny, kwasy azjatykowy i madekasowy, łącznie z glikozydowymi estrami triterpenoidów, znanymi jako azjatykozyd i braminozyd. Obecny jest także olejek eteryczny (p-cymol, P-kariofilen i farnezen). 

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Uważa się, że triterpeny stymulują produkcję ludzkiego kolagenu I, białka, które związane jest z procesem gojenia ran. Przeprowadzone próby wykazały skuteczność surowca w leczeniu ran, siniaków, wrzodów i zapobieganiu powstawania blizn. W badaniach na zwierzętach wykazano aktywność przeciwzapalną, przeciwbakteryjną oraz działanie uspokajające. Niektóre badania kliniczne potwierdzają pozytywny wpływ w leczeniu pacjentów z niewydolnością żylną. Azjatykozyd oraz podobne tri-terpenoidy wybiórczo wpływają na tubulinę (tworzy ona wrzeciono w trakcie podziału komórki) i w rezultacie zapobiegają lub spowalniają podział komórek.

Walina

Walina jest aminokwasem egzogennym. Bierze ona udział w syntezie białek w mięśniach. Jest niezbędna to procesu tworzenia energii. Organizm zużywa walinę na potrzeby energetyczne, a zapotrzebowanie na nią zwiększa się w okresie silnego stresu, a także przy aktywności fizycznej. Zaleca się przyjmowanie waliny w określonych dawkach przed aktywnością fizyczną, ponieważ przyczynia się ona do zahamowania katabolizmu. Dodatkowo aminokwas ten przyśpiesza procesy naprawcze.

Walina to aminokwas niezbędny, potrzebny do tworzenia białka w organizmie. Działa pobudzająco. 160 Jest jednym z aminokwasów o trzech łańcuchach i w połączeniu z dwoma innymi, leucyną i izoleucyną, oddziałuje korzystnie na mięśnie - pomaga w odnowie tkanki mięśni w przypadku urazów.

Dawkowanie: zalecana dawka w suplementacji to 2-5g trzy razy dziennie. Walinę najlepiej stosować przed, w trakcie i po aktywności fizycznej.

Wanad

Wanad to związek, który należy do pierwiastków ultra śladowych, co oznacza, że znajduje się on w grupie mikroelementów. Zdaniem niektórych naukowców ten związek może naśladować działanie hormonu, który odpowiada za obniżanie glukozy we krwi. Dodatkowo pierwiastek ten może wywierać działanie insulonopodobne, jednak na temat tego związku nie wiadomo do dziś zbyt wiele. Jej odpowiednie stężenie może przyczynić się do ułatwienia modelowania sylwetki, a także zwiększa estetykę ciała. Dba o nasze zdrowie metabolistyczne.

Wanad to pierwiastek metaliczny, od niedawna uznany za niezbędny składnik pożywienia ludzi. Nosi on imię skandynawskiej bogini piękności. Wykazano, że wanad, w organizmie występujący jako pierwiastek śladowy, poprawia działanie insuliny. Dodatki odżywcze z jego zawartością (głównie w postaci siarczanu wanadu) zwiększają tolerancję glukozy u zwierząt, hamują wzrost poziomu cholesterolu i korzystnie wpływają na mineralizację kości. Dlatego też siarczan wanadu jest powszechnie stosowany przez osoby z cukrzycą. Znajduje się w wielu pokarmach, a do najlepszych jego źródeł należą: gryka, pietruszka, grzyby, pieprz, koperek i małże.

Dawkowanie: zalecana dawka to od kilku do kilkunastu mikrogramów na dobę. 

Wapń

Wapń to składnik, który w organizmie człowieka występuje w formie kationu pozakomórkowego. W większości jest on magazynowany w kościach. Wapń ma przede wszystkim rolę budulcową, składa się on na zęby i kości. Ma on również wpływ na funkcje związane z aktywowaniem enzymów, takich jak ATP-azy, a są one niezbędne do uwalniania energii. Zmniejsza on przepuszczalność błon komórkowych, a dzięki temu łagodzi objawy alergii pokarmowych. Niedobory wapnia mogą prowadzić do osteoporozy, krzywicy i tężyczki.

Wapń to pierwiastek o właściwościach zasadowych, najobficiej występujący w organizmie człowieka. Prawie 99% wapnia znajduje się w kościach i zębach. Pomaga on w budowie masy kostnej, a jego niedobór jest przyczyną osteoporozy. Jednak najważniejszy jest ten 1% wapnia, zawarty we krwi, gdyż normalizuje on czynność mięśni i nerwów, reguluje bicie serca, krzepnięcie krwi, pomaga w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej, wywołuje sen i sprzyja zdrowiu skóry. Niestety, wchłanianie wapnia przez organizm jest procesem bardzo trudnym. Aby przebiegał on właściwie, muszą być spełnione pewne warunki. Do czynników, od których zależy wchłanianie wapnia, należą: żołądkowy kwas solny (HC1), witaminy A, C, i D, magnez i białko. Co więcej, prawidłowe gromadzenie się wapnia w kościach zależy od ćwiczeń fizycznych: regularne ćwiczenia sprzyjają temu procesowi, a siedzący tryb życia wręcz przeciwnie - powoduje demłneralizację kości. Szczególnie podatne na niedobory wapnia są kobiety w okresie ciąży i menopauzy, dlatego powinny stosować uzupełniające dietę preparaty wapniowe. Także u starszych mężczyzn, jak również u osób z zaburzeniami trawienia, spowodowanymi chorobą wrzodową lub chorobą Crohna, której towarzyszy zmniejszenie wydzielania soku żołądkowego, obserwuje się objawy niedoborów. Poziom wapnia w organizmie mogą ograniczać używki: kawa i alkohol, a także napoje 161 bezalkoholowe, leki moczopędne i alkalizujące oraz nadmiar białka w diecie. Objawy niedoboru obejmują kruchość kości, próchnicę zębów, nerwowość, bóle mięśni, skurcze w nogach, nadmierne krwawienia w czasie miesiączek oraz upośledzenie wzrostu. Wysokie dawki preparatów uzupełniających wapń (1-2 g dziennie) nie tylko pomagają wyleczyć osteoporozę, przywracając normalne ilości tego pierwiastka w kościach, ale także wpływają na obniżenie poziomu cholesterolu i ciśnienia krwi. Do najlepszych naturalnych źródeł wapnia należą przetwory mleczne, ziarno sezamu, soja, orzeszki ziemne, zielone warzywa, ziarno słonecznika, zupy na szpiku kostnym. Ponadto dobrze jest przyjmować preparaty wapniowe, wśród których godny polecenia jest cytrynian wapnia (calcium citrate), jako najlepiej przyswajalny i niosący najmniejsze ryzyko powstania kamieni nerkowych.

Dawkowanie: przeciętnie zalecana dawka dzienna wapnia dla osób dorosłych wynosi 800 mg, natomiast dawka dzienna dla kobiet w ciąży i karmiących - 1200 mg. Niektórzy zalecają jeszcze wyższe dawki, nawet 1599 mg dziennie.

Wartość energetyczna

Wartość energetyczna to określenie dla produktu i pożywienia, która ma za zadanie wyznaczyć wartości energetyczne. Wyznacza się je na podstawie składu chemicznego, który składa się z białek, węglowodanów i tłuszczu, który znajduje się w danym produkcie. To fizjologiczny równoważnik energetyczny pozwala na określenie wartości energetycznej. Pozwala ona na określenie ile energii metabolicznej dostarczane jest do organizmu wraz z 1 gramem konkretnego produktu. Powszechnie używa się równoważnika Awatera. 

Wartość energetyczna w 100g

Wartość energetyczna w 100g to pojęcie, które charakterystyczne jest dla określenia ilości energii, która dostarczana a jest konsumentowi po spożyciu 100 gramów konkretnego produktu spożywczego. Wartość ta zostaje określona na postawie składu chemicznego. Określone zostają wartości i zawartość węglowodanów, białek i tłuszczy, które znajdują się w danym produkcie. Wartość energetyczna w 100g określana jest przy pomocy specjalistycznych równoważników energetycznych. Ich zadaniem, jest określenie, jakiej ilości energii metabolicznej dostarczają do organizmu porcje 1 grama konkretnego składnika.

 

Wartość odżywcza

Wartość odżywcza to określenie dla stopnia przydatności produktów żywnościowych do pokrywania zapotrzebowania organizmu człowieka. Zapotrzebowanie to wynika z szeregu procesów fizjologicznych, energetycznych, a także uwarunkowane może być genetycznie. Wartość odżywcza jest zależna od zestawienia składników odżywczych. Wpływa na to ich jakość, ilość, a także biodostępność. To wpływa na to, w jakim stopniu mogą być one wykorzystywane przez organizm do procesów metabolicznych. Składniki odżywcze, to między innymi białka, witaminy i sole mineralne.

Dawkowanie: nie określono precyzyjnych danych.

Wawrzyn

Wawrzyn - znany jest także jako laur. Wiecznie zielone drzewo, dziko rosnące w krajach rejonu śródziemnomorskiego. Uprawia się go ze względu na podłużne skórzaste liście i owoce. Liście laurowe, znane też jako liście bobkowe, są przyprawą kuchenną. Mają właściwości ściągające, a także ułatwiają trawienie i likwidują wzdęcia. Olejek eteryczny uzyskuje się z owoców i liści. Przynosi on ulgę w reumatyzmie, stłuczeniach i dolegliwościach skórnych. Olejek dostępny w sklepach ze zdrową żywnością w dziale aromaterapia.

Wawrzyn Szlachetny (Laurus nobiłis)

Wawrzyn Szlachetny 

OPIS Duży krzew lub małe drzewo (rzadziej do 20 m wys.) z pojedynczymi, skórzastymi liśćmi o brzegu falowanym. Męskie i żeńskie kwiaty są zazwyczaj na oddzielnych egzemplarzach. Niepozorne, żółatwo-biale kwiaty zebrane w małe kwiatostany rozwijają się w przypadku kwiatów żeńskich w czarne owoce przypominaj ące oliwki. L. azorica także jest używana w lecznictwie.

POCHODZENIE Rejon Morza Śródziemnego. Prawdziwe drzewo laurowe występowało w mitologii greckiej i historii.

SUROWIEC Liście (Lauri folia) i olejek eteryczny z liści (Lauri aetheroleum), rzadziej owoc (Lauri fructus). 

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Lek gorzki (ama-rum).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liść jest używany przez medycynę tradycyjną w schorzeniach układu pokarmowego (niestrawności, wzdęciach). Znany jest od czasów antycznych, ale jego skuteczność (szczególnie w chorobach nerek i pęcherza) nie jest udokumentowana. Olejek eteryczny jest popularny w aromaterapii. Powinien być dobrze rozpuszczony w oleju i jest stosowany do nacierań jako lek drażniący w reumatyzmie lub zwichnięciach kończyn i stłuczeniach. Głównym zastosowaniem zarówno liści, jak i olejku jest przemysł spożywczy jako przyprawa. Olejek posiada także właściwości owadobójcze.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Słabe napary ze świerzych lub suszonych liści mogą być przyjmowane w czasie jedzenia celem pobudzenia trawienia.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny w liściach (do 1% suchej masy) zawiera 1,8-cyneol, eugenol, li-nalol, kostunol i deacetylolauernobiolid jako główne składniki. Dodatkowo liście zawierają alkaloidy izochi-nolinowe (retikulinę), alkaloidy aporfinowe (boldynę; podobnie jak Peumus boldus), flawonoidy, lignany i lak-tony seskwi terpenowe (kostunolid).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Monoterpeny i lak-tony seskwiterpenowe maja działanie moczopędne, rozkurczowe, przeciwbakteryjne; są odpowiedzialne za działanie na układ pokarmowy. Także alkaloidy i lignany są aktywne biologiczne.

Waxy maize

Waxy maize to skrobia kukurydziana, która charakteryzuje się zawartością węglowodanu, który ma dużą masę cząsteczkową. Wielość cząsteczek ma wpływ na szybkość wchłaniania i tempo trawienia. Wchodzi ona w skład zaawansowanych suplementów diety, które kierowane są do osób, które mają zwiększone zapotrzebowanie na węglowodany. Ten suplement diety szybko uzupełnia niedobory glikogenu w mięśniach i zwiększa możliwości fizyczne. Przyczynia się do przyśpieszenia i usprawnienia procesów regeneracji po treningu.

Dawkowanie: uzależnione jest od indywidualnych potrzeb. 

Wciąg z owoców kukurydzy purpurowej

Wciąg z owoców kukurydzy purpurowej to określenie dotyczy również owoców kukurydzy niebieskiej. Smak wyciągu może przypominać kukurydzę żółtą, ale jest to składnik, który ma znacznie więcej właściwości prozdrowotnych i posiada bogatszy skład odżywczy. Wyciąg ten jest bogaty w przeciwutleniacze, czyli związki, które usuwają nadmiar wolnych rodników z organizmu. Dodatkowo związki te mają regulować poziom cholesterolu we krwi, a także przyczyniają się do zatrzymania reakcji zapalnych.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.                    

Wciąg z rukwi wodnej

Wciąg z rukwi wodnej to wyciąg z rzeżuchy wodnej, która należy do roślin kapustowatych. Właściwości tej rośliny znane są od starożytności, a w medycynie naturalnej roślina wykorzystywana była przy leczeniu zaburzeń metabolicznych. Wyciąg z rukwi wodnej zalecany jest w przypadku zaburzeń pracy wątroby, a także przy zaburzeniach nerwowych. Jego stosowanie może okazać się pomocne przy objawach przeziębienia. Jest on bogaty w witaminy i sole mineralne, a także liczne substancje odżywcze, to im zawdzięcza swoje szerokie działanie.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Węglan magnezu

Węglan magnezu to związek chemiczny, który jest najważniejszym kationem wewnątrzkomórkowym. Podstawową funkcją tego pierwiastka, jest tworzenie związków chelatowych. Stanowi on część struktury błon komórkowych, a także wewnątrzkomórkowych. Ma on działanie ochronne na układ sercowcy, chroni on serce przed niedotlenieniem. Poprawia pracę układu krążenia, zapobiega gromadzeniu się wapnia na ścianach naczyń krwionośnych. Związek ten jest niezbędny do mineralizacji kości i wykazuje działanie tokolityczne na pracę mięśnia macicy.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 270-350mg na dobę. 

Węglan wapnia

Węglan wapnia to nieorganiczny związek chemiczny. To sól kwasu węglowego i wapnia, które są dostępne w postaci suplementów diety. Zaleca się jego suplementację w przypadku osteoporozy i krzywicy. Badania wykazują, że związek ten może pomóc zwalczać skurcze i drżenie mięśni. Węglan wapnia może być pomocny w przypadku zaburzeń pracy układu trawiennego, wspomaga on zwalczanie zaparć i biegunek. Może być stosowany  w celu zapobiegnięcia i zwalczenia stanów zapalnych i reakcji alergicznych.

Dawkowanie: zapobiegawczo i jednorazowo 2,25 mmol. U dorosłych z osteoporozą 500-2000mg na dobę. 

Węglowodany

Węglowodany to podstawowe składniki odżywcze. Wyróżnia się monosacharydy, czyli cukry proste, disacharydy, dwucukry i polisacharydy, czyli wielocukry. Dostarczają one około 4 kcal na jeden gram. W suplementacji wykorzystuje się je jako izotoniki, które mają za zadanie wspomóc nawodnienie i dostarczają do mięśni niezbędną energię. Węglowodany stanowią podstawowy element diety, organizm potrzebuje ich, by mieć energię, a ich spożywanie umożliwia regenerację po treningu i zwiększa możliwości fizyczne.

Węglowodany to związki organiczne, których cząsteczki zawierają węgiel, wodór i den. Stanowią główną grupę pokarmów dostarczających organizmowi energii i dlatego nazywane bywają „pożywieniem energetycznym". Istnieje kilka rodzajów i typów węglowodanów: monosacharydy lub cukry proste, obejmujące glukozę, fruktozę i galaktozę, zawarte w owocach i miodzie; dwusa-charydy (dwucukry), a więc cukry złożone, obejmujące sacharozę (w trzcinie cukrowej i burakach cukrowych), laktozę (w mleku) i maltozę (w słodzie jęczmiennym); polisacharydy lub węglowodany złożone, obejmujące skrobię, błonnik (celulozę) i glikogen. Wszystkie węglowodany (z wyjątkiem błonnika) zostają ostatecznie przemienione w organizmie w glukozę. Jest to jedyna użyteczna forma energii, a wszystkie funkcje organizmu - zarówno psychiczne, jak fizyczne - są uzależnione od jej stałego dopływu. Każdy gram węglowodanów wytwarza 4 kalorie. Najszerzej używanym węglowodanem jest cukroza, czyli cukier rafinowany. Kalorie pochodzące z cukru rafinowanego, słodzonych nim pokarmów i napojów nazywane bywają „pustymi", ponieważ cukier ten nie zawiera niezbędnych witamin, minerałów i innych składników odżywczych, których bogactwo 163 znajduje się w naturze: w słodkich owocach, a także w trzcinie cukrowej i burakach cukrowych, z których produkuje się cukier rafinowany. Nadmiar cukru rafinowanego w pożywieniu powoduje wiele szkodliwych skutków, takich jak: próchnica zębów, otyłość, wysoki poziom cholesterolu, cukrzyca. Cukier jest także pożywieniem powodującym stres.

Dawkowanie: zalecana dawka to nie mniej niż 30g węglowodanów na dobę.

Werbena

Werbena - znana także jako witułka - roślina rosnąca dziko na łąkach i przydrożach, uprawiana również w ogrodach. Tradycyjnie uznawano ją za roślinę świętą. Napary z liści werbeny przepisują zielarze i homeopaci. Zażywane jednorazowo mają działanie moczopędne, rozcieńczają flegmę i ułatwiają odkrztuszanie, działają wymiotnie, napotnie, przynoszą ulgę w niestrawności, leczą wrzody i stany zapalne okrężnicy. Werbena działa też uspokajająco, łagodzi depresję i stany pobudzenia, ułatwia zasypianie i przynosi ulgę w pewnych typach migreny

Werbena Zwyczajna (Verbena officinalis)

Werbena Zwyczajna

OPIS Wieloletnia bylina (do 1 m wys.), o kanciastej łodydze, szeroko rozstawionych i nierówno podzielonych liściach oraz wiotkich, rzadko ukwieconych małymi, fioletowymi kwiatami kłosach.

POCHODZENIE Prawdopodobnie region śródziemno -morski, obecnie szeroko rozpowszechniona w Europie, Azji, północnej Afryce i Ameryce Północnej.

SUROWIEC Cale ziele (części nadziemne, zbierane w kwitnieniu) znane jest jako ziele werbeny (Verbenae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek moczopędny, wykrztuśny, goryczowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Jest to środek goryczowy, moczopędny i zmiękczający stosowany w różnych schorzeniach skórnych i trudno gojących się ranach. Stosuje się ją też w schorzeniach pęcherza moczowego i nerek, reumatyzmie oraz jako pobudzającą laktację u kobiet karmiących. Tradycyjnie w leczeniu gorączki, kaszlu, podrażnionego gardła, dychawicy, bólu, schorzeń wątroby i niektórych schorzeniach metabolicznych. Świeże, kwitnące ziele używane jest w homeopatii przeciwko zmęczeniu i padaczce.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE  Napar z 1,5 g surowca w 150 mL wody przyjmowany jest trzy razy dziennie lub zewnętrznie jako wyciąg z 5-10 g na 1 litr wody.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównymi ciałami czynnymi są glikozydy irydoidowe: werbenalina, werbenina, hastatozyd, występujące w liściach w ilości do 0,5% suchej masy. Obecne są też pochodne kwasu kawowego, takie jak werbaskozyd.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wyciągi wykazują działanie przeciwdrobnoustrojowe, przeciwwirusowe, immunostymulujące, cytotoksyczne, moczopędne, prze-ciwkaszlowe, sekretolityczne i przeciwzapalne. Glikozydy irydoidowe oraz werbaskozyd, lub raczej metabolity wytwarzane w organizmie ludzkim, mogą być przynajmniej częściowo odpowiedzialne za obserwowane efekty. Irydoidy o działaniu wymiotnym mogą wywierać działanie sekretolityczne na drodze odruchowej (tak jak saponiny). Gorzki smak, pobudzający trawienie, przypisywany jest irydoidom. Należałoby przeprowadzić badania kliniczne, aby dowieść skuteczności wskazań ludowych.

Wiąz

Wiąz - duże, zrzucające na zimę liście drzewo, pochodzące z Ameryki Północnej. Wywary z liści i kory wiązu są od dawna stosowane w medycynie ludowej. Mają one działanie ściągające i są bogate w śluzy, nawilżają i łagodzą podrażnienia błon śluzowych. Używane są w zapaleniach gardła, płuc, dróg moczowych, a także w podrażnieniach żołądka i jelit. Także w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy zaleca się wiąz. Kleik z wiązujest bardzo pożywny i, zmieszany z mlekiem, łatwo przyswajalny, nawet przez chorych z nadwrażliwym żołądkiem. Zewnętrznie stosuje się proszek z wiązu na oparzenia i odmrożenia. Proszek z wiązu i kleik dostępne są w sklepach ze zdrową żywnością.

Wiąz Czerwony (Ulmus rubra, wiąz amerykański)

Wiąz Czerwony

OPIS Wiąz czerwony jest dużym drzewem liściastym (do 20 m wys.), o zaokrąglonej koronie, owłosionych młodych pędach, podłużnych i ostro zakończonych liściach oraz zaokrąglonych, owłosionych owocach, średnicy ok. 20 mm. Drzewo było znane pod nazwą

POCHODZENIE Środkowa i południowa część USA. SUROWIEC Wewnętrzna kora, zbierana wiosną (Ulmi fulvae cortex).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek zmiękczający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Wiąz czerwony zawiera dużo śluzu i używany jest głównie do leczenia stanów zapalnych i owrzodzeń śluzówek ust, gardła, żołądka i dwunastnicy. Uważa się, że jest przydatny w rekonwalescencji (jako suplement diety), a także przeciwko zapaleniu okrężnicy, zgadze, zapaleniu żołądka i biegunce. Zewnętrznie przykłada się w postaci kompresów na rany, oparzenia, ropnie, czyraki i wrzody. Indianki używały go dla ułatwienia porodu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE jako suplement diety: 4 g sproszkowanej kory maceruje się 500 mL wody i przyjmuje 3 razy dziennie. Sproszkowana kora może być też zagotowana z wodą (1:8) i zaleca się przyjmowanie takiego odwaru trzy razy dziennie w ilości 4-16 mL lub 3 razy dziennie po 5 mL nalewki (l:lz 60% etanolem). Dla stosowania zewnętrznego surowa kora sparzana jest wrzątkiem.

SUBSTANCJE AKTYWNE Śluz jest głównym ciałem czynnym tego surowca. Zbudowany jest z pentoz, metylopentoz, i heksoz oraz dwóch poliuronidów. Po hydrolizie uwalnia glukozę, galaktozę, kwas galakturono-wy i ramnozę. Zawiera też istotne ilości garbników i fitosteroli.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Obecność śluzu wyjaśnia zastosowanie jakie znalazł wiąz jako środek zmiękczający i przeciwkaszlowy. Śluz tworzy łagodzącą i osłaniająca warstewkę na uszkodzonych śluzówkach. Garbniki działają ściągająco i przeciwdrobnoustrojowo, pomagając w ten sposób oczyścić przewód pokarmowy i działają jak antyseptyk w leczeniu ran, unieszkodliwiając szkodliwe bakterie.

Wiązówka Błotna (Filipéndula ulmaria)

Wiązówka Błotna

OPIS Wieloletnia roślina terenów wilgotnych z wznie -sioną kanciastą łodygą, w górze rozgałęzioną z liśćmi przerywanopierzastymi złożonymi. Kwiaty żółtawobiałe zebrane w podbaldachy na szczytach pędów. Sławna aspiryna została nazwana od dawnej nazwy Spiraea ulmaria.

POCHODZENIE Europa i Azja (zawleczona do Ameryki Północnej); zbierana ze stanu naturalnego w okresie kwitnienia.

SUROWIEC Suszone kwiaty (Spiraeae flos) lub górne części (Spiraeae herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Przeciwzapalny, przeciwbólowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Używana w leczeniu przeziębienia z gorączką. W medycynie ludowej jako środek moczopędny w artretyzmie i reumatyzmie. Inne zastosowania to dezynfekujące, ściągające, przeciwzapalne, przeciwwrzodowe.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar z 4-6 g suchego ziela jest stosowany trzy razy dziennie. Inne źródła zalecają dzienną dawkę kwiatów 2,5—3,5 g oraz ziela 4—5 g. Sproszkowane ziele oraz wyciągi są wykorzystywane w postaci herbatek, tabletek oraz nalewek.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina jest bogata we fławonoidy (do 6% w kwiatach), takie jak spireozyd (=4’-glukozyd kemferolu), rutynę, hiperozyd i inne glikozydy flawonolowe. Galo- i elagotanoidy są obecne w ilości do 20% (estry kwasu galusowego, takie jak rugozin D). Olejek eteryczny jest bogaty w metylosa-licylan i aldehyd salicylowy; oba są obecne w postaci glikozydowej (ok. 0,5%) w świeżej roślinie (spireina i monotropitozyd).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki, które tworzą wiązania z różnymi białkami (enzymy, receptory, przekaźniki) wykazują działanie ściągające, przeciwbak-teryjne, przeciwutleniające i przeciwzapalne. Te działania są wspomagane przez fławonoidy. Salicylany hamują cyklooksygenazę, a przez to powstawanie pro-staglandyn wywołujących zapalenie. Przez podobieństwo do salicyny, spireina i monotropitozyd są rozkładane w jelicie i wątrobie i przekształcane do aktywnych połączeń. Działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwreumatyczne wiązówki jest udowodnione.

Wierzba biała

Wierzba biała posiada działanie ściągające, przeciwzapalne i łagodzące. Zaleca się jej stosowanie w przypadku cery trądzikowej. W składzie wierzby białej znajduje się kwas salicylowy i naturalne ekspolianty, które wspomagają oczyszczanie komórek i usuwają martwy naskórek. Posiada ona silne działanie przeciwbólowe i jej działanie jest dłuższe niż w przypadku innych składników o podobnym działaniu. Jej stosowanie może zmniejszać bóle reumatyczne. Zawarte w korze wierzby białej salicyny wpływają korzystnie na pracę serca.

Dawkowanie: zalecana dawka to do 240mg na dobę. 

Wierzba Biała (Salix alba)

Wierzba Biała

OPIS Liściaste drzewo (do 20 m wys.), z podłużnymi, srebrzystymi liśćmi i atrakcyjnymi kwiatostanami (kłosy nagich kwiatów). Kwiatostany osobników płci męskiej mają żółte pręciki, kwiatostany drzew płci żeńskiej mają zielone słupki. Bogate w salicynę gatunki, jak wierzba purpurowa (S. purpurea) lub wierzba krucha (S. fragilis) są rekomendowanymi komercyjnymi źródłami kory. S. alba tradycyjnie dostarcza surowca do wyrobu kijów do krykieta.

POCHODZENIE Europa i Azja (S. alba, S. fragilis)-, Europa i północna Afryka po Azję (S. purpurea). Kora wierzby zbierana jest gł. we wschodniej i południowo-wschodniej Europie.

SUROWIEC Wysuszona kora z dwu-trzyletnich gałęzi (Salicis cortex) (dziś głównie z wierzby purpurowej S. purpurea).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec przeciwzapalny, przeciwbólowy i przeciwgorączkowy.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Kora wierzby tradycyjnie stosowana jest przeciw gorączce, grypie, reumatyzmowi, bólom głowy i innym słabym bólom.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE 3-4 razy dziennie pije się odwar przygotowany z 2-3 g surowca na 150 mL wody. Ekstrakt z kory wierzby jest składnikiem różnych preparatów ziołowych (przeciwbólowych, przeciwreumatycznych, uspokajających i żołądkowych).

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównymi składnikami leczniczymi są salicylany (salikortyna, salicyna, tremula-cyna), syringina, triandryna. Ponadto występują kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy) i oligomeryczne proantocyjanidyny (1%). Salikortyna hydrolizuje do salicyny (w samej roślinie lub już po spożyciu), salicyna zaś jest w jelicie przekształcana do saligeniny (=alkohol salicylowy). Saligenina wchłania się z przewodu pokarmowego i jest utleniana w wątrobie do kwasu salicylowego (główny związek aktywny). Acetylowana pochodna kwasu salicylowego jest znanym środkiem przeciwbólowym (aspiryna).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Kontrolowane badania kliniczne potwierdziły, że kwas salicylowy jest inhibitorem cyklooksygenazy, głównego enzymu w biosyntezie prostaglandyn (mediatory reakcji zapalnej), stąd korzystny efekt przeciwreumatyczny i przeciwbólowy. Salicyna, w odróżnieniu od aspiryny, nie drażni żołądka.

Wierzbownica Drobnokwiatowa (Epilobium parviflorum)

Wierzbownica Drobnokwiatowa

OPIS Bylina posiadająca miękkie, bezogonkowe liście ułożone naprzeciwległe. Kwiaty różowe z czterema płatkami i wąskim słupkiem. Owoce w kształcie torebki zawierające liczne owłosione nasiona. Gatunek E. pamiflorum jest bardzo zmienny i posiada kilka odmian. Inne gatunki stosowane w fitoterapii to wierzbownica kosmata (E. hirsutum), wierzbownica błotna (E. palu-stre), wierzbownica bladoróżowa (E.roseum) i wierzbownica wzgórzowa (E. collinum). Różnią się między sobą owłosieniem oraz obecnością lub brakiem ogonków liściowych. E. angustifolium można łatwo odróżnić od innych gatunków po liściach ułożonych skręto-legle (naprzeciwległe u innych gatunków).

POCHODZENIE Europa (częściowo Azja, Ameryka Północna); dziko rosnąca i zbierana ze stanu naturalnego w Europie Środkowej i Wschodniej.

SUROWIEC Całe ziele (wszystkie nadziemne części) kwitnącej i owocującej rośliny (Epilobii herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec stosuje się w łagodnym przeroście gruczołu krokowego.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Ziele stosowane w problemach urologiczych, a ściślej w zaburzeniach oddawania moczu związanego z łagodnym przerostem gruczołu krokowego. E. angustifolia używa się miejscowo w leczeniu zranień, a w postaci naparu w leczeniu zaburzeń dróg oddechowych, niestrawności i zaparć. Jest składnikiem produktów handlowych stosowanych do pielęgnacji skóry. W medycynie chińskiej stosuje się w leczeniu zaburzeń menstruacyjnych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przyjmuje się dwa razy dziennie napar w ilości 1,5-2 g wysuszonego ziela na filiżankę przegotowanej wody.

SUBSTANCJE AKTYWNE Liczne flawonoidy, jak kwercytyna, mirycetyna i kemferol oraz ich glikozydy zostały wykryte u E. pamiflorum, a także w pokrewnych gatunkach. Obecne są też (aż do 0,55%) fitosterole (P-sitoste-rol, glikozydy sitosterolu oraz estry sitosterolu) i pochodne kwasu galusowego (E. hirsutum; E. angustifolium). 

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Brak jeszcze naukowego potwierdzenia dla tradycyjnego stosowania wierz-bownicy, wiadomo jednak, że surowiec (a zwłaszcza 3-O-P'D-glukuronid mirycetyny) hamuje tworzenie prostaglandyn, co tłumaczy jego aktywność przeciwzapalną. Dla E. angustifolium odnotowano aktywność przeciwzapalną i przeciwbakteryjną. Fitosterole mogą być odpowiedzialne za działanie lecznicze surowca w zapaleniu gruczołu krokowego, ponieważ hamują aromatazę, 5<x-reduktazę oraz wiązanie dihydrotestosteronu w obrębie prostaty (zob. Cucurbita pepo).

Wiesiołek

Wiesiołek - smukła, wysoka roślina jednoroczna o jaskrawożółtych kwiatach otwierających się o zmierzchu. Każdy kwiat rozwija się tylko na jedną noc, a następnego dnia więdnie. Wiesiołek, znany już starożytnym Grekom, pleni się bujnie w Europie i obu Amerykach. W stanie dzikim spotykany na przydrożach, bywa też uprawiany. Roślina ta zawiera śluzy o działaniu uspokajającym, moczopędnym i ściągającym. Naparów ze wszystkich części rośliny używa się w kaszlu, astmie, dla poprawy nastroju. Pobudzają one też wątrobę i układ trawienny. Z wiesiołka robi się maść łagodzącą na wysypki. Północnoamerykańscy Indianie używali tej rośliny zewnętrznie do gojenia ran i zakażeń i wewnętrznie jako środka na przeziębienia i kaszel. Wyciskany z nasion wiesiołka olej znany jest z wielu leczniczych właściwości: powoduje utratę wagi bez przechodzenia na dietę, obniża poziom cholesterolu i ciśnienie krwi. Przynosi ulgę w artretyzmie, leczy egzemy i trądzik (stosowany razem z cynkiem). Łagodzi bóle przedmenstruacyjne i stany podrażnienia jelit. Olej wiesiołkowy okazał się bogatym źródłem kwasu gamma-linolenowego. Z tego kwasu tłuszczowego pochodzą prostaglandyny, substancje o charakterze hormonów regulujące różne funkcje życiowe organizmu. Prostaglandyny odgrywają ważne, niekiedy przeciwstawne role, równowaga ich różnorakich działań jest warunkiem zdrowia. Na przykład prostaglandyna l zapobiega krzepnięciu krwi i działa moczopędnie, podczas gdy prostaglandyna 2 przyspiesza krzepnięcie i nasila zatrzymanie wody w organizmie. Niedobór prostaglandyn jest przyczyną wielu chorób serca, nadciśnienia, artretyzmu, napięcia przedmiesiączkowego, uczuleń, astmy i migreny. Olej wiesiołkowy w kapsułkach jest dostępny w sklepach ze zdrową żywnością i w aptekach.

Wiesiołek Dwuletni (Oenothera biennis)

Wiesiołek Dwuletni 

OPIS Wiesiołek dwuletni jest rośliną dwuletnią lub byliną, tworzącą w pierwszym roku podstawową rozetę liści, a mocną łodygę kwiatową (do 1,5 m wys.) w roku drugim. Duże, żółte, trąbkowate kwiaty otwierają się wieczorem i są zapylane przez ćmy. W podługowatych torebkach nasiennych znajduje się wiele drobnych nasion (do 150 000 na roślinę).

POCHODZENIE Ameryka Północna (od Kanady po Florydę i Meksyk). Roślina stała się w wielu częściach świata chwastem przydrożnym, jest także rośliną dostarczającą oleju z wiesiołka. Całkowita produkcja nasion jest określana na 4000 ton.

SUROWIEC Nasiona (olej tłusty z nasion, Oenotherae biennis oleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Suplement diety (leczenie egzemy atopowej).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Olej z nasion zawiera dużą ilość wielonienasyconego kwasu tłuszczowego - kwasu y-linolenowego (kwas gamma-linoleno-wy; GLA). GLA stosuje się w objawowym leczeniu schorzeń skóry, zwłaszcza egzemy atopowej (lecz także w przypadku świądu i stanów zapalnych skóry). Ma także wywierać korzystne działanie w zespole jelita drażliwego, problemach menopauzalnych, schorzeniach układu krążenia i reumatyzmie.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zaleca się dzienną dawkę 2-3 g (czasem nawet 3-5 g) oleju na dzień. Dostępne są także kapsułki zawierające 0,5 g oleju, co odpowiada 40 mg GLA.

SUBSTANCJE AKTYWNE Nasiona zawierają do 25% oleju, w którym GLA stanowi 8-14% (reszta, 60-80%, to kwas linolowy).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE GLA jest jednym z niezbędnych kwasów tłuszczowych nieodzownych do zachowania prawidłowych funkcji organizmu, ponieważ jest prekursorem kwasu dihomo-y-linolenowego i ara-chidonowego, z których powstają prostaglandyny oraz leukotrieny, które z kolei są związkami podobnymi do hormonów, wpływającymi na poziom cholesterolu, rozszerzanie naczyń krwionośnych i procesy zapalne. Niektórzy ludzie (około 10-20% populacji), zwłaszcza chorzy na neurodermit, wyraźnie cierpią na niedobór enzymu przekształcającego kwas linolowy do y-linole-nowego. Niektóre badania kliniczne wykazały skuteczność GLA w leczeniu egzemy.

UWAGI Dużą zawartość GLA stwierdzono także w ogó-reczniku i nasionach czarnej porzeczki.

Wilcza jagoda

Wilcza jagoda - znana też jako pokrzyk wilcza jagoda. Jest to trująca roślina rosnąca dziko w Europie i krajach azjatyckich. Zawiera wiele alkaloidów, między innymi atropinę używaną w leczeniu astmy, działającą nasennie hyoscyjaminę, która użyta w zbyt wysokiej dawce powoduje paraliż, belladoninę o działaniu narkotycznym i przeciwbólowym oraz skopolaminę o działaniu przeciwbólowym i obniżającym ciśnienie krwi, której nadużycie może prowadzić do letargu. Uwaga: Wilcza jagoda działa na ośrodkowy układ nerwowy i może spowodować paraliż. Nalewki i wyciągi dostępne są tylko na receptę i powinny być używane pod ścisłą kontrolą lekarza.

Wilcza Jagoda (Atropa belladonna, pokrzyk wilcza jagoda)

Wilcza Jagoda

OPIS Bylina z delikatną łodygą, dużymi pojedynczymi liśćmi i żółtawobrązowymi, dzwonkowatymi kwiatami; owoce charakterystyczne, ponętne, lśniące, czarne jagody.

POCHODZENIE Europa, Azja, wybrzeże śródziemnomorskie północnej Afryki. Uprawiany w wielu regionach świata.

SUROWIEC Liście (Belladonnae folium) i korzenie (Belladonnae radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek narkotyczny, spazmolityczny, halucynogenny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Liście i korzenie pokrzyku stosowane są jako środek uspokajający w napadach astmy i w leczeniu bólu (a obecnie szczególnie w skurczach brzusznych oraz bólu w obrębie dróg żółciowych). Wydzielone alkaloidy wykorzystuje się jako środki trankwilizujące, rozkurczowe i w kroplach do oczu (rozszerzają źrenicę oka). A. belladonna ma długą historię zastosowania medycznego, jednak złą sławę zawdzięcza właściwościom halucynogennym i jako afrodyzjak.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Pokrzyk wilcza jagoda używany jest w formie standaryzowanego proszku, wyciągów i nalewek. Sproszkowane liście pokrzyku (Belladonnae pulvis normatus) są standaryzowane na zawartość 0,28-0,32% alkaloidów - najwyższa dawka dobowa to 0,6 g (równoważna 1,8 mg zespołu alkaloidów). Odpowiednia dawka wyciągu z pokrzyku zawierającego 1,3-1,45% zespołu alkaloidów wynosi 0,15 g (najwyższa dobowa dawka; równoważna 2,2 mg hioscyjaminy). We współczesnej medycynie szeroko wykorzystuje się czystą atropinę.

SUBSTANCJE AKTYWNE Wysuszone liście zawierają 0,3-1% alkaloidów tropanowych, z głównym składnikiem L-hioscyjaminą (w wysuszonym surowcu tworzącą racemiczną mieszaninę = atropinę). Korzeń wykazuje nieco wyższe stężenie alkaloidów (do 2%). Ponieważ alkaloidy powstają w korzeniach, ich skład jest bardziej złożony niż w częściach nadziemnych.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Hioscyjamina blokuje receptory muskarynowe acetylocholiny wywierając efekt parasympatykolityczny. W niskim stężeniu alkaloidy wykazują działanie wyciszające i uspokajające, jednak wysokie dawki powodują znieczulenie, halucynacje, splątanie, bezsenność i śmierć. W dawkach leczniczych, atropina zwalnia akcję serca i zwiotcza mięśnie gładkie. Obniża sekrecję śliny i potu oraz zmniejsza napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego i dróg żółciowych.

Wilżyna Ciernista (Ononis spinosa)

Wilżyna Ciernista

OPIS Roślina jest ciernistą krzewinką (do 1 m wys.),DO trójlistkowych liściach na dolnych gałęziach I niezłożonych powyżej. Atrakcyjne różowe i białe kwiaty pojawiają się latem, po nich powstają małe strączki.

POCHODZENIE Europa, zachodnia Azja i północna Afryka. Przemysłowo pozyskuje się wilżynę ze stanu dzikiego w Europie Południowo-Wschodniej.

SUROWIEC Suszone korzenie, zebrane jesienią (Ono-nidis radix). W przekroju poprzecznym korzenie mają charakterystyczną promienistą strukturę ze względu na szerokie promienie rdzeniowe.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Jest to środek moczopędny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Wilżyna to łagodny środek moczopędny używany od czasów starożytnych. W medycynie tradycyjnej stosuje się ją do leczenia reumatyzmu i podagry. Obecnie stosuje się ją w terapii odwadniającej jako środek moczopędny w stanach zapalnych dolnych dróg moczowych oraz w profilaktyce i leczeniu kamieni nerkowych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar przygotowuje się, zalewając wrzątkiem 2—2,5 g grubo sproszkowanych korzeni, pije się go kilka razy dziennie. Zaleca się przyjmować dziennie 6—12 g zioła. Wilżyna jest składnikiem preparatów i mieszanek moczopędnych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Nie poznano dotychczas składnika czynnego odpowiedzialnego za efekt moczopędny, lecz uważa się, że może nim być triterpen a-onoceryna, zwana też onokolem. Pojawia się razem ze sterolami, głównie sitostrolem i różnymi fenolokwasami. Interesująca jest także obecność izoflawonów (składników charakterystycznych dla korzeni Fabaceae). Ononina (7-glukozyd formononetyny), formononety-na, genisteina i 7-glukozyd biochaniny A, razem z 6"--malonianem są głównymi izoflawonoidami. Znaleziono także niewielkie ilości olejku eterycznego (do 0,2%), w nim głównie trans-anetol, karwon i mentol.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Moczopędne działanie wilżyny zostało dobrze potwierdzone w badaniach na zwierzętach. Izoflawony mogą wykazywać działanie estrogenne.

Winburmina

Winburmina jest alkaloid, który ma silne działanie neotropowe. Substancja ta posiada potencjał, który wspomaga obniżanie ciśnienia krwi, a także przyczynia się do rozszerzenia naczyń krwionośnych w mózgu. Dzięki temu zwiększa nasze zdolności umysłowe, poprawia pamięć i koncentrację. Substancja ta zwiększa przepływ tlenu, a dzięki temu substancje odżywcze szybciej docierają do miejsca docelowego. Zaleca się jej stosowanie u osób aktywnych fizycznie, ponieważ przyśpiesza transport aminokwasów do komórek mięśniowych.

 

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych odnośnie do dawkowania. 

Winian l-karnityny

Winian l-karnityny to substancja witamino podobna. Składa się ona z l-karnityny oraz kwasu organicznego winianu. Dzięki temu połączeniu związek ten charakteryzuje się wysoką biodostępnością. L-karnityna w niewielkich ilościach występuje naturalnie w organizmie człowieka. Powstaje ona z aminokwasów metioniny i lizyny. Jej głównym zadaniem jest transport kwasów tłuszczowych do komórek magazynujących, gdzie następuje ich utlenienie. Winian jest stosowany, jako preparat, który ma za zadanie zahamować odkładanie się kwasów tłuszczowych w komórkach, co pozwala na zwiększenie efektywności L-karnityny.

Dawkowanie: zalecana dawka w suplementacji to 1-3 g na dobę. 

Winkamina (vincamine)

Winkamina (vincamine) to substancja, która ma za zadanie przyśpieszać transport składników odżywczych i tlenu do tkanki nerwowej. Ma silne działanie neotropowe, zwiększa odporność organizmu na stres, poprawia procesy myślowe i poznawcze, a także wspomaga koncentrację i zapamiętywanie. Zwiększa poziom glukozy i tlenu w komórkach nerwowych. Poprawia komfort treningowy i wysiłek intelektualny. Stosuje się ją jako składnik suplementów przed treningowych i keratynowych stackach. Najlepsze działanie ma w połączeniu z kofeiną.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych w kwestii dawkowania. 

Winogrona

Winogrona - owoce winorośli, zawierają cenne sole, znane z tego, że oczyszczają ze składników toksycznych krew i cały organizm, działając dobroczynnie na wątrobę i nerki i wzmacniając siły układu odpornościowego. Tradycyjnie stosowane są w leczeniu takich schorzeń, jak artretyzm. Winogrona są moczopędne, zmniejszają zatrzymywanie wody w organizmie; ciemne odmiany pomagają w leczeniu anemii. Sok z winogron zaleca się osobom z zapaleniem wątroby i żółtaczką. Owoce i sok stosuje się jako pokarm w czasie tzw. kuracji winogronowej - formy głodówki trwającej tydzień do dziesięciu dni. Jej zwolennicy twierdzą, że takie oczyszczenie organizmu pomaga się pozbyć wielu dolegliwości, odmładza i wzmacnia system odpornościowy. Pestki winogron sąjednym z najbogatszych źródeł fiawonoidów roślinnych, znanych jako OPC (oligomeryczna proanthocyjanidyna). OPC są prekursorem anto-cyjanów, które dają czerwono-purpurowy kolor skórce owoców. Są one silnym przeciwutleniaczem, 20 razy skuteczniejszym niż witamina C. Badania wykazały, że składnik ten skutecznie działa w przypadku zaburzeń krążenia krwi, ponieważ wzmacnia naczynia włosowate, obniża ciśnienie krwi i ryzyko zawału serca. Ekstrakty z nasion winogron dostępne są w kapsułkach, sprzedawanych zwykle jako OPC. Oleju z nasion winogron można także używać w kuchni.

Winopocetyna

Winopocetyna zalecana jest w przypadku zaburzeń pracy układu nerwowego i krwionośnego. Preparaty wspomagają rozszerzanie naczyń krwionośnych, a także poprawiają przepływ krwi przez naczynia mózgowe. Wspomaga uwalnianie neuroprzekaźników OUN, poprawia krążenia, za sprawą zwiększenia elastyczności krwinek czerwonych. Poprawia metabolizm i reguluje pracę układy trawiennego. Wykazuje działanie spazmolityczne na mięśnie gładkie. Należy uważać na za duże dawki, ponieważ mogą one powodować zaburzenia snu, bóle głowy i zmiany ciśnienia tętniczego.

Dawkowanie: początkowe dawki to 20mg na dobę. 

Winorośl

Winorośl - długowieczne pnącze uprawiane dla owoców w strefie klimatu umiarkowanego, subtropikalnego i niektórych rejonach tropikalnego. W kuchni rejonów śródziemnomorskich z liści winorośli przyrządza się wiele dań. Zawierają one bioflawonoidy, między innymi antocyjanidyny, będące silnymi przeciwutleniaczami, a także inne flawonoidy. Substancje te pobudzają krążenie krwi, wzmacniają żyły i naczynia włosowate i pomagają zachować ich elastyczność. Zaleca się też stosowanie liści winorośli w leczeniu żylaków i hemoroidów. Dostępne w sklepach z potrawami regionalnymi.

Winorośl Szlachetna (Vitis vinifera)

Winorośl Szlachetna

OPIS Winorośl jest lianą, o dużych, klapowanych liściach, wijących się wąsach czepnych, niepozornych kwiatach i gronach czerwonych lub zielonych owoców.

POCHODZENIE Forma uprawna pochodzi prawdopodobnie z rejonu śródziemnomorskiego, skąd rozprzestrzeniła się do wszystkich regionów świata o klimacie umiarkowanym.

SUROWIEC Nasiona (do sporządzania wyciągów). Bardzo rzadko liście.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek przeciwutleniający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Nasiona winorośli stanowią ważne źródło tzw. naturalnych przeciwutleniaczy, przyjmowanych dla utrzymania odporności organizmu. Liście odmian czerwonoowocowych stosowane są w pewnym zakresie w medycynie tradycyjnej: w biegunkach, w celu polepszenia krążenia i hamowania krwawień. Uważa się, że korzystne jest umiarkowanie częste przyjmowanie wina (szczególnie czerwonego).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Olej z pestek winogron stosowany jest w stosunkowo dużych dawkach. Wyciąg jest zagęszczany i standaryzowany na zawartość 80-85% proantocyjanidyn. Ok. 50-100 mg takiego wyciągu (lub odpowiedniej ilości innego) zalecane jest jako dawka dobowa.

SUBSTANCJE AKTYWNE Składnikami czynnymi wyciągu z pestek winogron są garbniki skondensowane, znane też jako: procyjanidyny, proantocyjanidyny, leu-koantocyjanidyny, polifenole czy pyknogenol. Znacząca jest obecność antocyjanów (gł. 3-glikozydów cyjanidyny i peonidyny), kwasów organicznych, garbników i innych związków fenolowych w winach i czerwonych winogronach.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Oligomeryczne Proan-toCyjanidyny (OPC) są przeciwutleniaczami, zmiatacza-mi wolnych rodników i mają działanie przeciwmutagenne. Duża liczba grup hydroksylowych OPC pozwala im wytwarzać wiele wiązań wodorowych z białkami. OPC hamują aktywność peroksydazy tłuszczowej, konwertazy angiotensyny i specyficznie kolagenazy i innych enzymów związanych ze starzeniem się naczyń włosowatych. OPC są dlatego skuteczne jako poprawiające stan naczyń krwionośnych. Resweratrol i inne fenole uważane są za dobroczynne (przeciwmiażdżycowe) składniki czerwonego wina. Niewiele badań klinicznych nad OPC skupiało się na konkretnych chorobach (zob. Crataegus).

Wiśnia

Wiśnia - mile dla oka drzewo owocowe, pochodzące z Europy i zachodniej Azji, wiosną kwitnące małymi pękami różowych lub białych kwiatów. Jego owoce dobrze znane są medycynie naturalnej, ponieważ skutecznie leczą skazę moczanową (dna) i reumatyzm. Wiśnie są bogatym źródłem flawonoidów, takich jak antocjanidyny i proan-tocjanidyny, które nadają owocom kolor głębokiej czerwieni. Owe flawonoidy to silne przeciwutleniacze, użyteczne w leczeniu różnych stanów zapalnych, gdyż blokują uwalnianie histaminy. Chronią też kolagen przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, co zapobiega zmarszczkom. Redukują poziom kwasu moczowego, łagodząc objawy skazy moczanowej. „Lecznicza dawka" wynosząca ćwierć kilo świeżych owoców dziennie pomaga obniżyć poziom kwasu moczowego i zapobiec atakom bólu spowodowanego skazą moczanową

Wiśnia pospolita

Wiśnia pospolita jest drzewem, które bogate jest w składniki aktywne, witaminy i minerały. Do organizmu dostarczyć może między innymi witaminy z grupy B, C i A, flawonoidy oraz cyjanidy. Owoce zawierają wysokie stężenie melatoniny, dzięki czemu mają wpływ na regenerację senną. Posiadają one działanie antyoksydacyjne, dzięki czemu zmniejszają ryzyko rozwoju nowotworów, a także usuwają nadmiar wolnych rodników z organizmu. Wspomagają pracę układu odpornościowego oraz wzmacniają naszą kondycję umysłową i fizyczną. Ułatwiają zasypianie, działają wzmacniająco i rewitalizująco.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Witamina A

Witamina A - jest przeciwutleniaczem, substancją rozpuszczalną w tłuszczach, która występuje w dwu formach. W pożywieniu pochodzenia zwierzęcego, takim jak olej rybi i wątroba, występuje jako retinol, natychmiast wykorzystywany przez organizm bądź magazynowany w wątrobie; drugą postacią witaminy A jest beta-karoten i inne karotenoidy (prowitamina A), które zanim zostaną wykorzystane jako witamina A, najpierw muszą ulec przemianie w organizmie w retinol. Witamina A jest ważna dla wzrostu, rozwoju i płodności. Pobudza działanie układu odpornościowego i pomaga zwalczać przeziębienia, zwiększając odporność na infekcje błony śluzowej oczu, uszu, gardła, płuc i pęcherza moczowego. Poprawia widzenie, szczególnie widzenie nocne, ponieważ tworzy światłoczuły barwnik, zwany purpurą wzrokową. Witamina A nadaje skórze zdrowy wygląd; zapobiega trądzikowi, łojotokowemu zapaleniu skóry i nowotworom skóry. Wysokie dawki re-tinolu i beta-karotenu mogą także zapobiegać nowotworowi płuc, pęcherza moczowego i sutka. Objawem niedoboru może być swędzenie i zaczerwienienie gałek ocznych, upośledzenie widzenia, suchość i rogowacenie skóry i skłonność do przeziębień i infekcji. Zdarzają się niedobory witaminy A magazynowanej w wątrobie, mimo że jej występowanie jest tak powszechne. Najbardziej podatni na nie są ludzie stosujący dietę niskotłuszczową czy wegańską, ponieważ przy małej ilości tłuszczu dostarczanego organizmowi niewiele betakarotenu ulega przemianie w retinol. Tak niezrównoważona dieta powinna być uzupełniana 167 witaminą A. Zalecana dawka dzienna dla dorosłego wynosi 5000 IU, dla dzieci - 3000 IU. Zapotrzebowanie wzrasta w przypadku choroby, maleje zaś przy doustnym stosowaniu środków antykoncepcyjnych. Większość specjalistów w dziedzinie żywienia zaleca dorosłym dawkę dzienną 10 000IU. Nadmierna dawka - 50 000IU, przejmowana regularnie przez kilka miesięcy, może spowodować efekty toksyczne.

Witamina A, zwana wzrostową, przeciwwskaźnikową lub przeciwkseroftalmiczną; nazwa akseroftol, wzór chemiczny: C2 O H3 OO, rozpuszcza się w tłuszczach i w alkoholu, w organizmie ludzkim utrzymuje się do pół roku. Najlepszym dla niej stabilizatorem (czynnikiem zapobiegającym niepożądanym, a samorzutnym zmianom chemicznym) - jest witamina E.

W organizmie ludzkim witamina A pełni następujące funkcje. Przede wszystkim współdziała w regeneracji radopsyny, czyli purpury wzrokowej, barwnika niezbędnego do prawidłowego widzenia w zmiejszonym świetle. Brak witaminy powoduje w oczach hemeralopię, czyli upośledzone widzenie zmierzchowe, tzw. kurzą ślepotę, a dalszym tego etapem jest kilka form nieodróżniania barw, czyli daltonizm, zaburzenie prawidłowej regeneracji nabłonków komórkowych całego ciała, rogowacenie błon śluzowych, wysychanie i zanikanie nabłonków, a co za tym idzie, otwieranie wrót zakażeniom różnego typu.

Witamina A jest niezbędnym czynnikiem pobudzającym wzrost ludzi i zwierząt w początkowych stadiach życia. W organizmie ludzkim całkowicie zastępuje prowitaminę A, ale przy zdrowej wątrobie, gdyż prowitaminy w wątrobie pod wpływem enzymu karotenazy zmieniają się przez rozpad w witaminę A. Jednakże u ludzi z czynnościową lub wtórną wadą wątroby karoteny nie zażegnają niebezpieczeństwa awitaminozy, działanie lecznicze wywiera tylko akseroftol.

Witamina A ulega wchłonięciu przez skórę, stąd celowość zewnętrznego stosowania jej w okładach, maściach, kąpielach itp. Oprócz wyliczonych wyżej, witamina A lub jej prowitamina karoten znajdzie zastosowanie w następujących dolegliwościach i ujemnych objawach: zahamowaniu wzrostu, niedorozwoju fizycznym, upośledzeniu rozwoju kośćca, nabłonków i błon śluzowych, złym gojeniu się ran, odmrożeniach i oparzeniach.

Witamina B-complex

Witamina B-complex - grupa rozpuszczalnych w wodzie witamin, razem występujących w wielu warzywach i pożywieniu pochodzenia zwierzęcego. Najwięcej znajduje się ich w wątrobie, drożdżach piwnych, surowych zarodkach pszennych i brązowym ryżu. Chociaż niektóre oddziaływania wielu witamin z grupy B zazębiają się, każda ma swoją własną charakterystykę i jedna nie może zastąpić drugiej. Co więcej, współdziałają one w wielu funkcjach, jakie pełnią w organizmie. Są niezwykle istotne dla produkcji energii, przemiany węglowodanów i właściwego funkcjonowania nerwów. Mają szeroką gamę oddziaływań - od łagodzenia stresu po zapobieganie miażdżycy naczyń. Niedobór objawia się zmęczeniem, nerwowością, depresją, niedokrwistością, osłabieniem trawienia, słabym apetytem, zaparciem, wypadaniem włosów i wysokim poziomem cholesterolu. Zawartość witamin z grupy B w organizmie zubaża rafinowany cukier, mąka i alkohol. Ponadto rozpuszczalne w wodzie witaminy z grupy B, zawarte w warzywach, w czasie gotowania łatwo przechodzą do wody, wzbogacając wywar. Ważne jest zatem, by nie wylewać wody z gotowanych warzyw czy brązowego ryżu, ponieważ jest w niej mnóstwo witamin B. Uzupełniając zawartość w organizmie witamin z grupy B najlepiej przyjmować B complex, gdyż nadmierna ilość jednej z witamin niszczy równowagę grupy. W szczególnych przypadkach, gdy z jakiegoś powodu potrzebne jest leczenie jedną z witamin, na przykład B6, dobrze jest przyjmować dodatkowo B complex, aby zachować optymalną równowagę całej grupy B.

Witamina B1 (Tiamina)

Witamina B1 (Tiamina) - jest to pierwsza ze zidentyfikowanych witamin z grupy B, odkryta w łuskach ryżu. Odtąd stała się powszechnie stosowanym lekiem w przypadku choroby beri-beri, śmiertelnej dla wielu ludów Azji, powodowanej spożywaniem łuskanego ryżu. Okazało się wówczas, że objawy beri-beri, takie jak zaburzenia umysłowe, zanik mięśni, nadciśnienie i zaburzenia pracy serca, można leczyć, żywiąc chorego niełuskanym ryżem. Jako koenzym tiamina jest niezbędna do produkcji energii, metabolizmu węglowodanów i funkcjonowania nerwów. Jako przeciwutleniacz pomaga zapobiegać artretyzmowi i miażdżycy naczyń, powodowanym szkodliwym działaniem wolnych rodników. Wraz z witaminą C i cysteiną tiamina zapobiega uszkodzeniom, których przyczyną jest palenie papierosów i smog. Ze względu na wpływ, jaki tiamina wywiera na układ nerwowy, bywa nazywana „witaminą nastroju". Wzmaga poczucie optymizmu, pomaga przezwyciężyć stres, depresję, lęk, zaburzenia pamięci, brak apetytu i zapewnia dobre funkcjonowanie serca; jest ważna dla wzrostu, laktacji i płodności. Niedobór tiaminy objawia się zmęczeniem, zatrzymywaniem wody w organizmie, złym apetytem, kołataniem serca, osłabieniem funkcji gruczołu tarczycowego, wyczerpaniem nerwowym, drażli-wością, lękiem, napięciem i poczuciem niepewności. Wśród najlepszych naturalnych źródeł witaminy B1 należy wymienić drożdże piwne, otręby ryżowe, pełne ziarno, orzeszki ziemne oraz zielone i żółte warzywa. Niszczy ją natomiast alkohol, kofeina, herbata i surowa ryba. Zalecana dawka dzienna wynosi 1,4 mg dla dorosłego i 0,7 mg dla dziecka, ale wiele osób przyjmuje dawkę 50 mg dla poprawy samopoczucia. Zapotrzebowanie na witaminę B1 wzrasta w czasie stresu, laktacji i choroby

Witamina B1 nie ma jakiejś popularnej nazwy polskiej, aczkolwiek jest podstawowym środkiem przeciwbólowym i z tej przyczyny przez pewien czas zwano ją "Antineuritic-vitamin", aż się ustaliła nazwa aneuryna w Europie i tiamina w USA.Tę właśnie witaminę odkrył w 1912 roku Kazimierz Funk, lecząc beri-beri u szczurów i gołębi, stosując wodne wyciągi z otręb ryżowych. Znalazł w tym leku azot w formie aminowej, więc nadał nazwę "vita" - życie i "amina" nazwa grupy chemicznej. Następne witaminy wykryto również w innych grupach chemicznych, ale nadana przez Funka nazwa utrzymała się po dziś dzień we wszystkich chyba językach świata, choć początkowo u nas mówiono i pisano "ten witamin". Nie przyjęła się natomiast spolszczona na siłę nazwa "życiany", nadana witaminom w latach dwudziestych, kiedy liczne rzesze polonistów odchwaszczały język polski z germanizmów i rusycyzmów we wszystkich trzech dawnych zaborach.

Brak witaminy B1 w organizmie ludzkim objawia się wieloma ogromnie dokuczliwymi, bo bardzo bolesnymi objawami, do których należy zaliczyć, zapalenie wielonerwowe (polineuritis), czyli tzw. popularnie zapalenie korzonków, aczkolwiek nie są to żadne korzonki, lecz zakończenia nerwów, porażenie częściowe lub ogólne np. jednostronny paraliż nerwu twarzowego (hempiplegia facialis), zwyrodnienie nerwów obwodowych, śpiączka cukrzycowa (coma diabestica), zatrucia alkoholem, nerwice, migreny, zaburzenia czucia, zmiany anatomiczne w wegetatywnym układzie nerwowym, zwolniona czynność serca i zmiany w układzie krwionośnym, pląsawica (chorea minor), ischias, atonia przewodu pokarmowego, czyraczyca (jurunculosis), brak kwasów żołądkowych (achylia gástrica), nadczynność tarczycy (thyreotoxicosis), tężyczka (tetania), niepowściągliwe wymioty ciężarnych (hypermesis grawidarum) i zatrucie pokarmowe niemowląt (intoxicatio alimentarnis naonatorum).

Niezależnie od tej listy wyliczonych wyżej chorób i objawów chorobowych, trzeba i to podkreślić, że przy braku witaminy B1 w organizmie każdy ból, nawet zwykłe uderzenie odczuwa się znacznie mocniej, dotkliwiej, każda choroba, objawiająca się bólami dokucza znacznie więcej, bez względu na to, czy będzie to ból głowy, czy ból zęba, choroba Biirgera czy angina.

Witamina B12 (Kobalamina)

Witamina B12 (Kobalamina) - wyizolowana w roku 1948 z ekstraktu wątroby, witamina B12 została zidentyfikowana jako czynnik pokarmowy, który zapobiega śmiertelnej chorobie, jaką jest anemia złośliwa. Witamina Bjg jest rozpuszczalna w wodzie; zawiera kobalt, stąd jej druga nazwa - kobalamina. Występuje w kilku postaciach, z których najpowszech-niejsząjest cjanokobalamina. Mimo minimalnego, mierzonego w mikrogramach zapotrzebowania organizmu na kobalaminę, jest ona niezwykle ważna dla funkcjonowania wszystkich komórek, a przede wszystkim jest związana z metabolizmem energii, funkcjonowaniem układu odpornościowego i nerwów. Wraz z kwasem foliowym wpływa na rozwój komórek krwi, zapobiegając anemii, przyczynia się do prawidłowego wzrostu u dzieci, zwiększa energię, usprawnia funkcjonowanie mózgu - pamięć i uczenie się - wpływa na zdrowie układu nerwowego, regularność miesiączkowania i zapobiega depresji poporodowej u kobiet. Stosowanajest w wielu różnych stanach, jak: uczucie zmęczenia, depresja, choroba Alzheimera, astma, bezpłodność, stwardnienie rozsiane, utrata słuchu na skutek nadmiernego hałasu i AIDS. Wielu ludzi przez całe lata cierpi z powodu nie wykrytego niedoboru witaminy B12, wynikającego z wrodzonych odchyleń od normy w czynności wydzielniczej żołądka. Dzieje się tak dlatego, że wchłanianie witaminy B12, która w odróżnieniu od innych rozpuszczalnych w wodzie witamin absorbowana jest w jelitach i magazynowana w wątrobie, zależy od obecności w składzie wydzielin żołądka określonych czynników, których brak powoduje zaburzenie wchłaniania. Niedobór witaminy B12 szczególnie powszechny jest u ludzi starszych i dotyka przede wszystkim mózg i układ nerwowy. Poza zmęczeniem i depresją niedobór objawia się uczuciem mrowienia, zaburzeniami pamięci, zaczerwienieniem języka, biegunkami, skróceniem oddechu, kołataniem serca i apatią. Ostrzejsze objawy dotyczą utraty koordynacji ruchowej i demencji starczej. Znaczące ilości witaminy B12 stwierdzono jedynie w pożywieniu pochodzenia zwierzęcego, a jej najbogatsze źródła to nerki, wątroba, jaja, ryby i ser. Jeśli chodzi o pokarmy nie pochodzące od zwierząt, to Bjg znajduje się w produktach sojowych poddanych fermentacji (miso, tofu, tempeh), glonach (spirulina, chlorella i sinice) i pyłku pszczelim. Weganie i wegetarianie, aby uniknąć niedoboru, powinni przyjmować preparaty z witaminą B 12- Dzienne zapotrzebowanie wynosi 3 mikro-gramy u dorosłych i 2-3 mikrogramów u dzieci. Dostępne preparaty zawierają od 60 do 2000 mikrogramów. Wysokie dawki witaminy - doustnie lub w zastrzykach - powinni przyjmować ludzie z zaburzeniami jej wchłaniania.

Witamina B12 i jej faktory, stanowiące związki cyjanokobalaminowe, badane są obecnie przez uczonych, ponieważ znaczenie tej grupy wydaje się bardzo duże, na pierwszy rzut oka wydaje się, że mamy tu do czynienia z osobnym zespołem witamin, jako że jest ich aż czternaście.

Witamina B12 nazwa: cyjanokobalamina, nie jest jeszcze tak zbadana, żebyśmy wiedzieli, jakie jest jej dzienne zapotrzebowanie dla organizmu ludzkiego, jak długo w tym organizmie utrzymuje się i jaka jest jej odporność na temperaturę.
Awitaminozą jest tu niedokrwistość złośliwa (anaemia perniciosa) i inne formy niedokrwistości, cukrzyca, choroba wieńcowa, nadczynność tarczycy, zaburzenia wzrostu, niedomogi wątroby, półpasiec i podobne objawy skórne, a wreszcie zanik nerwu ocznego.

Witamina B15

Witamina B15 - jej nazwa handlowa to Calgam. Stosowana jest głównie w Rosji jako środek usprawniający pracę serca i wpływający na wyniki sportowców. Nie jest jeszcze oficjalnie zarejestrowana jako preparat odżywczy na Zachodzie. Jest przeciwutlenia-czem, zapobiega szkodliwemu działaniu wolnych rodników i nadtlenków - głównej przyczyny starzenia się. Działa także oczyszczające, eliminując z organizmu toksyny, które przedostają się z zanieczyszczonego środowiska. Jako substancja emulgująca tłuszcze, obniża poziom cholesterolu i zapobiega gromadzeniu się tłuszczu w wątrobie. Niedobór witaminy B15 może spowodować zmniejszenie ilości tlenu we krwi, co objawia się zmęczeniem i osłabieniem kondycji fizycznej. Najlepszym naturalnym źródłem witaminy B15 są drożdże piwne, brązowy ryż, pełne ziarno, dynia i ziarno sezamowe. Nie jest znana zalecana dawka, ale wydaje się, że można przyjmować 25 mg do 100 mg. Preparaty witaminowe są czasami dostępne pod nazwą „pangaminian wapnia".

Witamina B2 (Ryboflawina)

Witamina B2 (Ryboflawina) - po raz pierwszy zidentyfikowana została jako żółtozielony pigment w mleku. Jest substancją niezwykle istotną dla przemiany materii i produkcji energii w organizmie. Wraz z witaminą A wpływa na jakość widzenia, przyczynia się także do wzrostu i płodności. Istnieją doniesienia, że duże dawki witaminy B2 zapobiegają zaraźliwym infekcjom stóp, często spotykanym u sportowców (swędzące pęcherze, pęknięcia, łuszczenie się skóry), a także łagodzą egzemy oraz alergie i przeciwdziałają niepohamowanemu apetytowi na słodycze. Ryboflawina nie ulega rozkładowi podczas gotowania, ale jest wrażliwa na światło, dlatego np. mleko, które jest jej zasobnym źródłem, nie powinno być przechowywane w przezroczystych pojemnikach ani wystawiane na słońce. Niedobór witaminy B2 objawia się pękaniem warg i kącików ust, stanami zapalnymi języka, uczuciem piasku w oczach, zaćmą, migrenami, łuszczeniem się skóry twarzy, kłopotami z zębami, niedokrwistością i chorobami serca. Do najlepszych naturalnych źródeł należy mleko, wątroba, drożdże piwne, produkty mleczne, zielone liście warzyw, ryby i jaja. Zalecana dawka dzienna wynosi 1,7 mg dla dorosłego i l mg dla dziecka, chociaż najbardziej popularne preparaty zawierają 50 mg. Ponieważ ryboflawina wydalana jest przez nerki, spożywanie nadmiernych jej ilości czy to w pożywieniu, czy to w preparatach dodatków pokarmowych, powoduje zmianę koloru moczu na zielonożółty, ale to nic groźnego

Brak witaminy B2 objawia się suchym zapaleniem skóry (dermatitis), pękaniem błony śluzowej w kątach ust, wargi jamy ustnej, czyli tzw. zajadami (chelilosis), zmniejszeniem ostrości wzroku, łojotokiem uszu, zapaleniem jamy ustnej (stomatitis), zmniejszeniem odporności w zakażeniach, w niedokrwistości, regeneracji krwi, dychawicą oskrzelową (asthma bronchiale), nerwicami (psoriasis vulgaris), zapaleniem spojówki (coniunctivitis), zapaleniem tęczówki (iritis), oraz zaćmą, czyli kataraktą. Bardzo często występują tu jednocześnie niektóre objawy niedoborów witaminy b1.

Witamina B2 występuje wszędzie w ilościach niezwykle małych, wyjątek stanowią drożdże, mleko sproszkowane, podroby zwierzęce i kiełki żytnie, pszenne, otręby itp. Czy z tego wynika, że moglibyśmy ograniczyć się do tej grupy wysokowitaminowych produktów, a zaniechać pozostałych? Nie. I to zarówno w przypadku zapobiegawczego, jak i leczniczego stosowania tych artykułów. Jest bowiem dotychczas niemożliwe do wytłumaczenia, jakie katalizatory z jednego produktu wspierają przyswajanie i trawienie witamin zawartych w drugim produkcie. Nawet jeżeli się dobrze zapoznamy z rolą aminokwasów i innych związków, nie będzie to dla nas ułatwieniem.

Witamina B3 (Niacyna)

Witamina B3 (Niacyna) - nazywana także kwasem nikotynowym (w Polsce znana pod nazwą PP - red.), odkryta została podczas badań nad przyczynami pelagry, powszechnej w XVIII wieku choroby endemicznej w społeczeństwach żywiących się głównie kukurydzą, objawiającej się zapaleniem skóry, biegunką i zaburzeniami psychicznymi. Jest to witamina rozpuszczalna w wodzie, występująca w dwóch postaciach: niacyny i amidu kwasu nikotynowego. Niacyna wspomaga przemianę materii, trawienie i produkcję energii oraz poprawia krążenie krwi, zapobiegając zakrzepom i zawałom serca. Dawka 3 g lub więcej niacyny obniża skutecznie i bezpiecznie poziom cholesterolu. Niacyna jest bardzo istotna dla zdrowia układu nerwowego, łagodzi nerwowość, zaburzenia psychiczne i przeciwdziała tendencjom samobójczym. Zwiększa również wydzielanie insuliny. W dawce wynoszącej 50 mg niacyna uwalnia histaminę, co powoduje chwilowe, trwające kilka minut, uderzenia gorąca. Można zapobiec takiej reakcji stosując amid kwasu nikotynowego zamiast niacyny lub używając preparatów niacyny nie powodujących tych efektów („flush free"; histamina jest chemicznie uwalniana w trakcie reakcji alergicznej, ale jest także niezwykle istotnym czynnikiem różnych ważnych funkcji organizmu, jak wzrost, gojenie się ran czy orgazm). Ostre niedobory niacyny doprowadzają do takich skutków jak pelagra, chociaż dzisiaj zdarza się to raczej rzadko. Powszechne są natomiast łagodniejsze niedobory; objawiają się one zmęczeniem, niestrawnością, nieświeżym oddechem, artretyz-mem, bólami głowy, wysokim poziomem cholesterolu i brakiem poczucia humoru. Wysokie, kilkugramowe dawki dzienne niacyny skutecznie pomagają w leczeniu chorób psychicznych, jak depresja i schizofrenia; przypuszcza się, że te choroby wskazują na o wiele większe zapotrzebowanie na tę witaminę. Dodatkowe dawki stosuje się także w leczeniu alkoholizmu i podczas odzwyczajania się od palenia papierosów. Do naturalnych najlepszych źródeł niacyny należą: wątroba, drożdże piwne, jaja, ryby, otręby pszenne, orzeszki ziemne, nasiona słonecznika i zarodki pszenne. Zalecana dawka dzienna dla dorosłych wynosi 20 mg, a dla dzieci - 13 mg. Można jednak dla uzyskania lepszych efektów bezpiecznie przyjmować dziennie od 50 mg do 100 mg.

Witamina B5 (kwas pantotenowy)

Witamina B5 (kwas pantotenowy) to składnik, który wchodzi w skład kompleksu witamin z grupy B. Witamina ta wpływa na pracę ośrodkowego układu nerwowego, a także jest budulcem komórek w całym organizmie. Witamina B5 w niewielkich ilościach występuje w organizmie, a syntezowana jest ona przez bakterie jelitowe. Jej zadaniem jest zapobieganie zmęczeniu. Przyczynia się ona do zwiększenia odporności organizmu na działanie stresu. Witamina B5 wpływa na proces gojenia się ran, przyśpiesza ona sklepanie ran, a także zmniejsza skutki uboczne, które występują przy antybiotykoterapii.

Witamina B5 rozpuszcza się w wodzie i alkoholu, po ogrzaniu rozpada się.
Brak tej witaminy w naszym pożywieniu powoduje siwiznę i łysienie, bóle kończyn, wrzody skórne, odleżyny, czyraki, egzemy, pęknięcia skóry, zapalenie jamy ustnej, skłonności do nieżytu nosa, przeziębień itp.

Dawkowanie: zalecana dawka to od 5 do 7 mg na dobę.

Witamina B6

Witamina B6 (Pridoksyna) to składnik aktywny, który rozpuszczalny jest w wodzie. Witamin z grupy B ma za zadanie kierować procesami metabolizmu białek, tłuszczów i węglowodanów. Poleca się jej suplementację przy niedoborze magnezu, ponieważ zwiększa jego wchłanianie. Można ją stosować przy bólach mięśni i stawów, ma działanie przeciwkurczowe. Jej odpowiednie stężenie zwiększa energię i zapewnia prawidłową pracę mózgu. Niedobór witaminy B6 prowadzi do spadku odporności i potęguje uczucie zmęczenia.

Dawkowanie: zalecana dawka to 2,5 mg na dobę. Zapotrzebowanie zwiększa się u kobiet w ciąży i w okresie laktacji. 

Witamina B6 (Pirydoksyna)

Witamina B6 (Pirydoksyna) - to jedna z najbardziej „zapracowanych" witamin, przeciwutleniacz, współdziała z ponad sześćdziesięcioma enzymami, biorąc udział w wielu różnych czynnościach metabolicznych. Przyczynia się do zwiększenia energii mięśni poprzez uwalnianie cukru magazynowanego w wątrobie; wspomaga przemianę tłuszczów, zapobiegając otyłości, obniża poziom cholesterolu, przeciwdziałając miażdżycy naczyń. Reguluje także równowagę sodowopotasową, co zapobiega zatrzymywaniu wody w organizmie; utrzymuje właściwą proporcję kwasów i zasad; wspomaga czynność układu nerwowego. Pirydoksyna hamuje również uwalnianie histaminy i dlatego korzystnie działa w przypadku astmy i dolegliwości spowodowanych alergią, wspomaga syntezę kwasów nukleinowych, powstawanie przeciwciał i komórek krwi. Ponadto przyczynia się do zdrowego przebiegu ciąży, wzmacnia układ odpornościowy i działa krwiotwórcze. Preparaty pirydoksyny w dawce 50 mg dziennie skutecznie zapobiegają porannym mdłościom w okresie ciąży. Pirydoksyna związana jest także z procesami chemicznymi zachodzącymi w mózgu, przyczyniając się do produkcji neuroprzekaźników, takich jak serotonina; okazała się pomocna w kontrolowaniu występowania napadów padaczkowych. Wraz z magnezem hamuje powstawanie soli kwasu szczawiowego, takich jak szczawian wapnia, zapobiegając tym samym tworzeniu się kamieni nerkowych. Pirydoksyna nie jest magazynowana w organizmie, a proces pasteryzacji zubaża jej zawartość w mleku; niszczy ją także gotowanie oraz obróbka ziarna. Największymi wrogami pirydoksyny są alkohol i doustne środki antykoncepcyjne. Kobiety, które te środki przyjmują, powinny uzupełniać jej niedobór. Niedobór objawia się zatrzymywaniem wody w organizmie, bruzdami na paznokciach, stanami zapalnymi języka, niemożnością opalenia się, drętwieniem dłoni i stóp, konwulsjami u dzieci, depresją, drżeniem, hipoglikemią, cukrzycą, utratą apetytu, wysokim poziomem cholesterolu, kamicą nerkową, osteoporozą, artretyz-mem, alergiami, niedokrwistością i słabym zapamiętywaniem marzeń sennych.

Witamina B7

Witamina B7 (Biotyna) to składnik aktywny należący do witamin z grupy B. Bierze ona udział w procesie syntezy witaminy C. Występuje w organizmie w niewielkich ilościach, a jest syntezowana przez jelita. Witamina B7 wspomaga pracę gospodarki hormonalnej i reguluje poziom cholesterolu w krwi. Przyczynia się do zredukowania bólu w mięśniach, zmniejsza ryzyko wypadania włosów. Sprawdza się przy stanach zapalnych skóry, może być stosowna przy trądziku.

Dawkowanie: zalecana dawka witaminy B7 to od 100 do 300 mg na dobę.

Witamina B9 (Folian)

Witamina B9 (Folian) to składnik rozpuszczalny w wodzie, który należy do składu witamin z grupy B. Jest potrzebna do zachowania zdrowia już od najmłodszych lat. Potrzebna jest za życia płodowego, a ma ona wpływ na działanie układu odpornościowego i nerwowego. Dba o prawidłową pracę układu trawiennego i likwiduje zaburzenia pokarmowe. Zapotrzebowanie na witaminę B9 jest zwiększone u kobiet w ciąży, a jej niedobór może doprowadzić do rozwoju wady cewy nerwowej. Syntezowana jest ona w organizmie przez jelitowe bakterie.

Witamina B9 nazwy: kwas foliowy, kwas pteroiglutaminowy, zwana dawniej witaminą Bo, odgrywa rolę przede wszystkim bardzo ważnego czynnika w procesie krwiotwórczym szpiku kostnego, a brak tej witaminy w organizmie ludzkim powoduje przede wszystkim takie choroby krwi, jak niedokrwistość makrocytową, nadmierny rozwój krwinek czerwonych, szczególnie w okresie ciąży i u noworodków oraz inne rodzaje niedokrwistości, a wreszcie uboczne reakcje przy leczeniu środkami cytostatycznymi i rozkurczowymi.

Dawkowanie: zalecana dawka witaminy B9  wynosi 0,2 mg na dobę.

Witamina C

Witamina C to składnik rozpuszczalny w wodzie. Kojarzona jest ona z układem odpornościowym, jednak jej działanie, jest znacznie szersze. Witamina C to silny antyutleniacz, dzięki czemu przyczynia się ona do niwelowania stresu oksydacyjnego i zwiększa odporność organizmu na stres. Jest niezbędna do wytwarzania kolagenu, karnityny oraz licznych neuroprzekaźników. Witamina C wpływa na proces uszczelniania naczyń krwionośnych. Wpływa ona na pracę układu odpornościowego wspierając organizm w produkcji ciał odpornościowych.

Dawkowanie: zalecana dawka to 100 mg na dobę.

 

Witamina C (Kwas askorbinowy)

Witamina C (Kwas askorbinowy) - jest rozpuszczalnym w wodzie składnikiem odżywczym, po raz pierwszy odkrytym jako lek na szkorbut, na długo przed tym jak ją wyizolowano w 1933 roku. Obecnie jest powszechnie uznana jako środek stosowany w czasie przeziębienia. Ale witamina C ma dużo szersze oddziaływanie niż tylko zapobieganie szkorbutowi i przeziębieniom. Na przykład, jako przeciwutleniacz opóźnia choroby związane z wiekiem, od artretyzmu.po chorobę Parkinsona; jako środek antyhistaminowy łagodzi alergie; jako środek zwalczający zanieczyszczenia oczyszcza organizm z toksyn. Główną funkcją witaminy C jest produkcja kolagenu, strukturalnego białka, które dla naszego organizmu jest czymś w rodzaju spoiwa. Przyspiesza więc gojenie się ran, zapobiega krwawieniom dziąseł i wzmacnia naczynia włosowate oraz naczynia krwionośne, 173 zapobiegając zawałom i udarom. Kolagen jest także „podskórnym cementem", a zmarszczki na twarzy mogą być oznaką długotrwałego niedoboru witaminy C. Witamina ta silnie pobudza działanie układu odpornościowego i dobrze znana jest ze swojej zdolności do zwiększania odporności na infekcje i choroby, ponieważ przyczynia się do intensyfikowania produkcji przeciwciał i interferonu, które zwalczają bakterie i wirusy. Potwierdzono w badaniach naukowych, że bardzo duże dawki witaminy C mogą doprowadzić do znacznego ograniczenia ryzyka wielu różnych typów nowotworów, a także zahamować rozwój guzów nowotworowych i przedłużyć życie chorych. Dawka przynajmniej 1000 mg dziennie pomaga obniżyć poziom cholesterolu poprzez przyspieszenie jego przemiany w żółć. Witamina C sprzyja także absorpcji wapnia, zapobiegając niedokrwistości i dając osłonę przed niszczącym działaniem palenia papierosów i picia alkoholu. Niedobór witaminy C objawia się skłonnością do przeziębień, infekcji i alergii, siniakami przy najlżejszym urazie i powolnym gojeniem się zranień, zapaleniem dziąseł i psuciem się zębów, zmęczeniem, anemią, nerwowością, lękiem i depresją. Wśród najbogatszych źródeł witaminy C trzeba wymienić świeże owoce cytrusowe, paprykę, brokuły, brukselkę, kapustę, papaję i kiwi. Naturalna witamina C w owocach i warzywach łatwo ulega zniszczeniu, nie tylko podczas gotowania, ale także po obraniu ze skórki. Zalecana dzienna dawka wynosi dla dorosłego 60 mg, dla dziecka 45 mg. Jest to jednak dawka śmiesznie mała, która po prostu zapobiega szkorbutowi. Dawki zapewniające inne ważne korzyści zdrowotne należy liczyć w gramach - tak więc kilka gramów jest dawką optymalną. Dobrze jest, jeśli witamina C w tabletce występuje w połączeniu z bioflawonoidami.

Witamina C, nazwa: kwas askorbinowy, rozpuszcza się w wodzie i alkoholu, nie znosi długiego gotowania. W roślinach ulega częściowo rozpadowi w czasie suszenia lub gotowania. W organizmie ludzkim utrzymuje się dłużej jak dwie doby, a zapotrzebowanie dzienne - bardzo duże w porównaniu z innymi witaminami - nie przekracza 150 mg i to dla kobiety ciężarnej lub karmiącej, a dla innych osób nie przekracza 100 mg, na dzień. Resztę, pochodącą z jakichkolwiek źródeł organizm ludzki wydala. Brak witaminy C w organizmie ludzkim powoduje przede wszystkim ciężki schorzenia zespołowe o wspólnej nazwie gnilca, czyli szkorbutu, na który kładają się objawy następujące: skaza krwotoczna, ubytek na wadze, kruchość naczyń krwionośnych, skłonność do wybroczyn, zmiany w kościach (łamliwość porowatość), gnilne zapalenie dziąseł, przyzębica (paraden-tosis), wypadani zębów, zaburzenia w rozwoju zębiny, zmiany w ozębnej, ponadto indywidualnie lub razem występują zaburzenia wzrostu u dzieci, alergie, zaćma soczewkowata zatrucia tyroksyną, wrzód żołądka, dwunastnicy i jelit.
Poza tym witamina C jest niezbędna w stanach wyczerpania, rekonwaleescencji w gruźlicy, zapaleniu płuc, skłonności do przeziębień oraz w leczeniu ran.

Witamina D

Witamina D jest syntezowana w organizmie i rozpuszczalna w tłuszczach. Rolą witaminy D, jest dbanie o gospodarkę wapniowo-fosforową i jej regularną pracę. Dba ona więc o prawidłowy wrsot kości i zębów. Badania naukowe przypisują jej działanie antydepresyjne i odpornościowe. Witamina D wpływ na pracę układu hormonalnego – jej odpowiednie stężenia sprzyjają podniesieniu poziomu testosteronu we krwi, a także zwiększają wrażliwość insulinową. Badania wykazują, że ponad 92% populacji cierpi na niedobory witaminy D. Dawki w suplementach diety są zróżnicowane, dzięki temu każdy z łatwością znajdzie preparat spełniający potrzeby.

Witamina D jest rozpuszczalna w tłuszczach, pojawia się w organizmie wraz z pożywieniem, albo wówczas, kiedy wystawimy ciało na działanie słońca. Dlatego bywa nazywana „słoneczną witaminą". Dzieje się tak dlatego, że pod wpływem promieniowania ultrafioletowego ergosterol znajdujący się w tkance podskórnej ulega przemianie w witaminę D. Istnieją dwie główne formy witaminy D: witamina D2 (ergokalcyferol) i D3 (cholekalcyferol). Witamina D2 dodawana jest do mleka i stosowana jako dodatek odżywczy. Witamina D przyczynia się do wchłaniania wapnia i fosforu, minerałów podstawowych dla zdrowia kości i zębów, zapobiegających krzywicy u dzieci. Wspomaga ponadto przyswajanie witaminy A, ważna jest dla zdrowia układu nerwowego, normalnej pracy serca i prawidłowego krzepnięcia krwi. Magazynowana jest przede wszystkim w wątrobie. Zawarta w pokarmie witamina D wchłaniana jest z tłuszczami przez jelita, natomiast witamina D wytworzona pod wpływem oddziaływania słońca absorbowana jest bezpośrednio do krwiobie-gu. Niedobór tej witaminy prowadzi do porowatości kości (osteoporozy), krzywicy u dzieci, psucia się zębów, zmęczenia i artretyzmu; niektórzy wiążą także krótkowzroczność z niedoborem witaminy D. Najbogatsze w witaminę D są ryby - sardynka, śledź, łosoś, tuńczyk - a także tran i wzbogacone witaminowo mleko. W warzywach praktycznie brak tej witaminy. Zalecana dawka dzienna wynosi 400IU, zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. Uwaga: Stosowanie przez dłuższy czas dawki dziennej witaminy D powyżej 1600 IU prowadzi do nadmiernej akumulacji i objawów zatrucia, takich jak: biegunka, nudności, częste oddawanie moczu, zwapnienie tętnic oraz uszkodzenie nerek.

Witamina D, nazwa: ergokalcyferol, rozpuszcza się w tłuszczach, jest czuła na światło, łatwo się utlenia, szczególnie w temperaturach wyższych od 100°C. Wykryto ją w tranie, jako środek przeciwcukrzycowy, naukowo opracowano znacznie później. Dzięki tym odkryciom dziś już nie spotykamy tylu garbatych i krzywonogich dzieci. Przed pierwszą wojną światową krzywica, zwana wówczas "angielską chorobą", była szczególnie wśród proletariatu wielkomiejskiego chorobą nagminną.

W braku witaminy D u ludzi i zwierząt powstaje awitaminoza D, zwana krzywicą (rachitis), która charakteryzuje się zaburzeniami przemiany wapniowo-fosforowej w organizmie. Kości rozmiękają, względnie, jak u niemowląt krzywią się i nie twardnieją. Podobne zaburzenia występują w tworzeniu się zębów, gdzie największe zmiany są widoczne w obrębie szkliwa. Zęby odkształcają się i łatwo ulegają próchnicy.
Przy awitominozie D rozmiękanie kości (osteomalacja) występuje u ludzi dorosłych wskutek odwapnienia, które może pochodzić z dwóch przyczyn: z braku wapnia w żywieniu i w złym przyswajaniu wapnia przez przewód trawienny.

Ponadto w okresie późniejszym może występować zrzeszotnienie kości (osteoporosis), choroby stawów (arthropatie), toczeń pospolity (lupus wulgaris), a rozwój w dolegliwościach alergicznych, dalej tężyczki (tetania), dny, gruźlicy płuc, gruźlicy skóry, kości i gardła przy braku ergokalcyferolu przechodzi niekiedy w stan katastrofalny. Zewnętrznie witaminę D, zawartą np. w tranie lub oleju lnianym, stosuje się przy oparzeniach, odmrożeniach i stłuczeniach, ponieważ witamina D należy do witamin, przechodzących również przez skórę, dzięki czemu spełnia wile funkcji regeneracyjnych w zniszczonej tkance skórnej i podskórnej.

Dawkowanie: zalecana dawka to 800-5000 IU na dobę. 

Witamina E

Witamina E to składnik rozpuszczalny w tłuszczach. Ma silne działanie przeciwutleniające, a dzięki temu jest składnikiem ochronnym dla innych witamin. Zmniejsza poziom wolnych rodników w organizmie, a także zmniejsza ryzyko stresu oksydacyjnego. Witamina E zwiększa przepuszczalność naczyń krwionośnych, dzięki czemu zmniejsza ryzyko rozwoju miażdżycy. Wzmacnia tkankę łączną i spowalnia proces starzenia się organizmu. Niedobory witaminy E mogą doprowadzić do zmian zwyrodnieniowych w mięśniach i zaburzeń przebiegu ciąży.

Witamina E jest rozpuszczalna w tłuszczach. Składają się na nią substancje znane jako tokoferole, które dzielą się na podgrupy: alfa, beta, gamma itd. Najbardziej aktywny jest tokoferol alfa. Witamina dostępna jest jako dodatek odżywczy w formie naturalnej i syntetycznej. Forma naturalna oznaczona jest na etykiecie literą „d" (d-alfa-tokoferol), forma syntetyczna literami „dl" (dl-alfa-tokoferol). Obie postaci witaminy E są jak lustrzane odbicie, ale tylko naturalna forma „d" jest rozpoznawana przez organizm. „Tokoferol" jest słowem wziętym z greckiego, oznaczającym narodziny - we wczesnych badaniach wiązano bowiem witaminę E z płodnością. Witamina E jest ważnym przeciwutleniaczem lipidowym: wiąże den i chroni tłuszcze w naszym organizmie przed szkodliwymi skutkami niekontrolowanego utleniania - nadtlenkami i wolnymi rodnikami. Nadtlenki atakują komórki organizmu, zwłaszcza komórki układu odpornościowego, powodując choroby zwyrodnieniowe związane z wiekiem, takie jak nowotwory, zawały, udary, artretyzm, zniedołężnienie i cukrzyca. Wiążąc den, witamina E łagodzi niektóre pierwotne przyczyny zgonów i pomaga przedłużyć życie. Poprawia oddychanie komórek (dlatego jest dobrodziejstwem dla uprawiających jogging), płodność i potencję seksualną, bardzo skutecznie zapobiega uderzeniom gorąca podczas menopauzy i poronieniom, a także broni organizm przed skutkami powszechnych zanieczyszczeń, ta-kich jak ozon, promieniowanie i pierwiastki toksyczne. Stosuje sieją w leczeniu różnych stanów, między innymi miażdżycy, dusznicy bolesnej, nadciśnienia, nowotworów, niedokrwistości 175 hemolitycznej, alergii, zaćmy, egzemy, trądzika, zespołu napięcia przedmiesiączkowego, owrzodzeń skóry, oparzeń i owrzodzeń przewodu pokarmowego. Ostatnie badania wykazały, że dzienna dawka 2000 IU, przyjmowana regularnie, może opóźnić postęp choroby Alzheimera. Niedobór witaminy E objawia się: zmęczeniem i przedwczesnym starzeniem się, bezpłodnością i poronieniami, zanikiem mięśni, niedokrwistością hemolityczną (w której brak reakcji na podawanie żelaza), zaburzeniami krążenia, takimi jak zakrzepy tętnicze, żylaki, zakrzepowe zapalenie żyły, chromanie przestankowe związane ze złym krążeniem, stanami zapalnymi nerek, zwyrodnieniem gruczołów płciowych i powolnym gojeniem się ran i oparzeń. Wśród najlepszych naturalnych źródeł witaminy E są surowe zarodki pszenicy i olej z zarodków pszenicy, oleje roślinne, soja, pełne ziarno, jaja i zielone liście warzyw. Zalecana dzienna dawka witaminy E wynosi 15 IU dla dorosłych ł 10,5 IU dla dzieci. Optymalną ochronę dają jednak dużo wyższe dawki od 100 IU do 1000 IU samej witaminy E lub w połączeniu z innymi składnikami. Najpowszechniej stosowaną dodatkową dawką dzienną jest 400 IU.

Witamina E, nazwa: tokoferol, rozpuszcza sięw olejach, w eterze, alkoholu, nie rozpuszcza się w wodzie i nie rozpada w temperaturze do 120 stopni. Brak witaminy E w naszym wyżywieniu powoduje bezpłodność (sterilitas), poronienie nawykowe (abortus habitualis), impotencję, zatrucia ciążowe, (intoxicatio gravidarum), chorobę Biirgera, zapalenie żył (trombophlebitis), zgorzel kończyn (gangrena), nadciśnienie (hypertensio), miażdżycę tętnic (arteriosclerosis), a bez tej witaminy leczenie gruźlicy jest ogromnie utrudnione. Poza tym stosując dostawę naturalnej witaminy E, osiągnięto poważne wyniki w leczeniu chorób naczyniowo-sercowych, zapalenia mięśnia sercowego osierdzia.
W leczeniu ran i obrażeń skórnych witaminę E można stosować również wewnętrznie, ponieważ należy ona do grupy witamin wchłaniających się przez skórę.

Dawkowanie: zalecana dawka u dzieci 0,5 mg na 1kg masy ciała, u dorosłych 30 mg na dobę. 

Witamina F

Witamina F to określanie dla mieszanek trzech nienasyconych kwasów tłuszczowych. To kwas linolowy, linolenowy oraz archaidonowy. Te związki organiczne nie są syntezowane w organizmie człowieka, muszą być dostarczane z zewnątrz. Witamina F przyczynia się do regulowania poziomu cholesterolu we krwi. Wpływa ona na pracę układu odpornościowego i dba o prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Niedobory witaminy F mogą doprowadzić do zaburzenia funkcjonowania naskórka i przyśpieszenia procesów starzenia się. 

Witamina F to czynnik przeciwzapalny skóry, rozpuszcza się w tłuszczach i alkoholu, obliczeń do 1979 roku brak. Występuje w oleju z kiełków pszennych, w leju lnianym, makowym, sezamowym, oliwie, tranie, w małych ilościach w maśle i smalcu.

Brak witaminy F u ludzi przejawia się wypadaniem włosów, łamliwością paznokci, łupieżem, suchością i pękaniem skóry, tworzeniem się niekiedy głębokich, trudno gojących się szczelin i w rezultacie ogólnym zapaleniem skóry (dermatitis), połączonym nieraz z ostrym zapaleniem gruczołów łojowych skóry, ponadto objawia się łuszczycą, łojotokiem, trądzikiem pospolitym, czyraczością, skazą wysiękową i guzami krwawniczymi (haemorrhoides).

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych na temat dawkowania witaminy F.

Witamina H

Witamina H, nazwa: biotyna, rozpuszcza się wodzie i alkoholu, w gotowaniu nie rozpada się, w organizmie ludzkim utrzymuje się od 2 tygodni we krwi do 8 tygodni w tkance skórnej. Brak witaminy powoduje siwiznę, białaczkę (leukaemiae), nadczynność tarczycy z zatruciem tyroksyną włącznie (tyreotoxicosis), zapalenie złuszczające skórę u niemowląt (dermatitis exfoliativa neonatorum), łojotok (seborrhoe), a dobra dostawa tej witaminy jest ponadto niezbędna w leczeniu gruźlicy, zaburzeniach trawiennych, niedokrwistości, suchym zapaleniu skóry, łuszczycy i astmie.

Witamina K

Witamina K to cała grupa związków chemicznych, które mają istotny wpływ na pracę organizmu człowieka. Bez udziału witaminy K niemożliwa byłaby produkcja substancji, które są odpowiedzialne za krzepliwość krwi. Uczestniczy ona w gromadzeniu wapnia, dzięki czemu wpływa na wzrost kości i zębów. Badania wykazały, że może ona wykazywać działanie przeciwnowotworowe, może ona przyczyniać się do zahamowania rozwoju nowotworu piersi, żołądka i jajników. Suplementacja witaminą K jest szczególnie zalecana dla osób, które przebyły właśnie antybiotykoterapię i ich flora bakteryjna jest zniszczona.

Witamina K - rozpuszczalna w tłuszczach witamina K zdaje się zaniedbywanym składnikiem odżywczym, ponieważ rzadko się zdarza jej niedobór. Znana jest z roli, jaką odgrywa w wytwarzaniu czynników krzepnięcia krwi, takich jak protrombina, przeciwdziałając w ten sposób wewnętrznym krwotokom i nadmiernym krwawieniom miesiączkowym. Jest także stosowana dla zapobiegania nagłym krwawieniom u nowo narodzonych dzieci. Ostatnio stwierdzono, że witamina ta sprzyja zdrowiu kości i zapobiega osteoporozie. Witamina K występuje w trzech formach: K1 (filochinon), która jest naturalną witaminą K znajdującą się w roślinach; K2 (menachinon), która pochodzi z flory bakteryjnej jelit; K3 (Menadione - nazwa handlowa), która jest syntetyczną wersją witaminy K, przeznaczoną dla osób, które nie mogą absorbować jej z pożywienia. Aby zapewnić odpowiednie wchłanianie i wytwarzanie witaminy K w organizmie, powinno się włączyć do codziennej diety produkty mleczne, zawierające kultury bakterii, a więc jogurt i maślankę, jak również oleje roślinne. Wchłanianie witaminy K hamują wysokie dawki antybiotyków i nadmiar cukru i słodyczy w diecie. Niedobór objawia się powolnym krzepnięciem krwi wypływającej z ran i skaleczeń, 176 krwotokami - na przykład z nosa - i niskim poziomem płytek krwi. Przyczynami niedoboru są zazwyczaj defekty metabolizmu, zaburzenia funkcji wątroby lub celiakia. W przypadku celiakii powinno się wzbogacić dietę pokarmami bogatymi w witaminę K i uzupełniać ją dodatkowo preparatami zawierającymi witaminy A, D i E, a także wapń i kompleks witamin B. Najlepszym naturalnym źródłem witaminy K jest jarmuż, zielona herbata, lucerna, szpinak, brokuły, zielona sałata, kapusta, rzeżucha, jogurt, żółtko jaj, tran i olej sojowy. Oficjalnie nie ustalono dziennej dawki, ale 300 mikrogramów wydaje się odpowiednią ilością dla dorosłych.

Zespół witamin K, zwanych przeciwkrwotocznymi, są najlepszym środkiem doustnym zwiększającym krzepliwość krwi. Nie są odporne na gotowanie, rozpuszczają się w oleju, eterze i spirytusie.
Ich brak następuje nie tak szybko, gdyż w organizmie ludzkim utrzymują się dość długo, a występowanie w przyrodzie jest wystarczająco szerokie w stosunku do zapotrzebowania organizmu.
Niemniej jednak i tu może dojść do awitaminozy, która objawi się zmniejszoną krzepliwością krwi, a więc bardzo trudnym gojeniem się ran i skaleczeń, konkretnie - skazą krwotoczną, silnymi krwawieniami pooperacyjnymi, nadmiernymi krwawieniami miesiączkowymi, niedokrwistością, żółtaczką (nawet u noworodków), nadciśnieniem (hypertensio), plamicą (purpura haemorrhagicap. trombopenica, morbus Werlhofi), zapaleniem żył (trombophlebitis), pewnymi rodzajami świądu i brakiem protrombiny we krwi, zarówno u noworodków, jak i w ciąży.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

Witamina K1

Witamina K1 to związek należący do grupy witamin K, który składa się z 4 grup izoprenoidowych. Znajduje się ona głównie w zielonych warzywach, a jej synteza odbywa się jedynie w roślinach. Gromadzi się ona w tkance kostnej w organizmie człowieka, a jest ona odpowiedzialna za budowanie kości i zębów. Witamina K1 jest czynnikiem, który wpływa na krzepnięcie krwi, a także posiada szerokie zastosowanie w profilaktyce chorób układu ruchu. Dodatkowa suplementacja może być pomocna przy problemach z układem kostnym, a także przy zaburzeniach krzepliwości krwi.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych.

 

Witamina K2

Witamina K2 to składnik należący do grupy związków rozpuszczalnych w tłuszczach. Witamina K2 jest prekursorem enzymów i białek, a dodatkowo reguluję pracę gospodarki wapniowo-fosforowej. Jest to związek, który usuwa złogi wapnia z naczyń krwionośnych i pomaga w ich transporcie do układu kostnego i zębów, gdzie ten pierwiastek jest potrzebny. Odpowiednie stężenie witaminy K2 w organizmie przyczynia się do zmniejszenia ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, a także niweluje ryzyko krwotoków.

Dawkowanie: nie istnieją precyzyjne dane na temat dawkowania witaminy K2. 

Witamina K2 MK-7

Witamina K2 MK-7 jest składnikiem, który należy do grupy związków witaminy K. Witamina K2 dzieli się na kilka typów, a jednym z nich jest MK-7. To oznakowanie ma związek z liczbą łańcuchów bocznych, które są przyłączone do głównej części chinonu, a wpływają one na szybkość transportu do tkanek docelowych. Badania wykazują, że witamina K2 jest skuteczniejsza w swoim działaniu niż forma K1. Korzyści ze stosowania tej formy witaminy K są większe, a to dzięki jej biodostępności i szybkości wchłaniania.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych na temat dawkowania.

Witamina P

Witamina P to mieszanka organicznych związków chemicznych, które należą do grupy flawonoidów. Głównym zadaniem tych związków, jest utrzymanie prawidłowej homeostazy, a to oznacza, że dbają one o równowagę organizmu. Uszczelniają one naczynia krwionośne i zwiększają ich przepuszczalność. Odpowiadają za regulowanie poziomu cukru we krwi, a także dbają o prawidłowy poziom cholesterolu. Witamina P zapobiega występowaniu siniaków i obrzęków. Ma ona wpływ na mięśnie gładkie, a dodatkowo wykazuje działanie przeciwalergiczne, przeciwgrzybicze.

Dawkowanie: u dzieci zalecana dawka to 14 mg, u dorosłych 25 mg na dobę. 

Witania Ospała (Withania somnífera)

Witania Ospała

OPIS Wieloletnia krzewinka (do 1 m wys.), o aksamitnie owłosionych pędach i liściach, małych białych lub żółtawych kwiatach, skupionych w małych gronach i owalnych pomarańczowoczerwonych jagodach, o śr. ok. 8 mm. Jagody są zamknięte w brązowych, pergaminowych lampionach, powiększających się w miarę dojrzewania owocu, a powstałych ze zrośniętych działek kielicha.

POCHODZENIE W. somnífera rozprzestrzeniona jest w Afryce, południowo-wschodniej Europie i Azji, występuje często jako chwast. Uprawiana jest m.in. w Indiach jako roślina lecznicza.

SUROWIEC Głównie korzenie, rzadziej liście.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek uspokajający, adaptogenny (korzenie), ułatwiający gojenie ran (liście).

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Ashwagandha, jako najlepiej poznana spośród wszystkich roślin medycyny ajurwedyjskiej, stosowana jest jako uspokajająca, nasenna i adaptogenna, aby pokonać stres. Jest szeroko rozpowszechniona pod nazwą indyjskiego żeń-sze-nia, ze względu na to, że podobnie jak prawdziwy żeń--szeń stosowana jest jako lek ogólnie tonizujący i uważa się, że jest skuteczna przeciw wielu chorobom. Dodatkowo, jej grube korzenie przypominają zewnętrznie.Stosowane zewnętrznie kompresy z liści nakłada się na otwarte rany, wrzody, skórę objętą stanem zapalnym, hemoroidy, a także stosuje w reumatyzmie i kile.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Wewnętrznie zwykle używa się 3-6 g suszonego korzenia, przyjmowanego w postaci odwaru, naparu lub nalewki. Liście, cala roślina lub zrobione z nich mazidla mogą być aplikowane na rany.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina ta zawiera złożoną mieszaninę związków chemicznych (ok. 80). Szczególne zainteresowanie skupia się na pewnych steroidach o szkielecie ergostanu, zw. witanolidami, spośród których najlepiej znana jest witaferyna A. Obecnych jest też wiele alkaloidów, w tym witasomnina.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Witanolidy i inne ciała czynne Withania stanowiły przedmiot licznych badań, w których wykazano działanie antybiotyczne, przeciwzapalne, cytotoksyczne, przeciwnowotworowe i obniżające stężenie cholesterolu. Właściwości uspokajające i nasenne przypisuje się alkaloidom. W celu potwierdzenia skuteczności wskazań medycyny ludowej konieczne jest przeprowadzenie badań klinicznych.

Witanolidy

Witanolidy to związki o aktywności biologicznej, które występują w roślinach. Mają one silne działanie przeciwutleniające, dzięki czemu charakteryzują się właściwościami przeciwnowotworowymi, przeciwbakteryjnymi, antyseptycznymi. Badania wykazują, że związki te powodują śmierć chorobowych komórek nowotworowych. Mają również wpływ na rozwój naczyń krwionośnych. Wykazują one działanie antyzapalne, dzięki czemu korzystnie wpływają na zdrowie stawów i mięśni. Tego rodzaju suplementy diety wykazują silne działanie adaptogenne, co oznacza, że zwiększają one odporność organizmu na stres.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Woda

Woda - najważniejszy składnik odżywiający nasze ciało; stanowi dwie trzecie jego masy i bierze udział w prawie wszystkich procesach organizmu. Dobra czysta woda nie tylko ożywia, ale także odżywia. Woda miękka jest przyjemniejsza dla skóry, ale woda twarda, jeśli chodzi o wartość odżywczą, daje organizmowi więcej korzyści: zawiera różne minerały, w szczególności wapń i magnez; zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia choroby serca. Niestety, w ostatnich latach zanieczyszczenie wody z kranu jest zjawiskiem powszechnym, częściowo z powodu dodawanych do niej chemikaliów, częściowo z powodu zanieczyszczeń, które gromadzą się na drodze przepływu wody przez instalację wodociągową. Woda z kranu jest chlorowana, co niekiedy powoduje alergie, biegunki i depresję, jak również może niszczyć przyjazne bakterie jelitowe. Szkodzą czystości wody chemikalia przeciwdziałające korozji, dodawane przez niektóre przedsiębiorstwa wodociągowe, jak również zanieczyszczenie środowiska i odpady przemysłowe. Woda może także nieść z sobą zarazki, glony, różne osady i kawałki rdzy, które obciążają wątrobę i nerki truciznami; to prowadzić może do zmniejszenia energii i obniżenia odporności na choroby. Ponieważ czystość i jakość wody tak silnie wpływa na nasze zdrowie i samopoczucie, nic dziwnego, że społeczeństwo żąda wody wysokiej jakości i że ludzie coraz częściej kupują wodę mineralną w budach, filtry i urządzenia do jej oczyszczania. Organizm potrzebuje odpowiedniej ilości wody. Zbyt duża jej ilość, w szczególności po posiłku, rozcieńcza kwasy żołądkowe, osłabia trawienie i powoduje uczucie zimna. Przy niewystarczającej ilości wody pojawiają się zaparcia, gromadzą się toksyny, następuje uszkodzenie nerek, pojawia się uczucie zmęczenia, apatia. Diety oparte na mięsie zwiększają pragnienie, ponieważ organizm, przeciążony dużą ilością kwasu moczowego i innymi odpadami, potrzebuje jej więcej, by poradzić sobie z tym szkodliwym bagażem. Wegetarianie z zasady potrzebują mniej wody niż „mię-sożercy", gdyż wiele owoców i warzyw składa się z niej w 90%. Ziarna i strączkowe po ugotowaniu mają w sobie około 80% wody, a zupy i herbatki - prawie 100%. Ludzie różnią się między sobą pod względem zapotrzebowania na wodę i choć pragnienie najlepiej wskazuje na potrzebę, nie zawsze jest to wskazówka wiarygodna. Pragnienie może być sygnałem choroby lub zaburzenia, na przykład cukrzycy. Każdy powinien poznać swoje zapotrzebowanie na wodę. Doświadczenie wskazuje, że ludzie więcej piją, kiedy mają dostęp do dobrej wody mineralnej.

Wodorosty

Wodorosty to substancje, które znane są ze swoich właściwości prozdrowotnych, wartości odżywczych i walorów smakowych. Stają się one produktami typu superfood. Wodorosty są bogate w pełnowartościowe białko, dzięki czemu uzupełniają niedobory protein. Mają działanie przeciwzapalne i odtruwające, przyczyniają się do tworzenia czerwonych krwinek. Mogą się okazać pomocne u osób z anemią. Wodorosty  dostarczają do organizmu witaminy i sole mineralne. Mają działanie przeciwutleniające, chronią organizm przed stresem oksydacyjnym.

Dawkowanie : nie znaleziono precyzyjnych danych na ten temat. 

Wodorotlenek Metylo-Synefryny

Wodorotlenek Metylo-Synefryny  to pochodna alkaioidu synefryny, który wykazuje silne działanie termogeniczne. Składnik ten ma ogromny wpływ na receptory androgenne, dzięki czemu może on przyczynić się do przyśpieszenia spalania tkanki tłuszczowej. Substancja ta wchodzi w skład niektórych suplementów diety, które wspomagają redukcję tkanki tłuszczowej. Dodatkowo działa ona synergicznie z kofeiną. Stosowanie tej substancji nie doprowadza do tak łatwych skutków ubocznych, ale to nie oznacza, że można bezkarnie przekraczać dawki zalecane przez producentów.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 40-60 mg na dobę. 

Woskownica Amerykańska (Myrica cerífera)

Woskownica Amerykańska

OPIS Woskownica jest wiecznie zielonym krzewem lub małym drzewem do 10 m wysokości, o podługowatych liściach, niepozornych żółtych kwiatach w wydłużonych gronach, oraz szarych woskowatych jagodach. Pokrewne gatunki to woskownica europejska (M. gale) i M. cordifolia - zob. dalej.

POCHODZENIE Ameryka Północna; wschodnia i południowa część, głównie u wybrzeży Atlantyku.

SUROWIEC Kora korzeni.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek wymiotny, ściągający, przeciwnieżytowy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Stosowana jest głównie w leczeniu śluzowego zapalenia okrężnicy, lecz zanotowano też inne wskazania, jak leczenie biegunek, przeziębień i grypy, bólów gardła, obfitych miesiączek, upławów (jako irygacja) i wrzodów.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Można przyjmować napary, odwary i nalewki z 0,6-2,0 g sproszkowanej kory trzy razy dziennie. Sproszkowaną korę można nakładać na wrzody. Wyciągi z kory są obecne w wielu preparatach handlowych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Kora korzeni zawiera fla-wonoid mirycytrynę, a także garbniki i triterpeny (m.in. mirykadiol, tarakserol i tarakseron). Wosk (w rzeczywistości lipid uzyskiwany ze skórki owoców) zawiera estry kwasu palmitynowego, mirystynowego i laurynowego.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Podejrzewa się, że mirycytryna może odpowiadać za potwierdzone działanie przeciwbakteryjne i żólciopędne. Garbniki działają ściągająco i dostarczają możliwego wytłumaczenia dla zwyczajowego stosowania.

UWAGI Nazwa cerífera oznacza dający wosk. Dawniej wosk ten był substytutem wosku pszczelego i używany do wyrobu świec i pachnącego mydła. W Afryce Południowej wosk M. cordifolia jest stosowany do wytwarzania świec i past do podłóg. Liście rosnącego w Europie i Ameryce Północnej M. gale, Myrti brabantici folium, zawierają 0,4% olejku eterycznego (bogatego w 1,8-cyneol) i flawonoidy (mirycetyna). Jest to roślina zwyczajowo stosowana przeciw pasożytom i w leczeniu chorób skóry.

WPC

WPC (koncentrat białka serwatkowego) to popularna odmiana odżywki białkowej, która wytwarzana jest na bazie serwatki. Końcowy produkt zawiera 80% białka. Pozostała część to węglowodany, tłuszcze i woda. Odżywka ta ma umiarkowany czas wchłaniania. Białka wytwarzane z serwatki mają szeroki zestaw aminokwasów egzogennych. Wpływają one na stymulację komórek mięśniowych do wzrostu. Mają one działanie prozdrowotne, zwiększają odporność, sprzyjają spalaniu tkanki tłuszczowej.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 60 gramów na dobę. 

WPH

WPH (hydrolizat białka serwatkowego) to popularna odżywka proteinowa stworzona z białka pochodzenia mlecznego. To proteiny, które otrzymuje się z koncentratu białka serwatki w procesach enzymatycznej hydrolizy. Białko to charakteryzuje się szybkim tempem wchłaniania, a także wysoką przyswajalnością. Zaletą tego rodzaju białek, jest niska zawartość tłuszczu i laktozy. WPH sprawdza się najlepiej zaraz po zakończonym treningu, ponieważ wtedy należy jak najszybciej uzupełnić zapotrzebowanie komórek mięśniowych na proteiny i aminokwasy.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

WPI

WPI (izolat białka serwatkowego)  to popularna forma białka. Suplementy diety powstają z koncentratu białka serwatkowego, dzięki czemu uzyskane proteiny charakteryzują się znakomitym profilem aminokwasowym. Izolat białka serwatkowego najlepiej sprawdza się w okresach treningowych, ponieważ w tym czasie najbardziej liczy się kaloryczność. WPI łatwo się wchłania i przyswaja do organizmu, a dodatkowo bardzo łatwo się rozpuszcza. Tego rodzaju odżywki białkowe dostarczają do organizmu dużą porcję protein, a jednocześnie małą dawkę węglowodanów i tłuszczu.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych. 

Wrotycz Pospolity (Chrysanthemum vulgare)

Wrotycz Pospolity

OPIS Bylina (do 1,5 m wys.), z prosto wzniesioną, słabo rozgałęzioną łodygą, o pierzastych liściach. Koszyczki kwiatowe niewielkie jasnożółte osadzone na szczytach pędów, złożone z kwiatów rurkowych.

POCHODZENIE Europa i Azja.

SUROWIEC Wysuszone koszyczki kwiatowe (Tanace-ti flos=Chrysanthemi vulgaris flos), wysuszone części nadziemne (Tarutceti herba) oraz olejek eteryczny (Ta-naceti aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Tradycyjny środek czerwiopędny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Surowiec tradycyjnie stosowany jako przeciwrobaczy, przeciw tasiemcom, obleńcom i owsikom. Ma również znaczenie jako środek wiatropędny, przeciwskurczowy i pobudzający. Stosowany w leczeniu migreny, zaburzeń przewodu pokarmowego i wątroby, utraty apetytu a zewnętrznie w leczeniu neuralgii, reumatyzmu (jako środek powodujący łagodny terapeutyczny odczyn zapalny) i różnych schorzeń skórnych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dawka dzienna to 1-2 g suchego ziela, przyjmowanego w formie naparu rano na czczo. Czasami stosowane są nalewki (1-2 ml, trzy razy dziennie).

SUBSTANCJE AKTYWNE Występuje kilka chemotypów wrotyczu różniących się składem olejku eterycznego (typa-tujonu, (J-tujonu, kamfory). Aktywność surowca związana jest z zawartym w nim olejkiem eterycznym, w którego skład wchodzi P-tujon (aż do 95%), razem z mniejszymi ilościami kamfory i innych mono i seskwiterpenów. W surowcu obecne są także sterole (głównie P-sitosterol), tri-terpenoidy (a-amyryna, P-amyryna), polisacharydy, tiofeny i laktony seskwiterpenowe typu germakranu, eudesma-nu i gwajanu (krispolid, tatridyna, armefolina, tanacetyna, germakran D, tanacetol A, chryzantemina oraz inne).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wrotycz posiada udowodnione w badaniach na ludziach działanie przeciw-robacze, przeciwbakteryjne i pobudzające wydzielanie żółci. Laktony seskwiterpenowe mogą wywoływać reakcje alergiczne, a tujon jest znanym związkiem neurotoksycznym.

Wszechlek Żeń-szeń (Panax ginseng)

Wszechlek Żeń-szeń

OPIS Mała spichrzowa bylina o pojedynczej łodydze odrastającej każdego roku z krótkiego kłącza połączonego z mięsistym korzeniem. Na pojedynczym węźle tworzy się od jednego do czterech dłoniasto złożonych liści oraz pojedynczy baldaszek białych kwiatów, które przekształcają się w mięsiste, dwukomorowe, jasnoczerwone owoce. Zeń-szeń amerykański (Panax ąuinąuefo-lius) różni się podobno podstawami listków, które są bardziej okrągłe niż zwężające się, jakkolwiek trudno jest rozróżnić te dwa gatunki.

POCHODZENIE Górskie lasy wschodniej Azji. Uprawiany w Chinach, Rosji, Korei i Japonii. Zeń-szeń amerykański występuje naturalnie na dużych obszarach USA i Kanady, jest też na dużą skalę uprawiany i eksportowany do Chin.

SUROWIEC Świeży lub częściej suszony korzeń (Ginseng radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek adaptogenny, wzmacniający.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Jest to najsłynniejsza roślina lecznicza chińskiej medycyny i ma dobrą opinię jako adaptogen - preparat który zwiększa niespecyficznie zdolność organizmu do obrony przed stresem i chorobami. Korzeń był stosowany w Chinach od tysięcy lat i nie powinien być uważany za lekarstwo, ponieważ nie jest zalecany w żadnej konkretnej chorobie. Ma raczej przeciwdziałać osłabieniu, zmęczeniu, zmniejszeniu witalności i koncentracji, oraz przyspieszać rekonwalescencję.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dawka dzienna wynosi 1-2 g (do 3 g) suszonego korzenia (lub 200-600 mg ekstraktu). Korzeń może być żuty albo przyjęty jako napar (dostępna jest herbatka rozpuszczalna w torebkach po 3 g lub preparaty żeńszeniowe). Terapia powinna trwać co najmniej trzy-cztery tygodnie (do 3 miesięcy).

SUBSTANCJE AKTYWNE Złożona mieszanina saponin triterpenowych wspólnie określanych jako ginse-nozydy (do 6%), z 20-(S)-protopanaksadiolem i 20--(S)-protopanaksatriolem jako aglikonami. Najważniejsze są ginsenozydy Rgj, Rc, Rd, Rb,, Rb2 i Rb0. Obecny jest także szereg poliacetylenów (ginsenoiny A-K) i niewielkie ilości olejku eterycznego.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Nadzorowane badanie kliniczne wykazały, że żeń-szeń poprawia nastrój, wydolność fizyczną i psychiczną, rekonwalescencję i różne parametry metaboliczne (także odpowiedź immunologiczną).

Wyciąg z brokułów

Wyciąg z brokułów to substancja czynna, która została stworzona tak, by w jej składzie znajdowało się, jak najwięcej substancji odżywczych, które zawarte są w brokułach. Brokuły są bogate w substancje, które mają silne działanie prozdrowotne. Ich zadaniem jest regulowanie procesów metabolizmu estrogenów. Dodatkowo w wyciągu z brokułów znajduje się luteina, która ma korzystne działanie na pracę oczu. Dzięki nim poprawiają się procesy widzenia. Związki zawarte w tym wyciągu mają potencjał przeciwutleniający i przeciwzapalny, dzięki temu korzystnie wpływa na ogólny stan zdrowia organizmu.

Dawkowanie: nie znaleziono jednoznacznych informacji na temat dawkowania. 

Wyciąg z czerwonej kończyny

Wyciąg z czerwonej kończyny to składnik o silnym działaniu estrogenopodobnym. Jest on bogaty w cenne izoflawony, które mają silne działanie przeciwzapalne i antynowotworowe. Ten składnik jest źródłem wartościowych antyoksydantów. Stosowanie wyciągu z czerwonej kończyny przyczynia się do zmniejszenia obrzęków, a także zwiększa odporność skóry na niekorzystne działanie promieni słonecznych. Dodatkowo ekstrakt ten może okazać się skuteczny przy łagodzeniu objawów łysienia androgenowego.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 1-3% wyciągu, czyli ciężar nasypowy, to 0,7 g/ml na dobę. 

Wyciągi

Wyciągi to płynne, sproszkowane lub nieco lepkie nieoczyszczone mieszaniny związków chemicznych, wyekstrahowane z materiału roślinnego przy użyciu wody lub rozpuszczalnika organicznego, jak np. alkohol (etanol). W rezultacie wyciąg zawiera tylko rozpuszczalną frakcję z materiału roślinnego (zwykleok. 20% całej masy), a nierozpuszczalna (włóknista) pozostałość (ok. 80%) jest odrzucana. Olejki eteryczne otrzymuje się poprzez destylację z parą wodną lub rzadziej stosowaną ekstrakcję rozpuszczalnikami. Stosunek surowca do wyciągu (HER-herb toextri1Ctratio) przeważniew ynosi5:1dla zwykłych wyciągów,lub 100:1dlasurowców zawierających 1% olejku eterycznego. Wyciąg (extri1Ctum) - jako postać tradycyjna jest obecnie powszechnie używany.

Wymiotnica Prawdziwa (Psychotria ipecacuanha)

Wymiotnica Prawdziwa

OPIS To mały pólkrzew (do 0,4 m wys.), z jasnozielonymi, naprzeciwległymi liśćmi i wyraźnymi, niby-okół-kowymi przylistkami. Male, białe kwiaty tworzą zwarty kwiatostan głowiasty. Roślina wcześniej znana jako Cephaelis ipecacuanha. Innym źródłem surowca jest tzw. wymiotnica z Kartageny, Panamy, Kostaryki lub Nikaragui, znana jako C. acuminata. Kilka tropikalnych amerykańskich gatunków, jak C. tomentosa, C. hum-boldtiana, C. barcella i C. data było stosowane jako gorsze, zafałszowujące substytuty wymiotnicy. Termin wymiotnica lub ipekakuana jest stosowany nie tylko dla „prawdziwej” wymiotnicy, lecz także (niepoprawnie) dla różnych korzeni działających wymiotnie.

POCHODZENIE Brazylia. Korzenie zbierane są ze stanu naturalnego, głównie w Matto Grosso, w Brazylii. Próby uprawy rośliny w Malezji nie przyniosły sukcesu.

SUROWIEC Wysuszone korzenie (Ipecacuanhe radix) lub standaryzowany sproszkowany korzeń (Ipecacuanhe pulvis normatus); wyizolowane alkaloidy (emetyna).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec wykrztuśny, wymioty.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Wymiotnicę stosuje się głównie w chronicznych bronchitach (suchy kaszel). W dawce ok. 10-krotnie wyższej niż dawka terapeutyczna korzeń działa silnie wymiotnie, stąd z aktywnego składnika - emetyny przygotowuje się syropy pobudzające wymioty, stosowane przy okazjonalnych zatruciach.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Nie stosujemy jej w samoleczeniu, gdyż dawka powinna być dokładnie określona. Działanie wykrztuśne osiągamy przy dawce ok. 10 mL 0,5% naparu, zaś wymioty przy 0,5-2 g wysuszonego korzenia lub proszku z korzenia.

SUBSTANCJE AKTYWNE Korzeń zawiera liczne alkaloidy izochinolinowe (do 4%), z których emetyna i cefelina są najważniejsze.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Emetyna i cefelina są niemal jednakowo aktywne farmakologicznie. Poprzez pobudzenie nerwu błędnego (nervus vagus) w ścianie żołądka zwiększają wydzielanie wody w drzewie oskrzelowym, działając przez to wykrztuśnie i sekretolitycznie (podobnie jak saponiny). Alkaloidy działają także silnie wymiotnie w dużych dawkach, a przedawkowanie może być niebezpieczne. Emetyna silnie oddziałuje z DNA i blokuje biosyntezę białek, co jest podstawą działania cyto-toksycznego i antyamebowego związku.

Zapaliczka Cuchnąca (Feruła assa-foetida)

Zapaliczka Cuchnąca

OPIS Roślina wieloletnia (do 2 m wys.), z liśćmi wielokrotnie pierzastymi i niepozornymi żółtymi kwiatami zebranymi w baldachy. Asafetyda jest otrzymywana z F. assa-foetida, E foetida i F. narthex; guma galbanum z E gałbaniflua (= F. gummosa) i E rubicaułis (zob. także Dorema ammoniacum).

POCHODZENIE Iran i pustynie Azji. Różne gumy z Apiaceae są otrzymywane z roślin dziko rosnących z rejonu Iranu po Afganistan, Pakistan i Indie.

SUROWIEC Żywica („czarcie łajno” - asa-fetida), otrzymana przez wycieki z górnych części korzeni rośliny poprzez ich nacięcie.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Wiatropędny, przeciwskurczowy, wykrztuśny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Asafetyda jest używana w leczeniu niestrawności, ale także w zapaleniu oskrzeli, kaszlu i zaburzeniach nerwowych. Zewnętrznie jako środek drażniący. Pomimo nieprzyjemnego zapachu jest szeroko stosowana jako naturalny środek zapachowy do żywności. Galbanum jest środkiem pobudzającym trawienie oraz przeciwdrobnoustrojowym, wiatropędnym i wykrztuśnym. Ma działanie leczące rany i używany jest w perfumiarstwie jako utrwalacz zapachu.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Sproszkowana asafetyda może być używana w dawce 0,3—1 g trzy razy dziennie (lub 2—4 mL w postaci nalewki).

SUBSTANCJE AKTYWNE Gumy posiadają złożony skład; zawierają pochodne kumaryn (takie jak asaku-matyna B i farnezyferol A—C) oraz olejek eteryczny bogaty w składniki siarkowe, które nadają zapach oraz odpowiedzialne są za działanie lecznicze asafetydy i galbanum: disiarczki w asafetydzie; propenylodisiarczki w galbanum.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Disiarczki mogą tworzyć nowe wiązania siarczkowe z białkami przez co zmieniają aktywność enzymów, receptorów. To może tłumaczyć szerokie zastosowanie asafetydy. Poprawa w schorzeniach układu oddechowego może być związana ze składnikami siarkowymi, które są częściowo usuwane przez płuca (zob. Allium satwum).

Ziarno sezamowe

Ziarno sezamowe - jest to roślina roczna, pochodząca z Afryki lub Indii. Obecnie jest powszechnie uprawiana w tropikalnych rejonach Chin, Indii, Japonii, Meksyku oraz w południo-wo-zachodnich Stanach Zjednoczonych. Ziarno sezamowe jest bardzo pożywne. To doskonałe źródło białka, wapnia, nienasyconych kwasów tłuszczowych, magnezu, witaminy A, E i niacyny (witaminy B3). Dostępne w łupinach lub łuskane. Niełuskane (takie jak w pieczywie czy kaszkach) zawiera więcej składników odżywczych, ponieważ znaczna część minerałów znajduje się w łupinie. Z łuskanego ziarna sezamowego wyrabia się masło sezamowe, nazywane tahini, które można używać na wiele sposobów. Utarte z miodem stanowi doskonałą pastę do smarowania pieczywa, zmieszane z wodą, czosnkiem i cytryną jest doskonałym zdrowym sosem do sałatek, popularnym zwłaszcza na Środkowym Wschodzie. Z masła tahini można oddzielić olej, który znakomicie nadaje się do gotowania. Olej ten można też stosować zewnętrznie na dolegliwości skórne. Mieszając tahini z wodą, otrzymuje się mleczko sezamowe nawilżające jelita, niosące ulgę w zaparciach, polecane też w sztywności stawów, słabości kolan, spazmach, a także pobudzające wydzielanie mleka przez karmiące piersią kobiety

Zielony owies

Zielony owies to roślina, która bogata jest w cenne składniki aktywne, witaminy i sole mineralne. Zielony owies jest polecany w celu poprawy funkcjonowania układu nerwowego. Ma on silne działanie uspokajające i nasenne. Dodatkowo pobudza procesy metaboliczne, co wspomaga odchudzanie. Preparaty, które zawierają go w swoim składzie są zalecane dla osób, które dbają o zdrowe odżywianie i są aktywne fizycznie. Sprawdza się dla osób, które mają stresującą pracę, ponieważ rozluźnia i uspokaja.

Dawkowanie: nie znaleziono precyzyjnych danych.

 

Ziemniak

Ziemniak - roślina z rodziny psiankowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej, a do Europy został przywieziony w połowie XVI wieku. Obecnie jest najszerzej uprawianym warzywem na świecie i jednym z najważniejszych. Ziemniaki mają wysoką wartość odżywczą i rosną w większości krajów. Są pożywieniem o wysokiej zawartości skrobi, a spożywane ze skórką dostarczają dużo białka roślinnego, potasu, witaminy C, żelaza, fosforu, niacyny (witaminy B3 ) i enzymów. Stare ziemniaki są mniej zasobne w witaminę C. Jeśli chodzi o działanie ziemniaków jako lekarstwa, to mogą one pomóc złagodzić artretyzm i zmniejszyć zatrzymywanie wody w zależności od zawartej w nich ilości potasu. Neutralizują także kwasy w organizmie, a sok z ziemniaków pomaga w przypadku owrzodzenia żołądka i dwunastnicy. Świeży sok stosuje się niekiedy dla obniżenia ciśnienia krwi i wzmocnienia flory jelit.

Zimowit

Zimowit - bylina rosnąca dziko w wilgotnych miejscach, w Stanach Zjednoczonych jest też uprawiana. Z cebulek i nasion uzyskuje się trujący alkaloid kolchicynę, który hamuje podziały komórkowe. Stosuje się go w bardzo niskich dawkach w leczeniu gośćca i artretyzmu. Uwaga: Cala roślina jest silnie trująca i absolutnie nie wolno jej używać bez kontroli lekarza

ZMA

ZMA to opracowana formuła składająca się z witamin i minerałów. Dostarcza do organizmu magnez, cynk i witaminę B6 o wysokiej biodostępności. Magnez dba o pracę enzymów, reguluje pracę układy krążenia i układu nerwowego. Cynk wspiera proces syntezy testosteronu i dba o utrzymanie hormonu płciowego na prawidłowym poziomie. Stosowanie ZMA wpływa na jakość snu, zwiększa możliwości fizyczne i podnosi stężenie testosteronu we krwi. Zwiększ uczucie energii i poprawia zdolności poznawcze, a także działa uspokajająco i zwiększa odporność na stres.

Dawkowanie: zalecane dawki to 240 mg magnezu, 10-15mg cynku, 2-4mg witaminy B6 na dobę.

 

Złocień

Złocień - znany także jako maruna. Bylina pochodząca z Europy, rosnąca dziko i uprawiana. Późnym latem kwitnie pękami małych, białych, podobnych do stokrotek kwiatków. Zgniecione liście silnie pachną. Napary z suszonych kwiatów są w Europie tradycyjnym środkiem przyspieszającym opóźniające się krwawienia miesiączkowe, a badania potwierdziły, że zgniecione liście są skuteczne w łagodzeniu objawów migreny. Cierpiący na migreny powinni jednak wpierw upewnić się, czy ich dolegliwości nie są skutkiem alergii pokarmowych. Liści złocienia używa się w leczeniu depresji i nerwic. Dostępny w sklepach ze zdrową żywnością w postaci kapsułek.

Złocień Maruna (Chrysanthemum parthenium)

Złocień Maruna

OPIS Silnie pachnąca bylina z prostowzniesioną łodygą do 0,5 m wysokości, o liściach pierzastosiecznych, kwiatach zebranych w koszyczki. Koszyczki osadzone na szczytach pędów, złożone z żółtych kwiatów rurkowych i białych kwiatów języczkowych. W większości książek żółcień maruna występuje pod nazwą Tana-cetum parthenium. Uważa się, że angielska nazwa feverfew odnosi się do kształtu liści rośliny featherfew - pierzasty, a nie do określenia fever — gorączka.

POCHODZENIE Południowowschodnia Europa i Azja Mniejsza. Roślina uprawiana w wielu krajach świata, często rośnie w ogrodach, gdzie uprawia się zioła.

SUROWIEC Cala roślina lub części nadziemne. Kategoria TERAPEUTYCZNA Profilaktyka migreny, przeciwzapalnie.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Surowiec znalazł zastosowanie w leczeniu migreny, gorączki, reumatyzmu i schorzeń skórnych oraz zaburzeń ginekologicznych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dawka dzienna 50-200 mg wysuszonych liści; 2'/2 świeżych liści lub nalewka (1:5; 25% etanolu).

SUBSTANCJE AKTYWNE Surowiec zawiera dużą ilość laktonów seskwiterpenowych typu germakranu, gwajanu i eudesmanu, z których partenolid jest głównym związkiem. Intensywny zapach surowca pochodzi od zawartego w nim olejku eterycznego w tym kamfory, octanu chrysantenylu, kamfenu, germakranu D, p-cymenu, terpineolu, bomeolu i innych składników.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Partenolid i inne lak-tony seskwiterpenowe posiadają grupę laktonową z reaktywną grupą metylenową, która może tworzyć wiązania kowalencyjne z grupami holowymi białek. Wyciągi z maruny hamują agregację płytek krwi oraz tworzenie prostaglandyn i leukotrienów; działają przeciwzapalnie, spazmolitycznie, przeciwbakteryjnie i cytotoksycznie. W badaniach klinicznych wykazano zmniejszoną ilość napadów migrenowych u ludzi, którzy przyjmowali kapsułki z maruną (jedną na dzień) zawierającą ok. 100 mg surowca, co odpowiadało 0,5 mg partenolidu. Badania na zwierzętach wskazywały, że surowiec może być użyteczny w leczeniu zapalenia stawów, jednak badania kliniczne ich nie potwierdziły.

Złocień Ogrodowy (Chrysanthemum x morifolium)

OPIS Złocień ogrodowy jest silnie pachnącą rośliną o liściach pierzastosiecznych, kwiatach zebranych w koszyczki o różnym kształcie i kolorze. Istnieje wiele odmian hodowlanych, mieszańców pochodzących od gatunku C. indicum, które zostały uzyskane w Chinach przed wiekami. Odmiana stosowana w lecznictwie posiada małe, podwójne, żółte lub białe koszyczki kwiatowe. Również bardzo dobrze poznaną odmianą stosowaną w lecznictwie jest C. balsamita. Jest to prosto wzniesiona roślina aromatyczna o liściach pierzastosiecznych i względnie dużych koszyczkach kwiatowych złożonych z żółtych kwiatów rurkowych oraz brzeżnych, białych kwiatów języczkowych. Wcześniej surowiec byl stosowany jako czerwiopędny oraz jako substancja gorzka dodawana do piwa (na długo przed tym jak zaczęto stosować chmiel).

POCHODZENIE Azja Zachodnia (C. indicum i C. X morifolium)■, Europa i Azja Środkowa (C. balsamita). Koszyczki kwiatowe C. X morifolium - pozyskiwane z plantacji w Chinach.

SUROWIEC Wysuszone koszyczki kwiatowe C. X morifolium (Chrysanthemi flos) lub liście (C. balsamita).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA surowiec ogólnie wzmacniający.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI W Chinach wysuszone koszyczki kwiatowe były stosowane przez wieki w formie herbat lub jako składniki mieszanek ziołowych. Uważa się, że surowiec jest skuteczny w leczeniu schorzeń oczu, podwyższonego ciśnienia krwi, gorączki oraz infekcji bakteryjnych. Zewnętrznie w postaci sproszkowanej lub okładów na bolące oczy, infekcje skórne, owrzodzenia, czyraki i trądzik.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Kilka koszyczków kwiatowych zalewa się gorącą wodą, a po uzyskaniu naparu pije jako herbatę. W Chinach bardzo popularne są mieszanki ziołowe oparte na tradycyjnych recepturach złożonych z odpowiednio dobranych ziół.

SUBSTANCJE AKTYWNE Koszyczki kwiatowe zawierają co najmniej 15 różnych alkoholi triterpenowych (helianol, P-dykcjopterol, chrysantediol A i octan chrysantediolu B).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Triterpeny wykazują aktywność przeciwzaplaną i są cytotoksyczne dla ludzkich komórek nowotworowych. Wyciągi posiadają aktywność przeciwbakteryjną. Przeprowadzone badania kliniczne wskazują, że surowiec może obniżać ciśnienie krwi.

Łoboda

Łoboda - krzew rosnący na pustynnych terenach, takich jak suche pastwiska południowej Australii i wybrzeża Morza Śródziemnego. Liście są bogate w minerały, zwłaszcza w sól, co czuć po rozgryzieniu. Dwa z tych minerałów, chrom i mangan, mają dobroczynny wpływ w leczeniu cukrzycy, a ich użycie prowadzi nawet do wyleczenia lżejszych przypadków tej choroby. Dostępna w sklepach z potrawami regionalnymi.

Łopian

Łopian - zwanyjest także głowaczem. Roślina dwuletnia, rośnie dziko w Ameryce Północnej i Europie. Liście, korzenie i nasiona są surowcem leczniczym. Łopian działa moczo-pędnie i napotnie, oczyszcza krew i ułatwia trawienie. Zawiera składniki grzybobójcze, bakteriobójcze i przeciwnowotworowe. Zioło to zaleca się w zapobieganiu nowotworom. Łopian zawiera także wielocukier inulinę, znaną ze swych właściwości przeciwzapalnych i bakteriobójczych, między innymi używaną w leczeniu zakażeń gronkowcem. Kuchnia makrobiotyczna zaleca spożywanie świeżego łopianu. Do naparów i wywarów używa się suszonego korzenia lub wyciska sok ze świeżego. 89 Kapsułki dostępne są w sklepach ze zdrową żywnością, suszone ziele można dostać w sklepach zielarskich, łopian jest też składnikiem mieszanek ziołowych.

Łopian Większy (Arctium lappa, łopuch, głowacz)

Łopian Większy

OPIS Łopian większy jest okazałym dwuletnim chwastem z dużymi liśćmi oraz kulistymi koszyczkami purpurowych kwiatów otoczonymi szczeciniastymi, haczykowatymi listkami okrywy.

POCHODZENIE Arctium lappa występuje naturalnie w Europie; wprowadzony do północnej Azji i Ameryki Północnej. Niekiedy uprawiany ze względu na jadalne korzenie i liście. Dostawy surowca pochodzą gł. ze wschodniej Europy.

SUROWIEC Przede wszystkim wysuszone korzenie (Bardanae radix), czasami także liście i owoce.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek moczopędny, stosowany także w chorobach skóry.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Korzenie łopianu znajdują zastosowane w tradycyjnym leczeniu dolegliwości żołądkowo-jelitowych, jednakże surowiec winien być bezwzględnie świeży. Ekstrakty z korzenia lub liści stosowane są zewnętrznie w egzemie i łuszczycy, ale także w trądziku, infekcjach skórnych, trudno gojących się ranach, ukąszeniach owadów i innych dolegliwościach. Twierdzenie, że pobudza porost włosów wywodzi się z doktryny sygnatur (zioło posiada moc przenoszenia na ludzi swojego owłosienia).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Do użytku wewnętrznego przygotowywane są napary z korzeni, natomiast olej z korzeni lub sproszkowane liście stosowane są zewnętrznie jako środki zmiękczające. Korzeń łopianu wchodzi w skład pudrów, tabletek i nalewek polecanych w schorzeniach skóry i reumatyzmie.

SUBSTANCJE AKTYWNE W korzeniach występują różnego typu poliacetyleny: acetylenowe związki heterocykliczne zawierające siarkę, takie jak arktinal i lap-pafeny oraz kilka związków bezsiarkowych. Zawiera także olejek eteryczny (z pochodnymi benzaldehydu, acetaldehydu i pirazyny), znaczne ilości inuliny, triter-peny i liczne inne składniki o mniejszym znaczeniu. W liściach wykryto arkcjopikrynę, gorzki lakton seskwi-terpenowy typu germakranu. Owoce zasobne są w lig-nany.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Uważa się, że korzenie i liście łopianu posiadają aktywność hipoglikemiczną i moczopędną. Szeroko opisano takie właściwości biochemiczne jak antagonizm PAF, hamowanie fosfodiesterazy cAMP oraz właściwości przeciwdrobnoustrojowe i przeciwzapalne. Niektóre z tych działań tłumaczy obecność lignanów i poliacetylenów.

Łosoś

Łosoś - ryba o niskiej zawartości nasyconego tłuszczu i cholesterolu. Zawiera bardzo wartościowe odżywczo kwasy tłuszczowe omega-3 nienasycone: EPA (kwas eikozapen-taenowy) i DHA (kwas dokozaheksaenowy). Skutecznie zapobiegają one poważnym chorobom sercowonaczyniowym, takim jak stwardnienie tętnic, zakrzepy, nadciśnienie, wysoki poziom cholesterolu, zawały i udary.

Łyszczec Wiechowaty (Gypsophila paniculata)

Łyszczec Wiechowaty

OPIS Łyszczec jest rośliną wieloletnią z długimi, szarawo zielonymi, wąskimi liśćmi i z dużymi rozłożystymi gronami małych, białych kwiatów. G. paniculata i G. elegans są bardzo dobrze znane ze względu na kwiaty używane w bukietach. Inne gatunki Gypsophila używane są w fitoterapii, np. G. arrostii (rejon Morza Śródziemnego), G. fastigiata (środkowa i wschodnia Europa), G. perfoliata (Europa Wschodnia) i G. struthium (rejon Morza Śródziemnego, Bliski Wschód). Innym gatunkiem bogatym w saponiny jest mydlnica lekarska (Saponaria officinalis), która też jest rośliną wzniesioną o dużo większych kwiatach.

POCHODZENIE Środkowa Europa i Azja. Rośliny są szeroko uprawiane do celów handlowych ze względu na kwiaty, mniej do celów leczniczych.

SUROWIEC Wysuszone, podziemne narządy (Sapo-nariae albae radix; Gypsophilae radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Wykrztuśne.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Korzenie są używane w leczeniu nieżytów układu oddechowego. Są nadal używane jako składniki różnych preparatów. Zewnętrznie w schorzeniach skóry.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Dawka dzienna 30—150 mg suchego surowca (lub 3—15 mg saponin).

SUBSTANCJE AKTYWNE Saponiny triterpenowe (do 20%) z saponozydem A i D jako głównymi glikozydami. Te dwa związki są bidesmozydami, które uwalniają po hydrolizie gipsogeninę jako aglikon. G. struthium jest bogata w fitosterole (spinasterol).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Saponiny wpływają na nervus vagus w błonie śluzowej żołądka powodując wzmożone wydzielanie w śluzu w oskrzelach. To działanie wydzielnicze jest znaczące (typowe dla większości leków zawierających saponiny). Saponiny oddziałują z blanami organizmów ludzkich, zwierzęcych i mikrobów czyniąc je nieszczelnymi (efekt hemolityczny). Dlatego saponiny (szczególnie monodesmozydy) mają działanie przecibakteryjne, plemnikobójcze i cytotoksyczne. Saponiny są mało toksyczne po podaniu doustnym i w małych ilościach, ale są bardzo toksyczne po podaniu dożylnym (wywołują hemolizę).

UWAGI Saponiny roślinne są używane w łagodnych proszkach do prania wełny i futer.

Ślaz Dziki (Malva sylvestris)

Ślaz Dziki

OPIS Ślaz jest rośliną dwuletnią lub krzewinką (do 1 m wys.), o okrągłych, klapowatych i wrębionych liściach. Atrakcyjne różowe kwiaty posiadają pięć płatków z charakterystycznym ciemnym żyłkowaniem u podstawy. Drugi gatunek, ślaz zaniedbany (M. neg-lecta) jest niekiedy stosowany jako źródło liści. Zarówno ślaz dziki (M. sylvestris ssp. sylvestris), jak i ślaz mauretański (M. sylvestris ssp. mauritiana) dostarczają kwiatów. Kwiaty te nie powinny być mylone z Malvae arboreae flos, który pochodzi z gatunku Alcea rosea (malwa różowa).

POCHODZENIE Europa i Azja, występują jako chwasty na całym świecie.

SUROWIEC Suszone liście (Malvae folium) lub kwiaty (Malvae flos).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek łagodzący, w leczeniu kaszlu.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Roślinę stosuje się głównie w leczeniu podrażnień błon śluzowych jamy ustnej i gardła, powstających wskutek suchego, drażniącego kaszlu. Jest także stosowana jako lekko ściągająca w leczeniu stanów zapalnych żołądka. Zwyczajowo używana w dolegliwościach pęcherza oraz zewnętrznie jako okład na rany.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Stosuje się około 5 g suszonych liści lub kwiatów (lub odpowiednik tej ilości w wyciągu).

SUBSTANCJE AKTYWNE Jak inni członkowie tej rodziny (zob. AIthaea offlcinalis), ślaz zawiera śluz. Jest on obecny w suchej masie w ilości 10% w kwiatach i 8% w liściach. Po hydrolizie śluz dostarcza wielu cukrów: arabinozy, galaktozy, glukozy i ramnozy, jak również kwasu galakturonowego. Ważna jest również wysoka zawartość antocyjanów w kwiatach (ok. 7% suchej masy), w tym malwiny (3,5-diglukozyd malwidyny), 3-glukozydu malwidyny i 3-glukozydu cyjanidyny. Obecne są także niewielkie ilości garbników (kwas rozmarynowy) i proantocyjanin.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Śluz działa powlekają-co, tworzy warstwę ochronną na powierzchni uszkodzonej błony śluzowej. Antocyjany i inne polifenole działają przeciwutleniająco, są odpowiedzialne za delikatne działanie ściągające i przeciwzapalne.

UWAGI Kwiaty występują niekiedy w innych preparatach jako składnik nadający kolor.

Śliwa Afrykańska (Prunus africana)

Śliwa Afrykańska

OPIS Wysokie, leśne drzewo (do 30 m wys.), często wytwarzające korzenie podporowe. Ciemnozielone, błyszczące liście mają drobnoząbkowane brzegi i pachną migdałami po zmiażdżeniu. Z małych, białych kwiatów na wydłużonej osi kwiatowej, tworzą się owoce -czerwonobrązowe jagody o średnicy ok. 10 mm. Drzewo wcześniej znane było jako Pygeum africanum. Kilka innych gatunków Prunus także znajduje zastosowanie lecznicze (zob. P spinosa).

POCHODZENIE Drzewo występuje w tropikalnych i subtropikalnych rejonach Afryki. Zbiór ze stanu naturalnego jest niezwykle trudny.

SUROWIEC Kora pnia (Pygei africani cortex).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec urologiczny, w łagodnym przeroście prostaty.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Surowiec jest popularny w Europie (Francja, Włochy i Szwajcaria) jako główny składnik terapii łagodnego przerostu prostaty.

PRZYGOTOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI W Europie stosuje się ekstrakty zawierające składniki lipofilne i fitosterole (100 mg na dzień w cyklach 6-8 tyg.). Dostępne są odpowiednie ekstrakty zawierające też korzeń pokrzywy (Urtica dioica) i palmę sabalową (Serenoa repens). Odwary z kory śliwy, stosowane są często w tradycyjnej medycynie afrykańskiej.

SUBSTANCJE AKTYWNE Fitosterole (wolny i gliko-zylowany P-sitosterol, kampesterol) i garbniki obecne są w korze razem z estrami triterpenowymi i licznymi alifatycznymi alkoholami oraz estrami kwasu ferulo-wego. Stwierdzono także obecność amygdaliny — glikozydu cyjanogennego.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Działanie lecznicze w przeroście gruczołu krokowego wynika zapewne z obecności P-sitosterolu, znajdującego się też w innych surowcach (zob. Serenoa repens i Cucurbita pepo). Badania eksperymentalne sugerują, że fitosterole mogą hamować wiązanie się dihydrotestosteronu z prostatą lub też efekty wynikają z hamowania 5a-reduktazy lub aromatazy. Prawdopodobnie triterpeny i estry ferulowe przyczyniają się do tego działania. Badania kliniczne potwierdziły statystycznie istotną poprawę w leczeniu przerostu gruczołu krokowego.

Śliwa Tarnina (Prunus spinosa)

Śliwa Tarnina

OPIS To zdrewniały, ciernisty krzew (do 4 m wys.), z ciemnozielonymi liśćmi, białymi kwiatami i niebiesko-czarnymi, okrągłymi owocami. Kilka gatunków z rodzaju Prunus znajduje zastosowanie lecznicze. Łodyżki, z których wyrastają owoce europejskiej dzikiej wiśni, P avium, są tradycyjnie stosowane jako surowiec moczopędny i ściągający. Gatunek nie powinien być mylony z wiśnią szklaną lub z wiśnią pospolitą, P cerasus, której liście stosuje się do przygotowania naparów. Z kory dzikiej wiśni amerykańskiej lub czeremchy później, P serotina, wytwarza się „syrop z dzikiej wiśni”, znany środek wykrztuśny. Także niewielkie ilości nasion moreli P armeniaca stosowane są w Chinach jako środek wykrztuśny, a olej z nich tłoczony używa się w kosmetyce. Wodę wawrzynowiśniową (z P laurocerasus) stosowano w Europie na pobudzanie funkcji oddechowych. Owoce moreli japońskiej lub wu mei są surowcem hamującym krwawienie, przeciwkaszlowym i przeciwbiegunkowym.

POCHODZENIE Europa, zachodnia Azja, Ameryka Północna (P spinosa). W Europie Wschodniej surowiec zbierany jest ze stanu naturalnego. Pozostałe gatunki wymienionej powyżej pochodzą z Europy lub Azji za wyjątkiem północnoamerykańskiej P serotina.

SUROWIEC Wysuszone kwiaty oraz świeże lub wysuszone dojrzale owoce.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec ściągający i moczopędny.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Wysuszone owoce (lub sok z owoców) są używane w leczeniu stanów zapalnych jamy ustnej, dziąseł i gardła. Kwiatom przypisuje się liczne działania lecznicze (wykrztuśne, lekko przeczyszczające, moczopędne, napotne).

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Z wysuszonych kwiatów (1-2 g) przygotowuje się napary. Przyjmuje się jeden lub dwa kubki takiego naparu w ciągu doby. W leczeniu stanów zapalnych jamy ustnej, przygotowuje się napar z 2-4 g wysuszonych owoców lub też płuka się gardło świeżym sokiem.

SUBSTANCJE AKTYWNE Głównymi składnikami są garbniki, flawonoidy i glikozydy cyjanogenne; z pruna-zyny pod wpływem hydrolizy enzymatycznej powstaje kwas pruski (cyjanowodór, HCN) i benzaldehyd (o charakterystycznym marcepanowym zapachu).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Garbniki znane są ze swojego działania antyseptycznego, przeciwbiegunkowego i przeciwzapalnego.

Śliwki

Śliwki - drzewa śliw rosną na obszarach klimatu umiarkowanego półkuli północnej. Ich owoce, śliwki, zawierają dużą ilość potasu, a także umiarkowane ilości wapnia i żelaza. Ponieważ mają mało tłuszczu, są pożywieniem niskokalorycznym, a ich złote odmiany stanowią dobre źródło beta-karotenu. Śliwki są moczopędne, a ponadto można je stosować w diecie wątrobowej przy takim schorzeniu, jak marskość wątroby. Śliwki suszone robi się z odmian słodszych, bogatszych w cukier, wapń i żelazo. Zawierają one substancję, która pobudza pracę jelit. Kompot ze śliwek działa przeczyszczające i jest tradycyjnym lekarstwem przeciw zaparciu.

Śluzy

Śluzy - wielocukry mające zdolność do pęcznienia w wodzie i tworzenia żelów. Ich znaczenie lecznicze wynika z działania osłaniającego, łagodzącego kaszel, wykrztuśnego, rozwalniającego (ślaz, lukrecja). Mogą także pobudzać układ trawienny i ułatwia wypróżnienie. Stosowane są także przy nieżytach żołądkach i jelit oraz w leczeniu choroby wrzodowej. Śluzowe surowce pęczniejące pomocne są w zwalczaniu otyłości. Stosowane są w przypadku zatruć metalami ciężkimi, łagodzą bóle, powlekają, ułatwiają gojenie się ran, hamują odczyny zapalne. Stosowane są przed wszystkim przy podrażnieniach i stanach zapalnych przewodu pokarmowego i układu oddechowego. W kosmetyce powlekające, ochronne i kojące działanie śluzów wykorzystuje się do łagodzenia podrażnień skóry. Do surowców śluzowych należą nasiona kozieradki i lnu, korzeń i liść prawoślazu,liść podbiału, liść ślazu, kwiat malwy czarnej, kwiat dziewanny i plecha porostu tarczownicy islandzkiej.

Śnieżyczka Przebiśnieg (Galanthus nivalis)

Śnieżyczka Przebiśnieg

OPIS Śnieżyczka jest małą cebulowatą rośliną, z wąskimi, lancetowatymi liśćmi i białymi graniastymi kwiatami. Opisywanych jest kilka gatunków, które są blisko ze sobą spokrewnione. G. nivalis i G. woronowii są źródłem surowca.

POCHODZENIE Południowa, środkowa i wschodnia Europa, aklimatyzowana w Wielkiej Brytanii (G. nivalis) ; gatunki bogate w alkaloidy są uprawiane w Bułgarii; G. woronowii jest gatunkiem endemicznym występującym w rejonach Kaukazu i uprawianym w południowych rejonach Rosji.

SUROWIEC Wysuszone i sproszkowane bulwy obu gatunków (Galanthi bulbus) do otrzymywania alkaloidów.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA inhibitor cholmoesterazy.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Wyizolowany alkaloid, galantamina, jest używany w neuralgiach, zapaleniach nerwu, a także w myasthenia gravis i poliomyelitis. Duże zainteresowanie wzbudza leczenie choroby Alzheimera preparatami zawierającymi galantaminę.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Bulwy nie są używane w medycynie. Około 0,15—0,35 mg galantaminy na kg masy ciała jest podawane w postaci iniekcji dożylnych.

SUBSTANCJE AKTYWNE Gatunki rodzaju Galanthus zawierają liczne alkaloidy Amaryllidaceae (do 1,6%), takie jak galantaminę (główny składnik, do 0,8% suchej masy w G. woronowii), hemantaminę, galantynę, likorynę i narcyklozynę. Z bulwy G. nivalis wyizolowano lektynę.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Choroba Alzheimera (jedna z najbardziej powszechnych odmian demencji, prowadząca do utraty pamięci i innych funkcji życiowych) jest częściowo zależna od braku acetylocholiny w niektórych obszarach mózgu. Acetylocholinoesteraza jest enzymem, który rozbija acetylocholinę, jeden z najważniejszych neuroprzekaźników. Poprzez zahamowanie tego enzymu, galantamina pomaga zwiększyć stężenie acetylocholiny. Likoryna posiada właściwości przeciwwirusowe

Świetlik Łąkowy (Euphrasia officinalis)

Świetlik Łąkowy

OPIS Świetlik jest rośliną jednoroczną (do ok. 0,4 m wys.), z małymi głęboko ząbkowanymi liśćmi ułżonymi parami naprzeciwległe. Kwiaty są białe lub różowe z żółtymi plamkami i ciemnymi obszarami pośrodku i z purpurowymi żyłkami. Euphrasia offtcinalis jest gatunkiem złożonym z kilku blisko spokrewnionych ze sobą roślin (E. minima, E. nemorosa, E. rostkoviana, E. stńcta).

POCHODZENIE Europa. Ziele pochodzi ze stanu naturalnego i zbierane jest w okresie kwitnienia, głównie w Europie Wschodniej.

SUROWIEC Części nadziemne (Euphrasiae herba). KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Lek tradycyjny w schorzeniach oczu, przeciwzapalny

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Świetlik jest używany od bardzo dawna w leczeniu schorzeń oczu (podrażnienia, zapalenie, zaburzenia widzenia, zmęczenie oczu). Doustnie używany jest w schorzeniach żołądka, kaszlu i chrypce, katarze siennym i zewnętrznie w schorzeniach skórnych.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE 2% odwar jest używany trzy lub cztery razy dziennie do przemywania oczu. Wewnętrznie używa się naparu z 2—3 g suchego ziela.

SUBSTANCJE AKTYWNE Roślina zawiera kilka glikozydów irydoidowych (do 0,9%), takich jak aukubina, katapol. Interesująca jest również obecność glukozydu alkoholu dehydrodikoniferylowego (lignan) ieukowo-zydu (glikozyd fenylopropanowy). Innymi składnikami są garbniki i kwasy fenolowe (kwas kawowy, kwas wa-nilinowy) i różne flawonoidy.

EFEKT FARMAKOLOGICZNY Glikozydy irydoidowe lub ich metabolity powstające w ludzkim organizmie hamują powstawanie prostaglandyn i wykazują działanie przeciwzapalne. Fenole, takie jak kwasy fenolowe i flawonoidy odpowiedzialne są za działanie przeciwbakte-ryjne. Komisja E nie znalazła wystarczających doniesień naukowych potwierdzających tradycyjne zastosowanie.

UWAGI Ziele świetlika jest przykładem surowca, którego jasne kwiaty przypominały oczy i dlatego sugerowano jego zastosowanie w ich leczeniu.

Żankiel Zwyczajny (Sanícula europaea)

Żankiel Zwyczajny

OPIS To małe cieniolubne ziele, o głęboko powcinanych liściach w kształcie dłoni, wyrastających każdego roku z podziemnego kłącza. Małe białe kwiaty pojawiają się na smukłej łodydze kwiatowej (do 0,4 m wys.). Pokryte szczecinką owoce są roznoszone przez zwierzęta. Jest to roślina stosowana od dawna w medycynie ludowej (jak wskazuje nazwa, pochodząca od łac. słowa sanare: leczyć). W lecznictwie ludowym wykorzystywana jest również S. marilandica z Ameryki Północnej.

POCHODZENIE Europa, Azj a i Afryka; surowiec zbie -rany ze stanu naturalnego.

SUROWIEC Wysuszone ziele (Saniculae herba), rzadziej wysuszone korzenie (Saniculae radix).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Surowiec ściągający, wykrztuśny.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Żankiel stosowano tradycyjnie w nieżytach górnych dróg oddechowych, a także w leczeniu biegunki, rozstroju żołądka, wzdęć i silnego krwawienia. Jako składnik płukanek, wykorzystywano jego korzystne działanie przeciwzapalne w łagodzeniu bólu gardła i w zapaleniu błony śluzowej jamy ustnej i dziąseł. Z liści przygotowywano kompresy na zranienia, siniaki, oparzenia, infekcje skóry i hemoroidy. W środkowej Europie żankiel jest nadal populamy w medycynie ludowej, zwłaszcza jako składnik mieszanek na wzdęcia i biegunkę. Korzenie mają podobne właściwości i zastosowanie, przy czym mają dodatkowo działanie ściągające.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Napar z 1-2 g ziela jest przyjmowany 2-3 razy dziennie (dobowa dawka 4-6 g) w leczeniu zapaleń dróg oddechowych. Bardziej skoncentrowane napary lub odwary nadają się do płukania gardła lub do użytku zewnętrznego. SUBSTANCJE AKTYWNE Stwierdzono duże ilości (ponad 10%) monodesmodyzowych saponin triterpe-nowych (estry sanikulozydów A-D) oraz flawonoidy (rutyna, astragalina), a także różne kwasy organiczne (0,6% kwasu chlorogenowego, 1,7% kwasu rozmarynowego, 0,1% kwasu askorbowego) i śluz. Ziele zawiera też garbniki, allantoinę oraz ślady olejku eterycznego (wymaga to potwierdzenia).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Potwierdzono doświadczalnie działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Działanie wykrztuśne wynika z obecności saponin. Za działanie ściągające i hamujące krwawienie odpowiadają garbniki.

Żarowiec Miotlasty (Cytisus scoparius)

OPIS Rozgałęziony krzew (do 2 m wys.), z kanciastymi gałązkami, małymi trójlistkowymi liśćmi. Kwiaty jasnożółte w kątach liści, zebrane w szczytowe grona. Owocem są płaskie, lekko sierpowate strąki, które po dojrzeniu przybierają barwę czarną.

POCHODZENIE Środkowa, południowa i wschodnia Europa. Roślina naturalizowana w północnej i południowej Ameryce, południowej Afryce i innych krajach.

SUROWIEC Nadziemne części lub kwiaty, najczęściej kwitnące szczytowe pędy (Cytisi scoparii herba; syn. Scoparii herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek stosowany w zaburzeniach pracy serca i krążenia.

ZASTOSOWANIE i WŁAŚCIWOŚCI Surowiec jest stosowany głównie w celu regulacji krążenia. Zmniejsza nadpobudliwość mięśnia sercowego, przez co zwalnia i reguluje pracę serca. Może podnosić niskie ciśnienie krwi. W medycynie tradycyjnej żarnowiec miotlasty jest stosowany gl. jako środek moczopędny oraz w leczeniu ukąszeń przez węże. Surowiec jest składnikiem wielu preparatów stosowanych w medycynie tradycyjnej.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Przyrządza się napar z 1—2 g wysuszonego surowca i przyjmuje cztery razy dziennie. Preparaty nie powinny zawierać więcej niż 10 mg/ml sparteiny, co odpowiada 1,5 surowca.

SUBSTANCJE AKTYWNE Działanie jest głównie przypisane tetracyklicznym alkaloidom chinolizydynowym, z których sparteina to główny alkaloid obecny w gałązkach. Również obecne są, zwłaszcza w kwiatach, aminy (tyramina, dopamina i epinina) oraz flawonoidy (głównie izoflawony, jak sarotamnozyd i genisteina, a także C-glikozydy flawonów apigeniny i luteoliny)

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Sparteina stymuluje muskarynowe receptory acetylocholiny oraz blokuje kanały Na+ i K+. Działa przeciwarytmicznie podobnie do chinidyny i ajmalicyny przez zmniejszenie wrażliwości przewodnictwa nerwowego w mięśniu sercowym. Przedłuża fazę diastoliczną oraz wykazuje pozytywny efekt inotropowy. Tyramina wykazuje efekt zwężający naczynia i zwiększający ciśnienie krwi. Surowiec jest środkiem przyspieszającym poród, zatrzymuje krwawienia maciczne oraz zwiększa napięcie i siłę skurczów macicy.

Żelazo

Żelazo to kluczowy minerał, na którego niedobór cierpi ogromna część społeczeństwa. Jest niezastąpioną częścią hemoglobiny, ma swój udział w procesie tworzenia się i namnażania czerwonych krwinek, a także ma ogromny wpływ na proces replikacji DNA. Żelazo jest niezbędne do działania enzymów w organizmie. Niedobory tego pierwiastka często pojawiają się u kobiet, a także osób aktywnych fizycznie. Pierwiastek ten słabo się wchłania, więc ważne jest, by codzienna dieta była dobrze zaplanowana.

Żelazo to pierwiastek metaliczny, w organizmie ludzkim występuje jako śladowy. Spośród wszystkich pierwiastków śladowych jest go najwięcej. W ciele człowieka dorosłego jest przeciętnie około 5 g żelaza, związanego z białkiem. Żelazo jest nieodzowne do produkcji hemoglobiny,  czerwonego barwnika krwi, który transportuje tlen do komórek ciała. Bez żelaza komórki „udusiłyby się" i obumarły. Pierwiastek ten pobudza energię, uwalnia od zmęczenia, zapobiega anemii i zwiększa odporność na choroby. Jednakże z wchłanianiem żelaza mogą się wiązać pewne problemy. Organizm absorbuje i przyswaja około 8% żelaza z pokarmu; dla właściwego przebiegu procesu wchłaniania niezbędna jest odpowiednia ilość kwasu żołądkowego, którego niedobór powszechnie występuje u osób starszych. Optymalne wchłanianie żelaza wymaga także obecności w organizmie białka, miedzi, wapnia oraz witamin B6, B12, C i E. Najłatwiej przyswajalne formy żelaza to jego związki organiczne, takie jak bursztynian żelazawy lub glukonian żelazawy. Żelazo w związkach nieorganicznych, takich jak siarczan żelazawy, niszczy witaminę E. Dobrze wchłaniane przez organizm jest żelazo w syropie lub w drożdżach piwnych. Utrata niewielkich ilości żelaza jest zjawiskiem normalnym: mężczyźni tracą go dziennie około l mg, kobiety o wiele więcej z powodu menstruacji i ciąży. Kobiety zatem, dzieci i osoby starsze są podatne na niedobory tego pierwiastka: badania wykazały, że około jednej czwartej brytyjskich dzieci poniżej pięciu lat cierpi na poważny niedobór żelaza. Naturalnymi źródłami pokarmowymi dla jego pozyskiwania przez organizm są wątroba, surowe małże i ostrygi, płatki owsiane, suszone śliwki, żółtko jaj, drożdże piwne i zielone liście warzyw. Zalecaną dawkę dzienną dla mężczyzn szacuje się na 10 mg, dla kobiet - 18 mg, choć zapotrzebowanie wzrasta podczas ciąży, laktacji oraz w stanach związanych z krwawieniem, jak menstruacja, choroba wrzodowa, krwawienie z jelit. Także nadmierne picie kawy i herbaty może spowodować zmniejszenie ilości żelaza w organizmie.

Dawkowanie: zalecana dawka u kobiet to 10-18 g, u mężczyzn 10 g, u kobiet w ciąży 27g na dobę.

Żeń-Szeń

Żeń-Szeń - najczęściej używane zioło w medycynie chińskiej, stąd jego nazwa panax, oznaczająca lek na wszystkie dolegliwości. Jest to mała bylina, pochodząca z Korei, uprawiana też w Chinach, na Syberii i w Stanach Zjednoczonych. Uważa się, że najsilniejsze właściwości lecznicze ma korzeń żeń-szenia, przede wszystkim stosuje się go jako środek wzmacniający. Leczy się nim tak różnorodne choroby, jak nadciśnienie, przemęczenie, stres, słabą pamięć, artretyzm i impotencję. Korzeń zawiera glikozy-dy nazywane ginsenozydami, które wraz z witaminami i minerałami wzmacniają układ odpornościowy i zapewniają dobre samopoczucie fizyczne i psychiczne. Żeń-szeń jest dostępny w sklepach ze zdrową żywnością w postaci herbatki, kapsułek.

Żeń-szeń syberyjski

Żeń-szeń syberyjski (Eleuterokok kolczasty) jest źródłem eleuterozydów, które mają zbawienny wpływ na pracę układu nerwowego. Ma on zdolności adaptacyjne, a dodatkowo podnosi naszą wydajność fizyczną i umysłową. Posiada działanie oczyszczające, dzięki czemu wspiera proces wydalania toksyn z organizmu. Jego stosowanie jest zalecane w celu wzmocnienia układu odpornościowego, a także poprawienia samopoczucia. Może służyć do kontrolowania i utrzymania masy ciała.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 200 mg na dobę.

 

Żeń-szeń właściwy

Żeń-szeń właściwy to roślina, która wywodzi się z Półwyspu Koreańskiego. Roślina ta przyczynia się do poprawy funkcjonowania organizmu człowieka i samopoczucia. Zaleca się go w przypadku problemów z ciągłym stresem. W składzie żeń-szenia właściwego znajdują się substancje aktywne, które zwiększają odporność organizmu na stres. Roślina ta popraw libido, polecana jest kobietom w okresie menopauzy i mężczyzną w okresie andropauzy. Poprawia krążenie i może okazać się skuteczny w przypadku cukrzycy.

Dawkowanie: zalecana dawka to około 200 mg na dobę. 

Żółć

Żółć - gęsta ciecz wydzielana przez wątrobę, wytwarzana z cholesterolu dzięki działaniu enzymów. Tworzenie się żółci wspomaga witamina C. Żółć w procesie trawienia bierze udział w emulgacji tłuszczów w dwunastnicy (rozbijaniu ich na drobne kuleczki), a także pomaga we wchłanianiu kwasów tłuszczowych. Nadmiar żółci gromadzi się w pęcherzyku żółciowym, skąd w razie potrzeby wydostaje się ona do dalszych części układu trawienia. Wytwarzaniu żółci, która pomaga w redukcji cholesterolu, sprzyja wysoki poziom witaminy C w diecie. Odpowiednią dietą można więc pobudzić zwiększenie jej produkcji. Dieta uboga w białko lub zawierająca dużo cukru powoduje spadek produkcji żółci, przez co układ trawienny słabo rozkłada tłuszcze, a to sprawia, że nie rozłożone tłuszcze w połączeniu z wapniem i żelazem z pokarmów tworzą sole kwasów tłuszczowych, które nie ulegają rozkładowi. Jest to szkodliwe z dwóch powodów: przeszkadza we wchłanianiu przez organizm wapnia i żelaza, przyczyniając się do ich niedoborów, a także powoduje twarde stolce i w konsekwencji zaparcia. Dieta wolna od tłuszczu także jest niepożądana, ponieważ brak stymulacji wypływu żółci z pęcherzyka sprawia, że zalegające jej osady mogą przyczynić się do rozwoju kamieni żółciowych.

Żurawina

Żurawina ma owoce, które są źródłem cennych witamin i substancji aktywnych. Dostarczają one do organizmu między innymi witaminę C, E i witaminy z grupy B, a także liczne flawonoidy. Po preparaty z żurawiną najlepiej sięgać, kiedy pojawiają się problemy z zapaleniem dróg moczowych lub w celu ich zapobiegnięcia. Żurawina zahamowuje rozwój bakterii w moczu, dba o pracę układ krwionośnego. Badania wykazują, że jej spożywanie zmniejsza ryzyko zawału serca, reguluje krążenie i wspomaga oczyszczanie organizmu z wolnych rodników i szkodliwych składników przemian materii.

Dawkowanie: brak precyzyjnych danych. 

Żurawina Błotna (Vaccinium oxycoccos)

Żurawina Błotna

OPIS Żurawina jest wiecznie zieloną, wieloletnią krzewinką, pełzającą i tworzącą darnie na terenach podmokłych. Posiada nieliczne, cienkie pędy kwiatonośne z ładnymi, różowymi kwiatami i jasnoczerwonymi, jadalnymi jagodami (do 13 mm śr.). Borówkę amerykańską (V macrocarpon) odróżniają szersze, zielone (nie czerwone) przykwiatki poniżej kwiatu, zaokrąglone (nie zaostrzone) szczyty liści i większe owoce (10—25 mm śr.).

POCHODZENIE V oxycoccos jest szeroko rozpowszechniona we wszystkich częściach półkuli północnej, a V macrocarpon pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie współwystępuje z żurawiną. Żurawiny stały się ważnym elementem gospodarki Ameryki Północnej.

SUROWIEC Dojrzałe owoce, wyciąg z owoców lub sok z owoców.

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek stosowany w infekcjach dróg moczowych.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Sok z żurawin poleca się na zakażenia dróg moczowych (w tym zapalenia pęcherza) i w schorzeniach nerek. Jest bogaty w witaminę C i stosowano go niegdyś w szkorbucie.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Zaleca się wypijać litr soku dziennie lub przyjmować odpowiednik tegoż w postaci suchego wyciągu w kapsułkach.

SUBSTANCJE AKTYWNE Owoce są bogate w kwasy organiczne (ok. 30%), m.in. chinowy, jabłkowy, cytrynowy, hipurowy, antocyjany i witaminę C.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Dawniej sądzono, że sok z żurawin zakwasza mocz i w ten sposób uniemożliwia rozwój bakterii. To założenie zostało obalone i obecnie uważa się, że żurawiny zawierają związki uniemożliwiające przyleganie E. coli do ścian pęcherza. Jeśli bakterie nie mogą się zagnieździć, niemożliwe jest zakażenie. Badania kliniczne potwierdziły skuteczność żurawin w zakażeniach pęcherza moczowego.

UWAGI W USA jako żurawiny znanych jest kilka roślin o jadalnych owocach z rodziny Eńcaceae. Pod nazwą cranberry występują V oxycoccos (smali cranberry), V macrocarpon (large lub common cranberry) i Arc-tostaphylos uva-ursi (upland cranberry). Ostatnia z nich jest kolejnym środkiem stosowanym w leczeniu infekcji pęcherza moczowego (zob. Arctostaphylos). Liście i owoce chróściny jagodnej (Arbutus unedo z Ericaceae) mają w Europie podobne zastosowania.

Żurawinowy Sok

Żurawinowy Sok - świeże żurawiny i sok z nich znalazły ostatnio szerokie zastosowanie w leczeniu zapalenia pęcherza moczowego. Badanie grupy osób, które cierpiały z powodu stanów zapalnych dróg moczowych, wykazało, że dawka 500 g soku spowodowała znaczną poprawę u 73% z nich. Infekcje pojawiają się najczęściej wówczas, kiedy bakterie dostaną się do wnętrza pęcherza lub cewki moczowej. Sok z żurawin zawiera składniki, które uniemożliwiają drobnoustrojom bytowanie na wewnętrznej ścianie narządu, co zapobiega zakażeniom. Żurawinę można kupić w wielu miejscach, w sklepach ze zdrową żywnością sprzedawany jest sok żurawinowy, a także wyciąg z żurawin w tabletkach. Trzeba jednak uważać z sokami, bo często mieszane są z wodą i słodzone, a cukier nie sprzyja działaniu układu odpornościowego

Żyto

Żyto - zboże uprawiane w chłodnym klimacie północnej Europy, Azji i Ameryki Północnej. Jego ziarno stanowiło główny składnik chleba spożywanego w średniowiecznej Europie. Ziarno żyta jest bardzo pożywne, przez wielu uważane za bardziej odżywcze niż pszenica. Zawiera dużo białka, wapnia i żelaza, zasobne jest w witaminy Bj, B2 i niacynę (B3). Chleb żytni zwiększa siłę i wytrzymałość, oczyszcza tętnice, zapobiega niedokrwistości i wspomaga wzrost włosów i paznokci. Bogate we fluor kiełki żyta lub namoczone płatki wzmacniają szkliwo zębów i pomagają w formowaniu kości. Mąka żytnia idealnie nadaje się do pieczenia chleba na zakwasie.

Żywice (resina)

Żywice wydzielane są przez specjalne komórki lub kanały w roślinach. Składają się zmieszaniny olejków eterycznych i spolimeryzowanych terpenów, zazwyczaj nierozpuszczalnych w wodzie. Przykładami są kadzidło (z Boswellia sacra; Olibanum) , mirra (z Commiphora myrrha; Myrrha), mastyks (pistacia lentiscus; Resina mastix - wykorzystywana jako przylepiec do protez zębowych). Balsamy (lub żywice balsamiczne) są żywicami o wysokiej zawartości kwasu benzoesowego, cynamonowego lub ich estrów. Dobrze znane przykłady obejmują balsam tolutański (zMyroxylon balsamum var. balsamum), żywicę benzoesową (z Styrax tonkinensis) i styraks benzoesowy (Styrax benzoin). Balsam storaks otrzymuje się z gatunków z rodzaju Liquidambar i nie powinien być mylony z balsamami otrzymywanymi zgatunków zrodzaju Styrax, np. storaks lewantyjski (biblijny "balsam zGilead") pochodzi zL. orientalis,czy popularny storaks z drzewa gumowego (L. styracif/ua).

Żywokost

Żywokost - bylina, dziko rosnąca w Ameryce i północnej Europie. Liście żywokostu często dodaje się do sałatek. Surowcem leczniczym są korzenie, bogate w wapń i śluzy. Korzeń ma działanie łagodzące, tworzy wyściółkę na błonach śluzowych jelita,-jednocześnie zapobiegając rozwojowi zarazków takich jak Escheńchia coli. Jest też bogaty w alantoinę, substancję używaną do okładów na trudno gojące się rany. Dodawany do kąpieli poprawia cerę. Do lat osiemdziesiątych tabletki i herbatki z żywokostu były dostępne w sklepach ze zdrową żywnością. Dzięki właściwościom ściągającym używany był do leczenia biegunek i krwawień z przewodu pokarmowego, a także wrzodów żołądka i dwunastnicy. Niestety wykazano, że długotrwałe przyjmowanie żywokostu może spowodować choroby wątroby i nowotwory; substancją szkodliwą są alkaloidy pirolizydynowe. W rezultacie Urząd do spraw Kontroli Leków w Stanach Zjednoczonych zakazał sprzedaży tabletek i herbatek z żywokostu. Obecnie w handlu dostępne są tylko maści, wyciągi i balsamy do użytku zewnętrznego.

Żywokost Lekarski (Symphytum officinale)

Żywokost Lekarski 

OPIS Liściasta, wieloletnia bylina o wzniesionych pędach (do 1 m wys.), wyrastających rokrocznie z grubego kłącza. Wzdłuż pędów wyrastają duże owłosione liście, zaś dzwonkowate fioletowe lub żółtawobiale kwiaty zebrane są w sierpiki.

POCHODZENIE Europa i zachodnia Azja; zaaklimatyzowany w Ameryce Północnej i powszechnie uprawiany w ogrodach. Produkt handlowy pochodzi z upraw.

SUROWIEC Głównie suszone kłącza z korzeniami (Symphyti radix, Consolidae radix), lecz również części nadziemne (Symphyti herba).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek gojący rany.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Żywokost stosuje się głównie zewnętrznie w stanach zapalnych, stłuczeniach, skręceniach, zwichnięciach, przy naciągniętych wiązadłach i mięśniach, artretyźmie, powiększeniu gruczołów, trudno gojących się ranach i czyrakach. Tradycyjnie korzenie i liście przyjmowano wewnętrznie w chorobach płuc, zapaleniu żołądka, wrzodach i krwawieniach z przewodu pokarmowego.

PRZYGOTOWANIE I DAWKOWANIE Ze świeżych korzeni przygotowuje się okłady i pasty do użytku zewnętrznego. Zastępczo może być stosowany odwar z suszonych korzeni (1:10). Dawniej przyjmowano wewnętrznie 5-10 g korzeni w postaci herbatki ziołowej,aczkolwiek współcześnie zarzucono ten sposób ze względu na możliwość uszkodzenia wątroby.

SUBSTANCJE AKTYWNE Korzenie zawierają ok. 0,8% alantoiny i duże ilości śluzu (fruktanów). Obecne są także alkaloidy pirolizydynowe i ich N-tlenki (w sumie do 0,4%, w tym intermedyna, symfytyna i echimydyna) oraz 4-6% garbników, triterpeny i kwasy organiczne (w tym kwas rozmarynowy).

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Ułatwia gojenie ran z powodu alantoiny (wzmagającej ziarninowanie i odtwarzanie tkanek), a także śluzu (działanie zmiękczające). Kwas rozmarynowy wykazuje potwierdzone działanie przeciwzapalne. Alkaloidy pirolizydynowe hamują wprawdzie krwawienia, lecz są też hepatotoksyczne, karcynogenne i mutagenne.

Żywotnik Wschodni (Thuja occidentalis)

OPIS Żywotnik jest wiecznie zielonym drzewem (do 20 m wys.), o spłaszczonych gałązkach, pokrytych łusko-watymi liśćmi, niepozornych męskich szyszkach i podłużnych szyszkach żeńskich o zachodzących łuskach.

POCHODZENIE Wschodnia część Ameryki Północnej. Drzewo dostarcza użytkowego, miękkiego drewna i jest też powszechnie sadzone w ogrodach (zwłaszcza popularne są formy „Golden cypress” i karłowate).

SUROWIEC Liście (właściwie młode, łuskowate, spłaszczone gałązki - Thujae summitates) oraz olejek eteryczny (Thujae aetheroleum).

KATEGORIA TERAPEUTYCZNA Środek moczopędny, wykrztuśny, immunostymulujący.

ZASTOSOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Wyciągi stosuje się w gorączce i przy przeziębieniach, bólach głowy, reumatyzmie, zapaleniu oskrzeli i zapaleniu pęcherza. Jest postrzegany jako skuteczny lek zmniejszający przekrwienie (obrzęk śluzówek dróg oddechowych) i wykrztuśny. Świeże pędy są stosowane w homeopatii do produkcji środków przeciwko brodawkom, wysypkom, reumatyzmowi i przeziębieniom. Surowiec lub olejek eteryczny bywały tradycyjnie stosowane w celach aborcyjnych, często ze skutkiem śmiertelnym.

PRZYGOTOWANIE I WŁAŚCIWOŚCI Napary stosowane są rzadko, gdyż dawkowanie powinno być dokładne. Preferuje się wyciągi alkoholowe (stosowane w preparatach gotowych). Olejek lub ekstrakty mogą być wcierane w skórę jako drażniące miejscowo w bólach reumatycznych, brodawkach, skurczach mięśni, i infekcjach skórnych, wysypkach oraz neuralgiach.

SUBSTANCJE AKTYWNE Olejek eteryczny (0,4-1%): głównym składnikiem jest tujon (mieszanina a- i ß-tujonu, 65% udziału), a także a-pinen, kamfora, bor-neol i fenchon. Obecne są także seskwiterpeny, Iławonoidy i polisacharydy.

EFEKTY FARMAKOLOGICZNE Wiadomo, że tujon jest neurotoksyczny (zob. Artemisia absinthium), zatem nie poleca się stosowania wewnętrznego. Przyjmowanie przez długi okres czasu może prowadzić do skumulowania działań i być szczególnie szkodliwe. Nalewka jest skuteczna w leczeniu brodawek i nabłoniaków. Polisacharydowa frakcja wodna wykazuje właściwości immunostymulujące. Mieszanka Echinacea, Thuja i Baptisia tinctoria stosowana jest w fitoterapii jako immunostymulant (Esberitox*)

Twój koszyk

Brak produktów

Do ustalenia Wysyłka od
0,00zł Razem

Zobacz koszyk

Menu

Zawartość schowka

Brak produktów

Zobacz schowki